Албанија
- Ова е статија за современата држава на Балканскиот Полуостров. За други значења на името видете Албанија (појаснување)
Албанија (албански: Shqipëri или Shqipëria; Shqipni или Shqipnia, исто така Shqypni или Shqypnia),[5] или официјално Република Албанија (албански: Republika e Shqipërisë) — земја во Југоисточна Европа, сместена на Балканскиот Полуостров и Сердоземјето. Се граничи со Црна Гора на север, со Република Косово на североисток, Македонија на исток и со Грција на југ. Албанија има брег на Јадранското Море на запад и брег на Јонското Море на југозапад. Главен град е Тирана, кој воедно е и најголем град во државата.
.svg)
Географски, земјата покажува различни климатски, геолошки, хидролошки и морфолошки услови, дефинирани на површина од 28.748 км2. Таа поседува извонредна разноликост со пределот кој се протега од планините Проклетие до топлото и сончево крајбрежје на Јадранско Море и Јонското Море. Албанија е мултиконфесионална, мултикултурна и мултиетничка земја. Најголениот дел од населението се етнички Албанци, но има и бројно грчко, македонско, ромско, влашко и црногорско население.
Историски гледано, областа на Албанија била населена со разни племиња од Илири, Тракијци и Стари Грци. Областа била припоена во 3 век од страна на Римјаните и станала составен дел на римските провинции Далмација, Македонија и Илирик. Автономното Кнежевство Арбарија било создадено во 1190 година, формирано од архонт Прогон во Кроја, во рамките на Византија. Во доцниот 13 век Карло I Анжујски ги освоил албанските територии од Византијците и го основал средновековното Кралство Албанија, кое со своето максимално проширување се протегало од Драч по должината на брегот до Бутринт на југ. Во средината на XV век, Албанија била освоена од страна на Османлиите.
Современата национална држава Албанија се појавила во 1912 година по поразот на Османлиите во Балканските војни.[6] Современото Кралство Албанија било напднато од Италија во 1939 година, формирајќи Голема Албанија, пред да стане нацистички германски протекторат во 1943 година.[7] По поразот на Нацистичка Германија, комунистичка држава насловена како Народна Република Албанија била основана под раководство на Енвер Хоџа и Партијата на трудот. Земјата доживеала општествени и политички трансформации во комунистичката ера, како и изолација од голем дел од меѓународната заедница. По Револуциите од 1991 година, социјалистичката република била распуштена и била основана денешна Албанија.
Политички, земјата е унитарна парламентарна уставна република и земја во развој со економија со повисок среден доход во која доминира терциерниот сектор проследен со секундарниот и примарен сектор.[8] Економијата поминала низ процес на транзиција, по крајот на комунизмот во 1990 година, од централизирана во пазарна економија.[9][10][11] Исто така, Албанија обезбедува и универзална здравствена заштита и бесплатно основно и средно образование на своите граѓани.[4] Земјата е членка на Обединетите Нации, Светска банка, УНЕСКО, НАТО, СТО, Советот на Европа, ОБСЕ и ОИК. Исто така, Албанија е службен кандидат за членство во Европската Унија.[12]
Потекло на поимот
уредиАлбанија (Albania) e средновековно латинско име за регионот, кој на албански денес е познат како Shqipëri (Шипнија) или на грчки како Ἀλβανία (Албаниа).
Името потекнува од племето Албани, кое било запишан од Птоломеј, географ и астроном од Александрија и кој направил карта во 150 година.[13] На картата тој запишал еден град Албанополис[14] (североисточно од Драч).
Името може имало континуитет со имињата на населените места Албанон или Арбанон, но нема никакви докази за тоа дали се истите.[15] Меѓу месното население во Албанија почнало да се користи поимот Shqipëria (Шќиприа, Шипнија) и демонимот Shqiptarë (Шќиптар), наместо Arbëria (Арберија) и Arbëresh (Арбереш). Иако народот сака да го толкува поимот Шќиприа (Shqipëria) како „земја на орли“ или „деца на орли“, сепак тој потекнува од обичниот албански збор „shqip“ (шќип) што во превод значи „разбира“.[16][17]
Историја
уредиРана историја
уреди
Првите траги на човечко присуство во Албанија, кои датираат од средниот и горниот палеолит, биле пронајдени во селото Харе во близина на Саранда и Дајти во близина на Тирана.[18] Палеолитските наоди на Албанија покажуваат големи сличности со објекти од истата ера што се наоѓаат на Црвена Стиња во Црна Гора и северозападна Грција[18].
Неколку артефакти од бронзеното време во една могила биле откопани во централна и јужна Албанија, и истите покажуваат тесна врска со наоѓалиштата во југозападна Македонија и Лефкада, Грција. Археолозите дошле до заклучок дека овие региони биле населени од средината на третиот милениум п.н.е. од страна на индоевропски луѓе кои зборувале на прагрчки јазик. Еден дел од ова население подоцна се преселило во Микена во околу 1600 п.н.е. и таму ја основалло микенската цивилизација.[19][20][21]
Во античките времиња, територијата на модерната Албанија главно била населена со голем број на илирски племиња. Илирските племиња никогаш не се сметале себеси за Илири, и мала е веројатноста тие да го користеле тоа име за себе во времето кога живееле.[22] Името Илири се чини дека е називот што се однесува на одредено илирско племе, коешто првпат стапило во контакт со Старите Грци за време на бронзеното време.[23][24]
Илирите, како народ на Балканот се населиле околу 900 п.н.е.. Како и во соседните земји, така и кај Илирите започнало да се распаѓа родовското уредување и да се создаваат класи. Се појавиле богати и имотни Илири, но и сиромашни и бедни. Во 7 век п.н.е. Галаур ја создал првата илирска држава и се прогласил за нејзин крал. Тој ги одредил границите, но тие многу често се менувале, бидејќи Илирите многу често војувале со соседите, а особено со Античките Македонци. Најголем подем илирската држава постигнала во 5 век п.н.е., а најпознати владетели на илирската држава биле Грабос, Бардалис, Аргон, Гентиј, како и кралицата Теута. Најчесто престолнина на илирската држава бил градот Скадар. Илирите ја одржувале својата држава сѐ до крајот на 3 век п.н.е. кога Римјаните за да го спречат гусарството на Илирите кои го попречувале слободното одвивање на трговијата на римските морепловци-трговци и во римско-илирските војни 229 п.н.е. -228 година п.н.е. и 219 п.н.е. биле поразени и изгубиле голем дел од територијата која потпаднала под римска власт. Последен илирски крал бил Гентиј којшто дури склучил и сојузништво со последниот македонски крал Персеј, но сепак и двајцата биле поразени од Римјаните.
Среден век
уреди
Откако Римското Царство било поделено на Источно и Западно во IV век, територијата на Албанија останала во рамките на Источното Римско Царство.[25] Во вековите што следувале, Балканскиот Полуостров страдал од варварските инвазии. Илирите се споменуваат за последен пат во текст од VII век.[26] Кон крајот на 12 и почетокот на 13 век, Србите и Венецијанците владееле со територијата на денешна Албанија.[27]
Етногенезата на Албанците е неизвесна, но првото неспорно споменување на Албанците датира уште во историските записи од 1079 или 1080 година во делото на Михаил Аталијат, кој ги споменува дека учествувале во револт против Цариград.[28] Во овој момент Албанците биле целосно христијанизирани.
Првата полуавтономна албанска држава била формирана во 1190 година, кога архонт Прогон го основал Кнежевството Арбарија со главен град во Круја во рамките на Византија. Прогон, бил наследен од неговите синови Ѓин и Димитри. По смртта на Димитри, како последен член на семејството Прогон, кнежевството стапило под власта на Григор Камона, а подоцна и под владетелот Голем, како последен независен владетел.[29][30][31] Во 13 век, кнежевството било распуштено.[32][33][34] Арбарија се смета за прва албанска држава, која го задржала полуавтономниот статус во западниот крај на Византија.[35]
Неколку години по распуштањето, Карло I Анжујски склучил договор со албанските владетели, ветувајќи дека ќе ги заштити нивните слободи. Во 1272, тој го основал Кралството Албанија и освоил неколку региони од Епирското Деспотство. Царството ја побарала цела територија на Албанија од Драч долж брегот на Јадранското Море до Бутринт. Католичката политичка структура била основа за папските планови за ширење на католицизмот на Балканскиот Полуостров. Овој план добил поддршката од Елена Анжујска, роднина на Карло, која во тоа време владеела со територии во Северна Албанија. Околу 30 католички цркви и манастири биле изградени за време на нејзиното владеење главно во северна Албанија.[36] Внатрешната борба на моќта во рамките на Византија во 14 век, му овозможило на најмоќниот средновековен владетел на Србија, Стефан Душан, да воспостави краткотрајно царство кое ја вклучувала и цела Албанија, освен Драч[27]. Во 1367 година, различни албански владетели го формирале Деспотството Арта. За тоа време биле создадени неколку албански кнежевства, меѓу кои најзначајни се Балшиќ, Топтани, Кастриоти, Музака и Аријанити. Во првата половина на 14 век Отоманското Царство го нападнал поголемиот дел од Албанија а во исто време била основана и Лешка лига на чело со Скендербег како владетел, кој станал национален херој на албанската средновековна историја.
Османлиско Царство
уредиОтоманска Албанија го опфаќа периодот од историјата на денешна Република Албанија кога територијата била во составот на Османлиското Царство. Целата територија под османлиска власт била во периодот од 1481 до 1912 година. По битката на Саврово поле во 1385 година поголемиот дел од албанските владетели станале отомански вазали.
Во текот на 14 век на територијата на денешна Албанија и Епир опстојувале неколку суверени кнежевства на чело на албански аристократи. Овие кнежевства биле создадени по падот на Српското царство и инвазијата на Османлиите кон Балканот.
Албанската земја се наоѓала под владеење на неколку скарани мали кнежевства. Во 1385 година албанскиот началник на Драч апелирал за помош кон османлискиот султан за борба против династија Балшиќ кои ја контролирале Зета. Во битката на Саврово поле Османлиите издвојувале победа над Зета по кое следувало албанските кнежевства да се заколнат кон верност на Османлиското Царство. Ѓирокастро станал главен град на санџакот кој бил формиран во 1419 година. Во 1423 година Мурат II започнал голем воен поход кон Балканот. Во 1431 година паднала Јанина во Епир а во 1449 година тие веќе ги контролирале бреговите од Јонско Море. Албанските благородници имале право да ги задржат своите имоти и позиции како вазали но морале да ги испратат своите синови во турскиот двор како заложници за да се обезбеди османлиската власт над реонот во случај на востание.
Востанието на Скендербег
уредиАлбанскиот отпор против Османлиите започнал кон средината на 15 век. Јован Кастриот бил еден од албанските аристократи кој претходно се заколнал во верност кон султанот. Тој бил принуден да ги испрати своите четири синови во османлискиот двор каде биле обучени за воена служба. Најмалиот од нив, Ѓорѓија Кастриот (1403-1468) го привлекол вниманието на султанот. Со прифаќањето на исламот тој го добил името Искендер. Тој учествувал во неколку походи во Мала Азија и Европа, па тој бил назначен за администратор на балканските земји и тој од тој период станал познат како Скендербег. Во 1443 година Скендербег доживеал пораз во Битката кај Ниш од страна на Унгарците. По овој пораз Скендербег преку измама испеал да го убеди османлискиот паша и владетел на Кројската тврдина да ја предаде тврдината бидејќи така наредил султанот. Така по зазимањето на тврдината Скендербег го прифатил католицизмот и објавил света војна против Османлиите.
На 2 март 1444 била формирена Лешка лига на чело со Скендербег. Лигата била предводена од Ѓорѓија Кастриот, а по неговата смрт од Лек Дукаѓини. Ѓерѓ ја организирал средбата на албанските благородници од фамилијата Аријанити, Дукаѓини, Спата, Топи, Музаки и водачите на слободните албански кнежевства од високите северноалбански планини во градот Леска. На средбата било договорено да се организира заеднички отпор против османлиските освојувачи, а за водач на лигата бил избран Скендербег. Лигата била организирана како конфедерација бидејќи секое кнежевство го зачувал својот суверенитет. Бројот на албанските војници достигнал преку 10.000 луѓе. Главна помош лигата ја добивала од Венеција, Унгарија и папата во Рим. На 14 мај 1449 година започнала опсадата на Светиград која завршила со османлиска победа. Најголема победа на Скендербег се случила во опсадата на Кроја во 1450 година. Во следниот период Скендербег ги зазел градовите Дебар и Охрид. Скендербег починал во 1468 година а на негово место бил поставен Лека Дукаѓини. Лешката лига се одржала до 1479 година кога била принудена да отстапи пред Османлиите.
