Струга

За други истоимени места, погледајте Струга (појаснување).

Струга — град во југозападниот дел на Република Македонија и административен центар на истоимената општина. Градот Струга лежи во рамнината на Струшкото Поле на двата брега на реката Црн Дрим и на северниот брег на Охридското Езеро. Има 15.009 жители (2021 г.) и се наоѓа на 171 километар југозападно од главниот град Скопје.

Струга
Град
Поглед на Црн Дрим во Струга
Струга Местоположба на Струга во Македонија
Координати: 41°10′N 20°40′E
Држава	Република Македонија
Регион	Југозападен Регион
Општина	Општина Струга
Надм. вис.	&10000000000000675000000675 м
Население (2021)
• Вкупно	15,009
Час. појас	UTC+1
• Лето (ЛСВ)	UTC+2 (UTC)
Повик. бр.	+389 046
Рег. таб.	SU
Мреж. место	www.struga.gov.mk

Потекло на поимот

Едрилици кај Струга

Античкото име на градот е Енхалон кој на старогрчки значи јагула и во тоа време градот бил мала населба. Подоцна населбата го добива името Струга.

Името на Струга произлегува од чист и карактеристичен словенски збор. Народот од Струшко и Охридско дава две свои објаснувања за потеклото на ова име.

Според првото народно толкување, името Струга доаѓа од отворената географска положба на градот: место каде што постојано струже (дува) ветер.

Второто е сосем поинакво : Одамна некогаш македонските Словени (Брсјаци и Мијаци) во Струшко се занимавале со сточарство и во точно определено време ги дотерувале многубројните овци на стриг (стрижење волна) во близина на истекот (Устата) на Црн Дрим од Охридското Езеро. Меѓутоа, тоа може многу пологично да се поврзе со преминот низ ограда за молзење овци, наречен струга (страга, стронга).

Некои автори тврдат дека градот е наречен така заради тоа што Црн Дрим поминува низ далјаните (турски збор за место заградено со трски и друг материјал за лов на јагули и риби воопшто).

Можеби е најблиску до вистината објаснувањето дека Струга значи речен ракав, притока (во случајов истек на Црн Дрим) и тоа на место со уреди за риболов.

За првпат под словенското име Струга, градот се споменува во еден документ од XI век. Во друг документ од XVI век (Калимановата грамота) е дадена една царска повелба „приходите од рибното ловиште на град Струга да се испраќаат на Зографскиот манастир“.

Историја

Главна статија: Енхалон

Струга е стара населба која потекнува од неолитскиот период. Во антиката, Струга има многу добила корист заради тоа што се наоѓала на патот Вија Егнација, кој ги поврзувал источните и западните делови на Римската Империја. Археолошките наоди и откриените пишувани споменици зборуваат дека животот овде датира уште од праисторијата. Првата неолитска населба е регистрирана околу 3.000 години п.н.е. Античкото име на градот е Енхалон што значи јагула, а сегашното име Струга го добива подоцна од старословенскиот збор „страга“ што означува премин.

Во XI век Струга била спомената од римската принцеза Ана Комнина во чии записи градот бил наречен град на сто мостови. Во средниот век благодарение на веќе постојната Вија Егнација и Самуиловите новоизградени патишта, Струга веќе станала и богато трговско средиште. Патописецот Бернард ја опишал како значајна крстосница, а Евлија Челебија кој овде престојувал во втората половина на XVII век сведочи за големите струшки панаѓури, по два во текот на годината, на кои доаѓале и до 50.000 посетители. Месноста на кои биле изградени илјадници дуќани и други градбии денес се нарекува Панаѓуриште. Во градот, XIX век поминува во знакот на преродбата и ослободувањето од патријаршиското духовно влијание. Токму Струга, преку браќата Димитрија и Константин Миладинови, станala предвесник и средиште на македонската народна преродба.

Антика

Врз основа на некои археолошки наоди, се претпоставува дека античкиот град Енхалон, најверојатно основан од припадниците на илирското племе Десарети, се наоѓал во непосредна близина на денешната рекичка Климетица. Меѓу поважните археолошки наоди спаѓаат: една надгробна плоча со релјеф (од IV век) и една стаклена ваза во боја, за која се претпоставува дека е донесена од Египет, потоа римски милјоказ и неколку стари гробови со украсни предмети и керамика, откриени при црквата „Св. Ѓорѓија“. Стариот историчар Полибиј дава податоци за борбите меѓу Македонците и Илирите во Охридско и тврди дека кралот Филип II го зазел Енхалон во 334 година п.н.е. Во 148 година п.н.е. градот потпаднал под власта на Римјаните, кои го изградиле прочуениот стратешки пат Вија Егнација за да го поврзат Рим, преку Драч и Солун, со Византион. Тој пат поминувал и низ древниот Енхалон.

Во тоа време градот Енхалон извезувал во другите области на римската држава земјоделски и сточарски производи, а внесувал предмети за практична употреба од злато, сребро, од метал воопшто и од стакло. Во IV век охридско-струшката област била приклучена кон Епир. Речиси во исто време, почнува и ширењето на христијанството во Струшко. Се претпоставува дека прв христијански мисионер во овие краишта бил антиохискиот епископ Еразмо. Тогаш тука биле изградени повеќе цркви.

Ран среден век

По навлегувањеto на Словените, крај бреговите на Охридското Езеро, стигнале припадниците на словенското племе Березити. Тие дошле од исток, преку Битолско и Преспа. Березитите, несомнено, едно од најголемите македонски словенски племиња, се населиле и во Струшко, каде се измешале и со еднокрвните Мијаци, коишто таму навлегле од север.

Веројатно тогаш, кон крајот на VI или во почетокот на VII век, Берзитите ја основале денешна Струга. Некои автори претпоставуваат дека Берзитите нашле на тоа место пусти урнатини од многу постара несловенска населба.

Постои и друга можност за разгледување на ова прашање. Можеби древниот град живеел сè до наближувањето на Берзитите во Охридско и Струшко, кога неговите илирски и други жители, опфатени од страв, го напуштиле и се засолниле по планините. Ако било така, Македонските Словени до темели го разурнале градот и изградиле нова населба, слична на населбите што ги правеле во општословенската прататковина, некаде зад Карпатите. Околината на новиот град мошне прилегала на некои месности во прататковината. Поточно: околу истекот (устата) на Црн Дрим се протегало големо мочуриште - што веројатно го покривало целото денешно Струшко Поле - полно со разновиден и богат растителен свет (шевар, трски и др.), а и со диви животни. Заради тоа, жителите на младата населба Струга немале зошто да се плашат од недостиг на храна. Березитите биле одлични ловци и риболовци, а Црн Дрим и Охридското Езеро им давале неограничени можности за богат риболов. Оваа необично важна стопанска основа, потоа изобилството со вода и со други природни богатства во најнепосредната околина, ѝ овозможиле на Струга да се развива постепено и непрекинато, до одредени граници, обусловени од близината на Охрид, град со очигледно поважна и поклучна стратешко-географска положба. Околу Струга никнале словенски полски и планински села. Таа им станала центар во секој поглед.

Набргу по доаѓањето на Прабугарите на Балканскиот Полуостров, нивните ханови се стремеле да ги прошират границите на својата држава на балканските поседи на Римската Империја. Ханот Пресијан навлегол во источниот дел на Македонија, најверојатно во брегалничката област и северно и јужно од неа. кнезот Борис (853-888), којшто ги присилил Прабугарите на покрстување, ги истиснал Римјаните од територијата на цела западна Македонија и ја покорил Струга со околината. Тој навлегол длабоко и на територијата на денеша Албанија. Струга останала под бугарска власт и во времето на бугарскиот цар Симеон I (893-927).

