16 век

16 век — век што траел од 1 јануари 1501 до 31 декември 1600 година, според грегоријанскиот календар.

16 век историчарите го сметаат за век во кој се појавил порастот на Западната култура. Во текот на 16 век, Шпанија и Португалија ги истражувале морињата во светот и отвориле светски трговски патишта низ целиот свет. Големи делови од Новиот Свет биле претворени во шпански и португалски колонии, и додека Португалците станаа мајстори во трговијата во Азија и Африка во Индискиот Океан, Шпанија отвори трговија преку Тихиот Океан, поврзувајќи ги Америка со Азија.

Оваа ера на колонијализам го воспоставила меркантилизмот како водечки економски правец. Меркантилистичката доктрина ги поттикнала многуте војни во Европа во текот на овој период и веројатно ја поттикнала европската експанзија и империјализам ширум светот до 19 век или почетокот на 20 век.

Во Европа, протестантската реформација задала голем удар на авторитетот на папството и Римокатоличката црква. Европската политика доминирала преку религиозни конфликти, при што темелите за Триесетгодишната војна биле поставени кон крајот на векот. Во Италија, Лука Пачоли ја објави првата книга за сметководство, а Галилео Галилеј го направил првиот топломер. Во Англија, италијанецот Алберсио Џентили ја напишал првата книга за јавното меѓународно право и го поделил секуларизмот од канонскиот закон и римокатоличката теологија.

На Блискиот Исток, Отоманското Царство продолжило да се проширува, а султанот ја освоил титулата калиф. Кина ги евакуиралае крајбрежните области, поради јапонското пиратство. Јапонија во тоа време страдала од тешка граѓанска војна. На други места во Азија, царот ја проширил моќта на Могулското Царство. Неговото владеење значително влијаело врз уметноста и културата во регионот.

Настани

1500-ти

Алберсио Џентили

Битка кај Черињола

Афонсо де Албукерке

Василиј III.

• 1500: Роден е Карло V, Цар на Светото Римско Царство и Крал на Шпанија.
• 1500: Нанак започнува со ширење на петтата најголема религија во светот, сикизам.
• 1500: Шпанскиот морепловец Висенте Јанез Пинсон се соочува со Бразил, но е спречен со Договорот од Тордесилас.
• 1500: Португалскиот морепловец Педро Алварес Кабрал го смета Бразил за португалска сфера на влијание.
• 1500: Отоманската флота на Кемал Реис ги поразува Венецијанците во Втората битка кај Лепанто.
• 1501: Микеланџело се враќа во својата родна Фиренца за да почне да работи на статуата „Давид“.
• 1501: Сефевидите го обединуваат Иран, го прифаќаат шиитскиот ислам
• 1502: Први ознати африкански робови во Новиот Свет
• 1503: Основање на Сенарскиот Султанат од Амара Данкас, денешен Судан
• 1503: Шпанија ја поразува Франција во Битката кај Черињола. Се смета дека е прва битка во историјата освоена од барут.
• 1503: Леонардо да Винчи започнува со сликање на „Мона Лиза“ и ја завршува три години подоцна.
• 1503: Нострадамус е роден на 14 декември или 21 декември.
• 1504: Период на суша и глад во цела Шпанија.
• 1504: Умира Изабела I, и е наследена од Јована I Кастиљска.
• 1505: Мартин Лутер влегува Св. Августинскиот манастир во Ерфурт, Германија, на 17 јули и го започнува своето патување за поттикнување на реформацијата.
• 1506: Леонардо да Винчи ја завршува „Мона Лиза“.
• 1506: Кралот на Конго Афонсо I победува во Битката кај Мбанза Конго, по кое католицизмот станува државна религија во Конго.
• 1506: Најмалку две илјади преобратени Евреи се масакрирани во Лисабон, Португалија.
• 1506: Кристофер Колумбо умира во Ваљадолид, Шпанија.
• 1506: Полска е нападната од Кримското Ханство.
• 1507: Првата регистрирана епидемија на мали сипаници во Новиот Свет на островот Хиспаниола.
• 1507: Афонсо де Албукерке го освојува Ормуз и Мускат, преземајќи ја контролата врз регионот на влезот во Заливот.
• 1508 - 1512: Микеланџело го слика таванот на Систинската капела.
• 1509: Битката кај Диу го означува почетокот на португалската доминација на патот на зачинот и Индискиот Океан.
• 1509: Португалскиот крал го испраќа Диого Лопес де Сикејра да го пронајде Малака. По првично примање на Сикејра, Султан Махмуд го затвора и убива неколку Португалци, и има намера да ги нападне португалските бродови, кои успеале да побегнат.

