Википедија

Албанци

Албанците (албански: Shqiptarë) се етничка група која воглавно живее во Албанија и Косово. Албанците се застапени и во околните земји, како во Македонија, Црна Гора, Србија и Грција . Повеќе од половината од денешните Албанци живеат на територијата на Албанија и го користат албанскиот јазик како мајчин јазик. Втората по големина група на Албанци живее на Косово, а потоа следуваат Македонија, Црна Гора, Грција и други. Албанците живеат и како имигранти во неколку западноевропски земји и САД.

Албанци
Shqiptarët
Вкупен број
6.6-8 милиони
Подрачја со значајно население
 Албанија 2,312,356 [1]
 Косово 1,690,000 [2]
 Македонија509.083[3]
 Грција274.390-600.000[4][5]
 Црна Гора30,439[6]
 Хрватска17,513 (попис 2011)[7]
 Романија10,000[8]
 Србија5,809 (бојкотирале таму),60,000 проц.[9]
 Италија1,300,000 проц.482,627 + 800,000[10],[11]
 Германија300,000[12]
 Швајцарија200,000[13][14]
 Холандија60,000
 Шведска60,000
 Обединето Кралство30,000[15]
 Австрија28,212[16]
 Франција20,000
 Норвешка10,000
 Данска8,000[17]
 Финска7,804[18]
 Белгија5,600–30,000[19][20]
 Украина5,000[21]
 Турција500,000-1,300,000[22]
 Египет20,000 проц.
 САД193,813[23]
 Канада22,395[24]
 Австралија11,315[25]
Јазици
албански
Вероисповед

Ислам
сунити, бектеши
Христијанство:
Католици, Православни, Протестанти

атеисти

Име

уреди

Додека егзонимот (домашен назив за земја) „Албанија“ за општиот регион населен од Албанците потсетува на антиката, ова име се заборавило во албанската јазична средина, а денеска ендонимот (домашен назив за народност) е shqiptar, изведен од глаголот shqiptoj („правилно зборува“). Се смета дека овој збор во крајна линија е заемка од лат. excipio. Така, албанскиот ендоним, слично како „Словен“ е, по потекло, назив за „оние што зборуваат јасно, разбирливо“. Меѓутоа постои и значењето „планинци, горјани“.

Во минатото во македонското културно и говорно подрачје се употребувал називот „Арбанаси“ (веројатно од грч. Αρβανοί, Αλβανοί). Подоцна се појавува и називот „Арнаути“ (од тур. Arnavutlar). Откај 18 век почнал разговорно да се употребува називот „Шиптари“ според алб. Shqiptarët. Поради неговата употреба од страна на југословенската влада, Албанците го сметаат за навредлив и настојуваат на употребата на оштоевропскиот збор „Албанци“. Во македонскиот јазик во тековната употреба се смета за политички некоректен.

Етнички подгрупи

уреди

Постојат две етнички подгрупи на Албанците. Тоа се Гегите, кои го населуваат северното порачје на Шкумба, и Тоските, кои се на југ. Косовските Албанци се Геги. Постои голем географски простор помеѓу двата региона, којшто го вклучува и главниот град на Албанија — Тирана.

Гегите, кои претставуваат две третини од популацијата, се помалку мешани со неалбанците од Тоските, кои низ историјата потпаѓале на разни влијанија. Во минатото Гегите биле организирани во кланови а Тоските во полуфеудално општество. Пред Втората светска војна Гегите доминирале со Албанската политика, но по војната многу од Тоските доаѓаат на власт, заедно со новата комунистичка влада.

За време на владеењето на Енвер Хоџа, културните разлики помеѓу Гегите и Тоските се потиснати. Во граѓанските немири во 1997 во Албанија, оваа разлика станува јасно видлива, со тоа што Гегите го поддржуваат националистот Сали Бериша, а Тоските се спротивставуваат.