Доцен 9 до 14 век

Положбата на населението во Струга и Струшко била просечно добра во времето на Самуиловото владеење, иако тој водел постојани војни против Римјаните. Големо економско влошување настапило по повторно воспоставување на римската власт во Македонија поради честите војни и лошото управување. Струга се нашла во границите во новата римска тема Бугарија и била изложена на големи даноци. Во тоа особено се истакнувале државните органи за собирање на даноци, а и патријаршиското духовенство, кое правело сè за да ја отстрани од употреба словенската богослужба во црквите. Познатиот охридски архиепископ Теофилакт (1084-1108), кој го превел и го прикажал како свое опширното житие на Климент Охридски (а потоа го изгорел изворното дело на словенски), во некои свои писма се жали дека државните органи ги оптоварувале неговите поданици - рибарите и воденичарите - со двојно зголемени даноци, без да имаат законско право. Тоа се однесувало и за македонското население во Струшко, зашто и тие му биле „поданици".

Струга и Струшко пострадале многу во текот на XI век, кога Норманите, предводени од Роберт Гвискард и од неговиот син Боемунд, навлегле длабоко во Македонија, по Вија Егнација. Пред пристигнувањето на норманските освојувачи, римските власти во тема Бугарија собрале војници за својата пешадија. Исто така, при поминувањето на Норманите, Струшко било пљачкосано. Воинствениците од Северна Европа извршиле бројни злосторства во Струшко.

Некое време градот се наоѓал и под власта на Епирците, чијшто деспот Теодор Ангел Дука Комнин бил крунисан за император од охридскиот архиепископ Димитар Хоматијан (1217-1234) (автор на кусото житие на Климент Охридски). Струга потпаднала повторно под нова бугарска власт во времето на Калојан (владеел 1197-1207), Иван Асен (1216-1240). За време на латинското освојување и преземање на Римската Империја, Струшко потпаднало под власта на владетелот Стрез.

Под Српското Царство и неговата децентралицазија

Во средината на 14 век, Никејците/Римјаните управувале со овој дел на Македонија, без да бидат вознемирувани во тоа од некоја страна. Но, во текот на истиот век, започнуло ширењето и зацврстувањето на српската власт кон југ, на територијата на Македонија. Душан (1331-1355) ја вклучил Струга во границите на своето големо царство, со престолнина во Скопје. Тој го именувал за управител на Охрид и Струга севастократорот Бранко Младеновиќ (татко на Вук Бранковиќ). Но, поверојатно е дека практично власта ја држел неговиот син Гргур Бранковиќ.

Во тоа време Струга и натаму била познато стопанско средиште, особено со развиениот риболов. Во една повелба на царот Душан, градот Струга се споменува како рибарско ловиште подарено на храмот „Св. Богородица Перивлепта, во Охрид. Од истиот документ се гледа дека тогашната Струга се делела на две градски целини: Вранинска Струга и Мала Струга, најверојатно наречени така според речните ракави на Црн Дрим, при далјанот.

Цар Душан им овозможил на прочуените дубровнички трговци да можат да се движат низ неговата држава. Таа положба придонела да се развие трговијата во позначајните македонски градови. Карваните на дубровничките трговци, натоварени со скапоцена и разновидна стока од западните европски земји. Дубровничките трговци, кои ќе стигнеле до Охрид, наминувале и во Струга за да го продадат она што го носеле, но и за да купат струшки сточарски и земјоделски производи.

Душановиот наследник, царот Урош, не бил кадарен да го спаси царството од цепкање и слабеење. Одделни српски феудалци се стремеле да станат што е можно посамостојни и да не зависат од централната власт. Тогаш се засилил амбициозниот крал Волкашин (1365-1371). Тој успеал да ја зајакне својата власт во Прилепско, Битолско, Охридско и Струшко.

Под османлиско владеење

Картичка со изворниот текст на поемата "Т’га за југ", од Константин Миладинов.

По загинувањето на Волкашин на Битката кај Марица, во 1371 година, таа територијално намалена држава ја наследил Крале Марко (1371-1395). Струга не останала долго под непосредната власт на Крале Марко, зашто великиот жупан Андреа Гропа (најверојатно по потекло Албанец) се зацврстил во Охридско и во Струшко како самостоен господар. По стабилизацијата на османлиската власт во Македонија, била извршена управно-територијална поделба на целата земја. Во 1582 година, во Охридскиот санџак влегувале следните нахии: Охрид (со Струга), Преспа и Дебрца (од Охридската каза) и Горни Дебар, Жупа и Река (од Дебарската каза).

Кон крајот на 1670 година, славниот патописец Евлија Челебија ја посетил и Струга, за која запишал дека е едно од местата од кои бил земен најголемиот данок во крв. Според неговото сведоштво, во Струга се наоѓал стар, дрвен мост со околу 12 сводови и со должина од околу 50 метри, а на мостот бил изграден дворецот на агата којшто го чувале 45 вооружени гавази. Во тоа време, еднаш во годината, во Струга се одржувал голем панаѓур, којшто траел десет дена, а на којшто се собирале околу 40-50.000 луѓе и околу илјада трговци. Главни занаети во градот биле кујунџиството, самарџиството, грнчарството итн.

Грчка пропаганда

Никола Русински

Христо Узунов

Ставре Гогов

Во почетокот на XVII век се засилило грчкото влијание во Струга и Струшко. Грцизмот навлегувал тогаш од јужните дијацези на Охридската архиепископија. Дотогаш, градот крај Црн Дрим ја беше запазил словенската богослужба, а и натписите на фреските и на иконите биле на словенски јазик, со кирилски букви. Струшките свештеници и калуѓери препишувале неуморно и со голема љубов словенски ракописни книги. Како доказ за тоа, може да се земе и фактот дека во Струга е најден словенскиот превод на службата на Климент Охридски, во препис од српската редакција од XV век. Соживеана со словенската традиција во црквите и во ќелијните училишта, приклучени кон храмовите, Струга пројавила необично жилав отпор против грцизмот и се стремела со сета сила да го спречи неговото навлегување во нејзината средина. Но, грцизмот воопшто не отстапил. Од соседниот Охрид започнува да се шири кон Струга, истовремено со сличното штетно влијание што доаѓало од Албанија, исто така загрозена од новата политика на патријаршијата во Цариград.

Во XVII век живнала католичката пропаганда во Охридско и во Струшко. Таа и порано дејствувала во Македонија, главно од политички причини. Одвреме-навреме опаѓала и воопшто не се чувствувала. Во 1651 година папата го именува за католички архиепископ (надбискуп) Андреј Богдани, но тој не ни дошол во Македонија, во Охрид, од страв да не биде убиен од православните христијани.

ВМРО

Внатрешната македонска револуционерна организација во Струга и Струшко развила многу поголема и посестрана дејност по пристигањето на Христо Узунов и Никола Русински, во Охридско и Струшко. Двајцата способни револуционери, централисти, имале сосем јасни концепции за тоа како треба да се одвива натамошното оспособување на македонскиот народ за вооружена борба против многувековниот поробувач. Тие вовеле тактика поразновидна од таа што дотогаш се употребувала и наложиле револуционерните чети да се движат само ноќе, уништувајќи ги трагите зад себе. Освен тоа, со строга наредба четите биле задолжени: воената обука да ја спроведуваат во недостапни планински месности; да одбегнуваат борби што би им ги наметнале турските аскери, со цел да се запази живата сила на ВМРО за решавачката битка. При топло време четите ноќевале надвор од населби, а ако се сместеле во некое село, тогаш селаните биле должни да постават свои стражи.

И градските и селските комитети примале нови членови во борбените редови на Револуционерната организација. Целата околија била покриена co мрежата на ВМРО. Секое село, дури и најмалото, имало свој селски комитет, што го составувале: началник, секретар, благајник, селски војвода и 2-3 члена. Селските комитети, покрај тоа, располагале со свои курири и стражари (чувари) за обезбедување на населбата од непредвидена опасност. Оние кои не се наоѓале во четите, а имале оружје, биле вклучени во народната милиција, што влегувала во дејство само при потреба.

Македонските селани не оделе повеќе по турските судови. Комитетите и војводите ја презеле судската функција. Комитетите на ВМРО, исто така, го забрзале вооружувањето; наредиле штедење при свадби и при други слични обичаи; забраниле девојките и жените да носат скапоцен накит; наложиле зголемување на земјоделското и на сточарското производство за производителите да можат да дојдат и до пари и до резервни количества на прехранбени производи, неопходни за герилско војување.