1510-ти

Фернандо Магелан .

• 1510: Голема чума во различни делови на Тудорска Англија
• 1511: Афонсо де Албукерке го освојува градот Малака, главен град на Султанат Малака во денешна Малезија.
• 1512: Никола Коперник ја напишал Commentaryolus и го прогласува сонцето за центар на Сончевиот Систем.
• 1512: Јужниот дел на Кралство Навара е нападнат од страна на Шпанија.
• 1512: Испратена првата португалска експедиција на исток од Малака (во денешна Малезија).
• 1513: Николо Макијавели на напишал The Prince.
• 1513: Португалскиот морнар Хорхе Алварес пристигнува на Макао, Кина, за време на Династија Минг.
• 1513: Хенри VIII го поразува Французите во Битката кај Гингат.
• 1513: Битка кај Флоден Филд: Шкотланѓаните се поразени од силите на Хенри VIII.
• 1513: Султан Селим I наредува масакр на шиитски муслимани во Анадолија (денешна Турција).
• 1513: Васко Нуњес де Балбоа, во служба на Шпанија пристигнува во Тихиот Океан, станувајќи првиот Европеец што го сторил тоа.
• 1514: Битката кај Орша го прекинува проширувањето на Големото Московско Војводтво во Источна Европа.
• 1514: Ѓеорг Дожа започнува востние во Унгарија.
• 1514: Битка кај Чалдиран: Османлиите ги победуваат Персијците.
• 1515: Отоманското Царство ја присвојува Источната Анадолија од Персија.
• 1516: Отоманското Царство го поразува Мамелучкиот Султанат и се здобива со контрола на Египет, Арабија и Левант.
• 1517: протестантската реформација започнува кога Мартин Лутер ги објавува неговите 95 тези во Саксонија.
• 1518: Лав Африански е заробен од шпански пирати. Тој подоцна ќе биде однесен во Рим.
• 1518: Чума започнува во Стразбур, која трае околу еден месец.
• 1519: Леонардо да Винчи умира од природни причини на 2 мај.
• 1519: Карло I од Шпанија станува цар на Светото Римско Царство како Карло V (владее до 1556).
• 1519 - 1522: Шпанска експедиција која ја командуваа Фернандо Магелан
• 1519 - 1521: Ернан Кортес започнува со шпанските освојувања на Мексико.

