Етиопија
Етиопија (амхарски: ኢትዮጵያ), официјално: Сојузна Демократска Република Етиопија (የኢትዮጵያ ፌዴራላዊ ዲሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ), порано наречена Абисинија — држава во Источна Африка. Зафаќа површина од околу 1.221.900 км2. Се граничи со Еритреја на север, со Џибути на североисток, Сомалија на исток, Кенија на југ и со Судан и Јужен Судан на запад. Главен град е Адис Абеба. Етиопија е самостојна држава од I век, а до 1974 година била кралство.
| Сојузна Демократска Република Етиопија የኢትዮጵያ ፌዴራላዊ ዴሞክራሲያዊሪፐብሊክ
|
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| Химна: የዜግነት ክብር Марширај напред, мила мајко Етиопијо |
||||||
.svg) |
||||||
| Главен град (и најголем) | Адис Абеба 9°01′N 38°44′E / 9.017° СГШ; 38.733° ИГД | |||||
| Службен јазик | амхарски | |||||
| Народности | Оромци 36.62%, Амхарци 24.91%, Сомалијци 6.20%, Тигрињци 6.07%;[1][2] и други. | |||||
| Демоним | Етиопјани | |||||
| Уредување | сојузна демократска република | |||||
| • | Претседател | Сале-Ворк Зевде | ||||
| • | Премиер | Абиј Ахмед | ||||
| Основање | ~ X век | |||||
| • | Традиционален датум | 980 | ||||
| • | Кралство Дмт | VIII век | ||||
| • | Кралство Аксум | о. IV век | ||||
| • | Етиопско Царство | 1137 | ||||
| • | Уставна | 1987 | ||||
| • | Демократска република | 1991 | ||||
| Површина | ||||||
| • | Вкупна | 1,104,300 км2 (27th) | ||||
| • | Вода (%) | 0.7 | ||||
| Население | ||||||
| • | проценка за 2023 г. | 127,955,823 (13-та) | ||||
| • | Густина | 92.7 жит/км2 (123-та) | ||||
| БДП (ПКМ) | проценка за 2023 г. | |||||
| • | Вкупен | $393.297 милијарди[3] (55-та) | ||||
| • | По жител | $3,719[3] (159-та) | ||||
| БДП (номинален) | проценка за 2023 г. | |||||
| • | Вкупно | $155.804 милијарди[3] (59-та) | ||||
| • | По жител | $1,473[3] (159-та) | ||||
| Џиниев коеф. (2015) | 35.0 среден |
|||||
| ИЧР (2021) | ▬ 0.498[4] низок · 175-та |
|||||
| Валута | Бир (ETB) |
|||||
| Часовен појас | EAT (UTC+3) | |||||
| • | (ЛСВ) | н/п (UTC+3) | ||||
| Се вози на | десно | |||||
| НДД | .et | |||||
| Повик. бр. | 251 | |||||
Поголемиот дел од територијата го зафаќаат планините на Етиопската Висорамнина, со највискиот врв Рас Дашен, 4 623 м. На планините се издвојуваат висински климатски појаси. просечната годишна температура се движи од 13 до 18°С. Количеството врнежи изнесува до 600мм во пониските предели и доколу 1.500 мм на планините.
Етиопија има 79 милиони жители, а просечната густина на населеност изнесува околу 70 жит/км2. Главен град е Адис Абеба, со околу 3 милиони жители. Населението се состои од Оромои, Амхари и Тиграи со коптска вера и Сомалијци, Данакили и Гала со муслиманска вера. Помеѓу Црнците има ианимисти или тотемисти. Населението главно живее во селата. Етиопија е административно поделена на 8 региони и претставува федеративна република. Таа е една од најсиромашните земји во светот. Селското стопанство опфаќа 85% од работната сила. Тоа е екстензивно и ниско продуктивно, а главни култури се кафе, шеќерна трска, памук, тутун, лимони, портокали и др. Најважни сточарски гранки се: говедарството, потоа одгледување на овци, кози и камили. Етиопија има слабо развиена индустрија, а природните богатства не се доволно истражени. Таа има наоѓалишта на природен гас, тантал, злато, платина, манган и др. Се одликува со слабо развиена патна мрежа. Нема развиен туризам.
Потекло на поимот
уредиИсторија
уредиСтар век
уредиВо антиката, со името Етиопија се означувало целото пространство во Африка, сè до Океанот. Така, Етиопија се споменува кај Хомер, каде олимписките богови, на чело со Зевс, одат на гости во Етиопија.[5]
Првата познато држава на територијата на денешна Етиопија е Кралство Аксум, кое во I век била една од најразвиените трговски и поморски сили на Црвено Море. Мнозинство од населението во текот на III век го прифатила христијанството. Во текот на VI век земјата го контролирала и јужниот дел од Арапскиот полуостров. Со ширењето на исламот во VII век, важноста на кралството се намалила, најмногу поради арапското освојување на бреговите на Црвено Море, кое придонело до отсекување од морскиот пат на земјата. Сепак, земјата не била освоена од Арапите.
Среден век
уредиВо текот на XIV и XV век, Етиопија успеала да ја одржи својата граница и покрај честите напади на нејзините муслимански соседи. Но веќе во XVI век, по неколкуте пораза кои ги доживеала, нејзиниот опстанок бил доведен во прашање. Во тој период, Португалија испратила помош и по неколкуте неуспеси на почетокот, во 1543 година муслиманската војска на Ахмад Гран била поразена.