Комитетите на ВМРО во Струшко и во Охридско влегле во борба против сите видови суеверија (маѓии, баења, јасновидости и сл.). Организацијата, со помош на учителите и на други попросветени луѓе, ги присилила Македонците постепено да свикнуваат и со похигиенски начин на живеење, а и да бараат лекарска помош при болест, наместо да одат кај надрилекари, што се збогатувале за сметка на непросветените. ВМРО ја забранила нивната дејност и ги прогонувала.

ВМРО во Струшко развива низа морални одлики меѓу своето членство, а преку него среде целиот народ во областа. Од етичките вредности што ВМРО ги всадувала и ги одгледувала, врвно место заземала борбата против омразата кон сите Турци воопшто и пазењето најстрог сексуален морал во четите и по селата. За прекршителите на последното била предвидена смртна казна. Тогаш биле дадени и напатствија како да им се парира на предавниците и на експлоататорите на трудбениците.

Позитивните резултати биле видливи во секојдневниот живот. Четите ги исчистиле разбојниците. Населението здивнало од нивниот терор. Иако ВМРО водела борба и против суровата феудална експлоатација на македонските селани, Струшкиот комитет спроведувал и една поинаква практика во однос на чифлизите во Струшко: револуционерните чети ги штителе чифлигарите од самоволијата на нивните господари, но исто така и чифликсајбиите од разбојничките ограбувања. Заради тоа чифликсајбиите - Албанци и Турци - бесплатно ги снабдувале четите со храна.

Илинден 1903

Револуционерното знаме извезено во Струга.

Пара Спасова, десетарка и активист на ВМРО од Струга.

Ставре Чакаров.

Пред и за време на востанието

По пристигнувањето на Русински во Охридско, Охридската револуционерна околија била поделена, заради полесно функционирање, на десет револуционерни реони, со главен центар во Охрид, а со седиште на потцентар во Струга. Според таа поделба, на струшката територија биле создадени следните револуционерни реони:

• Деветти револуционерен реон: Струшки, со псевдоним Дримкол, а со центар во селото Вевчани и
• Десетти револуционерен реон: Малесија, од десниот брег на реката Црн Дрим, а со центар во селото Присовјани.

Настапува и 1903 година. Револуционерните дејности во Струшко не стивнуваат. Комитетите на ВМРО ги ползуваат зимските месеци за понепосредна работа со членството и со целото население. Но и турските власти не седат мирно. Полицијата испраќа насекаде свои агенти, прибира податоци и му ги доставува на струшкиот мудур, за да може да преземе соодветна акција против ВМРО. На 19 јануари 1903 година, мудурот од Струга го напуштил своето седиште, на чело на воен одред од околу 40 аскери, и го посетил селото Радожда за да најде комити. Аскерите извршиле детален претрес по куќите, но не нашле ништо сомнително.

Во текот на првите месеци на 1903 година се заредиле низа важни настани што на соодветен начин се одразиле и во Струшко. Се одржал фамозниот Солунски конгрес на ВМРО, свикан од внатрешни врховисти и пројавени предавници на македонскиот народ. Потоа се одржува и Смилевскиот конгрес на кој охридските делегати, што го претставувале и Струшко, се искажале против објавувањето на востанието, заради положбата на теренот. Сепак, одлуката паднала. Конгресот го определил Христо Узунов за началник на револуционерните чети во Охридско и Струшко. Веднаш по враќање од Смилевскиот конгрес, тој се зафаќа со забрзано подготвување на реонот за активно учество во вооруженото востание. Комитетите продолжиле да купуваат оружје и по планините создале илегални складишта и засолништа. На 14 мај 1903 година, до охридското и струшкото раководство пристигнува окружното на Главниот штаб на востаничките сили, раководен од Даме Груев. Тоа окружно препорачува курирските врски од Струга до Главниот штаб да бидат воспоставувани „преку Ресенско или преку Демирхисарско".

Од истиот месец, забрзано се полнат патрони за четите во куќата на Дудуловци во Струга. Таа илегална леарница полнела просечно, при нормални услови, по 2.000 патрони дневно. Во исто време, Струшкиот комитет на ВМРО ги активирал поопитните женски групи, од кои шест биле посебно активни. Co нив раководеле десетарките: Дола Бамбалова, Фана Бендова, Мара Китанова, Мара Мечкарова и Пара Спасова.

Неколку недели пред Илинденското востание, Струшкиот комитет на ВМРО ја задолжил мошне активната членка Василка Јакимова Матова да го извезе, според дадениот нацрт, знамето на Струшкиот револуционерен реон. Бидејќи за изработка на револуционерните знамиња немало единствена директива со единствен нацрт, стружани го изработиле своето борбено знаме на следен начин: Од едната (главната - тука лева) страна била извезена девојка со знаме во рацете - алегорија на Македонија - и со натпис на тоа знаме: „Слобода или смрт". Десно од девојката имало исправен мал лав. Девојката газела врз предмети што означувале пораз на Османлиското Царство. На другата (десна) страна бил прикажан голем лав, со крената опашка, како гази врз турското знаме со верските симболи: полумесечина и ѕвезда. Везот од двете страни бил врз црвена свила.

Знамето стоело прицврстено на долга дрвена, мазна рачка. Интересно е дека ресите од црвена свила и од златна срма не виселе од сите три слободни рабови на знамето, туку само отстрана и оздола. Горниот раб на знамето бил слободен, а на врвот од рачката имало китка (како за на свадба).

Месец јули 1903 година бил исполнет со најразлични забрзани дејности на градските комитети на ВМРО во Охрид и во Струга. Струшкиот комитет често среќавал големи тешкотии заради етничката структура на населението, а и заради близината на Албанија. Иако ВМРО имала голем број симпатизери, соработници и членови меѓу Албанците, сепак струшкото револуционерно раководство не знаело како ќе реагираат Албанците од нивната матична земја, доколку реакционерните кругови би успеале да ги убедат дека борбата на Македонците е антимуслиманска, каква таа ниту била ниту можела да биде.

Друг нерешен проблем бил начинот на водење на борбата по објавување на востанието. И по Смилевскиот конгрес струшкото раководство се двоумело во однос на тактиката и стратегијата на борбата, поради веќе посочените причини. Сосем слични тешкотии имало во Охридско. Па сепак, подготовките продолжиле со забрзано темпо. Охридскиот револуционерен реон бил поделен на пет подреони, од кои два во Струшко: Струшки и Дебарски Дримкол - западно од реката Црн Дрим, со одговорни војводи Лука Групчев и Марко Павлов, и Малесија, на источниот брег на Црн Дрим, со одговорен војвода Тасе Христов."

По Илинден 1903

По задушувањето на Илинденското востание, Струшкиот комитет на ВМРО презел низа мерки за да им помогне на оние села што најмногу настрадале. Комитетот ја спроведува во дело замислата за самопомош на македонскиот народ, што се покажа побрза и поефикасна отколку средствата давани од разни пропаганди. Помош дала и црквата Св. Ѓорѓија. Во записникот од седницата на управата, одржана на 31 август 1903 година, се гледа дека „во таа година (додека беше питроп Теодосие Голабов - бм) (црквата) имаше чист приход од 20.258 грошеви… што беа употребени за платите на учителите, певците (пцалтите), слугите и за милостина". Под милостина се означени средствата дадени како помош на бедни семејства од загинати револуционери.

Во октомври 1903 година уште еден настан ја потврди револуционерноста на жените во Струшко. Мартиница, од селото Јабланица, членка на ВМРО, застрелала еден однароден предавник и турски шпион. Турските власти ја фатиле, ја врзале и ја префрлиле во централниот затвор во Битола. Мартиница не се смирила со судбината, туку успеала да избега од затворот, со помош на други затвореници. Настанот ја изненадил битолската полиција, која не успеала да и влезе во трагата. Мартиница живеела илегално и продолжила да работи за Револуционерната организација.

Струшкиот комитет на ВМРО брзо ја обновил револуционерната мрежа на територијата. Во проретчените раководства на селските комитети влегле нови и помлади луѓе. И женските групи на Организацијата биле проширени и зголемени со нови членки.