Ернан Кортес

1520-ти

Франсоа I

• 1520 - 1566: Владеењето на Сулејман Величествениот го означува врвот на Отоманското Царство.
• 1520: Првата европска дипломатска мисија во Етиопија, испратена од Португалија, пристигнува во Масава.
• 1520: Португалија воспостави трговска колонија во селото Ламакера на источната страна на Солор (во денешна Индонезија).
• 1520: Султан Али Мугхајат Шах започнува експанзионистички поход во кој го освојува Дејва на брегот на Суматра (во денешна Индонезија)
• 1521: Белград (во денешна Србија) е освоен од Отоманското Царство.
• 1521: По изградбата на тврдини во Туен Мун, започнува португалски обид да се нападне Кина, но истиот е одбиен и Португалците се принудени да се повлечат.
• 1521: Фернандо Магелан пристигнува на Филипините. Тој подоцна бил убиен во една битка во истата година.
• 1521: Пати Унус започнува инвазија на Малака (во денешна Малезија) против португалската окупација. Пати Унус е убиен во оваа битка.
• 1522: Родос освоен од Отоманското Царство.
• 1522: Португалскиот сојузник со владетелите на Тернате (во денешна Индонезија) започнува изградба на тврдина.
• 1523: Шведска добива независност.
• 1524 - 1525: Германска селанска војна во Светото Римско Царство.
• 1524 - Џовани да Верацано станува првиот Европеец кој го истражува Атлантскиот брег на Северна Америка помеѓу Јужна Каролина и Њуфаундланд
• 1524 - Умира Исмаил I, основач на династијата на Сефевидите, и е наследен од Тахмасп I .
• 1525: Шпанија и Светото Римско Царство ја поразуваат Франција во Битката кај Павија, Франсоа I е заробен.
• 1526: Османлиите го поразуваат Кралство Унгарија во Битката кај Мохач.
• 1526: Основано е Могулското Царство, денешна Индија.
• 1527: Битката за Рим се смета за крајот на италијанската ренесанса.

Битката за Рим

• 1527: протестантската реформација започнува во Шведска.
• 1527: Последниот владетел на Мајапахит паѓа од власт.
• 1529: Австријците ги поразуваат Османлиите во Опсадата на Виена.

1530-ти

Хенри VIII

Иван IV

• 1531: Црква на Англија се оддалечува од Римокатоличката црква и го признава Хенри VIII како глава на Црквата.
• 1531: Граѓанската војна на царството на Инките.
• 1532: Франсиско Писаро започнува со Шпанското освојување на царството на Инките.
• 1533: Ана Болејн станува кралица на Англија.
• 1533: Родена е Елизабета I.
• 1534: Османлиите го освојуваат Багдад.
• 1534: Франсоа станува поактивен во репресијата кон француските протестанти.
• 1535: Во Минстерскиот бунт, анабаптистите воспоставуваат теократија која завршува со крвопролевање.
• 1536: Умира Катерина Арагонска.
• 1536: Во Англија е обезглавена Ана Болејн поради прељуба и предавство.
• 1536: Воспоставување на инквизицијата во Португалија
• 1536: Основање на Буенос Аирес (во денешна Аргентина) од Педро де Мендоса
• 1537: Португалија го основа Ресифе,Бразил.
• 1538: Гонсало де Кесада го основа градот Богота.
• 1538: Шпанската и венецијанската флота е поразена од Османлиите во Битката кај Превеза.
• 1539: Ернандо де Сото започнува да ја истражува внатрешна Северна Америка.

1540-ти

• 1541: Педро де Валдивија го основа Сантјаго де Чиле.
• 1541: Неуспешниот алжирски воен поход против Карло V.
• 1541: Реката Амазон започнува да ја истражува Франсиско де Орељана.
• 1541: Освојување на Будим и поголемиот дел од Унгарија од страна на Отоманското Царство.
• 1541: Сахиб I Гиреј ја напаѓа Русија.
• 1542: Продолжува војната помеѓу Франсоа I и Карло V. Овој пат Хенри VIII е во сојуз со царот, додека Јаков V и Сулејман I се сојузници со Франција.
• 1543: Етиописко-португалските војници решително ја поразуваат Адалско-отоманската муслиманска армија во Битката кај Вајна Даг; Имамот Ахмад Гран е убиен.
• 1543: Никола Коперник ја објавува својата теорија дека Земјата и другите планети се вртат околу Сонцето

