Венецијанска Република
Венецијанската Република (венециски: (Serenìsima) Repùblica Vèneta или Repùblica de Venesia, италијански: Serenissima Repubblica di Venezia) — град-држава и приморска република со центар во градот Венеција во Североисточна Италија. Републиката постоела во текот на еден милениум, од крајот на 7 век до 1797 година.
Најспокоена Република Венеција | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 697–1797 | |||||||||||
.svg) Flag
 Coat of arms
| |||||||||||
 Карта на Венцијанската Република во ~ 1000 г. | |||||||||||
 Граници на републиката во 1789 | |||||||||||
| Главен град | Ераклеја (697–742) Малмоко (742–810) Венеција (810–1797) | ||||||||||
| Говорени јазици | венециски, фурлански, далматински, латински, италијански, словенечки, хрватски, грчки и др. | ||||||||||
| Вероисповед | Римокатоличка црква, Православна црква | ||||||||||
| Уредување | Унитарна парламентарна уставна република под трговска олигархија | ||||||||||
| Дужд на Венеција (Војвода) | |||||||||||
• 697–717 (Традиционален) | Паоло Лусио Анафесто | ||||||||||
• 726–37 (Докажан прв) | Орсо Ипато | ||||||||||
• 1789–97 (Последен) | Лудовико Манин | ||||||||||
| Историја | |||||||||||
• Основана1 | 697 | ||||||||||
| <brоктомври 1202 | |||||||||||
| 27 јуни, 1358 | |||||||||||
| 17 април, 1797 | |||||||||||
• Капитулира пред Франција | 12 мај, 1797 | ||||||||||
| 17 октомври 1797 | |||||||||||
| Валута | Венециска лира | ||||||||||
| |||||||||||
Паоло Лусио Анафесто е традиционално првиот Дужд на Венеција, но Норич сугерира дека ова може да биде грешка за Павел, егзарх на Равена и дека традиционалниот втор Дужд Марчело Тегалијано кој можеби бил слично наречен „магистер милтум“ на Павел. Нивното постоење како дуждови не е потврдено од кој било извор пред 11 век, но, како што сугерира Норвич, веројатно не е целосно легендарно. Традиционално, основањето на Републиката датира од 697 година. | |||||||||||
Име
уредиСлужбено беше позната како Најспокоена Република Венеција и често се нарекувашe "La Serenissima", во однос на називoт како една од „Најспокојните републики“, во овој контекст, „Најспокојна“ впрочем значи суверена.
Влада
уредиСо републиката владееше Дужд (Војвода), кој беше избран од членовите на Големиот совет на Венеција и парламентот на град-држава и владееше доживотно. Владејачката класа била олигархија на трговци и аристократи. Венеција и другите италијански приморски републики одиграа клучна улога во негувањето на капитализмот. Венецијанските граѓани генерално го поддржуваа системот на управување. Градската држава спроведуваше строги закони и користеше безмилосни тактики во своите затвори.
Симболи на републиката
уредиЗнамето на Република Венеција, попознато како Знаме на Апостол Марко (stendardo di San Marco), беше симбол на Република Венеција, до нејзиното распуштање во 1797 година. Главен симбол бил Лавот на Свети Марко, симболизирајќи го Марко Евангелистот, светецот-заштитник на Венеција. Карактеристична одлика на знамето се неговите шест реси, кои беа додадени за да ги претставуваат оригиналните шест сестиери на Венеција. Ресите служат и за да се спречи оштетувањето на централниот дел на знамето од ветерот. За време на мирот, Лавот на Свети Марко бил прикажан покрај отворена книга. Меѓутоа, кога Републиката беше во војна, Библијата беше заменета со лавот кој фаќа исправен меч.[1]
Историја
уредиХуните, предводени од страна на Атила во 452 година го разрушиле градот Аквилеја. Жителите на тој град започнале да бараат засолниште во разните блата и острови по крајбрежјето на морето, притоа основајќи неколку села како Градо, Хераклеја, Маламоко и други. По падот на Западното Римско Царство, нејзината територија била поделена помеѓу Остроготите, Византија и др. При избувнувањето на војните со Лангобардите, се појавил проблем околу неопходноста од општо управување. Така, во 697 година жителите го избрале Паоло Лучио Анафесто за врховен политички водач. Во почетокот, седиштето на раководството се наоѓало во Хераклеја. Во 742 година тоа било преместено во Маламоко, а веќе од 810 година во тогашниот остров Ријалато. На овој остров во текот на времето бил изграден градот Венеција.
За време на владеењето на Деусдедит, Венеција станала област на крстопат на заемни интереси помеѓу Царството на Франките и Византија. Ова резултирало и до создавање на различни политички фракции, каде едната фракција била про-византиска, друга била онаа која посакувала поголема поврзаност со империјата на север. Постоела и фракција која верувала во создавање на независност на Венеција и нејзината управа.