Новоживнатата српска пропаганда во Струшко продолжува да создава пречки за нормалната дејност на ВМРО. Иако многу слаба, таа не се откажува од тој реон. Нејзините агитатори врбуваат приврзаници дури и меѓу членовите на Организацијата, што доведе до подготвување убиство на војводата Ставре Гогов, којшто се пројавил како голем непријател на врховистите, и на сите странски пропаганди. Платеникот тешко го ранил војводата, но тој сепак оздравел по неколку седмици и продолжил да дејствува во реонот. Тоа станало во 1906 година. Истата година турските власти го убиле мошне активниот соработник на ВМРО свештеникот Петре од селото Вевчани. Тоа убиство предизвикало голем револт кај населението, а комитетите го исползувале за позасилена агитација меѓу Македонците и меѓу пријателите муслимани.

На 11 април 1907 година, македонски борци од неколку чети се собираат во Вевчани на советување. Пристигнатите чети биле под раководство на војводите Ставре Гогов и други. Турските власти ги откриле. Во селото пристигнале турски воени единици, придружени од башибозуци од Лабуништа, Октиси и Подгорци. Војводата Гогов загинал опкружен во една самечка камена кула.

По Хуриетот, 1908, младотурската власт побарала Македонци од Струга за служење во турската војска. На мнозина им биле врачени покани, за да се јават во определена единица. Тогаш баба Парушка, од Струга, сама префрлила 190 Македончиња од градот в планина каде што ѝ се придружиле на четата на Петар Чаулев (кој се засолнувал повремено во Албанија).

Две години потоа, на 5 мај 1910 година, Македонците во Струга одржале градско годишно собрание за разгледување на некои културно-просветни проблеми. Присутните избрале црковно-училиштен одбор од редовите на поактивните стружани. Сите избрани биле мирјани. Одборот, покрај другото, предложил да се изгради нова училишна зграда во Струга, зашто старата била дотраена. Граѓаните ја прифатиле иницијативата и почнале да внесуваат доброволни прилози.

Балкански и Прва светска војна

Мостот срушен за време на Балканските војни во битка меѓу српските и бугарските окупаторски сили во Струга

Струшката чаршија во 30-тите години од XX век

Кога балканските монархии се здружија да ѝ објават војна на Турција за да ги остварат своите тајни стремежи за делба на живата снага на Македонија, а и на другите балкански области што уште се наоѓаа под власта на султанот, Струга - според картата на таканаречената "спорна зона" - била вклучена во сферата на интереси на Кралството Србија, додека Охрид и бил приклучен на бугарската зона. Струга е окупирана од српските војски без борба, зашто турските единици се повлекле кон Елбасан (Албанија).

И Првата светска војна се одразила во Струшко. Бугарските и српските единици се судриле во самиот град на 26 ноември 1915 година. По неколкудневна борба, српските војски биле присилени да се повлечат кон Албанија. Струга ја окупираат бугарските единици.

По завршувањето на Првата светска војна, Струга се нашла повторно под српска власт. Животот во новото Кралство на Србите, Хрватите и Словенците (СХС) не бил многу подобар од тој во османлиско време, зашто македонскиот народ и натаму останал народносно угнетуван и обесправен.

Втора светска војна

Куќата која била партизанско седиште и скривница во периодот 1941-1944.

Во 1941 година Струга потпаѓа под италијанска власт. Ослободена е на 8 ноември 1944 година.

Географски одлики

Местоположба

Сателитска снимка на Струга и Охридското Езеро.

Поглед од реката Црн Дрим.

Струга се наоѓа во југозападниот дел на Македонија, во подножјето на планината Јабланица, на северната страна од Охридското Езеро, во Охридско-струшкото Поле, непосредно на местото каде се излива реката Црн Дрим од Охридското Езеро. Оддалечена е 15 км од Охрид, 50 км од Ресен, 52 км од Дебар, 62 км од Кичево и 171 км од Скопје.

Клима

Според географската положба на Струга, климата односно температурите, Струга има суптропска клима, но влијание има со своите воздушни струи и континеталната клима. Заокружена со планински предели на запад се наоѓа Јабланица, на североисток Караорман и на југоисток Галичица, како и отвореноста на Струшкото Поле по долината на реката Црн Дрим и Сатеска кон север, условиле пониски годишни температури. Максималните воздушни температури во месеците јули и август можат да варираат од 28°С - 33°С. Во летната сезона односно месеците јули и август, температурата на водата може да достигне дури 26,4°С.

Просечниот број на денови со летна температура на воздухот повисока од 25°С и на површинскиот дел на водата од езерото од 20°С, изнесува од 73-78 денови, со најголем интензитет во јули и август. Во зимскиот период од годината средните месечни температури се над нулата. Во планинските делови над 1600 м.н.в. температурите пониски од 0 степени започнуваат од декември до крајот на март.

Инсолацијата во Струга и Струшкиот регион е мошне висока. Со 2208,3 часови годишно, Струга го зазема првото место во Република Македонија. Во различните годишни периоди Струга има различен сончев сјај. Така на пример, од месец декември до месец август сончевиот сјај е подолг ,а обратно е од месец август до месец декември . Во месеците јули и август просечната инсолација стигнува од 10 до 12 часа, со што позитивно влијае во општата клима на градот Струга.

Статистичките податоци покажуваат дека во Струга и Струшката Котлина облачноста е најголема во декември и изнесува до 7,2 часа, а најмала во август кога се спушта 1,4 часа.

Врнежите од дожд во Струшката котлина се сиромашни. Просечната количина на дожд изнесува 600-700мм. А на околните планини достигнува од 2000-2500мм дожд, тој се наоѓа на планината Јабланица. Во Струшката Котлина годишно има 96 врнежливи денови во годината, со минимум на летните месеци.

Географската положба на Струга, отвореноста на Струшката Котлина, планините околу градот како и близината на езерото, овозможуваат во Струга да дува ветар од сите страни. Ветровите се делат на постојани и локални. Во постојаните ветрови спаѓаат ветровите што доаѓаат од југ и од север. Ветровите од север обично доаѓаат по долината од реката Црн Дрим и носат свежина, ги има низ целиот период на годината, но најчесто во зима. Јужниот ветер дува обично во март и април,а поретко во мај. Јужниот ветер е погоден за лов на јагула, плашици, грунец. Локалните ветрови се производ на нееднаквото загревање на копното и езерската водена маса. Карактеристичен ветер за Охридското Езеро е ветерот Стрмец. Доаѓа од околните планини и затоа е студен, дува преку цела ноќ до изгрејсонце со тивок ветер и полн бран.

Панорама на Струга и Струшкото Поле

Население

Струшко семејство - почеток на XX век

Според статистиката на Васил К’нчов („Македонија, Етнографија и статистика“) од 1900 година, во Струга живееле 4.570 жители, од кои 3.000 Македонци, 1.000 Турци, 350 Албанци и 220 Роми.

Во првиот организиран попис на СФР Југославија од 1948 година, во Струшкиот срез имало 34.205 жители, од кои 4.923 во градот Струга, а 29.282 во селата (Струшко Поле, Дримкол). Од етнички аспект, населението го сочинувале 20.637 (60,3 %) Македонци, 11.380 (33,2 %) Албанци, 1.288 (3,76 %) Власи, 441 (1,28 %) Турци, 213 Роми, 135 Срби и 111 останати.

Пописот од 1991 година не бил целосно одржан во градот Струга, бидејќи дел од неговото население одбило да учествува, односно го бојкотирало неговото одржување, поради што за таа пописна година, во градот нема целосни податоци.

Според податоците од пописот на население спроведен во 2002 година, во Општина Струга имало 63.376 жители. Стапката на наталитетот во 2004 е 10,2 ‰ (на 1000 жители), a стапката на општиот морталитет изнесува 7,5‰ (на 1000 жители). Стапката на смртност кај доенчињата изнесува 10,6 промили. Природниот прираст во бројка е 101, во промили е 2,7. Со овие податоци општината е под просекот на Македонија.

Миграционото салдо во 2004 е 6. Притоа како доселени се регистрирани вкупно 223 лица, од кои 152 се доселени граѓани во рамки на Република Македонија. Карактеристично е дека од вкупно отселените граѓани најголем број (113) се од женски пол, а најчестите причини за преселување се склучувањето брак и семејните (78 и 52 респективно).