Никола Коперник

• 1543: Нанбанскиот трговски период започнува откако португалските трговци стапуваат во контакт со Јапонија.
• 1544: Франција ги поразува сојузничките сили на Шпанија и Светото Римско Царство во битка кај Черезоле.
• 1545: Царство Сонгај го освојува главниот град на Царство Мали, Нијани.
• 1545: Се одржува Трентскиот собор во Трент, Северна Италија.
• 1546: Микеланџело Буонароти е поставен за главен архитект на Базиликата Свети Петар.
• 1547: Умира англискиот крал Хенри VIII во Вајтхолската палата на 28 јануари на возраст од 55 години.
• 1547: Умира францускиот крал Франсоа I на 31 март, на возраст од 52 години.
• 1547: Едвард VI станува крал на Англија и Ирска на 28 јануари и е крунисан на 20 февруари, на возраст од 9 години.
• 1547: Царот Карло V одлучно ја поразува Шмалкалдската лига во Битката кај Милберг.
• 1547: Големиот кнез Иван Грозни е крунисан цар на (сите) Руси, станувајќи првиот цар на Русија.
• 1549: Португалија го основа Салвадор во Бразил.

1550-ти

Акбар Велики

Филип II

• 1550: Архитект Мимар Синан започнува со изградба на Сулејмановата џамија во Истанбул.
• 1550: Монголите предводена од Алтан Кан извршуваат напад на Кина и Пекинг.
• 1550 - 1551: Ваљадолидска дебата во врска со човековите права на домородното население на Америка
• 1551: Северноафриканските пирати го поробуваат целото население на малтешкиот остров Гоцо, помеѓу 5.000 и 6.000, испраќајќи ги во Либија.
• 1552: Русија го освојува Казањ во Средна Азија.
• 1552: Језуитска мисија на Френсис Ксавир
• 1553: Марија I станува првиот кралски регент на Англија и ја обновува црквата на Англија под папски авторитет.
• 1554: Португалски мисионери го основаат градот Саун Пауло Бразил.
• 1554: Елизабета I е затворена во [[Лондонска кула}|Лондонската кула]] по наредба на Марија I
• 1555: Московска компанија станува првото големо англиско акционерско трговско друштво.
• 1556: Силен земјотрес во Кина
• 1556: Георгиј Агрикола, ја објавува „De re metallica“.
• 1556: Акбар Велики го поразува султанот на Бенгал во Втора битка во Панипат
• 1556: Русија го освојува Астрахањ во Средна Азија
• 1556 - 1605: За време на неговото владеење, Акбар го проширува Моголското Царство во серија освојувања (во индискиот потконтинент).
• 1557: Хабсбуршка Шпанија прогласи банкрот.
• 1557:Започна населување на Португалци во се населиле во Макао
• 1557: Отоманското Царство го освоил градот Масава.
• 1558 Елизабета I станува нова кралица на Англија на 25 години.
• 1558 - 1603: Елизабетанската ера се смета за висина на англиската ренесанса.
• 1558 - 1583: Ливонска војна меѓу Полска, Големото Кнежевство Литванија, Шведска, Данска и Русија.
• 1558: По 200 години, Кралство Англија го губи Кале во Франција.
• 1559: Крај на Италијанските војни.

1560-ти

Вилхелм Орански

Don Фернандо Алварез де Толедо

• 1560: Османлиската морнарица ја победила флотата Шпанија во Битката кај Џерба.
• 1560: Родена е Елизабет Батори.
• 1560: Јована III Наварска го објавува калвинизмот за официјалната религија на Кралство Навара.
• 1561: Сер Френсис Бејкон е роден во Лондон.
• 1561: Гидо де Брес ја основа протестантската вера Белгиска Исповед.
• 1562: Француски религиозни војни помеѓу католиците и хугенотите.
• 1562: Масакр на Васи и Битка за Дрекс во Француските војни на религијата.
• 1563: Црна смрт во Англија, со 80.000 мртви. Само во Лондон над 20.000 луѓе умреле од оваа болест.
• 1564: Роден е Галилео Галилеј, на 15 февруари
• 1564: Крстен е Вилијам Шекспир, 26 април
• 1565: Португалија го основа градот Рио де Жанеиро во Бразил.
• 1565: Болничарите ги победуваат Османлиите во Опсадата на Малта.
• 1565: Шпанскиот морепловец Мигел Лопес де Легаспи го открива поморски пат од Азија до Америка преку Тихиот Океан.
• 1566: Умира Сулејман Величествен.
• 1566 - 1648: Осумдесетгодишна војна помеѓу Шпанија и Холандија.
• 1567: Марија Стјуарт е затворена од Елизабета I.
• 1568: Трансилванија го усвојува едиктот од Торда, првиот закон на слобода на религијата.
• 1569: Објавена е карта на светот од страна на Герард Меркатор.
• 1569: Основена е Полско-литванската заедница