Османлиско владеење
уредиВо историјата на Отоманското Царство 42 големи везири потекнувале од Албанија. Во периодот меѓу 17 и 19 век, од 92 велики везири, 25 имале албанско, а само 19 турско потекло. Пред доаѓањето на Османлиите Албанија била христијанска земја за разлика од денес каде мнозинство се муслимани. Исламизацијата во Албанија најпрво имала чисто формален карактер – поединци прифаќале муслимански имиња и само понекогаш оделе во џамија, а ги задржувале христијанските погледи, дотолку повеќе што не се практикувало подучување на новата вера. Бекташкиот ред во Албанија бил прифатен повеќе од која и да е друга провинција на Османлиското Царство. Најмногу бекташи имало во јужна Албанија, а еден мал број во околина на областа Кроја.
На оваа територија биле формирани:
Албанците масовно се вклучиле во Младотурската револуција а на чело се истакнал Ибрахим Темо. Со надеж дека со враќањето на поништениот устав ќе ги уживаат националните права, тие масовно се приклучиле на револуцијата и биле еден од нејзините главни столбови.
Национално будење и прогласување независност
уредикурве сисе курве сисе курве сисе
национално будење го опфаќа периодот од започнувањето на востание за ослободување на земјата во XIX век до 29 јули 1913 година кога била формирана Албанија како независна држава. Во мај 1877 година бил формиран Албански комитет во Јанина а следната година бил формиран Централен комитет за заштита на правата на албанскиот народ. Истата година во градот Призрен била формирана Призренска лига, а по нејзиното распуштање во 1899 година била формирана Пеќска лига.
Главно поради верските врски на Албанците со Османлиите, национализмот кај Албанците се развил многу подоцна за разлика од останатите балкански народи. Периодот на подемот на албанскиот национализам започнал во 1870-тите посебно по Руско-турската војна (1877-1878). Албанците започнале да стравуваат дека нивните земји ќе бидат поделени меѓу Црна Гора, Србија и Бугарија. Овој страв посебно се видел по Санстефанскиот мировен договор по кое дел од албанската интелигенција во пролетта на 1878 година го формирале комитетот за одбрана на албанските права.
Во 1878 година била основана Призренската лига чија цел била автономија на Албанија и поништување на договорот од Сан Стефано.
Призренска лига
уреди.JPG)
Самата лига се засновала на идејата за Голема Албанија. На основачкото собрание било побарано автономија на Албанија и соединување на Албанците во еден вилает на Отоманското Царство. Призренската лига се борела против Санстефанскиот и Берлинскиот конгрес па поради ова се смета дека нејзиното основање имала друга намена. Освен тоа се смета дека османлиските власти ги платиле сите трошоци на албанските делегати за конгресот во Призрен како и оружје и муниција. Албанското население било населено во четири османлиски вилаети: Косовски, Скадарски, Јанински и Манастирски вилает. На Берлинскиот конгрес лигата учествувала во име на албанскиот народ, а централна фигура имал Али Паша Гусински кој стекнал голем углед во битките против Црногорците во 1855, 1879 и 1880 година.
На Берлинскиот конгрес биле испратени три меморандуми:
- Првиот од Призренската лига која барала признавање на националниот идентитет на Албанците и автономија во составот на Османлиското Царство.
- Скадарски меморандум кој барал основање на независна албанска држава под протекторат на Велика Британија
- Меморандум Мирдита кој бил поднесен до конзулатите на Франција, Австроунгарија и Италија во јули 1878 година во Скадар со кој се барало признавање на католичкото население во овие места до степен на автономија.
Во исто време Призренската лига испратила свои делегати во Виена, Берлин, Париз, Лондон и Рим чија цел била објаснување на целта на меморандумите. Но Берлинскиот конгрес ги игнорирал овие барања на Призренската лига а самиот Ото фон Бизмарк изјавил дека албанска нација дури и не постои. На албанските делегати не им било дозволено да учествуваат на Берлинскиот конгрес. Призренската лига со оружје се спротивставила на овие одлуки од Берлин кој конгрес доделил територии на Грција и Црна Гора. Борбите биле поддржани од страна на османлиските власти. Проосманлискиот карактер на лигата бил присутен од нивните основачи бидејќи нивните членови биле со муслиманска вероисповед. По крајот на борбите, лигата станала товар на самите османлиски власти.
Пеќска лига
уредиПеќската лига била политичка организација која била основана во градот Пеќ, тогаш територија на Косовскиот вилает во Османлиското Царство. Лигата била основана на 29 јануари 1899 година.[37] и како главен водач бил Хаџи Зека, еден од припадниците на Призренската лига.
Призренската лига која била основана со помош на османлиските власти престанала да постои во април 1881 година. Дел од членовите на лигата незадоволни од Берлинскиот конгрес започнале востание во 1879 година. Хаџи Зека во 1886 година заминал во Цариград за да добие поддршка од властите во земјата. Таму тој добил поддршка од Портата да организира нова лига за обединување на Албанците во рамките на империјата. Во рамките на Косовскиот вилает биле организирани неколку акции против христијанското население. Во 1899 година заедно со своите истомисленици ја основал Пеќската лига. По формирањето на лигата водачите испратиле договор на султанот Абдул Хамид II за заштита на верата, нацијата и земјата. Овој допис бил потпишан од страна на 40 делегати. Од потписниците по 8 имало од Пеќ и Роговиште, 7 од Тетово, 6 од Ѓаковица, 4 од Призрен итн.
Пеќската лига имала слични амбиции како Призренската лига односно обединување на сите вилаети каде живее албанско население во еден поголем вилает со поголема автономија. Освен Косовскиот, Скадарскиот, Битолскиот и Јанинскиот вилает, Пеќската лига се залагала за вклучување во својот состав и на Солунскиот вилает.
Во својот допис до Абдул Хамид II делегатите додале дека:
- се спремни да ја бранаат својата земја до последен дух
- се загрижени што во Македонија разни банди го загрозуваат јавниот ред и безбедност
- 15.000 се спремни да војуваат против напаѓачите на албанските домови
- во секоја каза постои централен комитет кои заедно со исламските комитети се спремни за мобилизација на силите
- комитетите се спремни да соработуваат со османлиските власти
- нема да се мешаат во државните работи на империјата
- конфликтот може да се прошири во останатите вилаети каде живее албанско население.
Лигата својата дејност ја завршила во 1900 година по вооружениот судир со османлиските сили. Зека бил убиен од страна на српски агент во 1902 година.[38]
Конфликти во 20 век
уредиВо првите години од 20 век започнале побуните на албанското население за добивање на автономија. Помеѓу македонските и албанските востаници дошло до соработка бидејќи и двата народи се стремиле кон автономија.
Во јули 1908 година во Урошевац се собрале околу 20.000 луѓе барајќи автономија, но во исто време започнала Младотурската револуција. Оваа револуција добила значајна поддршка од албанското население во Косовскиот и Битолскиот вилает. Младотурците им обеќале на албанското население намалување на даноците, демократизација и подобрување на животниот стандард. Но кога ја зазеле власта Младотурците не ги исполниле желбите на Албанците за автономија, туку воспоставиле строга централизирана власт кој се засновал не на исламот туку на припадноста на османлиската земја, воведувајќи го турскиот како единствен јазик во администрациите.
Овие настани довеле до дополнително зголемување на незадоволството во Косовскиот и Скадарскиот вилаетво јуни 1909 година кога започнале првите конфликти во околината на Ѓаковица. За да го ублажат незадоволството, османлиските власти основале конгрес во Дебар на 23 јули 1909 година кој требало да ги насочи незадоволните Албанци против соседните земји. Но конгресот уште повеќе го истакнал барањето за автономија. Во август 1909 во Елбасан бил одржан собор каде било решено да се започне со соработка со ВМРО. До востание дошло во Косово во 1910 година кое било поддржано од албанската емиграција и бугарската влада која сметала дека со албанската автономија ќе се добие автономија и на Македонија. Согледувајќи дека востанието се шири, Младотурците организирале казнена експедиција од Скопје на чело со Шефкет Тургут Паша по кое следувала победа на Османлиите и голема одмазда врз населението. Но во есента дошло до други бунтови поради регрутација на албанското население во армијата.
Кон почетокот на 1911 година сите албански комитети започнале подготовка за востание со поголем карактер. На островот Крф бил основан Централен албански комитет. Востанието избувнало со Скадар, а голема помош пристигнувала од Црна Гора каде црногорскиот крал Никола сметал дека на овој начин ќе се искористи за слабеење на балканските позиции на империјата. Во Подгорица била формиран меморандум наречен Црвена книга каде во дванаесет точки биле изложени целите на востаниците. И ова востание завршило со неуспех.
Албанско востание (1912)
уреди
Востанието избувнало во јануари 1912 година и истото било поддржано од Србија и Црна Гора. Италија од друга страна исто така го поддржала востанието бидејќи во исто време војувала со Османлиите. Нивната помош се должела на дополнителна дестабилизација на Османлиското Царство. Претходно албанските претставници се состаниле со османлиските власти но не добиле позитивен одговор во нивните барања. Исмаил Кемал бил одговорен за испорака на 15.000 пушки во Косово преку Црна Гора. Претходно бил низ европските земји каде добил оружје и средства и меѓународна поддршка за востанието. Во исто време тој кординирал со раководството на востаниците преку Британската амбасада во Скопје. Хасан Приштина направил обид да ја привлече Бугарија како сојузник, нудејќи создавање на независна албанско-македонска држава во Македонија, поддржан од британскиот конзул во Скопје. Биртанският конзул ветувал силна поддршка на востанатото на Албанците.
Востанието започнало во западниот дел на Косовскиот вилает, на чело на кое застанале Хасан Приштина, Некџиб Драга, Бајрам Цури, Риза Беј и други. Есад Паша Топтан се обврзал да организира востание во централна Албанија и во округот Мирдита. Албанските војници и офицери се повлекле од отоманската армија и се вклучиле во востанието. До август 1912 година востаниците ја зазеле целата територија на Косовскиот вилает (Нови Пазар, Приштина, Скопје и Сиеница), делови од Скадарскиот и Јанинскиот вилает (Елбасан, Лесковик и Коница) и Дебар, дел од Битолскиот вилает.
За успехот на востанието помагнала и турско-италијанската војна. Отомански сили се противеле на заповедите да се борат со албанските муслимани револуционери, бидејќи ги сметале за браќа по вера. Албанските востаници упатиле со голем број на барања до Младотурската влада. Тие биле објавени во албанските емигрантски весници во Царството Бугарија во март 1912 година. Дел од барањата се именувањата на албански офицери во владината администрација, интегрирање на албанскиот јазик во локалните училишта и ограничување на регрутацијата на Албанци во Османлиската армија за Косовскиот вилает. Самите Албанци биле поделени, некои од нив биле наклонети кон Младотурскиот Комитет за единство и напредок, други на либералната партија, а трети биле за обновување на автократија на Абдул Хамид II. На 9 август 1912 година албанските востаници поднеле нов список на барања за реформи и создавање на автономен албански вилает. Меѓу барањата биле економски развој на албанските територии, целосна амнестија на бунтовниците и судски процеси за османлиските офицери кои учествувале во задушувањето на востанието.
На 4 септември 1912 година Високата порта го прекратила албанското востание, откако се согласила со сите барањата на револуционерите. Успехот на албанското востание дало сигнал на балканските држави дека Отоманското Царство слабее. Создавањето на автономен албански вилает, опфаќајќи територии населени со христијанско население се третирале како закана за националните интереси на останатите христијански земји од Балканот. Хасан Приштина започнал подготовка на ново востание за по три до четири месеци, но неговите планови пропаднале по почетокот на Балканската војна.
Балкански војни
уреди
Во Првата балканска војна, Србија, Црна Гора и Грција заеднички го нападнале Османлиското царство и во следните неколку месеци ги поделиле сите територии од царството, кои биле населени со Албанци.[39] Кралството Србија го окупирало поголемиот дел од територијата на Албанија, заземајќи поголем дел од јадранскиот брег на Албанија.
За време на окупацијата биле извршени многу злосторства против албанското население со цел целосно да се промени етничкиот карактер на населението коешто живеело на тие простори.[39] Според Коста Новаковиќ, вкупниот број на жртви за време на окупацијата во сите албански области под српска окупација е проценет на околу 120.000 Албанци од двата пола и на сите возрасти.[40] Српската влада, официјално ги негирала поголемиот дел од извештаите за воени злосторства.[41]
Под силен меѓународен притисок, балкански соседи, во средината на 1913 биле принудени да се повлечат од територијата на меѓународно признатата држава Албанија.
Декларација за независност
уредиДекларацијата за независност на Албанија претставува изјава која била издадена на 28 ноември 1912 година според која била прогласена независноста на Албанија од Османлиското Царство. Независноста се прогласила од Големото народно собрание во Валона, а била потврдена со Лондонскиот договор со којшто била завршена Првата балканска војна во 1913 година.
Независност
уредиПо Првата светска војна, Албанија прогласила независност од Османлиското Царство. Од 1928 година, со земјата управувал Зог I, сè до 1938 година, кога Албанија паднала под влијание на Италија.
Втора светска војна
уредиВо времето на Втора светска војна, албанските фашисти ги помагале италијанците во борба против грците и југословените. По војната, власта била заземена од комунистите во ноември 1944 година, под раководство на Енвер Хоџа и Мехуд Шеху. Енвер Хоџа ги расипал односите со Белград, Москва и Кина, воведувајќи ја земјата во изолација прво од страна на т.н. западен блок на САД, Западна Европа и Канада, а подоцна и од источните комунистички земји.