Просечната густина на населението изнесува 130,6 лица на км². Бројот на склучени бракови во 2004 година е 288 или 7,8 брака на 1000 жители и бројка на разводи 12 или 0,3 разводи на 1000 жители. Во однос на склучените бракови општината е над, а додека во однос на разведените бракови, општината е под републичкиот просек, односно спаѓа во групата со најниска стапка на разведени бракови.

Структурата по пол за Општина Струга е 31.743 (50%) жени и 31.633 (50%) мажи. Просечната старост на населението, според пописот од 2002, изнесува 33,1 години. Учеството на младо население до 20 годишна возраст изнесува 36,2%, а најголемо учество во вкупното население има населението со старост под 40 години 67,2 % додека процентот на население над 60 години е 11,7 %.

Етнички групи

Според пописот на населението од 2002 година, Струга имала 16.559 жители. Етнички гледано, населението е составено од:

Етнички групи
Македонци			53,75 %
Албанци			31,96 %
Турци			5,48 %
други			4,37 %
Власи			3,32 %
Роми			0,59 %
Срби			0,43 %
Бошњаци			0,10 %

Народ	Вкупно	Удел (%)
Македонци	8.901	53,75
Албанци	5.293	31,96
Турци	907	5,48
Роми	97	0,59
Власи	550	3,32
Срби	72	0,43
Бошњаци	16	0,10
други	723	4,37

Според последниот попис на населението на Македонија од 2021 година, во градот имало 15.009 жители и спаѓал во групата на средни градови. Етнички гледано, населението е составено од:

Народ	Вкупно	Удел (%)
Македонци	6.517	43,42
Албанци	4.903	32,67
Турци	810	5,4
Роми	141	0,94
Власи	431	2,87
Срби	49	0,33
Бошњаци	23	0,15
други	723	3,88
лица без податоци	1.552	10,34

Јазик

Во градот се зборуваат следниве јазици:

Јазици
македонски			58,37 %
албански			33,91 %
турски			4,97 %
влашки			1,64 %
други			0,40 %
ромски			0,32 %
српски			0,31 %
бошњачки			0,08 %

Јазик	Вкупно	Удел (%)
македонски	9.665	58,37
албански	5.615	33,91
турски	823	4,97
ромски	53	0,32
влашки	271	1,64
српски	52	0,31
бошњачки	13	0,08
други	67	0,40

Вероисповед

Во Струга се застапени следните религиски групи:

Религија
Православие			55,54 %
Ислам			42,73 %
други			1,59 %
Католицизам			0,14 %

Вероисповед	Вкупно	Удел (%)
Православни	9.197	55,54
Муслимани	7.075	42,73
Католици	23	0,14
други	264	1,59

Низ годините ова било вкупното население и етничка припадност на населението во градот Струга:

Население во минатото

Година Нас. ±% 1948 4.923 —     1953 4.996 +1.5% 1961 6.857 +37.2% 1971 11.475 +67.3% 1981 14.325 +24.8%	Година Нас. ±% 1991 12.997 −9.3% 1994 16.037 +23.4% 2002 16.559 +3.3% 2021 15.009 −9.4%

Години	Македонци	Албанци	Турци	Роми	Власи	Срби	Бошњаци	Ост.	Лица без под.	Вкупно
1948	—	—	—	—	—	—	—	—	—	4.923
1953	2.194	1.109	927	141	536	42	—	47	—	4.996
1961	3.423	1.649	994	—	—	54	—	737	—	6.857
1971	6.215	3.508	730	12	—	106	—	904	—	11.475
1981	8.002	4.149	832	421	337	84	—	500	—	14.325
1991	9.325	1.057	938	206	464	86	—	921	—	12.997
1994	9.433	4.330	887	114	462	91	—	720	—	16.037
2002	8.901	5.293	907	97	550	72	16	723	—	16.559
2021	6.517	4.903	810	141	431	49	23	583	1.552	15.009

* Извор: Државен завод за статистика на Република Македонија (1948-2021), според податоци од официјалните пописи во соодветните години

Религија

Влегување во Ерусалим, XVII век. Икона од црквата „Св. Ѓорѓија“ во Струга

Црквата Св. „Никола Дримени“

Поради различната етничка структура на градот во Струга најзначајни и најраспространети се двете конфесии: православието и исламот. Во Струга постојат 5 цркви и тоа:

Црква „Св. Ѓорѓи“

Црквата посветена на Великомаченикот Свети Ѓорѓија во Струга е единствена соборна црква во градот. Се наоѓа на западниот, некогаш христијански дел на градот, а сега во неговото централно градско подрачје. Нејзиниот патронен празник е вториот ден од Ѓурѓовден и таа е најстарото литургиско седиште во градот во кое редовно се одржува црковна богослужба. Црквата импонира со својата големина која доаѓа до израз во нејзината внатрешност, а особено со својата акустичност. Најстаро познато сликарско дело е иконата Свети Ѓорѓија која датира од 1267 год. од истоимената црква. Иконата Св. Ѓорѓија го претставува патронот на угледната Струшка црква во цел раст, насликан фронтално со меч и копје во рацете. На ден 6-7 мај (Ѓурѓовден) се одржува ордија во црквата Св.Ѓорѓија во чест на патронот на црквата како еден од многубројните обичаи во градот. И останало уште од времиња на 19 јануари-Водици секоја година да се осветуваат водите на реката Црн Дрим со традиционалното фрлање на крстот на кое присуствува целото население и претставува празник за градот.

Црква „Св. Никола Дримени“

Црквата Свети Никола Дримени се наоѓа на левата страна на реката Црн Дрим. При ѕидањето на црквата се откриени темелите на старата црква, но не се зачувани податоци за нејзината форма. Нејзиниот патронен празник е 19 декември кога редовно се изведува црковна богослужба. Се претпоставува дека првата црква Св. Никола Дримени била изградена во стара Струга, која ја покажуваат 15 минути одење југозападно од денешната крај Езерото, каде што постоел некаков вид на параклис. Се смета дека стариот град се викал Дримени и дека бил голем град со 16 000 куќи и 24 цркви, со плоштад и палати на столбови. Навистина, и денес кога е бистро езерото можат во него да се видат калдрми и ѕидови. Од оваа населба се претпоставува дека дошло и името на црквата Свети Никола Дримени.

• Црква „Св. Жени Мироносици“ - оваа црква е најнова во Струга и се наоѓа на градските гробишта. Осветена е на 2 септември 2007 година.

Црквата „Св. Петка“

• Црква „Св. Петка“
• Црква „Св. Димитриј“

Од исламската култура посебно се издвојува:

• Хелвети теќе

Хелвети теќе се наоѓа во близина на центарот на Струга и е изградено на почетокот на XVIII век од Хасан Баба. Петте соби кои ја образуваат буквата Т содржат: соба за молење во која има „минаре" и балкон, соба за кафе, летна соба и соба за прием. Минарето има осморебрест облик кој ја прикажува Шаховската круна а во исто време ги симболизира осумте врати на рајот. Ова теќе е местото каде припадниците на исламската вероисповед се собираат да ги прослават своите верски празници Рамазан бајрам и Курбан бајрам.

Друг важен исламска градба е Амамот „Мустафа Челеби“ која се наоѓа во близина на средиштето на градот.

Култура и уметност

Струга, како впрочем и други градови во Македонија, во текот на историјата менувала најразлични господари. Секој од нив на свој начин оставал дел од својата култура во Струга. Како историјата на Охрид, исто така и историјата на Струга, започнува со неолитот. Сведоштва за тоа се наоѓаат во артефактите на археолошките наоди на познатите археолошки наоѓалишта „Устата на реката Црн Дрим" и „Црковни ливаѓе" во село Враништа.

Од времето на македонските кралеви е добро сочуваниот бронзен шлем пронајден во наоѓалиштето „Св. Илија" кај село Делогожда, кој денес се чува во Струшкиот музеј. Од времето на раниот христијански период, V-VI век, потекнуваат базиликите во село Радолишта, село Октиси и село Делогожда. Јасно е дека веќе во овој период во Струга и Струшко постоел еден интензивен живот посведочен со извонредната изработка на пронајдените предмети, со раскошните гробни прилози, со чистиот ликовен израз и пред се, со бројноста на оние личности што знаеле во утилитарното да бараат и елементи на вистинска уметност.