1570-ти

Ода Нобунага.

The Битка кај Лепанто.

Френсис Дрејк.

• 1570: Иван Грозни, царот на Русија, нареди масакр врз жителите на Новгород.
• 1570: Папа Пиј V го издава Regnans in Excelsis, папска була, отфрлајќи ги сите оние што ја прифатиле Елизабета I и ги повикал сите римокатолици да се побунат против неа.
• 1571: Папа Пиј V ја основа Светата Лига како обединет фронт против Отоманското Царство.
• 1571: Морнарицата на Светата лига, предводена од Шпанија, ја уништува османлиската морнарица во Битката кај Лепанто.
• 1571: Кримските Татари навлегуваат во и Москва, и ја опожаруваат, освен Московскиот кремљ.
• 1571: Американски Индијанци убиваат шпански мисионери во денешниот град Џејмстаун, Вирџинија.
• 1571: Шпанскиот конквистадор Мигел Лопес де Легаспи го основа градот Манила.
• 1572: Бриле е земен од Хабсбуршка Шпанија во Осумдесетгодишната војна.
• 1572: Шпански конквистадори го уапсиле последниот водач на Инките Тупак Амару во Вилкабамба и го погубиле во Куско.
• 1572: Умира Јована III Наварска на возраст од 43 години и е наследена од Анри IV.
• 1572: Катерина Медичи ја поттикнува Вартоломејската ноќ кога бил убиен водачот на протестантите Гаспард II де Колини. Насилството се прширило од Париз до други градови и село.
• 1572: Прво издание на епот Os Lusíadas на Луис де Камоис
• 1573: По тешките загуби на двете страни, опсадата на Харлем завршува со победа на Шпанија.
• 1574: По 4 месециц завршува неуспешно опсадата на градот Лајден
• 1575: По петгодишна војна, тернатејците под Султан Бабаулах ги поразиле Португалците.
• 1576: Умира Тахмасп I, .
• 1576: Шпанска фурија од страна на лошо платените шпански војници во Холандија.
• 1577 - 80: Френсис Дрејк го обиколил светот по морски пат .
• 1578: Кралот Себастијан Португалски е убиен во Битката кај Ксар ел-Кебир.
• 1579: Утрехтска унија ја обединува северната Холандија.
• 1579: Араска унија ја обединува јужната Холандија.

1580-ти

• 1580: Шпанија се обединува со Португалија на чело со Филип II. Завршува т.н. Португалска престолонаследна криза. Шпанската и португалската круна се обединети 60 години, т.е. до 1640 година.
• 1582: Ода Нобунага е убиен од неговиот генерал.
• 1582: Папа Григориј XIII го издава грегоријанскиот календар.

1582: Јермак Тимофејевич го освојува Сибирското ханство.

• 1583: Умира Бабаула, султан на Тернате.
• 1584 - По Опсадата на Антверпен, многу од неговите трговци бегаат во Амстердам. Според Лук-Норманд Телиер, "На врвот помеѓу 1510 и 1557 година, во Антверпен се концентрирани околу 40% од светската трговија ... Се проценува дека пристаништето во Антверпен заработувало седум пати повеќе приходи од Америка.
• 1585 - 1604: Англо-шпанска војна на двете страни на Атлантикот.
• 1587: Марија Стјуарт е погубена во Англија по наредба на Елизабета I.
• 1587: Владеењето на Абас I го означува зенитот на Сефевидите.
• 1589: Умира Катерина Медичи на возраст од 69 години.