Комунистичка Албанија
уреди
По завршувањето на Втората светска војна и поразот на Нацистичка Германија, земјата првично станала сателитска држава на Советскиот Сојуз, а потоа Енвер Хоџа се појавил како водач на новоформираната Народна Република Албанија.[42] Советско-албанските односи започнале да се влошуваат по смртта на Сталин во 1953 година. Во овој момент, земјата започна да развива надворешни односи со другите комунистички земји, меѓу другите, и со Народна Република Кина.
Во овој период, земјата доживеала растечка индустријализација и урбанизација, брза колективизација и економски раст што довело до повисок животен стандард.[43] Новите закони за земјишни реформи биле усвоени со доделување на сопственост на земјиштето на работниците и селаните кои ја обработувале. Земјоделството станало кооперативно, а производството значително се зголемило, што довело до тоа земјата да стане самостојна за земјоделство. Во областа на образованието, неписменоста била елиминирана меѓу возрасната популација на земјата.[44] Владата, исто така, ја надгледувала и еманципацијата на жените и проширувањето на здравствената заштита и образованието низ целата земја.[45]
Како секуларна држава без никаква официјална религија, верските слободи и практики биле строго ограничени за време на комунистичката ера, при што сите форми на обожување биле забранети. Во 1945 година, Според Законот за аграрната реформа, голем дел од имотот во сопственост на религиозни групи биле национализирани. Многу верници биле уапсени и погубени.
Откако стотици џамии и десетици исламски библиотеки, биле уништени, Хоџа ја прогласил Албанија прва атеистичка држава во светот во 1967 година.[47][48] Црквите не биле поштедени и многумина биле претворени во културни центри за млади луѓе.
Енвер Хоџа починал на 11 април 1985 година. Рамиз Алија го наследил Хоџа и постепено вовел економски реформи и отворил дипломатски врски со западноевропските земји.[49]
За време на Револуциите од 1989 година, многу Албанци останале несвесни за настаните поради недостатокот на информации во изолираната држава. Некои Албанци дури не знаеле дека Берлинскиот ѕид паднал во ноември 1989 година.[50] Во јануари 1990 година, започнале првите револуции во Скадар, каде што неколку стотици луѓе сакале да ја уништат статуата на Јосиф Сталин, и оттаму се прошириле во неколку други градови. На крајот, постојниот режим вовел одредена либерализација, вклучувајќи ги и мерките во 1990 година, кои обезбедиле слобода за патување во странство. Почнале напори за подобрување на врските со надворешниот свет.
Михаил Горбачов во 1985 година во Советскиот Сојуз усвоил нови политики на гласност и перестројка. По Николае Чаушеску, комунистичкиот водач на Романија, кој бил убиен за време на Романската револуција во 1989 година, Алија знаел дека тој би можел да биде следниот ако не се направи радикални промени. Потоа го потпишал Хелсиншкиот договор, според кој бил принуден да се прилагоди на стандардите за човековите права во Западна Европа. Алија, исто така, организирал средба со водечките интелектуалци од тоа време за начините за реформа на албанскиот политички систем. Под Алија, првите плуралистички избори се одржале откако комунистите ја презеле власта во Албанија во 1944 година. Партијата на Алија победила на изборите на 31 март 1991 година.[51]
Демократска Албанија
уредиВо следниот период станало јасно дека транзицијата кон капитализмот нема да се прекине. Сали Бериша, кој тогаш бил член на Партијата на трудот, бил заблежан на плоштадот Скендербег со владино возило, и подоцна им се обратил на демонстрантите во нивна поддршка.[52][53] Во меѓувреме, студентските демонстрации биле уништени од државната полиција во Тирана. Рамиз Алија ја поканил делегацијата на студентите од Универзитетот во Тирана да разговараат и да дојдат до компромис. Комунистите успеале да ја задржат контролата врз владата во првиот круг на избори, но паднале два месеци подоцна за време на генералниот штрајк. Комитетот за национален спас ја презел власта, но, исто така, се распаднал во рок од шест месеци.[54] Алија поднел оставка како претседател и бил наследен од Бериша, првиот демократски избран водач на Албанија од епископот Фан Ноли.
Промената од социјализам во капитализам очигледно имало многу предизвици. Демократската партија морала да ги спроведе реформите што ги ветила, но тие биле или премногу бавни или не ги решиле проблемите на нацијата, па луѓето биле разочарани кога нивните надежи за брз просперитет останале неисполнети. Многу Албанци, исто така, биле фрустрирани од растечкиот авторитаризам на Сали Бериша, вклучувајќи притисок врз опозицијата, медиумите и граѓанското општество.[55] На општите избори во јуни 1996 година, Демократската партија се обидела да освои апсолутно мнозинство и манипулирала со резултатите.[56]
.jpg)
Владата паднала во 1997 година по пропаѓањето на голем број големи „пирамидални шеми“ и раширената корупција, што предизвикало бунт низ целата земја.[57] Владата се обидела да го потисне револтот со сила, но обидот не успеал, поради нискиот морал и корупцијата во вооружените сили. Со помош на меѓународно посредство предводено од специјалниот претставник на ОБСЕ, Франц Враницки, владејачките и опозициските партии се согласиле да формираат влада за помирување и да одржат нови избори.
Изборите во јуни 1997 година ја довеле на власт опозициската Социјалистичка партија на Албанија (поранешна комунистичка партија), а владеела со разни премиери до 2005 година. Демократската партија победила на Парламентарните избори во 2005 и 2009 година, а Албанија повторно била управувана од Сали Бериша, овој пат како премиер. Социјалистичката партија победила на изборите во 2013 година и била раководена од нејзиниот партиски водач и премиер Еди Рама.
Според уставот, одобрен со референдум на 22 ноември 1998 година, прогласен на 28 ноември 1998 година и изменет во јануари 2007 година, Албанија има демократски систем на власт со поделба на власта и заштита на основните човекови права.[58]
Од крајот на комунизмот, земјата станала повеќе усогласена кон Западот, отколку со Русија или Кина. Албанија се приклучила на НАТО во 2009 година и има за цел да влезе во Европската Унија во иднина.
Географија
уреди
Албанија на северозапад се граничи со Црна Гора, Косово на североисток, Република Македонија на исток, и со Грција на југ, има брег на Јадранско Море на запад, и брег на Јонско Море на југозапад. Целата должина на земјишната граница на Албанија изнесува 717 км од кој 282 км со Грција, 151 км со Македонија, 112 км со Косово 172 км со Црна Гора. Крајбрежјето е долго 365 км. Површината на Албанија изнесува 28.748 км2, и според неа се наоѓа на 139 место во светот. Врз поголемиот дел (70%) од територијата на Албанија се простираат планини, како Северните Албански Алпи, па Динаридите, Централните Планини (вклучувајќи го и највисокиот врв Голем Кораб, кој се наоѓа на планината Кораб на границата со Република Македонија со висина од 2.764 м). Јужните планински масиви се наоѓаат во Јужна Албанија. Шумите покриваат од 40 до 47% од албанската територија, додека 50% од одгледуваното земјиште има иригација. Двата главни речни басени, реките Дрим и Војуша (Вјоса), ја карактеризираат западната хидрологија на државата. Јужната половина на Албанија е геолошки (сеизмички) активна зона.
Клима
уреди
Климата во земјата е многу варијабилна и разновидна поради разликите во ширина, должина и надморска височина.[59][60] Албанија доживува претежно средоземна и континентална клима, со четири различни сезони.[61]
Најтоплото подрачје на земјата се наоѓа долж Јадранското и Јонското крајбрежје. Најстудените области се поставени во северните и источните висорамнини.[62] Средната месечна температура се движи помеѓу -1 °C во зима до 21,8 °C (71,2 °F) во лето. Највисока температура од 43.9 °C била забележана во Кучово на 18 јули 1973 година. Најниската температура од -29 °C била регистрирана во селото Штила, Либражд на 9 јануари 2017.[63][64]
Врнежите варираат од сезона до сезона и од година на година. Земјатата прима поголем дел од врнежите во зимските месеци, а помалку во летните месеци.[60] Просечните врнежи се околу 1,485 милиметри. Средните годишни врнежи се движат од 600 милиметри (24 инчи) до 3.000 милиметри во зависност од географската локација. Северозападните и југоисточните висорамнини добиваат поголема количина на врнежи, додека североисточните и југозападните висорамнини, како и западните низини, имаат помала количина.[62]
Албанските Алпи на крајниот северен дел од земјата се сметаат за меѓу највлажните региони на Европа, кои добиваат најмалку 3.100 милиметри дожд годишно.[62] Една експедиција од Универзитетот во Колорадо открила четири ледници во рамките на овие планини на релативно ниска надморска височина од 2.000 метри.[65]
Снежните врнежи се случуваат редовно во зимски услови во висорамнините на земјата, особено на планините на север и исток, вклучувајќи ги Албанските Алпи и Кораб. Снегот, исто така, паѓа на крајбрежните области на југозапад речиси секоја зима.
| јан. | фев. | мар. | апр. | мај | јун. | јул. | авг. | сеп. | окт. | ное. | дек. | ||||||||
| Просечно ниска (°C/°F) |
2 °C | 2 °C | 5 °C | 8 °C | 12 °C | 16 °C | 17 °C | 17 °C | 14 °C | 10 °C | 8 °C | 5 °C | |||||||
| Просечно висока (°C/°F) |
12 °C | 12 °C | 15 °C | 18 °C | 23 °C | 28 °C | 31 °C | 31 °C | 27 °C | 23 °C | 27 °C | 14 °C | |||||||
| Влажност во % | 71 | 69 | 68 | 69 | 70 | 62 | 57 | 57 | 64 | 67 | 75 | 73 | |||||||
| Сонце (час/ден) | 4 | 4 | 5 | 7 | 8 | 10 | 12 | 11 | 9 | 7 | 3 | 3 | |||||||
| Врнежливи денови | 13 | 13 | 14 | 13 | 12 | 7 | 5 | 4 | 6 | 9 | 16 | 17 | |||||||
| Spring: Climate data Архивирано на 30 септември 2015 г. | |||||||||||||||||||
Биоразновидност
уреди.jpg)
Албанија поседува исклучително богата и контрастна биолошка разновидност, благодарение на нејзината географска локација во центарот на Средоземното Море и големата разновидност во нејзините климатски, геолошки и хидролошки услови.[66][67] Нејзината биолошка разновидност е зачувана во 14 национални паркови, 1 морски парк, 1 биосферен резерват и 786 заштитени подрачја од различни категории.[68]
Поради оддалеченоста, планините и ридовите се состојат со шуми, дрвја и треви кои се од суштинско значење за животот за широк спектар на животни, меѓу другото, за двете од најпознатите иконски загрозени видови во земјата, рисот и кафеавата мечка, како дива мачка, сив волк, црвена лисица, златен чакал и египетскиот мршојадец и златен орел, националното животно во земјата.[69][70][71][72]
Мочуриштата и езерата се особено важни за розовото фламинго, малиот корморан и исклучително ретката птица на земјата, далматинскиот пеликан.[73]
Околу 3.500 различни видови растенија може да се најдат во Албанија. Земјата има богата традиција на билни и медицински практики. Најмалку 300 растенија што растат локално се користат за подготовка на билки и лекови.[74]. Дрвјата во шумите главно се состојат од ела, даб, бука и бор.
Според Индексот на перформанси за животна средина за 2012 година, земјата напредувала од 23 до 15 место, додека таа имала и највисок ранг во Јужна и Источна Европа и Средна Азија.[75] Земјата била 24-тата најзелена земја во светот според Индексот за одржливост на животната средина во 2005 година.[76]
Административна поделба
уредиАлбанија е поделена на 12 административни области (Qark или Prefekturë). Од јуни 2015, овие области понатаму се поделени на 61 општина (Bashkia).
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Политика
уредиВлада
уреди
Албанија е парламентарна уставна република и суверена држава чија политика функционира утврдена со уставот во кој претседателот функционира како шеф на државата и премиерот како шеф на владата.[78]
Владата се заснова на поделба и балансирање на овластувањата меѓу законодавната, судската и извршната власт.[78] Законодавната власт ја држи парламентот и се избира на секои четири години преку систем на пропорционална застапеност на партиите од страна на албанскиот народ врз основа на слободно, еднакво, универзално и периодично избирачко право со тајно гласање.[78]
Граѓанското право, кодифицирано и засновано на Кодексот на Наполеон, е поделено помеѓу судовите со редовна граѓанска и кривична надлежност и управните судови. Судската власт е доверена до Врховниот суд, Уставниот суд, Апелациониот суд и Административниот суд.[79] Спроведувањето на законот во земјата е првенствено одговорност на албанската полиција, главната и најголемата државна агенција за спроведување на законот. Ги спроведува речиси сите општите полициски должности, вклучително и кривични истраги, патрола, сообраќајна полиција и гранична контрола.