За културната историја на Струга и околината од посебно значење се споменатите ранохристијански базилики во селата Октиси и Радолишта. Тие се трикорабни, со наос, нартекс и баптистериум (крстилница), а она што ги прави величествени се подните мозаици. Базилики од овој тип има по целиот Балкан. Едни од нив се значајни поради своите архитектонски решенија, други заради мозаиците и другата декорација, а трети заради архитектурата и декорацијата. Меѓутоа не често се наоѓаат базилики со подни мозаици што претставуваат толку ретки композиции : во Октишката во нартексот е претставена композиција што го претставува влезот во Рајот, а во Радолишката, во наосот - централен дел на храмот, меѓу другите познати христијански симболи се наоѓа и јагулата, како риба карактеристична за Охрид и Струга. А рибата во ранохристијанскиот период, како и подоцна, била еден од симболите на Христа.

Во Струга и околината е присутна традицијата на Светите Климент и Наум - за што постојат повеќе називи на месности од ова време: „Климентица" во центарот на Струга, посебно наоѓалиштето „Св. Богородица Пречиста" во село Враништа која претставува раритет не само во Македонија, туку и на Балканот. Од средниот век, најстаро сликарско иконописно дело во Струга е иконата Св. Ѓорѓи (1267 г.), од истоимената црква. Во Струга од времето на турскиот период би ги наброиле: Амамот, кој иако е со скромни димензии, ги содржи сите елементи на амамите во Македонија и „Халвети теќе", кој е заштитен како споменик на културата.

Од времето на преродбата потекнуваат многубројни цркви во Струга и околината, во сите населени места со христијанско население. Сите нив ги карактеризира познатиот посебен стил во архитектонски поглед, посебно со богатите и вредни резбани иконостаси на кои се наоѓаат многубројни „Престолни" и „Празнични" икони, а внатрешноста на црквите ја красат ѕидниот фреско - живопис. Најпозната меѓу црквите во Струга е градската соборна црква „Св. Ѓорѓија", со извонреден иконостас во резба (завршен во 1850 година), која содржи и богата колекција на икони.

Споменик на револуцијата во Струга

Археолошки наоѓалишта

• Думен Камен - некропола од хеленистичко време;
• Струга - населба и некропола од хеленистичко, римско и средновековно време;
• Устие на Дрим - населба од неолитско и бакарно време;
• Женска Плажа - црква од среден век;

Установи

Природонаучен музеј „Д-р Никола Незлобински“

Музејот бил основан 1928 год. и првобитно претставувал збирка на д-р Никола Незлобински. Со проширување на бројот на збирките, биле отворани новите оддели:

• Зоолошко - ботанички оддел, со 9.381 примерок,
• Историско - археолошки оддел со вкупно 2.576 примероци.

Во музејот покрај другите примероци изложени се 17 врсти на риби од Охридското Езеро каде се наоѓа и еден единствен примерок на морска риба кубла. Во две посебни простории изложени се историско археолошки предмети од минатото на Струшката околина. Во збирката се претставени предмети од праисторијата, од стариот и средниот век, како и од времето на револуцијата. Најголем број на експонати потекнуваат од неолитот што е резултат на големиот број на неолитски населби кои претставуваат неисцрпен извор на докази за животот и обичаите на луѓето од овој крај во минатото. Музејот е комплексна установа од археолошко, етнолошко, историско и одделение за ликовна уметност. Основач на музејот е д-р Никола Незлибински, по националност Русин, а по професија лекар и вљубеник во природата кој во 1928 година ја презентира првата зоолошка збирка со што се удрени темелите на природонаучниот музеј. Постојаната природонаучна изложба, која има локален карактер, содржи растителни и животински видови од Охридското Езеро и неговата околина.

Во изложбата се еволутивно презентирани експонати од сите животински категории од најпримитивните форми до цицачите.

Спомен дом и родната куќа на браќата Миладиновци

Спомен дом на браќата Миладиновци

Спомен домот на Браќата Миладиновци е подигнат во знак на благодарност на Димитар и Константин Миладинов и за се она што направиле за македонската национална преродба. Оваа значајна установа се наоѓа во улицата која што го носи нивното име. Во приземјето на домот изложен е алатот на нивниот татко Ристо, кој изработувал грнчарски предмети кои имале широка примена во тогашниот живот. Од тоа време датираат и неколку уметнички изработени глинени лонци кои се поставени на посебно место во домот. На првиот кат изложени се експонати на работата на Браќата Миладиновци и поедини предмети од животот и работата на нивните современици со кои Браќата Миладиновци одржувале плодотворни пријателски врски. Вториот кат целосно е посветен на животниот пат и работата на Браќата Миладиновци каде се прикажани и нивните остварувања.

Галерија „Вангел Коџоман“

Чунови - 1940 - масло на платно, дело на Коџоман.

Изложбата-сеќавање на Вангел Коџоман е составена од слики кои се дел од легатот на уметникот на градот Струга. Станува збор за постојана поставка отворена 1974 год. во Спомен куќата на Коџоман. Циклусот слики насловен „Струга во минатото“ ја открива страста на уметникот да ги регистрира староградските мотиви кои веќе денес ги снемува пред нашите очи. Интересен е неговиот интерес за разновидни жанрови-портрет акт фигура, пејзаж, староградска архитектура, мртва природа, за разни теми и техники-масло, акварел, цртеж, пастел. Спомен галеријата Вангел Коџоман е сместена во централното градско подрачје и се користи како уметничка галерија во која има постојана постава на слики, поклонети од уметникот на општина Струга. Во истата се одржуваат и други изложби, подготвени од ликовниот оддел.

• Центар за култура „Браќа Миладиновци“

Центарот за култура „Браќа Миладиновци“ бил основан во 1959 година, а во 2004 год. со одлука на Владата на Република Македонија, Центарот за култура „Браќа Миладиновци" е прогласена како национална установа. Отворањето на меѓународната поетска манифестација Струшки вечери на поезијата, традиционално отпочнува пред платото на Центарот за култура „Браќа Миладиновци" во Струга, со читањето на песната „Т'га за југ“ на Константин Миладинов. Покрај меѓународното поетско читање „Меридијани“ се одржуваат и повеќе промоции и манифестации од најразличен карактер во текот на целата година. Имено Центарот за култура во Струга ги обединува сите заинтересирани за културата и уметноста, од најмалите до повозрасните. Центарот за култура „Браќа Миладиновци" е центар на повеќе случувања: концерти на класична музика, ликовни изложби, театарски претстави, јавни трибини.

• • Градска библиотека при Центарот за култура

Градската библиотека е сместена во зградата на Центарот на културата и била создадена на 18 ноември 1944 год. како прва установа од областа на културата. Во рамките на матичната дејност библиотеката имала широко развиена мрежа на подрачјето на струшкиот регион каде делувале 12 подрачни библиотеки, денес активни се само две: во селата Вевчани и Лабуништа. Современите библиотечни трендови на планот на матичната дејност денес се засноваат врз развојот на библиобусната служба која веќе почна да се користи во Македонија. Библиотеката располага со фонд од околу 90.000 книги. Во библиотеката е извршена целосна стручна обработка на книжниот фонд и истата на своите корисници им нуди азбучен фонд, стручен фонд и каталог на наслови.

Манифестации

• Струшки вечери на поезијата

Главна статија: Струшки вечери на поезијата

Мостови, поетско читање во рамките на манифестацијата Струшки вечери на поезијата

Струшките вечери на поезијата е најголемата светска поетска манифестација што се одржува секоја година во Струга, Република Македонија. Манифестацијата е основно обележје на Струга како туристички центар и на неа присуствуваат најмалку 200 светски познати поети. На поетскиот фестивал меѓу другото, се доделуваат и најголемото признание за целокупна поетска дејност, „Златен венец“, и наградата „Браќа Миладиновци“ за најдобра поетска книга на македонски јазик.