Ран среден век
уредиЗа време на владеењето на Партиципазио, Венеција прераснала во еден од поразвиените градови во Европа. Тој успеал да го прошири градот Венеција кон морето преку изградба на мостови, канали, двигатели, камени градби итн. По неговата смрт, негов наследник станал неговиот син Густијано кој успеал моштите на Апостол Марко од Александрија да ги донесе во Венеција. Од тогаш, Свети Марко е заштитник на градот.
Во времето на Пјетро Традонико, Венеција започнала да ја утврдува својата воена моќ. Во следните неколку векови, Венеција станала една од најсилните земји на Јадранот. Флотата на републиката достојно се справувала со норманите и сарацените, како и со словените на источниот брег на Јадранско Море. Во 1000 година, во времето на Пјетро II Орсеоло, хрватските пирати од Далмација претрпеле пораз од страна на Венеција.[2].
Доцен среден век
уредиВо доцниот среден век, Венеција станала исклучително богата преку контрола на трговијата помеѓу Европа и Блискиот Исток, s нејзиното влијание и територија започнало да се проширирува на Јадранското Море и пошироко. Во 1084 година, Доменико Селво лично ја предводел флотата против Норманите, но тој бил катастрофално поразен губејќи ги флотите [3] . Венеција била вмешена во крстоносните војни речиси од самиот почеток; 200 венецијански бродови отпатувале кон Сирија во времето на Првата крстоносна војна, а во 1123 дале указ според кој ја гарантираат независноста на Кралството Ерусалим станувајќи нејзин сојузник преку т.н. Pactum Warmundi.[4] Во 1110, Ордефало Фалиеро лично командувал со венецијанската флота од 100 бродови поддржувајќи го ерусалимскиот крал Болдвин I Ерусалимски и Сигурд I од Норвешка заземањето на Сидон. Во 1182 година настапиле т.н. антизападни немири во Цариград т.е. се сиздало народно незадоволство против влијанието на латините. Со помош на Венеција, власта била заземена од страна на Андроник I Комнин во 1182 година.
Венецијанската флота била вклучена и во текот на четвртата крстоносна војна. Но, кога крстоносците снемале средства за отплата на венецијаните, Енрико Дандоло тоа брзо го искористил понудувајќи им превоз на крстоносците, а како замена за тоа, крстоносците го зазеле далматинскиот град Задар. Преку ова, Венеција се поставила себеси под двојна заштита, од Папата и од царот Емерик од Унгарија. По остварувањето на ова крстоносната војна повторно била насочена кон Цариград, престолнината на Византија, другиот голем соперник на Венеција, со цел одмазда на масакрот над венецијанските граѓаните кои живеат во Цариград[5][6]. Градот бил освоен во 1204 година. По влегувањето на крстоносците во градот, тој бил ограбен и опожарен. Голем дел од богатството припаднало на Венецијанската Република, вклучувајќи ги и познатите четири бронзени коњи кои денеска ја красат базиликата Свети Марко во Венеција [7]. Византиската управа во Цариград повторно била воспоставена во 1261 година од страна на Михаил VIII Палеолог, но градот никогаш не ја повратил својата моќ и богатство, а во мај 1453 година истиот бил заземен од страна на Османлиите. Како резултат на подоцнешната поделба на Византија, Венеција се стекнала со голема територија во Егејското Море, вклучувајќи ги и островите Крит и Еубоеа.
15 век
уреди
Во почетокот на 15 век, Венеција, исто така, започнала да се проширува и во Италија, како и по должината на далматинскиот брег од Истра кон Албанија. Ладислав Неаполски, кралот на Неапол поради поразот којшто сакал да го избегне од страна на Венеција, решил далматинските градови да ги продаде за 1.000.000 дукати. Така, Венецијанската Република го проширила своето влијание на територијата на денешна Хрватска. Од 1410, Венеција поседувала морнарица на 3300 бродови (со 36.000 екипирани мажи), ја презела Верона и Падова[8].
Во 1408 година Венеција склучила примирје со Унгарија. Но веднаш по истекот на примирјето, Венеција ги окупирала градовите Трогир, Сплит и Драч. Во текот на 15 век, односно помеѓу 1414 и 1423 година, околу 10.000 робови биле продадени во Венеција, кои по потелко биле од Русија, Грција, Босна, Грузија, Ерменија, Бугарија, и Турција.[9][10]
Во 1489 година, крстоносното Кипарско Кралство било припоено од Венеција.
Битката кај Лепанто и загубата на Кипар
уреди
Во почетокот на 1423 година Отоманското Царство започнало морски воени походи, главно насочени кон Венецијанската Република. Војните главно се однесувале за влијанието на регионите околу Јадранското и Егејското Море. Војните со Венеција продолжиле до 1463 година.