Извршната власт ја извршуваат претседателот и премиерот, при што моќта на претседателот е многу ограничена. Претседателот е врховен командант на војската и претставник на единството на албанскиот народ.[80] Мандатот на претседателот зависи од довербата на парламентот и се избира за петгодишен мандат од парламентот со мнозинство од три петтини од сите негови членови. Премиерот, назначен од претседателот и одобрен од парламентот, е овластен да формира кабинет. Кабинетот е главно составен од премиерот, вклучително и неговите заменици и министри.[81]
Надворешни односи
уредиВо времето од крајот на комунизмот и изолационизмот, Албанија ги проширила своите одговорности и позиција во континенталните и меѓународните односи, развивајќи и воспоставувајќи пријателски односи со другите земји од целиот свет. Нејзини главни цели се влезот во Европската унија, меѓународното признавање на Косово, помагање и заштитата на правата на Албанците во Косово, Црна Гора, Македонија, Грција, Србија, Италија и дијаспората.[82]
Прифаќањето на Албанија во НАТО го сметале албанските политичари како примарна амбиција за земјата. Земјата е интензивно ангажирана со организацијата и ја задржала својата позиција како фактор за стабилност и силен сојузник на САД и Европската Унија во проблематичниот и поделен регион на Балканот.
Албанија и Косово се културно, социјално и економски многу тесно вкоренети поради албанското мнозинство во Косово. Во 1998 година, земјата придонела за поддршка на сојузничките напори за ставање крај на хуманитарната трагедија во Косово и обезбедување мир по НАТО-бомбардирањето на Југославија.
Албанија ужива пријателски и блиски врски со САД откако таа ја поддржале независноста на земјата и нејзината демократија.[83] Во денешно време двете земји одржуваат блиски економски и одбранбени односи и потпишале голем број договори. Во 2007 година, Албанија го пречекал Џорџ Буш, кој станал првиот претседател на САД кој некогаш ја посетувал земјата.
Војска
уреди_break_ground_on_a_new_checkpoint_in_the_district_of_Spin_Boldak,_Kandahar_province,_Afghanistan,_March_25,_2013_130325-A-MX357-127.jpg)
Албанските вооружени сили се состојат од копнени, воздушни и поморски сили и ги сочинуваат воените и паравоените сили на земјата. Тие се предводени од врховен командант под надзор на Министерството за одбрана и од страна на претседателот како врховен командант за време на војната, но во време на мир неговите овластувања се извршуваат преку премиерот и министерот за одбрана.[84]
Главната цел на вооружените сили на Албанија е одбрана на независноста, суверенитетот и територијалниот интегритет на земјата, како и учество во хуманитарни, борбени, неборбени и операции за поддршка на мирот. Воената служба е доброволна од 2010 година, на возраст од 19 години, што претставува законска минимална возраст за службата.[85][86]
Албанија се залага за зголемување на учеството во мултинационалните операции.[87] Од падот на комунизмот, земјата учествувала во шест меѓународни мисии, но учествувала само во една мисија на Обединетите нации во Грузија со испраќање на 3 воени набљудувачи. Од февруари 2008 година, Албанија официјално учествувала во операцијата на НАТО во Средоземното Море.[88] Била поканета да се приклучи на НАТО на 3 април 2008 година, а таа станала полноправна членка на 2 април 2009 година.[89]
Албанија го намалила бројот на активни трупи од 65.000 во 1988 година на 14.500 во 2009 година.[90][91] Војската сега главно се состои од мала флота на авиони и морски бродови. Во 1990-тите, земјата изгубила огромни количини на застарени хардвери од Кина, како што се тенкови. Зголемувањето на воениот буџет бил еден од најважните услови за интеграција во НАТО. Воените трошоци обично се ниски. Од 1996 година, воените трошоци се проценети на 1,5% од БДП на земјата, достигнувајќи го својот врв во 2009 година со 2%.[92]
Стопанство
уреди
Економијата на Албанија поминала низ процес на транзиција од централизирана економија во пазарна економија врз принципите на слободниот пазар. Албанија е земја со помал среден приход и член на Северноатлантската алијанса (НАТО), Светската трговска организација (СТО), Организацијата за безбедност и соработка во Европа (ОБСЕ) и Организацијата за црноморска економска соработка (БСЕЦ). Албанија е земја во развој со економија заснована на услугите (63,5%), земјоделството (21,6%) и индустриските сектори (14,9%), според податоците од 2016 година.[93] Земјата е богата со природни ресурси, а економијата главно се зацврстува преку земјоделство, преработка на храна, нафта, цемент, хемикалии, рударство, основни метали, хидроенергија, туризам, текстилна индустрија и екстракција на нафта. Најсилните сектори се енергетиката, рударството, металургијата, земјоделството и туризмот. Примарен индустриски извоз се: облека, хром, нафта и рафинирани горива.
Туристичкиот сектор традиционално е значаен извор на приходи, особено во текот на летните месеци, но и неодамна и во текот на зимските месеци, како резултат на зголемувањето на популарноста на снежните спортови. Со над 3,8 милиони туристи годишно, туризмот генерира приходи во износ поголем од 1,5 милијарди евра.[94] Албанија е рангирана меѓу 25-те најпопуларни туристички одредишта во Европа и била прогласена за една од врвните светски туристички одредишта во 2014 година од страна на „The New York Times“ и „Lonely Planet.[95][96]
Примарен сектор
уреди
.jpg)
За време на комунистичкиот режим, земјоделството во Албанија било силно централизирано и интегрирано со индустриите поврзани со земјоделството. Денес, земјоделството во Албанија вработува 47,8% од населението и околу 24,31% од земјиштето се користи за земјоделски цели. Земјоделството придонесува за 18,9% од БДП на земјата. Главните земјоделски производи во Албанија се тутун, овошје, вклучувајќи портокали, лимони, смокви, грозје, зеленчук, како што се маслинки, пченица, пченка, компири, но и шеќерна репка, месо, мед, млечни производи и традиционалната медицина и ароматични растенија.
Албанското вино се одликува со својата уникатна сладост и домородни сорти. Виното има една од најдолгите истории за лозарството во Европа.[97] Албанија произвела околу 17.500 тони вино во 2009 година.[98] За време на комунизмот, производствената област се проширила на околу 20.000 ха.[97] Денешниот регион во Албанија бил едно од ретките места каде што лозата природно се одгледувале за време на леденото време. Најстарите пронајдени семиња во регионот се стари 40.000 до 60.000 години.[99] Римскиот писател Плиниј Постариот го опишува илирското вино како „многу слатко“.[100]
Албанската економија е една од најнеразвиените во Европа: во 2019 година, БДП по глава на жител на Албанија изнесувал 5 373 долари, со што таа била рангирана на 40. место во однос на Европа и 102. во светот.[101]
Во 2018 година кефициентот Џини во Албанија изнесувал 38,6%.[102]
Туристички сектор
уреди
Значаен дел од националниот приход во Албанија произлегува од туризмот. Во 2014 година, туризмот директно учествувал со 6% од БДП, иако вклучувањето на индиректните придонеси ја зголемило пропорцијата на нешто повеќе од 20%.[103] Албанија имала околу 4,2 милиони посетители во 2012 година, главно од соседните земји и Европската Унија. Во 2011 година, Албанија била препорачана како врвно туристичко одредиште, од страна на Lonely Planet.[95] Во 2014 година, Албанија била номинирана како четврта глобално туристичко одредиште од страна на Њујорк тајмс.[104] Бројот на туристите е зголемен за 200% во 2014 година.
Најголемиот дел од туристичката индустрија е концентриран по должината на Јадранско Море и Јонско Море. Вториот има најубави и чисти плажи и често се нарекува Албанска ривиера. Албанското крајбрежје има значителна должина од 360 километри. Брегот има посебен карактер, бидејќи е богат со песочни плажи, пештери, заливи, покриени заливи, лагуниитн. Некои делови од ова крајбрежје се многу чисти еколошки, и претставуваат во овие потенцијални неистражени области, ретки за средоземната област.[105]
Зголемувањето на странските посетители е драматично. Албанија имала само 500.000 посетители во 2005 година, додека во 2012 година имала околу 4,2 милиони - зголемување од 740% за само 7 години. Неколку од главните градови во земјата се наоѓаат по должината на чистите морски брегови на Јадранското и Јонското Море. Како важно место на Балканскиот Полуостров, постојано растечката патна мрежа на Албанија обезбедува удобно поврзување до своите соседи на север, југ, исток и запад. Албанија е во непосредна близина на сите главни европски метрополи со кратки летови од два или три часа кои се достапни секојдневно. Туристите можат да го видат и да го доживеат древното минато на Албанија и традиционалната култура.[106]
Во извештајот од Агенцијата за меѓународен развој на САД (УСАИД) во октомври 2015 година се посочува дека директниот придонес на туризмот станал значаен дел од Бруто-домашниот производ во земјата, кој бил 4,8% во 2013 година. Вкупниот придонес во БДП бил околу 17%, вклучувајќи ги и пошироките ефекти од инвестициите и синџирот на набавки. Ова се очекува да се зголеми во иднина.[107]
Инфраструктура
уредиСообраќај
уреди
Сообраќајот претрпел значајни промени во изминатите две децении, преку значително модернизирање на инфраструктурата. Подобрувањата во патната инфраструктура, железничкиот, градскиот и аеродромскиот сообраќај довеле до значително подобрување. Овие надградувања одиграле клучна улога во поддршката на албанската економија, која во изминатата деценија започнала да се потпира на градежната индустрија.
Албанската автопатска мрежа била интензивно модернизирана во текот на 2000-тите, а дел од неа е сè уште во изградба. Во Албанија има вкупно 3 главни автопатишта: А1, А2 и А3. Кога ќе завршат сите коридори, Албанија ќе има околу 759 километри автопат што ќе се поврзува со сите соседни земји. Меѓународниот аеродром во Тирана, е единственото пристаниште за патници во земјата. Аеродромот е именуван по римокатоличката монахиња и мисионерка Мајка Тереза. Тој забележал драматичен пораст во бројот на патници и движењата на авионите од почетокот на 1990-тите. Денес, аеродромот се справува со повеќе од 2,2 милиони патници годишно. Понатаму, Албанија планира да изгради два аеродроми кои главно ќе служат на туристичката индустрија.
Најпрометното и најголемо пристаниште е пристаништето Драч. Почнувајќи од 2014 година, пристаништето се рангира како едно од најголемите патни пристаништа на Јадранското и Јонското Море, со годишен обем на патници од околу 1,5 милиони. Други пристаништа се оние во Влора, Саранда и Свети Јован (Шенѓин). Пристаништата опслужуваат широк систем на фериботи кои поврзуваат бројни острови и крајбрежни градови покрај фериботните линии до неколку градови во Хрватска, Грција и Италија.
Железниците во Албанија ги спроведува националната железничка компанија Хекруда Шкиптаре (ХСХ). Железничкиот систем бил интензивно промовиран од тоталитарниот режим на Енвер Хоџа, време кога било забрането користење на приватен превоз. Од падот на поранешниот режим, се забележува значително зголемување на сопственоста на автомобили и користењето на автобусите. Додека некои од патиштата во земјата сè уште се во многу лоша состојба, имало и други случувања (како што е изградбата на автопатот помеѓу Тирана и Драч), кои одзеле голем дел од сообраќајот на железницата.