Споменик на Владо Малески во Струга

Ревија на народни носии

Ревијата на народни носии е културна манифестација која започнала да се одржува 1971 година и има за цел да го презентира фолклорното богатство на народната носија и вез од нашите народи и народности. Ревијата е туристичка манифестација со традиционален карактер и се одржува секоја година во првата половина на август. Ревијата има натпреварувачки и забавно-музички карактер. Дефилето низ улиците и кејовите на реката Црн Дрим претставува посебно доживување за гостите. Во ревијалниот дел на манифестацијата се прикажуваат народни носии: ергенски, момински, зетовски, невестински, детски, старски и друг вид носии од сите народи и народности кои живеат во Република Македонија. Во забавно-музичкиот дел од манифестацијата, со изворна програма се претставуваат народни песни, ора, обичаи, поговорки, а се изведуваат од страна на културно-уметнички друштва, групи и солисти на народни инструменти. Изложбата на народни носии и везови е дополнителна манифестација на која се презентираат народни носии и везови од Република Македонија.

Струшка музичка есен

Секоја година во втората половина на месец септември во склоп на црквата „Свети Ѓорѓија" се одржува познатата манифестација „Струшка музичка есен". Во контекст на оваа манифестација се одржуваат меѓународни симпозиуми и концерти на духовна музика. Оваа манифестација ни ја претставува македонската црковна музика која е дел од огромното културно богатство а истовремено и потврда на македонскиот континуитет и идентитет низ вековите.

Kenge Yehoo

Фестивалот на стилизирани народни песни и ора „Kenge Yehoo” (од албански: Песната ечи) со својата работа започнал во 1992 год. Седиштето на фестивалот е во градот Струга. Фестивалот според програмата и статусот се одржува секоја година кон крајот на јули или во почетокот на август. Секоја година на овој фестивал учествуваат културно уметнички друштва од Македонија, Албанија, Косово и од други земји од Европа и САД кои негуваат стилизирани народни песни и ора. Во своето постоење на оваа манифестација продефилирале над 200 културно уметнички друштва со над 6000 аматери и професионални уметници од цел свет.

Образование

Во Струга постои еден универзитет, две државни и две приватни средни училишта, и две основни училишта и тоа:

Основни училишта

• ОУ „Браќа Миладиновци“ и
• ОУ „Јосип Броз Тито“

Средни училишта

• ДСУ „Нико Нестор“,
• СОУ „Д-р Ибрахим Темо“ и приватното
• Јахја Кемал
• Петта приватна гимназија

Високообразовни установи

• ФОН Универзитет - одделение Струга од 2003
• Правен Факултет (дисперзирани студии)

Спорт

Историја и почетоци

Првите почетоци на физичката култура во Струга датираат уште во 1908 година кога се формира гимнастичкото друштво „Црн Дрим". Подоцна се појавува и фудбалот кој во 1923 година се игра организирано. Во 1933 година се прифаќа веслачкиот спорт. Шахот исто така е познат уште пред Втората светска војна, но се играл неорганизирано, додека боксот и пинг-понгот се јавуваат дури по ослободувањето.

Во пролетта 1945 година од разни страни се враќаат во Струга поранешни спортисти. По иницијатива на секретарот на Околискиот комитет на СКОЈ Димче Белески, се формира фискултурно друштво „Караорман" со повеќе секции. За претседател е избран Галабин Ковачески. На 6 јануари 1946 година се одржа годишно собрание на кое се озакони постоењето на друштвото, се донеле правила и програма и се избира раководство. Во 1946 година се организира натпреварување за фискултурната значка „За Републиката - Напред", популарно наречено ЗРЕН, кое со својата програма и поставеност во прв ред служеше за општиот развиток на физичките способности и за здравјето на младината и на широките народни маси. Веднаш по ослободувањето, младината и пионерите се ангажирале за поправка на разурнатите игралишта и за изградување на нови објекти. За правилниот развиток на физичката култура во 1961 година е формиран Општински сојуз на организациите за физичка култура, во кој се зачленети сите спортски друштва од територијата на Општината Струга.

Како потврда за големиот интерес во општината за спортот и физичката култура е постоењето на многубројни спортски друштва и клубови, како на пример, фудбалскиот клуб „Караорман", веслачкиот клуб „Црн Дрим", ракометните клубови „Струга" и „Стружанка", и многу други. Аматерскиот спорт е основен во општината со десетици години наназад и на тој факт се должат сите постигнати успеси на одделни членови или друштва. За да се добие појасна претстава за физичката култура во општината, потребно е да се прикажат сите спортски гранки што развивале дејност во неа во текот на годините.

Во 1907 или 1908 година, во Струга се враќа од Бугарија Наум П. Миладинов, познат како Наумче Миладин, кој претходно престојувал и во Чешка. Штом пристигнал во Струга, се заинтересирал за гимнастиката и веќе во 1909 година формирал гимнастичко друштво. Во ова друштво биле зачленети околу 60 активни членови, првенствено деца и младинци. Во 1910 година друштвото учествувало на една манифестација во градот во врска со некоја турска свеченост. Бидејќи немало соодветни справи, членовите на друштвото ги направиле на примитивен начин, а гимнастиката била дополнувана со разни пеливански игри. Друштвото давало приредби по селата од ова подрачје и во Охрид. Неговата дејност нормално се развивала до 1912 година.

По завршувањето на Првата светска војна, Наумче Миладин повторни ги збира членовите и ја обновува активноста на друштвото кое работи сè до 1925 година, кога тој со своето семејство заминува во Бугарија.

Во месец мај 1928 година, по иницијатива на д-р Никола Незлобински и на среското начелство, од чисто политички причини се формира Соколско друштво. Ова друштво преку учителите прави големи усилби да ја прибере младината и во тоа прилично успева. До 1930 година друштвото покажува видни резултати и често приредува јавни настапи. Во негов состав се формира и тамбурашки оркестар од 30 члена. По смртта на началничката Иванка Бошковиќ-Пиљага и по судирите на политичките струи во Струга околу тоа кој ќе раководи со друштвото, настанува извесна стагнација. Заради тоа и соколаната, чија изградба започнала, не се довршува. Треба да се одбележи дека друштвото имаше вежбачи на справи, голем број деца и девојчиња и секција за хазена (одбојка). Во периодот од 1935 година се води прикриена борба помеѓу Соколското друштво и СД „Југославија", која не стивнува сè до пропаста на предвоена (1939-1945) Југославија. Соколското друштво во 1939 година речиси замира, а во 1940 година веќе не се чувствува неговата активност.

По ослободувањето на Струга, локалната младинска организација поведе акција за формирање на ДТВ „Партизан" што се оствари во месец октомври 1951 година. За прв претседател се избра Ѓорѓи С. Попоски. Друштвото се сместува во просториите - салата на црквата Св. Ѓорѓија, а на празниот плац пред неа се изградуваат игралишта за ракомет и одбојка. Во своите редови друштвото собирало над 300 активни членови и околу 200 членови што го помагале.

Друштвото ги опфаќало пионерите од осмолетките, потоа работничката младина и извесен број повозрасни членови. Особено биле активни учителите по физичко воспитување од осмолетката во Струга. На општинските смотри, покрај членовите на „Партизан" од Струга, учество земале и друштвата од селата Драслајца, Враништа, Требеништа и Мешеишта. На овие смотри се појавуваа над илјада пионери, младинки и младинци. По неколкугодишна активност, ракометната секција во рамките на друштвото се оформува во посебно друштво.