Потекло на Албанците

уреди

Албанците се потомци на балкански народи, но точна идентификација не е утврдена до денешен ден. Поголемиот број историчари и јазичари, претпоставуваат дека Албаницте се потомци на Илирите или на Дако-Тракијците. Според Романските истражувачи постои уште една теорија која би ја објаснила Албанската етногенеза а таа гласи дека Албанците имаат поголема врска со Тракијците него што имаат со Илирите, поради тоа што е сатем јазик и дека неминовна е врската на Албанците со Словените, поради тоа што хипотетички, Албанскиот етноним Шќиптар е јазична форма на Словен.

Тезата за илирското потекло на Албанаците, служела за истакнување на природното право за проширување на албанската држава на целата територија на која некогаш живееле Илирите. Оваа теза е изградена само врз основа на јазичаричка шпекулација. Имено, Птоломеј на територијата на денешна Кроја, на својата прочуена географска карта го обележува градот Албанополис, во чија околина живеее племето Албани. А илјада години подоцна, на таа територија се појавува област Арбана, и народ Арбанаси, т.е. Албанци - се зема здраво за готово дека Птоломеј не ги разликувал „р“ од „л“. Науката би можела да прифати теорија за континуитет на име, но нема никакви докази за континуитет на народ. Без разлика на сè, албанските теоретичари се држеле и сѐ уште се држат до својата јазичаричка теорија. Дури ни неспорно утврдениот факт дека албанскиот јазик нема илирско потекло, туку тракиско, односно дакомезијско, едноставно е - игнориран. Зато што докажува дека Албанците не се староседелци, туку потекнуваат од источниот дел на Балканот.

Теоријата за илирското потекло денес е една од темелите на албанската национална идеологија. Постанокот на оваа нова национална идеологија почнува за време на препородот („Рилиндја“) во минатиот век, под мотото: „Религијата на Албанија е албанството!“. Албанството во таа идеологија е бог, а албанската држава „катедрала за вечна молитва кон тоа божество“. Довршување на таа идеологија, под плаштот на марксо-ленинизмот направено е во кабинетот на Енвер Хоџа, каде религиозната реторика е ублажена па мислите се упатени кон „Мајка Албанија“ додека за најголем празник се прославува „Денот на националното знаме“, 28. Ноември, кој се повикува на „светото правило на Илирите“ и албанската нација „која ја чува традицијата и карактерот на Илирите“.

Како ентитет првпат се споменуваат во 1043. Исламот го заменил христијанството кога Отоманското Царство ја зазела територијата на Албанија, во 15 век, па сè до 1912.

Јазик

уреди

Поголемиот број на Албанци го зборуваат албанскиот јазик, којшто е од индоевропската група на јазици. Постојат неколку варијации на албанскиот. Двете главни се Гег и Тоск дијалекти.

Етнички обележја

уреди

Албанското знаме претставува орел на црвена позадина, користен од Скендербег во востанието против Осмалниите. Албанците се нарекуваат себе „Shqiptarët“ (оригинално шиптари), што на албански значи „Синови на Орлите“ во слободен превод).

Религија

уреди

Албанците претежно се со исламска вероисповед, односно околу 57%, но исто така има и католици со 10%, и православни со околу 7%.