Во 1479 година бил потпишан мировен договор. Во 1480 година, Османлиите го ставиле под опсада островот Родос и Отранто. Од 1490 година, населението на Венеција се зголемило на околу 180.000 луѓе.[11]
Војните со Турците продолжиле во периодот од 1499-1503. Во 1499 година, Венеција создала сојуз со францускиот крал Луј XII против Војводство Милано, а како главна цел им било заземањето на Кремона. Во истата година, султанот на Отоманското Царство, своите позиции ги насочил кон Лепанто. Антонио Гримани бил поразен во поморската битка кај Зончио во 1499 година.
Венеција во тоа време ја имала најдобрата поморска позиција. Во нејзини раце бил регионот Ромања (еден од најбогатите региони во Италија). Папската Држава успеала да создаде голема унија предводена од Франција, Светото Римско Царство, Шпанија и Војводството Ферара наречена Лигата од Камбари. Така, започнала т.н. Војна ма Лигата од Камбари. Венеција на 14 мај 1509 година била поразена во Битката кај Агнадело. Папа Јулиј II лигата ја создал главно поради огромното влијание и моќ која Венецијанската Република ја имала. Иако Лигата на почетокот бележела успешни резултати, сепак во 1510 година папата го прекртил сојузот со Луј XII и заедно со Венеција се свртел против Франција. Венецијанско-папската унија се проширила во Светата лига. Несогласувањата околу поделбата на пленот, ја принудила Венеција да се откаже од унијата. Под раководство на Франсоа I, кој успеал да го симне Луј од престолот, француските и венецијанските сили успеале да ги повратат териториите кој ги изгубиле, односно да ја вратат картата на Италија како што била во 1508 година. Иако предвидениот пораз на Венеција се претворил во победа, сепак настаните од 1509 година го означиле крајот на венецијанската експанзија.
Претходно, во 1489 година, на првата година од венецијанската управа на Кипар, Турците го нападнале полуостровот Карпас, го ограбиле и плениле поголем број на робови кои биле подоцна продадени. Во 1539 година турската флота го нападнал и го опустошил градот Лимасол. Влијанието на Венеција во Средоземното Море започнало сè повеќе да опаѓа. Од 1563, населението на Венеција опаднало на околу 168.000 луѓе.[11]
Во летото на 1570 година, Османлиите повторно извршиле уште еден удар на островот. Околу 60.000 војници, вклучувајќи ги и коњаницата и артилеријата, под команда на Лала Мустафа-паша се стационирале околу Лимасол на 2 јули 1570, подготвувајќи ја опсадата на Никозија. Така, на 9 септември 1570 година - 20.000 венецијани и кипарски грци биле убиени или заробени, секоја црква, јавна зграда и кралскиот дворец биле ограбени.[12]
Падот на Фамагуста го означил почетокот на отоманскиот период во Кипар. Два месеци подоцна, поморските сили на Светата лига, составена главно од венецијански, шпански и папски бродови, под команда на Хуан Австриски, и нанеле пораз на турската флота во Битката кај Лепанто. Победата над Турците, сепак, дошла премногу доцн. Островот останал под отоманска власт во следните три века. Од 1575, населението на Венеција броело околу 175.000 луѓе, но веќе во 1581 година тоа се намалило на околу 124.000.[11]
17 век
уредиВо 1605 година, избувнал конфликтот помеѓу Венеција и Светата лига со апсењето на двајца свештеници, кои биле обвинети за ситни кривични дела, при кое од страна на црквата им било ограничено правото врз своите имотот. Папата Павле V забележал дека овие одредби се во спротивност со законскиот канон, и побарал истите да се укинат. Кога ова било одбиено, врските помеѓу папата и Венеција се заладиле. Врските се стабилизирале, кога Франција интервенирала и предложила формула за компромис. Во текот на втората половина на 17 век, продолжиле војните со Отоманското Царство. Следувале Критските војни (1645-1669), каде Венеција била поразена. Во следните години следувале Големата турска војна и Морејската војна, каде Венецијанската Република на крајот излегла како победник.
Пад и пропаѓање на републиката
уредиВо текот на 1714 година започнале Османлиско-венецијанските војни. Тоа бил последниот судир помеѓу двете светски сили, а истата завршила со победа на Османлиите и пораз на Венеција. Османлиите зазеле неколку острови како Тинос, Егина и Коринт. Венеција ќе доживеала уште поголем пораз, но тоа го оневозможила Австрија која издвојувала победа против Турците во 1716 година во Битката за Петроварадин. Во 1718 година бил потпишан т.н. Пожаревски договор, според кој Венеција го изгубила Пелопонез, но добила некои тврдини во Албанија, Далмација и Јонско Море. Оваа војна, исто така, е позната и како Втора Мореанска војна,[13]. Оваа била последната војна со Отоманското Царство. трговските бродови на Венеција веќе во 1792 година се намалиле на само 309.[14]
Веќе во 1796 година, Венеција имала само неколку галии [15] Крај на постоењето на републиката бил ставен во 1797 година, кога Венеција била заземена од страна на Наполеон Бонапарт.