Заедно со португалската воска во тоа време пристигнале и голем број на католички свештеници, кои придонеле земјата да стане претежно католичка кон XVII век. Кон средината на XVI век сепак надвладеала монофизитската доктрина при кое биле прикинати сите контакти со Европа. Во текот на XVIII век започнало слабеењето на земјата. Но, повторното враќање на стабилноста се случило во времето на Теводрос II и неговите наследници Јоханес IV и Менелик II, кои успеале да ја зачуваат етиопската независност пред колонизаторите од Европа. Менелик II ја победил италијанската војска во 1896 година кај Адуа.[6] Во текот на следните четириесет години, земјата била модернизирана, проширувајќи се кон југ и обогатувајќи се со ресурси на кафе, кое главно било наменето за извоз.
Современа историја
уредиВо 1930 година на власт дошол Хаил Селасиј, кој продолжил со модернизацијата на својата земја, но сепак не успеал да ја сопре италијанската војска во својот втор обид за освојување на земјата, па така следувал периодот на италијанска окупација од 1936 до 1941 година. Самиот цар овие години ги поминал во егзил.
По завршувањето на Втората светска војна, Хаил Селасиј успеал да ја задржи својата власт и да ја зазеде италијанската колонија Еритреја, добивајќи на тој начин излез на море. Сепак, неговата политика била прифатена со незадоволство кај народот, па така во 1974 година, просоветската марксистичко-ленинистичка хунта, Дерг, успеала да го симне од власт на царот создавајќи еднопартиски систем и комунистички режим.[7] По падот на комунизмот во 1991 година, новата влада предводена од герилскиот водач Мелес Зеневиј дала широка автономија на етничките покраини и ја признала независноста на Еритреја, но сепак земјата се нашла во тешка економска состојба. Во периодот од 1998-2000 се водела војна со соседот Еритреја околу граничен спор. Во конфликтот загинале околу 10.000 луѓе.
Географија и клима
уредиПолитички систем
уредиАдминистративна поделба
уреди
Етиопија е поделена на 9 региони (ክልል, „килил“, множ. „килилоч“) организирани по етнички целини и два управни града со првостепен статус. Во минатото земјата се делела на покраини. Поимот „килил“ впрочем значи „резерват“ или „заштитено подрачје“ и се однесува на матичните краеви на секоја од народностите во земјата.[8]
| Бр. | Регион | Население[9] | Површина (км2)[10] |
Густина (жит/км2) |
Админ. центар |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Адис Абеба (упр. град) | 2,739,551 | 526,99 | 5,198,49 | --- |
| 3 | Амхара | 17,214,056 | 154,708,96 | 111,28 | Бахир Дар |
| 2 | Афар | 1,411,092 | 72,052,78 | 19,58 | Семера |
| 4 | Бенишангул-Гумуз | 670,847 | 50,698,68 | 13,23 | Асоса |
| 6 | Гамбела | 306,916 | 29,782,82 | 10,31 | Гамбела |
| 5 | Дире Дава (упр. град) | 341,834 | 1,558,61 | 219,32 | --- |
| 10 | Јужни народи | 15,042,531 | 105,887,18 | 142,06 | Аваса |
| 8 | Оромија | 27,158,471 | 284,537,84 | 95,45 | Адис Абеба |
| 9 | Сомали | 4,439,147 | 279,252 | 15,90 | Џиџига |
| 11 | Тиграј | 4,316,988 | 41,409,95 | 104,19 | Мекеле |
| 7 | Харари | 183,344 | 333,94 | 549,03 | Харар |
Стопанство
уредиНаселение, јазик и религија
уредиРелигија
уредиВо IV век регионот на Етиопија бил меѓу првите во светот кој го прифатил христијанството. Денес, мнозинството од жителите се христијани, а значајно малцинство се муслиманите.
Етиопија како мотив во популарната култура
уреди- „Радио Етопија“ (англиски: Radio Ethiopia) — песна од истоимениот музички албум на американската рок-група Patti Smith Group од 1976 година.[11]
Поврзано
уредиНаводи
уреди- ↑ 2007 Census, [1] PDF (51.7 KB) . Retrieved 3 may 2009.
- ↑ Embassy of Ethiopia, Washington, DC Архивирано на 30 јануари 2008 г.. Retrieved 6 април 2006.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 „Ethiopia“. International Monetary Fund. Посетено на 2009-04-22.
- ↑ „2014 Human Development Report Summary“ (PDF). United Nations Development Programme. 2014. стр. 21–25. Посетено на 27 јули 2014.
- ↑ A. V., „Objašnjenja“, во: Apulej, Zlatni magarac, Dereta, Beograd, 2011, стр. 221.
- ↑ „архивски примерок“. Архивирано од изворникот на 2010-06-28. Посетено на 2010-03-08.
- ↑ http://www.tanzaniaodyssey.com/www.africanet.com/africanet/country/ethiopia/history.htm
- ↑ „килил“ - Амхарски речник( од WebCite®) (англиски)
- ↑ Попис 2007 - Табели Архивирано на 16 август 2010 г. (англиски)
- ↑ Државни статистики за 2011 г.
- ↑ Patti Smith Group – Radio Ethiopia (пристапено на 26.2.2024)