Енергија
уреди
Албанија е зависна од хидроелектрицитетот и најголемиот производител на хидроелектрична енергија во светот целосно.[108] Во земјата се наоѓаат пет хидроцентрали, вклучувајќи ги и Фиерза, Коман, Сквивица и Вау и Деџес, кои се наоѓаат на реката Дрим, поради неговата значајна улога за производство на електрична енергија во земјата. Албанската компанија „Девол Хидроенергет“ во моментов гради две постројки за хидроелектрани на реката Девол близу Бања и Могличе.[109] Двете постројки се очекува да бидат завршени во 2016 и 2018 година. По неговото завршување, ќе произведува 729 GWh годишно, со што производството на електрична енергија во Албанија ќе се зголеми за речиси 17%.[110]
Изградбата на нафтоводот АМБО од 1,2 милијарди долари било планирано да започне во 2007 година. Ова ќе го поврзе бугарското пристаниште во Бугарија со пристаништето Валона во Албанија. Се очекува дека секој ден ќе се испорачува по 750.000 барели. Меѓутоа, се чини дека постои поголема веројатност да започне Транс-Јадранскиот гасовод. Рутата на Транс Јадранскиот гасовод низ Албанија е околу 215 километри на копно и 37 км на копно во албанскиот дел од Јадранското Море. Започнува во Кендер Билиш во регионот Корча на албанската граница со Грција и пристигнува на јадранскиот брег, на 17 километри северозападно од Фиер, на 400 метри од копното. Компресорската станица ќе биде изградена близу Фиер, а во близина на Билиште планиран е дополнителен компресор, а капацитетот треба да се прошири до 20 милијарди кубни метри (bcm). Осум вентилски станици и една депониска станица ќе бидат изградени долж нејзината маршрута. Во планинските области ќе се градат околу 51 км нови патишта, додека 41 км од постојните патишта ќе бидат надградени, 42 мостови ќе бидат реновирани и изградени три нови мостови. Во летото 2015 година, ТАП започнал со изградба и реновирање на пристапни патишта и мостови долж трасата на цевководот во Албанија. Работата се очекувало да биде завршена во 2016 година.[111]
Нафта
уредиАлбанија има втора по големина нафтено поле на Балканскиот Полуостров и најголеми нафтени резерви на територијата на Европа. Албанската нафта и гас се многу ветувачки, иако се строго регулирани сектори на економијата. Албанија привлекла странски инвеститори од почетокот на деведесеттите години, со што бил означен почетокот на реформите преку кои ги трансформирале ексклузивните права, контролата и одговорностите на јавноста во однос на истражувањето и експлоатацијата, на приватниот сектор. Резервите на нафта и гас сè уште остануваат во сопственост на албанската држава која склучува договори и дава права во врска со евалуацијата, истражувањето, производството, рафинирањето / преработката и транспортот на производот. Во март 2016 година, филијали на кинескиот Geo-Jade Petroleum ги купиле правата за дупчење (од канадска компанија) за искористување на нафтените полиња на Патос-Маринце и Куцова. Тие платиле 384,6 милиони евра, веројатно укажувајќи на интерес за забрзување на процесот.[112]
Демографија
уреди
Населението на Албанија, како што е дефинирано од Институтот за статистика, во 2016 година било проценето на приближно 2.886.026 жители.[113] Вкупната стапка на фертилитет во земјата од 1.51 деца родени по жена е една од најниските во светот.[114] Неговата густина на населеност изнесува 259 жители по квадратен километар. Вкупниот животен век при раѓање е 78,5 години; 75,8 години за мажи и 81,4 години за жени.[114] Земјата е 8-та најнаселена земја на Балканот и е рангирана како 137-та најнаселена земја во светот. Населението во земјата постојано се зголемувало од 2,5 милиони во 1979 година до 1989 година, кога достигнало највисоко ниво од 3,1 милион.[115] Се предвидува дека населението не треба да го достигне својот врв до 2031 година, во зависност од фактичката стапка на наталитет и нивото на миграцијата.[116]
Објаснувањето за скорешното намалување на населението е падот на комунизмот во Албанија. Падот бил обележан со голема економска масовна емиграција од Албанија во Грција, Италија и САД. 40 години изолација од светот, во комбинација со нејзината катастрофална економска, социјална и политичка ситуација, го предизвикало овој егзодус. Надворешната миграција била забранета целосно за време на комунистичката ера, додека внатрешната миграција била доста ограничена. Најмалку 900.000 луѓе ја напуштиле Албанија во овој период, околу 600.000 од нив се населиле во Грција.[117] Миграцијата влијаела врз внатрешната дистрибуција на населението во земјата. Се намалила особено на север и на југ, а се зголемила во центарот во градовите Тирана и Драч. Според статистиката на Институтот за статистика (INSTAT) од 1 јануари 2015 година, населението во Албанија изнесувало 2.893.005 жители.[118]
Околу 53,4% од населението во земјата живее во градовите. Речиси 30% од вкупното население се наоѓа во округот Тирана, проследено со округот Фиер со 11% и округот Драч со 10%.[119] Повеќе од 1 милион луѓе се концентрирани во Тирана и во Драч, што ги прави најголем урбани области во Албанија.[120] Тирана е еден од најголемите градови на Балканскиот Полуостров и е рангиран на 7-мо место по население од околу 800.000 жители.[121] Вториот по големина град во државата според населението е Драч, со население од 201.110, а потоа следува Влора со 141.513 жители.
| Најголеми градови во Албанија од 2011[update] | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| # | Град | Население | # | Град | Население | ||
| 1 | Тирана | 418,495 | 11 | Каваја | 20,192 | ||
| 2 | Драч | 113,249 | 12 | Ѓирокастро | 19,836 | ||
| 3 | Влора | 79,513 | 13 | Саранда | 17,233 | ||
| 4 | Скадар | 78,703 | 14 | Лач | 17,086 | ||
| 5 | Елбасан | 77,075 | 15 | Кукуш | 16,719 | ||
| 6 | Фиер | 55,845 | 16 | Патос | 15,937 | ||
| 7 | Корча | 51,152 | 17 | Леж | 15,510 | ||
| 8 | Белград (Албанија) | 32,606 | 18 | Пешкопеја | 13,251 | ||
| 9 | Лушње | 31,105 | 19 | Кучово | 12,654 | ||
| 10 | Поградец | 20,848 | 20 | Кроја | 11,721 | ||
Малцинства
уредиПрашањата за етничка припадност се деликатна тема и предмет на дебата. Спротивно на официјалните статистички податоци кои покажуваат над 97 проценти албанско мнозинство во земјата, малцинските групи (како што се Грците, Македонците, Црногорците, Ромите и Ароманите) често ги оспоруваат официјалните бројки, тврдејќи дека се поголем процент од населението во земјата. Според спорениот попис од 2011 година, етничката припадност е следна: Албанци 2.312.356 (82,6% од вкупниот број), Грци 24.243 (0,9%), Македонци 5,512 (0,2%), Црногорци 366 (0,01%), Ароманци 8.266 (0,30%), Роми 8.301 (0,3%), балкански Египќани 3.368 (0,1%), други етнички групи 2.644 (0,1%), нема пријавена етничка припадност 390.938 (14,0%), а нерелевантни 44.144 (1,6%).[123] За квалитетот на конкретните податоци, Советодавниот комитет за Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства изјавил дека „резултатите од пописот треба да се гледаат со најголема претпазливост и ги повикува властите да не се потпираат исклучиво на податоците за собраните државјани за време на пописот во одредувањето на нејзината политика за заштита на националните малцинства“.[124]
Албанија признава девет национални или културни малцинства: грчки, македонски, влашки, црногорски, српски, ромски, египетски, босански и бугарски народи.[125] Други албански малцинства се Горанци, Аромани и Евреи.[126] Што се однесува до Грците, „тешко е да се знае колку Грци има во Албанија“. Проценките се разликуваат меѓу 60.000 и 300.000 етнички Грци во Албанија. Според Ијан Џефрис, поголемиот дел од западните извори го ставаат бројот на околу 200.000. Тезата за 300.000 е поддржана од грчката влада.[127][128][129][130][131] Светската книга на факти од ЦИА го проценува грчкото малцинство на 0,9% од вкупното население.[132] Стејт департментот го проценува на 1,17% и 0,23% за другите малцинства.[133]
Македонските и некои грчките малцински групи остро го критикуваа членот 20 од Законот за пописот, според кој парична казна од 1.000 американски долари ќе му се изрече на секој кој ќе прогласи етничка припадност освен она што е наведено на неговиот или нејзиниот извод од матичната книга на родените. Ова претставува обид да се заплашат малцинствата во прогласувањето на албанската етничка припадност, според кои албанската влада изјавила дека ќе го затвори секој кој не учествува во пописот или одбива да ја објави својата етничка припадност.[134] Одговорниот министер изјавил дека „албанските граѓани ќе можат слободно да ја изразат својата етничка и верска припадност и мајчин јазик, но тие не се принудени да одговорат на овие чувствителни прашања“.[135] Измените што се критикувани не вклучуваат затворање или присилно прогласување на етничка припадност или религија; се предвидува само парична казна што може да биде укината од страна на судот.[136][137]
Грчките претставници се дел од албанскиот парламент и владата ги поканила на Албанските Грци да се регистрираат, како единствен начин за подобрување на нивниот статус.[138] Од друга страна, националистите, различните организации и политичките партии во Албанија изразиле загриженост дека пописот би можел вештачки да го зголеми бројот на грчкото малцинство, кое потоа може да го експлоатира Грција за да го загрози територијалниот интегритет на Албанија.[138][139][140][141][142][143][144]
Македонците во Албанија
уредиМакедонците се едно од малцинствата во Албанија и се претпоставува дека нивниот број е околу 150 000. Тие живеат покрај албанско-македонската граница во Мала Преспа, Голо Брдо и Гора, а во голем број ги има и во: Горица (Корча), Елбасан, Драч, Тирана и други места. Тие се организирани во повеќе здруженија од кои најпознати се „Преспа“ и „Мир“, а имаат регистрирано и своја политичка партија. Засега како македонско национално малцинство се признати само Македонците во регионот на Мала Преспа, каде тие се организирани и имаат општина раководена од етнички Македонец, Пустец. Во регионот на Мала Преспа, етничките Македонци имаат право на образование на мајчин јазик, но само во основното образование. Она што е апсурдно е тоа што иако во гимназијата во Мала Преспа предаваат професори етнички Македонци на ученици етнички Македонци, сепак наставата се одвива на албански јазик. Во Албанија постојат и малубројни групи кои се декларираат како етнички Бугари и кои имаат свои организации во Голо Брдо и Гора. Но, загрижува фактот што Република Бугарија преку одредени активности бара поддршка од албанските власти и се труди да ги асимилира етничките Македонци коишто живеат во Албанија терајќи ги да се декларираат како Бугари. Еден од повидните македонски активисти коишто живеат во Албанија е професорот на Тиранскиот Универзитет од македонско етничко потекло, г-нот Кимет Фетаху.
Јазици
уреди
Албанскиот јазик е јазик што го говорат приближно околу 6 милиони луѓе, првенствено во Албанија, Косово, Србија, Црна Гора, Македонија, но исто така и во некои други балкански држави, како и од стари доселенички групи во Калабрија, Италија. Јазикот е еден, посебен огранок на Индоевропското јазично семејство. Денешниот албански јазик како стандардна форма го има дијалектот на Тоските, наспроти дијалектот на Гегите кој и покрај стандардизацијата сè уште масовно го користат гегскиот дијалект во Косово и делови на Македонија. Впрочем, сè уште постои несогласување околу стандардизацијата на албанскиот јазик, а некои бараат повторна стандардизација во која би биле вклучени повеќе елементи од гегскиот дијалект. Постои и залагање во Косово да се земе како стандардна форма гегскиот дијалект со што албанскиот јазик би станал еден јазик со два официјални дијалекти. Инаку, лексичкиот фонд е главно латински, италијански, романски, грчки, македонски, српски и турски.
Грчкиот јазик е вториот најизразен јазик во земјата, со 0,5 до 3% од населението што го зборува како прв јазик[145][146][147] и со две третини од главно албански семејства кои имаат барем еден член кој зборува грчки, а повеќето од нив го научиле во посткомунистичката ера поради приватните училишта или миграција во Грција. Надвор од малата одредена малцинска област на југ, учењето на грчки било забрането за време на комунистичката ера.[148] Од 2003 година, грчкиот јазик се нуди на повеќе од 100 приватни центри низ цела Албанија и во приватно училиште во Тирана, прво од ваков вид надвор од Грција.[147]
Во последниве години, намалувањето на бројот на ученици во училиштата посветени на грчкото малцинство предизвикало проблеми за наставниците.[149] Грчкиот јазик го зборува важен процент во јужниот дел на земјата, поради културни и економски врски со соседна Грција.[150] Во студијата спроведена во 2017 година од Инстат, статистичка агенција на албанската влада, 39,9% од 25-64 години користиле барем еден странски јазик, со англиски јазик на прво место од 40,0%, потоа италијански со 27,8% и грчки со 22,9%.[151] Меѓу младите луѓе на возраст од 25 години или помалку, англискиот, германскиот и турски јазик забележале зголемен интерес по 2000 година. Италијанскиот и францускиот јазик имаат стабилен интерес, додека за грчки се изгубил интересот. Трендовите се поврзани со културните и економските фактори.[152]
Младите луѓе покажале зголемен интерес за германскиот јазик во последниве години. Некои од нив одат во Германија на студирање. Албанија и Германија имаат договори за соработка во помагањето на младите од двете земји подобро да ги знаат двете култури.[153].Поради големиот пораст на економските односи со Турција, интересот за учење турски, особено меѓу младите, расте годишно. Младите, привлечени од економското значење на турските инвестиции и заедничките вредности меѓу двете земји, добиваат културна и академска соработка на универзитетите.[154] Во 2011 година, турскиот Универзитет Епока, каде што се изучува турски, заедно со англискиот и францускиот, бил избран за најдобар универзитет во странска сопственост во Албанија.[155]
Религија
уреди
Во времето кога Албанија била дел од Османлиското Царство, поголемиот дел од населението го сочинувале муслимани. Со прогласувањето на независност во 1912 година од Осанлиската империја, верскиот идентитет во Албанија постојано до денес се менувал. Ова најмногу се должи на комунистичкиот режим од 1944 до 1991, кога режимот на Енвер Хоџа ја прогласи државата за атеистичка, како единствена во светот. По падот на комунизмот во 1991 година, во Албанија се зголемил бројот на христијаните. Римокатоличката црква има свое претставништво во градот Скадар. Од друга страна постојат и голем број на џамии, како една од најпознатите е џамијата во Драч.