Обиди да се врати републиката
уредиРепубликата Сан Марко била создадена во 1848 година од страна на Даниеле Манин во Венеција со бунтот против Австрија. Во обид да се добие автономија, голем број на венецијани излегле на мирни демонстрации. Овој обид бил еден од повеќето чија цел била Венеција да се отцепи од влијанието на Австрија и Италија, но ниту еден обид не завршил успешно.
Управување
уредиВо раните години на републиката, Дуждот во Венеција имал голема автократија, но подоцна овластувањата му биле ограничени од страна на promissione. Како резултат на тоа, надлежностите биле поделени помеѓу републичкиот Совет кој бил составен од 480 членови, така што владетелот немал право да зема самостојно решение без претходно да се обрати на Советот.[16]
Во 12 век, аристократските семејства дополнително ги намалиле неговите овластувања. Во 1175 година бил основан итн. Мал совет како и Врховен суд. Во 1223 година, овие институции биле заменети со Сигнорија, кој станал највисок орган на владата во Венеција и кој се состоел од саљмиот Дуж, Малиот совет и тројца членови односно водачи на Карантија. Сигнорија станала централно тело на владата, кое се претставувало и преку зборовите: "si è morto il Doge, no la Signoria" ("Можеби Дуждот е мртов, но не и Сигнорија").
Исто така биле создадени и сапиенти, две (а подоцна и шест) тела кои го формирале Колегиумот, односно извршната власт. Во 1229, на бил формиран сенат кој се состоел од 60 членови и истиот бил избиран од страна на Мајорот.[17] Овие освојувањето на овие измени, моќта на дуждот значително се намалила. Венеција била организирана на повеќе начини: монархијата во почетокот била донекаде застапена кај дуждот, аристократијата кај сенатот и демократијата кај советот.[18] Макијавели во тоа време кажал дека Венеција е модерна република, за разлика од неговата родна Фиренца.[19][20]
Во 1454 година, Врховниот суд создал посебна единица за обезбедување на републиката. Со помош на шпионажа, контрашпионажа, внатрешен надзор и мрежа од информатори, земјата ја обезбедувала внатрешната политика и ги одбегнувала надворешните притисоци, практика која веќе постоела во другите градови во полуостровот.
Наводи
уреди- ↑ „Venice (Veneto, Italy)“. www.crwflags.com. Посетено на 2022-03-18.
- ↑ J. J. Norwich, A History of Venice, p. 53.
- ↑ J. J. Norwich, A History of Venice, p. 72.
- ↑ J. J. Norwich, A History of Venice, p. 77.
- ↑ The Cambridge Illustrated History of the Middle Ages: 950-1250. Cambridge University Press. 1986. стр. 506–508. ISBN 978-0-521-26645-1.
- ↑ Gregory, Timothy (2010). A History of Byzantium. Wiley-Blackwell. стр. 309. ISBN 978-1-4051-8471-7.
- ↑ Phillips, The Fourth Crusade and the Sack of Constantinople, Introduction, xiii.
- ↑ J. J. Norwich, A History of Venice, p. 269.
- ↑ How To Reboot Reality — Chapter 2, Labor
- ↑ Welcome to Encyclopædia Britannica's Guide to History
- ↑ 11,0 11,1 11,2 J. J. Norwich, A History of Venice, p. 494.
- ↑ Turnbull, Stephen (2003). The Ottoman Empire 1326–1699. Routledge. стр. 58. ISBN 978-0415969130.
- ↑ Lane (1973), p. 411
- ↑ J. J. Norwich, A History of Venice, p. 591.
- ↑ J. J. Norwich, A History of Venice, стр. 615.
- ↑ Marin Sanudo.
- ↑ Catholic Encyclopedia, "Venice", p. 602.
- ↑ The Political Ideas of St. Thomas Aquinas, Dino Bigongiari ed., Hafner Publishing Company, NY, 1953. p. xxx in footnote.
- ↑ Niccolò Machiavelli, The Prince, trans. & ed. by Robert M. Adams, W.W. Norton & Co., NY, 1992. Machiavelli Balanced Government
- ↑ Niccolò Machiavelli, Discourses on Livy, trans. by Harvey C. Mansfield and Nathan Tarcov, University of Chicago Press, Chicago, 1996.