Фудбал

Првиот тим на ФК Црн Дрим во 1923 година

Главна статија: Фудбал во Струга

Првата фудбалска топка во Струга ја донел починатиот лекар Димитар Несторов во 1911 година од Швајцарија, каде што се наоѓал на студии. Со таа топка извесно време се играло во месноста „Климетица". Потоа почнуваат војните, така што првата фудбалска топка во Струга не оставила подлабоки траги. По 1918 година, со отворањето на охридската гимназија, се јавуваат и првите фудбалери средношколци. Во јуни 1923 година учениците од Струга: Јово Д. Милев, Вангел Коџоман, Ѓорѓи С. Милев, Крум Матов, Науме Чакар, како и Стефе Пулејко, Јаковче Нестор, Лозан Билјан, Анастас Мојсо и Иван Чакар го формираат фудбалскиот клуб „Црн Дрим“. Покрај топката од Несторов, набавуваат и друга, а потоа и извесни реквизити. Така, во летото 1923 година се одигруваат и првите фудбалски пријателски натпревари со Охрид во месноста „Мала Мера“. Поради оддалеченоста на ова место, фудбалот сè повеќе се игра на ширинката „Плејне“ среде Струга, каде што се поставуваат железни стативи. Фудбалот започнува да ја привлекува сета градска младина. Меѓутоа, по заминувањето на учениците, активноста на клубот се шири во сите маали, во кои се формираат повеќе маалски друштва.

Веслачки и пливачки спортови

Развитокот на оваа спортска гранка датира уште од јуни 1933 година. Во 1934 година се формира веслачкиот клуб „Југ" по иницијатива на ВК „Југ" од Белград, кој работи сè до окупацијата на предвоена Југославија. По изборот на управата (претседател Науме Чакар), во 1934 година се врши свечено пуштање на чамците во вода и тоа: скиф, двоец и четверец. Друштвото прибира голем број младинци и стручно ги подготвува. Бидејќи вакво друштво постоеше и во Охрид, секоја година се одржуваа натпревари во скиф, двоец и четверец помеѓу екипите на двата соседни града. Првите веслачи на клубот се: Васил Кавај, Васил Столески, Науме Савески, Иљо Јанкоски, Димче Стојан, Ќиро Талески, Сотир Шута, Јаќим Тортоски, Сандре Милески, Ќиро Мандоски, Стефан Нестороски, Ѓошо Калајџиески и Димитри Кумбароски. Во 1937 година, во составот на клубот се отвори и скијачка секција. Во времето на окупацијата клубот не одвива никаква активност. По ослободувањето на Струга, во рамките на „Караорман" се формира и секција за пливање и веслање, но таа нема некои позабележителни резултати поради тоа што не се располага со соодветни пловни објекти. На 21 јануари 1951 година се основа пливачко-веслачкото друштво „Струга", а во 1958 година веслачите се изделуваат во самостојно друштво „Црн Дрим" и почнуваат со редовни тренинзи.

Како републички прваци, во 1953 година четверецот со кормилар во натпреварите во Марибор го зазема третото место. Екипата учествува на разни првенства и регати во Нови Сад, Блед и во други места. Исто така, во 1968 година веслачите учествуваат во Смедерево на приредбата „Смедеревска есен". Друштвото има 34 активни членови, располага со 8 пловни објекти и сопствен хангар. По долга, упорна и систематска работа, веслачите на „Црн Дрим" на 24 август 1949 година стануваат републички прваци и се здобиваат со право да учествуваат во сојузна конкуренција.

Почетоците на организирана дејност во пливачкиот спорт датираат од летото 1947 година, кога во Охрид се одржа првиот официјален натпревар во слободен стил, на којшто учествуваа и пливачи од Струга.

Пливачкиот спорт полека се омасовува и добива карактер на организирана спортска дисциплина. Во периодот од 1948 година до 1952 година се јавуваат повеќе пливачи и првите пливачки - младинки. Тогаш пливачкиот спорт добива масовен карактер и сè повеќе ја привлекува младината. Се учествува на сите официјални првенства кои во овој период, главно, се одржуваат помеѓу пливачите од Охрид и Струга. Првото пливалиште во Струга е направено во езерото, наспроти тогашното фудбалско игралиште. Во 1951 година се формира пливачко-веслачкото друштво „Струга", а подоцна, поради брзиот развиток на овој спорт, се основа самостоен пливачки клуб „Струга".

Во 1956 година се постигнуваат уште позначајни резултати. Пливачкиот спорт во Струга се афирмира како водечки во СР Македонија. Тогаш се постигнуваат и првите републички рекорди од пливачите на ПК „Струга". Пливачите Слободан Новаковиќ и Стојче Ковачески учествуваа на младинското првенство на поранешна Југославија во Загреб. Од 1957 година пливачкиот спорт добива сè помасовен карактер во градот.

Туризам

Хотелот „Плажа“ во Струга

Поради Охридското Езеро и богатото културно-историско минато, Струга има развиен езерски и културен туризам. Самата манифестација Струшки вечери на поезијата привлекува голем број на домашни и странски туристи за време на летото. Во летната сезона во Струга и околните места престојуваат илјадници туристи, претежно од Република Македонија, но и голем број на туристи од Албанија, Косово и Грција. Старите стружани за туризмот велат:

„

Кога ќе пукне туристичката сезона, Струга наеднаш се изменува, небаре низ чаршијата пројурил Св. Ѓорѓија на бел коњ и со копје им ја пуштил застојаната крв, и сè се разживеало

“

Познати личности од Струга

Споменик на Димитар и Константин Миладинови во Струга

• Христо Матов (10 март 1872 - 10 февруари 1922, Софија, Бугарија) - македонски револуционер и еден од идеолозите на Македонската револуционерна организација.
• Аднико Аго — учесник во НОВ на Македонија.
• Димче Шипинкаровски - македонски иноватор, пронаоѓач кој со помош на електролиза ја направи првата кола на вода
• Ефто Пупиновски (3 јуни 1953) - познат македонски фолк пејач на народни песни и доајен
• Наум Петрески - познат македонски пејач на народни песни
• Наумче Мојсовски (17 јуни 1980) - македонски ракометар, член на македонската ракометна репрезентација

Писатели

• Браќа Миладиновци - (Димитар и Константин Миладинови) македонски преродбеници и собирачи на народно творештво
• Ристо Крле (3 септември 1900 - 29 октомври 1975, Скопје) - писател [1] Архивирано на 27 септември 2007 г.
• Вангел Коџоман ( 14 февруари 1904 - 1994, Скопје) - сликар
• Владо Малески (5 септември 1919 - 23 септември 1984, Струга) - македонски писател, автор на химната на Република Македонија [2] Архивирано на 27 септември 2007 г.
• Димитар Несторов (1890 - 1968, Ниш, Србија) - втор Претседател на Народното собрание на Р Македонија и основач на Медицинскиот Факултет во Скопје
• Разме Кумбароски (1944) - писател [3] Архивирано на 27 септември 2007 г.
• Димитрие Дурацовски (1952) - писател [4] Архивирано на 27 септември 2007 г.
• Ненад Јолдески (1986) - писател
• Мирче Клечкароски ( 5 ноември 1959) - македонски поет mac.asp?id=590
• Деспина Депа Каваева

Збратимени градови

• Големо Чекмеџе (Бујукчекмеџе; Büyükçekmece), Турција;
• Мангалија, Романија
• Фамагуста, Кипар
• Вотербери, Конектикат, САД

Струга како тема во уметноста и во популарната култура

• „Штамата на Енхалон (Мемоари)“ — збирка раскази на македонскиот писател Ненад Јолдески од 2009 година.
• „Струшката фонтана на животот“ — краток расказ на македонскиот писател Ненад Јолдески.

Галерија

• 
  Куќа на ул. „Браќа Миладиновци“
• 
  Куќа на ул. „Браќа Миладиновци“
• 
  Куќа на кеј „8 Септември“
• 
  Куќа на ул. „27 Март“ бр. 52
• 
  Куќа на ул. „27 Март“ бр. 57
• 
  Куќа на аголот на ул. „Боро Калајџиски“ и „27 Март“
• 
  Кејот на реката Црн Дрим
• 
  Охридското Езеро кај Струга
• 
  Главната улица во Струга
• 
  Сокак во Струга
• 
  Црн Дрим во средиштето на Струга
• 
  Споменик на девојка со стомна
• 
  Разнобоен чамец на струшка плажа

Поврзано

• Енхалон
• Струшки вечери на поезијата

Наводи

Забелешки

Надворешни врски

• Градски портал на Струга
• Струга општи информации
• Национална установа музеј „Д-р Никола Незлобински“ - Струга Архивирано на 28 декември 2010 г.
• Туристички водич низ Струга
• ЕНЦИКЛОПЕДИЈА на културното наследство на Струга