Наводи

уреди
  1. ↑ „архивски примерок“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 2014-11-14. Посетено на 2013-05-10.
  2. ↑ See 2011 Census, the preliminary results of the 2011 census in the Republic of Kosovo show the national population at 1,733,872 but the census was boycotted in North Kosovo and this figure does not include the entire population of Kosovo, the CIA World Factbook gives an estimate of 1,836,529 persons living in Kosovo for the year 2012, claiming that 92% of them are Albanians, i.e. about 1,690,000 people. (see „Светска книга на факти“ на ЦИА — запис за „Kosovo“ (англиски)).
  3. ↑ „2002 Macedonian Census“ (PDF). Архивирано (PDF) од изворникот 2010-09-22. Посетено на 2010-09-22.
  4. ↑ Migration and Migration Policy in Greece. Critical Review and Policy Recommendations. Anna Triandafyllidou. Hellenic Foundation for European and Foreign Policy (ELIAMEP). Data taken from Greek ministry of Interiors. p. 5 "the total number of Albanian citizens residing in Greece, including 185,000 co-ethnics holding special identity cards"
  5. ↑ Gialis, Gialis. „Spatial demography of the Balkans: trends and challenges“ (PDF). IVth International Conference of Balkans Demography. стр. 4. Посетено на 4 November 2010., Kees, Groenendijk. „The status of quasi-citizenship in EU member states: Why some states have "almost-citizens"“ (PDF). University of Edinburgh. стр. 415–416. Архивирано од изворникот (PDF) на 2013-06-02. Посетено на 4 November 2010.
  6. ↑ Official Results of Monenegrin Census 2011
  7. ↑ „Насееление по етничка припадност, по градови/општиин, попис 2011“. Попис на населението, домаќинствата и имотот 2011. Загреб: Државен завод за статистика. декември 2012.
  8. ↑ „Date demografice“ (романски). Архивирано од изворникот на 2010-08-11. Посетено на 18 August 2010.
  9. ↑ (српски) Official Results of Serbian Census 2011–Population PDF (441 KB), pp. 12–13
  10. ↑ „Microsoft Word - pippo.doc“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 2015-09-10. Посетено на 2010-09-22.
  11. ↑ „архивски примерок“. Архивирано од изворникот на 2014-10-06. Посетено на 2013-05-10.
  12. ↑ Hans-Peter Bartels: Deutscher Bundestag - 16. Wahlperiode - 166. Sitzung. Berlin, Donnerstag, den 5. Juni 2008 Архивирано на 3 јануари 2013 г.
  13. ↑ „Die Albaner in der Schweiz: Geschichtliches – Albaner in der Schweiz seit 1431“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 2011-07-07. Посетено на 2010-09-22.
  14. ↑ „Im Namen aller Albaner eine Moschee?“. Infowilplus.ch. 2007-05-25. Архивирано од изворникот на 2012-12-10. Посетено на 2010-09-22.
  15. ↑ Bennetto, Jason (2002-11-25). „Total Population of Albanians in the United Kingdom“. London: Independent.co.uk. Посетено на 2010-09-22.
  16. ↑ STATISTIK AUSTRIA
  17. ↑ „National statistics of Denmark“. Dst.dk. Архивирано од изворникот 2010-09-26. Посетено на 2010-09-22.
  18. ↑ „Demographics of Finland“. Архивирано од изворникот на 2013-01-06. Посетено на 2021-08-10.
  19. ↑ „Population par nationalité, sexe, groupe et classe d'âges au 1er janvier 2010“ (француски). Посетено на 12 January 2012.
  20. ↑ „Anderlecht, Molenbeek, Schaarbeek: repères du crime à Bruxelles“. cafebabel.com. Архивирано од изворникот на 2011-12-26. Посетено на 12 January 2012.
  21. ↑ Olson, James S., An Ethnohistorical Dictionary of the Russian and Soviet Empires. (Westport: Greenwood Press, 1994) p. 28–29
  22. ↑ „Türkiye'deki Kürtlerin sayısı!“ (турски). 6 June 2008. Посетено на 17 August 2010.
  23. ↑ „Total ancestry categories tallied for people with one or more ancestry categories reported 2010 American Community Survey 1-Year Estimates“. United States Census Bureau. Посетено на 30 November 2012.
  24. ↑ „Canadian Census of 2006“. 2008-06-10. Архивирано од изворникот на 2013-01-11. Посетено на 2010-09-22.
  25. ↑ „20680-Ancestry (full classification list) by Sex - Australia“. 2006 Census. Australian Bureau of Statistics. Архивирано од изворникот (Microsoft Excel download) на 2008-03-10. Посетено на 2008-06-02. Total responses: 25,451,383 for total count of persons: 19,855,288.

Поврзано

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Албанци&oldid=5134272“