1590-ти

1590: Опсада на Одвара

• 1591: Гази Гирај со огромна татарска војска започнува воена експедиција против Москва.
• 1591: Во Мали, мароканските сили на султанот Ахмад ел-Мансур го поразуваат Царство Сонгај.
• 1592: Џон Стов известува за 10.675 смртни случаи во Лондон од чума. Лондон има население од околу 200.000 луѓе.
• 1592 - 1598: Кореја, со помош на Кина одбива две јапонски инвазии.
• 1606: Долгата војна во Унгарија помеѓу Хабсбуршкото Царство и Отоманското Царство.
• 1594: Основан е колеџот Свети Павле во Макао
• 1595: Прва холандска експедиција во Индонезија предводена од Корнелис де Хаутман.
• 1596: Роден е Рене Декарт.
• 1596: Јуни, експедицијата на Де Хаутман пристигнува до Бентен главната порта за пиперка во Западна Јава, каде што се судри со португалците и индонезијците. Потоа патува источно по северниот брег на Јава, губејќи дванаесет членови на екипажот на јавански напад во Сидеу и убивајќи локален владетел во Мадура.
• 1597: експедицијата на Де Хутман се враќа во Холандија со доволно зачини за да оствари значителен профит.
• 1598: Издаден е Едикт од Нант со кој завршуваат Француските религиозни војни.
• 1598: Абас I го преместува главниот град на Персија од Казвин во Исфахан во 1598 година.
• 1598 - 1613: Русија се спушта во анархија за време на т.н. Време на проблеми.
• 1598: Португалците бараат армада од 90 бродови за да го уништата востанието во Солор.
• 1598: Повеќе холандски флоти заминуваат за Индонезија и повеќето се профитабилни.
• 1598: Умира Тојотоми Хидејоши.
• 1599: Царство Мали е поразено во Битката кај Џене
• 1599: Експедицијата на ван Ник се враќа во Европа. Експедицијата прави профит од 400 проценти.
• 1599: Втората холандска експедиција на Индонезија (1598-1600) од осум бродови станува првата холандска флота што пристигнува на до Малуку.
• 1600: Џордано Бруно е изгорен поради ерес во Рим.

Архитектура

• Алипашина џамија (Истанбул)
• Атик Валиде џамија
• Џамија Бајазид II
• Бања Баши џамија
• Брежице (замок)
• Бурмали џамија (Истанбул)
• Водокула (Марибор)
• Брдо кај Крањ (замок)
• Ил Реденторе
• Џамија Јавуз Селим
• Косов велепоседнички дом
• Ликурешка тврдина
• Камбанарија Свети Марко (Венеција)
• Мехмед-паша Соколовиќева џамија
• Џамија Михримах Султан
• Палацо Кјерикати
• Рустем-пашина џамија
• Црква Свети Седмочисленици (Софија)
• Селимова џамија
• Сулејманова џамија
• Тилери (дворец)
• Црква Џезу (Рим)

Дела

• Меланхолија I - бакрорез од германскиот ренесансен мајстор Албрехт Дирер изработен во 1514 година.
• Создавањето на Адам - една од деветте сцени на таванот на Систинската капела.
• Четворицата апостоли - слика од германскиот ренеаснсен мајстор Албрехт Дирер. Завршена е во 1526 година.

Книги

• Гаргантуа - книга на францускиот писател Франсоа Рабле од 1534 година.
• Животите на најизвонредните сликари, вајари и архитекти - збирка биографии на уметници напишана во XVI век од италијанскиот сликар, архитект и теоретичар Џорџо Вазари.
• Сон на летната ноќ - романтична комедија напишана од Вилијам Шекспир.
• Викијана - една од најзначајните збирки на вести од отпечатени листови хартија и илустративни летоци од XVI век.