Албанија е секуларна држава без официјална религија, при што слободата на религијата е уставно право.[156] Пописот во 2011 година, за првпат од 1930 година, опфаќал опционално отворено прашање за религијата; Пописот регистрирал мнозинство муслимани (58,79%), меѓу кои: Сунити (56,70%) и Бекташи муслимани (2,09%). Христијаните, кои сочинуваат 16,92% од населението, вклучуваат Католици (10,03%) , Православни (6,75%) и евангелистички протестанти (0,14%).[157] Атеистите се 2,5% од населението, 5,49% не биле религиозни, додека 13,79% не сакале да одговорат.[157]
Христијанството е втората најголема религија во државата. Точниот број на верници по религија не е познат, иако на последниот попис имало таква опција. Така бројот на Христијаните, и Муслиманите за државата варира од извор до извор. Покрај Албанците, Христијаните во државата ги опфаќаат и Македонците, Грците, Црногорците и Власите. Христијанството била доминантна религија во Албанија до доаѓањето на Турците на Балканскиот Полуостров. За време на Отоманското Царство, голем број од христијаните биле исламизирани и така религијата станала поголема во однос на другите. Исламизирањето било особено успешно меѓу Албанците и Македонците од североисточна и источна Албанија (Торбеши).
Според пописот од 1930 година, во Албанија живееле 24 Евреи. Во 1937 година, на еврејската заедница, која тогаш броела речиси 300, им било доделено службено признание во земјата. Со порастот на нацизмот, голем број германски и австриски Евреи побегнале во Албанија, а албанската амбасада во Берлин продолжила да издава визи на Евреите до крајот на 1938 година, во време кога ниту една друга европска земја не била подготвена да го стори тоа[158]. Пред почетокот на Втората светска војна, повеќето Албанци никогаш не имале контакт со Евреите поради малиот број од нив во земјата. Како резултат на тоа, антисемитизмот бил помалку распространет во Албанија отколку во другите земји[159]. Пред војната, повеќето албански Евреи најчесто живееле во јужниот дел на земјата. Еврејската заедница во Косово, како дел од Кралство Југославија, броело приближно 500 луѓе[160]
Култура
уредиНационални симболи
уреди
Албанија дели многу симболи поврзани со нејзината историја, култура и верување. Тие ги вклучуваат црвената и црната боја, животни како што се златниот орел што живее низ целата земја, костими како што се фустанела, кече и опинга, кои се носат на специјални настани и прослави, растенија, како што се маслинка и булка.
Националното знаме на Албанија е црвено знаме со црн двоглав орел во центарот.[161] Тоа е единственото црвено-црно знаме од сите меѓународно признати држави. Се тврди дека потекнува од сличен грб што го користел Ѓорѓија Кастриот - Скендербег. Денешното албанско знаме било усвоено на 7 април 1992 година, а додека претходните знамиња на социјалистичка Албанија и Кралство Албанија биле сосема слично со мали детали што биле додавани.[162] Грбот на Албанија е официјалниот грб во државата кој е дизајниран според знамето на Албанија. Грбот е составен од црвен штит со златни граници каде се наоѓа црн двоглав орел, елемент од знамето на Албанија, и над орелот се наоѓа шлемот на Ѓорѓија Скендербег. Химна за знамето е државна химна на Албанија. Текстот е напишан од албанскиот поет Асдрени (Александар Ставре Дренова). Химната за првпат била објавена на 21 април 1912 година, како песна во Слобода на Албанија. Подоцна била отпечатена во збирката песни од Асдрени насловена Соништа и солзи (алб.) Ëndra е lotë), објавена во Букурешт. Музиката на химната била напишана од романскиот композитор Чипријан Порумбеску, првично за песната На нашето знаме пишува Сојуз ("Pe-al nostru steag e scris Unire").
Кујна
уреди.jpg)
Албанската кујна спаѓа дел на кујните на Албанија, Косово, Западна Македонија и Албанците во Србија и Црна Гора. Делумно се додаваат и кујните на Арапите и Арванитите, но овие две се силно под влијание на италијанската и грчката кујна. Албанската кујна е медитиранска; но исто така покажува ориентални влијанија како дел од балканската кујна. Албанската кујна значително варира од регион до регион.
Албанската кујна користи различни состојки, кои вклучуваат различни видови на зеленчук како што се модар патлиџан, пиперка, домат, краставица, зелка и спанаќ, како и житарици пченица, пченка, јачмен и 'рж. Ориз, компири и грав се состојки на многу други јадења. Од месо се користи јагнешко месо, козјо, говедско и телешко месо, пилешко и друга живина, а исто така понекогаш се користи и свинско месо. Рибата е исто така широко распространета во близина на брегот на морето и големите внатрешни езера. Исто така важни се млечните производи како на приемр јогуртот.
Главниот оброк на денот е ручек. Ова често вклучува салата од свеж зеленчук, како што се домати, краставици, пиперки и маслинки. Мезето е исто така широко распространето. Исто така важни состојки се маслиново масло и сирење, а типичните зачини вклучуваат оригано, нане, црвен пипер, босилек, кромид и лук. Во вообичаените слатки, јасно се чувствува турско-ориенталното влијание.
Регионално, еволуирале делумно различни јадења, исто така има и различни варијанти на исто јадење, кои варираат од област до област, но исто така и од село до село. Недостатокот на пишани рецепти отежнува да се состави сигурна збирка рецепти. Сепак, постојат многу готвачи за албанските јадења од Албанија, Косово и Македонија.
Типични пијалаци вклучуваат гроздова ракија и „раки мани“ (ракија од црница), коњак Скендербеј, турско кафе, еспресо и планински чај. Исто така, Албанија со векови има богата винска култура, која едвај е позната во странство. Со некои јадења исто така се пие матеница.
Спорт
уредиАлбанија учествувала на Олимписките игри во 1972 година за првпат. Земјата дебитирала на Зимските олимписки игри во 2006 година. Албанија ги пропуштила следните четири натпревари, две од нив поради бојкотите од 1980 и 1984 година, но се вратила за натпреварите од 1992 година во Барселона. Оттогаш, Албанија учествува на сите натпревари. Албанија вообичаено се натпреварува во настани кои вклучуваат пливање, атлетика, кревање тегови, пукање и борење. Земјата е застапувана од Националниот олимписки комитет од 1972 година. Нацијата учествува на Средоземните игри од игрите од 1987 година. Албанските спортисти освоиле вкупно 43 (8 златни, 17 сребрени и 18 бронзени) медали од 1987 до 2013 година.
Популарни спортови во Албанија вклучуваат фудбал, кревање тегови, кошарка, одбојка, тенис, пливање, рагби и гимнастика. Фудбалот е далеку од најпопуларниот спорт во Албанија. На чело со Фудбалската федерација на Албанија која била формирана во 1930 година и има членство во ФИФА и УЕФА. Фудбалот пристигнал во Албанија во почетокот на XX век, кога жителите на северниот град Скадар биле изненадени кога виделе чудна игра што ја играат учениците во христијанската мисија.
Албанската фудбалска репрезентација, која била рангирана на 51 место во светот во 2017 година (највисока 22 на 22 август 2015 година) го освоила Балканскиот куп во 1946 година и Меѓународниот фудбалски турнир во Малта во 2000. За првпат на едно големо натпреварување учествувала на Европското првенство во фудбал 2016. Албанија го постигнала својот прв гол на големиот турнир и ја обезбедила својата прва победа на Европското првенство, кога ја совладала Романија со 1-0.[163][164] Најуспешните фудбалски клубови во земјата се Скендербег, КФ Тирана, Динамо Тирана, Партизан.
Наводи
уреди- ↑ „Population and Housing Census 2023“ (PDF). Instituti i Statistikës (INSTAT).
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 „World Economic Outlook Database, October 2019“. International Monetary Fund. Посетено на 21 септември 2020.
- ↑ „GINI index (World Bank estimate)–Albania“. World Bank. Посетено на 28 март 2020.
- ↑ 4,0 4,1 Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 December 2020. стр. 343–346. ISBN 978-92-1-126442-5. Посетено на 16 декември 2020.
- ↑ Giacomo Jungg (1 January 1895). Fialuur i voghel scc...p e ltinisct mle...un prei P. Jak Junkut t' Scocniis ... N'Sckoder t' Scc...pniis. Посетено на 23 јули 2016 – преку Internet Archive.
- ↑ „Albania“. The World Factbook. Central Intelligence Agency. Архивирано од изворникот на 2020-05-15. Посетено на 21 јуни 2013.
- ↑ Zolo, D. (27 August 2002). Invoking Humanity: War, Law and Global Order. Continuum International Publishing Group. стр. 180. ISBN 9780826456564 – преку Google Books.
- ↑ „The world bank“. World Bank. Архивирано од изворникот на 21 септември 2014. Посетено на 13 септември 2014.
- ↑ Reports: Poverty Decreases In Albania After Years Of Growth. Dow Jones Newswires, 201-938-5500 201-938-5500 201-938-5500.Nasdaq.com
- ↑ Albania plans to build three hydropower plants. People's Daily
- ↑ Strong GDP growth reduces poverty in Albania-study. Reuters. Forbes.com Архивирано на 17 јануари 2012 г.
- ↑ „Albania applies for EU membership“. BBC News. 28 април 2009. Архивирано од изворникот на 30 април 2009. Посетено на 29 април 2009.
- ↑ Madrugearu A, Gordon M. The wars of the Balkan Peninsula. Rowman & Littlefield, 2007. p. 146.
- ↑ Ричард Талберт, Барингтонов атлас на старогрчкиот и староримски свет, (ISBN 0-691-03169-X), Map 49 & notes.
- ↑ The Illyrians by J. J. Wilkes, 1992, ISBN 978-0-631-19807-9, page 279,"We cannot be certain that the Arbanon of Anna Comnena is the same as Albanopolis of the Albani, a place located on the map of Ptolemy (3.12)"
- ↑ Kristo Frasheri. History of Albania (A Brief Overview). Tirana, 1964.
- ↑ Lloshi, Xhevat. „The Albanian Language“ (PDF). United Nations Development Programme. Посетено на 9 ноември 2010.
- ↑ 18,0 18,1 F. Prendi, "The Prehistory of Albania", The Cambridge Ancient History, 2nd edn., vol. 3, part 1: The Prehistory of the Balkans; and the Middle East and the Aegean World, Tenth to Eighth Centuries B.C., ed. John Boardman |display-authors= et al. (Cambridge: Cambridge UP, 1982), 189–90.
- ↑ Hammond, N. G. L. (1974). Grave circles in Albania and Macedonia. Bronze Age Migrations in the Aegean: Archaeological and Linguistic Problems in Greek Prehistory. 4. British Association for Mycenaean Studies. стр. 189–198. ISBN 978-0-7156-0580-6. Посетено на 16 март 2011.
- ↑ Nicholas Geoffrey Lemprière Hammond, Guy Thompson Griffith A History of Macedonia: Historical geography and prehistory. Clarendon Press, 1972, p. 290
- ↑ Nicholas Geoffrey Lemprière Hammond. Studies: Further studies on various topics. A.M. Hakkert, 1993, p. 231: "The leading dans of both groups buried their dead under a circular tumulus of soil in the second millennium BC The main reservoir of the Greek speakers was central Albania and Epirus, and it was from there that the founders of Mycenaean civilization came to Mycenae, c. 1600 BC, and buried their nobles in Grave Circle B. Further waves of immigrants passing through and from Epirus people the Greek peninsula and islands the last wave, called Dorians, settling from 1100 onwards. The lands they left in central Albania were occupied during the so-called Dark Age (U10-800BC) by Illyrians, whose main habitat was in the area now called Bosnia,"
- ↑ Roisman, Joseph; Worthington, Ian (2010), A Companion to Ancient Macedonia, John Wiley and Sons, ISBN 978-1-4051-7936-2
- ↑ John Boardman. The prehistory of the Balkans and the Middle East and the Aegean world. Cambridge University Press, 1982. ISBN 978-0-521-22496-3, p. 629: "... the southernmost outliers of the tribes which held the Zeta valley, as such they may have been the immediate neighbours of Greek-speaking tribes in the Bronze Age."
- ↑ Wilkes John. The Illyrians. Wiley-Blackwell, 1995, ISBN 978-0-631-19807-9, p. 92: "Illyrii was once no more than the name of a single people... astride the modern frontier between Albania and Yugoslav Montenegro"
- ↑ Bideleux, Robert; Jeffries, Ian (24 January 2007). Balkans: A Post-Communist History. Routledge. стр. 25. ISBN 978-1-134-58328-7.
From AD 548 onward, the lands now known as Albania began to be overrun from the north by ever-increasing ...
- ↑ Schaefer, Richard T. (2008), Encyclopedia of Race, Ethnicity, and Society, SAGE Publications, ISBN 978-1-4129-2694-2
- ↑ 27,0 27,1 Zickel, Raymond; Iwaskiw, Walter R., уред. (1994). „"The Barbarian Invasions and the Middle Ages," Albania: A Country Study“. Посетено на 9 април 2008.
- ↑ Madgearu, Alexandru; Gordon, Martin (2008). The wars of the Balkan Peninsula: Their medieval origins. Lanham: Scarecrow Press. ISBN 9780810858466.
- ↑ Jireček, Konstantin; Thopia (1916). Illyrisch-albanische Forschungen. стр. 239.
Griechen Gregorios Kamonas
- ↑ Abulafia, David; McKitterick (21 October 1999). The New Cambridge Medieval History: Volume 5, C.1198-c.1300. стр. 786. ISBN 978-0-521-36289-4.
Greco-Albanian lord Gregorios Kamonas
- ↑ The Genealogist. 1980. стр. 40.
- ↑ Clements, John (1992), Clements encyclopedia of world governments, Vol. 10. Political Research, Inc. p. 31: "By 1190, Byzantium's power had so receded that the archon Progon succeeded in establishing the first Albanian state of the Middle Ages, a principality"
- ↑ Pickard, Rob; Çeliku, Florent (2008). Analysis and Reform of Cultural Heritage Policies in South-East Europe. Strasbourg: Council of Europe Publishing. стр. 16. ISBN 978-92-871-6265-6.
- ↑ Norris, H. T. (1993). Islam in the Balkans: religion and society between Europe and the Arab world. University of South Carolina Press. стр. 35. ISBN 978-0-87249-977-5.
- ↑ Pipa, Arshi; Repishti, Sami (1984). Studies on Kosova. East European Monographs #155. стр. 7–8. ISBN 978-0-88033-047-3.
- ↑ Etleva, Lala (2008). Regnum Albaniae, the Papal Curia, and the Western Visions of a Borderline Nobility (PDF). Cambridge University Press. Архивирано од изворникот (PDF) на 2016-04-19. Посетено на 2019-07-05.
- ↑ [1] -{The crescent and the eagle: Ottoman rule, Islam and the Albanians, 1874-1913}-, страна 125, Аутор: -{George Walter Gawrych}-
- ↑ Bep Jubani |display-authors= et al., Historia e popullit shqiptar: për shkollat e mesme (Libri Shkollor: Pristina, 2002) 182-185.
- ↑ 39,0 39,1 Report of the International Commission to Inquire into the Causes and Conduct of the Balkan War
- ↑ „Kosta Novaković, Srbizacija i kolonizacija Kosova“. Архивирано од изворникот на 2013-12-25. Посетено на 2019-07-05.
- ↑ „Leo Freundlich: Albania's Golgotha“. Архивирано од изворникот на 2012-05-31. Посетено на 2019-07-05.
- ↑ „Envery Hoxha“. Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica. Посетено на 22 ноември 2016.
- ↑ „Albanian Nationalism“. Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica. Посетено на 22 ноември 2016.
- ↑ 40 Years of Socialist Albania, Dhimiter Picani
- ↑ Qori, Arlind (February 22, 2019). „From Faculty to Factory“. Jacobin. Посетено на March 14, 2019.
- ↑ „Hapet dosja, ja harta e bunkerëve dhe tuneleve sekretë“. Архивирано од изворникот на 2017-09-17. Посетено на 2019-07-05.
- ↑ Kombësia dhe feja në Shqipëri, 1920–1944 / Roberto Morocco dela Roka; e përktheu nga origjinali Luan Omari.
- ↑ Elsie, Robert (2010). Historical Dictionary of Albania. Historical Dictionaries of Europe, No. 75 (2. изд.). Lanham, MD, and Plymouth: The Scarecrow Press. стр. 27. ISBN 978-0-8108-6188-6.
- ↑ Lami, Remzi. „Albania: nine years after“. AIM Tirana. Посетено на 22 февруари 2021.
- ↑ Albania and the European Union: the tumultuous journey towards integration. стр. 21. Посетено на 27 јуни 2011.
- ↑ „Project MUSE - Journal of Democracy“. muse.jhu.edu. Посетено на 21 март 2018.
- ↑ Lenci lorenc (17 July 2009). „Sali Berisha cun i ri“. Посетено на 21 март 2018 – преку YouTube.
- ↑ OLTIONPENGU (25 June 2009). „I Panjohuri“. Посетено на 21 март 2018 – преку YouTube.
- ↑ „Project MUSE - Journal of Democracy“. muse.jhu.edu. Посетено на 21 март 2018.
- ↑ Human Rights Watch, Human Rights in Post-communist Albania, March 1, 1996.
- ↑ Organization for Security and Cooperation in Europe, Parliamentary Elections 26 May and 2 June: Observations, July 2, 1996.
- ↑ Vaughan-Whitehead, Daniel (1999). Albania in Crisis: The Predictable Fall of the Shining Star. Edward Elgar Pub. ISBN 1840640707.
- ↑ Constitution of the Republic of Albania.
- ↑ United Nations Economic Commission for Europe. „Environmental Performance Reviews Albania“ (PDF). unece.org (англиски). стр. 30.
- ↑ 60,0 60,1 Ministry of Environment of Albania. „The First National Communication of the Republic of Albania to the United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC)“ (PDF). unfccc.int/ (англиски). Tirana. стр. 33–34.
- ↑ Ministry of Environment of Albania. „Albania's Second National Communication to the Conference of Parties under the United Nations Framework Convention on Climate Change“ (PDF). unfccc.int (англиски). Tirana. стр. 28.
- ↑ 62,0 62,1 62,2 Alban Kuriqi. „Climate and climate change data for Albania“ (PDF). drinkadria.fgg.uni-lj.si (англиски). Tirana. стр. 3–5.
- ↑ „PERGATITJA E PROFILIT KOMBETAR SHQIPETAR PER TE VLERESUAR STRUKTUREN KOMBETARE NE MENAXHIMIN E KIMIKATEVE DHE ZBATIMIN E UDHEZIMEVE TE SAICM“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 2019-04-11. Посетено на 2019-07-05.
- ↑ „Moti, regjistrohet temperatura rekord në Shqipëri, - 29 gradë në Librazhd“. Архивирано од изворникот на 2018-03-04. Посетено на 2019-07-05.
- ↑ Hughes, Philip D. (30 ноември 2009). „Twenty-first Century Glaciers and Climate in the Prokletije Mountains, Albania Journal Arctic, Antarctic, and Alpine Research Publisher Institute of Arctic and Alpine Research, University of Colorado ISSN 1523-0430 (Print) 1938–4246 (Online) Issue Volume 41, Number 4 / November 2009 DOI 10.1657/1938-4246-41.4.455 Pages 455–459 Online Date: 30 November 2009“. Arctic, Antarctic, and Alpine Research. 41 (4): 455–459. doi:10.1657/1938-4246-41.4.455. ISSN 1523-0430. Архивирано од изворникот на 7 август 2013. Посетено на 27 август 2010.
- ↑ „Mediterranean Basin Biodiversity Hotspot“ (PDF). cepf.net (англиски). July 2017. стр. 1–339.
- ↑ „BIODIVERSITY IN ALBANIA REPORT ON NATIONAL SITUATION OF BIODIVERSITY IN ALBANIA“ (PDF). macfungi.webs.com (англиски). стр. 2. Архивирано од изворникот (PDF) на 2021-03-06. Посетено на 2019-07-05.
- ↑ „Albania's Biodiversity and Protected Areas An Executive Summary“ (PDF). al.undp.org (англиски). Архивирано од изворникот (PDF) на 2018-10-08. Посетено на 2019-07-05.
- ↑ Ministry of Tourism and Environment. „FIFTH NATIONAL REPORT OF ALBANIA TO THE UNITED NATIONS CONVENTION ON BIOLOGICAL DIVERSITY (CBD)“ (PDF). cbd.int (англиски). стр. 4.
- ↑ UNECE. „Albania Environmental Performance Reviews“ (PDF). unece.org (англиски). стр. 141.
- ↑ „On the status and distribution of the large carnivores (Mammalia: Carnivora) in Albania“ (PDF). catsg.org (англиски). Tirana. стр. 4.
- ↑ „Die potentielle Verbreitung der Wildkatze (Felis silvestris silvestris) in Österreich als Entscheidungsgrundlage für weitere Schutzmaßnahmen“ (PDF). wildkatze-in-oesterreich.at (германски). Salzburg. стр. 19. Архивирано од изворникот (PDF) на 2018-09-09. Посетено на 2019-07-05.
- ↑ Protection and Preservation of Natural Environment in Albania. „Albanian Nature“. ppnea.org (англиски). Архивирано од изворникот на 31 август 2018. Посетено на 4 јануари 2019.
- ↑ Ministry of Environment. „GAP ANALYSIS FOR NATURE PROTECTION LEGAL ACTS ON WILD FAUNA CONSERVATION AND HUNTING (Albania)“ (PDF). al.undp.org (англиски). стр. 86–99. Архивирано од изворникот (PDF) на 14 октомври 2018. Посетено на 4 јануари 2019.
- ↑ University of Yale. „2012 Environmental Performance Index“ (PDF). wbc-rti.info (англиски). стр. 11.
- ↑ „2005 Environmental Sustainability Index“ (PDF). earth.columbia.edu (англиски). стр. 3.
- ↑ „Popullsia e Shqipërisë“ (PDF). instat.gov.al (албански). 19 February 2016. Архивирано од изворникот (PDF) на 2016-04-12. Посетено на 2017-07-24.
- ↑ 78,0 78,1 78,2 „1998 CONSTITUTION OF THE REPUBLIC OF ALBANIA“ (PDF). osce.org (англиски). стр. 1–3.
- ↑ „LAW Nr. 8436, dated 28 December 1998 ON THE ORGANIZATION OF THE JUDICIAL POWER IN THE REPUBLIC OF ALBANIA“ (PDF). osce.org (англиски). стр. 1–12.
- ↑ „1998 CONSTITUTION OF THE REPUBLIC OF ALBANIA“ (PDF). osce.org (англиски). стр. 17–19.
- ↑ „1998 CONSTITUTION OF THE REPUBLIC OF ALBANIA“ (PDF). osce.org (англиски). стр. 19–21.
- ↑ Konferencë për shtyp e Ministrit të Punëve të Jashtme z. Panariti lidhur me vizitën e fundit në Greqi, Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Albania, 2012-10-06 (in Albanian)
- ↑ „U.S. Relations With Albania“. state.gov (англиски).
- ↑ „Устав на Албанија“. Член 169. 28 ноември 1998.
- ↑ „Albania to end conscription by 2010“. wri-irg.org (англиски). 22 August 2008.
- ↑ „Albania Military 2017“. theodora.com.
- ↑ Ministry of Defence. „Engagement Policy and evidence of AAF participation in PK missions“. mod.gov.al (англиски).
- ↑ sues/active_endeavour/index.html Operation Active Endeavour. nato.int Архивирано на 30 август 2011 г.
- ↑ „Albania membership Nato“. NATO. Архивирано од изворникот на 28 јули 2011.
- ↑ „Albania sells off its military hardware“. BBC News. 17 April 2002.
- ↑ „Albania to abolish conscription by 2010“. SETimes.com. 21 August 2008. Посетено на 29 декември 2009.
- ↑ „Albanian military expenditure as % of GDP“. World Bank.
- ↑ „The World Factbook“. Архивирано од изворникот на 2020-05-15. Посетено на 3 март 2011.
- ↑ „Turizmi, 1.5 mld euro të ardhura për 2016“. top-channel.tv (албански). 1 April 2017. Архивирано од изворникот на 2017-06-07. Посетено на 2019-07-04.
- ↑ 95,0 95,1 „Lonely Planet's top 10 countries for 2011 – travel tips and articles – Lonely Planet“. Архивирано од изворникот на 4 ноември 2010. Посетено на 7 август 2013.
- ↑ „52 Places to Go in 2014“. The New York Times. 5 September 2014.
- ↑ 97,0 97,1 Wine Albania Portal Архивирано на 8 февруари 2011.
- ↑ „Wine production (tons)“. Food and Agriculture Organization. стр. 28. Архивирано од изворникот на 20 мај 2011. Посетено на 18 април 2011.
- ↑ Tom Stevenson (2011). The Sotheby's Wine Encyclopedia. Dorling Kindersley. ISBN 978-1-4053-5979-5.
- ↑ The Laws of Fermentation and the Wines of the Ancients. Bronson Press. стр. 41. Посетено на 10 април 2011.
- ↑ http://statisticstimes.com/economy/european-countries-by-gdp-per-capita.php statisticstimes.com (пристапено на 12.06.2020)
- ↑ knoema.com (пристапено на 13.7.2020)
- ↑ Rochelle Turner; и др. (2015). Travel & Tourism: Economic Impact 2015: Albania (PDF) (Report). London: World Travel & Tourism Council. Архивирано од изворникот (PDF) на 2016-10-18. Посетено на 17 октомври 2016. See p. 1.
- ↑ „52 Places to Go in 2014“. The New York Times. 5 September 2014.
- ↑ „Coastline | Visit Albania | The Official website of Albanian Tourism“. Albania.al. Архивирано од изворникот на 2014-08-09. Посетено на 15 август 2014.
- ↑ „About Albania | Visit Albania | The Official website of Albanian Tourism“. Albania.al. Архивирано од изворникот на 2014-08-08. Посетено на 15 август 2014.
- ↑ „USAID AND EMBASSY OF SWEDEN ANNOUNCE CALL FOR PROPOSALS FOR ALBANIA'S TOURISM SECTOR“. USAid. USAid. 8 October 2015. Архивирано од изворникот на 2017-02-11. Посетено на 9 February 2017.
- ↑ „Electricity production from hydroelectric sources (% of total)“.
- ↑ „Devoll Hydropower Project“. Power Technology. Посетено на 3 ноември 2015.
- ↑ „Devoll hydropower project overview“. Архивирано од изворникот на 2016-11-30. Посетено на 2019-07-04.
- ↑ „архивски примерок“. Архивирано од изворникот на 2016-10-19. Посетено на 2019-07-04.
- ↑ Mejdini, Fatjona (3 May 2016). „Chinese Investments Raise Eyebrows in Albania“. Balkan Insight. BIRN. Посетено на 10 February 2017.
- ↑ „Population of Albania“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 15 октомври 2017. Посетено на 2 јуни 2017.
- ↑ 114,0 114,1 „Albania“. cia.gov (англиски). Архивирано од изворникот на 2020-05-15. Посетено на 2019-07-04.
- ↑ Institute of Statistics of Albania. „Albania Population and Population dynamics new demographic horizons?“ (PDF). unstats.un.org (англиски). стр. 25.
- ↑ Institute of Statistics of Albania. „Albania Population Projections 2011–2031“ (PDF). instat.gov.al (англиски). стр. 37.
- ↑ "Albania: Looking Beyond Borders". Migration Policy Institute.
- ↑ „Population of Albania 1 January 2016“. Republic of Albania Institute of Statistics. Архивирано од изворникот на 13 јули 2017. Посетено на 29 јуни 2017.
- ↑ Institute of Statistics of Albania. „Population of Albania 1 January 2017“ (PDF). instat.gov.al (англиски). Tirana. стр. 4. Архивирано од изворникот (PDF) на 2022-10-09. Посетено на 2019-07-05.
- ↑ „Popullsia e Shqipërisë“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 12 април 2016. Посетено на 19 февруари 2016.
- ↑ „Population“. INSTAT. Архивирано од изворникот на 16 март 2013.
- ↑ INSTAT. „POPULATION AND HOUSING CENSUS 2011“ (PDF). instat.gov.al (албански и англиски). Архивирано од изворникот (PDF) на 30 јуни 2017.
- ↑ „Population and Housing Census 2011“ (PDF). Instituti i Statistikës (INSTAT). Архивирано од изворникот (PDF) на 26 August 2020. Посетено на 21 September 2020.
- ↑ „Third Opinion on Albania adopted on 23 November 2011“. Advisory Committee on the Framework for the Protection of National Minorities. Посетено на 29 јуни 2017.
- ↑ staff (12 October 2017). „Albania has Recognized the Bulgarian Minority in the Country“. novinite.com. Sofia News Agency. Посетено на 4 декември 2017.
- ↑ United Nations High Commissioner for Refugees (11 May 2005). „World Directory of Minorities and Indigenous Peoples – Albania : Overview“. UNHCR. Посетено на 5 мај 2013.[мртва врска]
- ↑ RFE/RL Research Report: Weekly Analyses from the RFE/RL Research Institute. Radio Free Europe/Radio Liberty, Incorporated. 1993. Посетено на 22 декември 2012.
Albanian officials alleged that the priest was promoting irredentist sentiments among Albania's Greek minority – estimated at between 60,000 and 300,000.
- ↑ Robert Bideleux; Ian Jeffries (15 November 2006). The Balkans: A Post-Communist History. Routledge. стр. 49. ISBN 978-0-203-96911-3. Посетено на 6 септември 2013.
The Albanian government claimed that there were only 60,000, based on the biased 1989 census, whereas the Greek government claimed that there were upwards of 300,000. Most Western estimates were around the 200,000 mark ...
- ↑ Sabrina P. Ramet (1998). Nihil Obstat: Religion, Politics, and Social Change in East-Central Europe and Russia. Duke University Press. стр. 222. ISBN 978-0-8223-2070-8. Посетено на 6 септември 2013.
that between 250,000 and 300,000 Orthodox Greeks reside in Albania
- ↑ Ian Jeffries (2002). Eastern Europe at the Turn of the Twenty-first Century: A Guide to the Economies in Transition. Routledge. стр. 69. ISBN 978-0-415-23671-3. Посетено на 6 септември 2013.
It is difficult to know how many ethnic Greeks there are in Albania. The Greek government, it is typically claimed, says that there are around 300,000 ethnic Greeks in Albania, but most Western estimates are around the 200,000 mark.
- ↑ Europa Publications (24 June 2008). The Europa World Year Book 2008. Taylor & Francis. ISBN 978-1-85743-452-1. Посетено на 22 декември 2012.
and Greece formally annulled claims to North Epirus (southern Albania), where there is a sizeable Greek minority. ... strained by concerns relating to the treatment of ethnic Greeks residing in Albania (numbering an estimated 300,000) ...
- ↑ „Albania“. CIA. Архивирано од изворникот на 2020-05-15. Посетено на 13 септември 2014.
- ↑ „Albania“. U.S. Department of State. Посетено на 13 септември 2014.
- ↑ „Macedonians and Greeks Join Forces against Albanian Census“. balkanchronicle. Архивирано од изворникот на 12 јануари 2012. Посетено на 24 септември 2011.
- ↑ „Albania passes census law“. MINA. Архивирано од изворникот на 2012-10-31. Посетено на 2019-07-05.
- ↑ „Census Legislation“.
- ↑ „ÿþMicrosoft Word – Law Nr 10442 date 07.07.2011.doc“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 9 мај 2013. Посетено на 25 март 2013.
- ↑ 138,0 138,1 „The politics of numbers and identity in Albania“. EUDO Observatory on Citizenship. Архивирано од изворникот на 24 февруари 2013. Посетено на 20 декември 2012.
- ↑ Maria Karathanos; Constantine Callaghan. „Ethnic tensions in Albania“. Athensnews. Архивирано од изворникот на 8 февруари 2012. Посетено на 7 јануари 2013.
in line with Albanian nationalist sentiment alleging that the census poses a threat to Albanian territorial integrity
- ↑ Likmeta, Besar. „Albania Nationalist Leader Resigns from Top Justice Job“. Balkannsight. Посетено на 7 јануари 2013.
- ↑ „Census stirs Balkan melting pot“. 20 октомври 2011. Архивирано од изворникот на 5 јуни 2013. Посетено на 18 декември 2013.
nationalist critics are up in arms at efforts to provide an accurate picture of Albania's ethnic breakdown, seeing a plot to weaken the state ... The group has denounced the ethnicity section of the national census, and Spahiu warns the results could upset Albania's "good model" of ethnic and religious tolerance ...
- ↑ „Some Albanians consider changing nationality for profit“. SETimes.
- ↑ „Courts in Albania suspend changing nationality to Greek“. SETimes.
- ↑ „Greek Consul Statement Angers Albanian MPs“. BalkanInsight.
- ↑ „What Languages Are Spoken In Albania?“. WorldAtlas (англиски).
- ↑ „The Second Most Spoken Languages Around the World“. Kathimerini. Архивирано од изворникот на 2018-07-29. Посетено на 12 јуни 2017.
.5% speak it as first language.
- ↑ 147,0 147,1 „The Greek language is widely spoken in Albania (H Ελληνική γλώσσα γίνεται καθομιλουμένη στην Αλβανία)“. Kathimerini. Посетено на 12 јуни 2017.
- ↑ Bugajski, Janusz (1995). Ethnic politics in Eastern Europe : a guide to nationality policies, organizations, and parties (With a new postscript.. изд.). Armonk, N.Y.: M.E. Sharpe. стр. 268. ISBN 9781563242823.
The stalinist regime of Enver Hoxha imposed a ruthless dictatorship in the country the lasted with little respite ...
- ↑ „Përqëndrimi shkollave të minoritetit dhe kundërshtitë e saj“. DW. 2010.
- ↑ Nitsiakos, Vasilēs G. (2011). Balkan Border Crossings: Second Annual of the Konitsa Summer School (англиски). LIT Verlag Münster. стр. 150. ISBN 9783643800923.
in the Albanian south... The Greek language is spoken by an important percentage of the Albanians of the south.
- ↑ „Press release of the Adult Education Survey“ (PDF). Albanian Institute of Statistics. 10 May 2018. Архивирано од изворникот (PDF) на 2018-08-22. Посетено на 23 May 2018.
- ↑ Gjovalin Shkurtaj (2017). Urgjenca gjuhësore: -huazime të zëvendësueshme me fjalë shqipe- : (fjalorth). Naimi. стр. 15–16. ISBN 9789928234049.
Sic u permend me lart, per shkak te shkaqeve kulturore dhe ekonomike, trendet e mesimit te gjuheve nga te rinjte (grupmosha deri ne 25 vjec) ndryshojne. Keto trende jane percaktues i nje sere fenomeneve shoqerore, sic do te shohim me tej. Keshtu nga viti 2000 e ketej, gjuha angleze, gjermane dhe ajo turke kane pasur nje rritje te interest. Gjuha italiane, por edhe ajo franceze kane pasur nje stabilitet, pra as rritje dhe as ulje te interesit te pergjithshem nga ana e grupmoshes te siperpermendur. Vihet re se gjuha greke ka pesuar nje renie te forte te interesit. Ne fakt, shumica e interesit ka rene per kete gjuhe. Arsyet per kete gjuhe specifike do ti trajtojme me tej ne kapitulin e trete.
- ↑ „Gjuha gjermane, shumë e kërkuar në Shqipëri“. albinfo.ch. albinfo. 10 April 2014. Архивирано од изворникот на 2021-05-03. Посетено на 26 May 2018.
- ↑ „Në Shqipëri vazhdon të rritet interesi për gjuhën turke“. voal.ch. voal. 5 October 2016. Посетено на 26 May 2018.
- ↑ Bledi Mane (17 September 2011). „10 universitetet me cilesore te shqiperise“. gazetatema.net. TemA. Посетено на 26 May 2018.
- ↑ „1998 CONSTITUTION OF THE REPUBLIC OF ALBANIA“ (PDF). osce.org (англиски). стр. 2.
- ↑ 157,0 157,1 „Presentation of the main results of the Census of Population and Housing 2011“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 26 март 2017. Посетено на 15 август 2014.
- ↑ Elsie 2010, стр. 218.
- ↑ Mojzes 2011, стр. 93–94.
- ↑ Mojzes 2011, стр. 93.
- ↑ Fletorja zyrtare e Republikës së Shqipërisë. „PËR FORMËN DHE PËRMASAT E FLAMURIT KOMBËTAR, PËRMBAJTJEN E HIMNIT KOMBËTAR, FORMËN DHE PËRMASAT E STEMËS SË REPUBLIKËS TË SHQIPËRISË DHE MËNYRËN E PËRDORIMIT TË TYRE“ (PDF). qbz.gov.al (албански). Tirana. Архивирано од изворникот (PDF) на 2016-08-04. Посетено на 2019-07-05.
- ↑ Знаме на Албанија
- ↑ „Euro 2016: Albania 0–1 Romania – Armando Sadiku scores the only goal to seal his country's first ever win at a major competition“. telegraph.co.uk. Посетено на 19 јуни 2016.
- ↑ „Romania 0–1 Albania – Sadiku scores landmark goal to provide last 16 hope“. mirror.co.uk. 19 June 2016. Посетено на 19 јуни 2016.
Надворешни врски
уреди| Повеќе за Албанија на збратимените проекти на Википедија | |
|
Дефиниции и преводи на Викиречник ? |
|
Податотеки на Ризницата ? |
|
Образовни ресурси на Викиуниверзитет ? |
|
Новинарски известувања на Викивести ? |
|
Мисли на Викицитат ? |
|
Изворни текстови на Викиизвор ? |
|
Прирачници на Викикниги ? |
 ?
|
Информации за патување во Википатување ? ? |
- Влада
- Претседател на Албанија Архивирано на 16 јули 2012 г.
- Албанската влада
- Албански парламент
- Албански институт за статистика Архивирано на 10 февруари 2019 г.
- Шеф на држава и кабинет Архивирано на 26 октомври 2009 г.
- Општо
- „Светска книга на факти“ на ЦИА — запис за „Албанија“ (англиски)
- Албанија на страна на САД
- Албанија на UCB
- FAO Профил: Албанија
- Туризам
- Национална туристичка организација
- Туризам, историја
- Патувачки албум Архивирано на 18 јануари 2012 г.
- Друго
- Каплан Ресули Буровиќ за Албанија и Албанците Архивирано на 9 април 2006 г.
- Национална библиотека на Албанија Архивирано на 24 април 2008 г.
- Информации за Албанија
| Одредници од Албанија | |||||||||||
 Црна Гора
|
Црна Гора |
 Косово
| |||||||||
| Јадранско Море |
|
 Македонија
| |||||||||
| Јонско Море |  Грција |
Грција
|
41°N 20°E / 41° СГШ; 20° ИГД
|
Статијата „Албанија“ е избрана статија. Ве повикуваме и Вас да напишете и предложите избрана статија (останати избрани статии). |