Википедија

Јелена Анѓел

(Пренасочено од Елена Анжујска)

Јелена Анѓел (околу 1236 - Брњаци, кај Зубин Поток, 8 февруари 1314 ) била српска кралица, сопруга на српскиот крал Стефан Урош I и мајка на кралевите Драгутин и Милутин. Во народот е позната како Јелена Анжујска.[1]

Јелена Анѓел
Јелена и нејзиниот син, Кралот Стефан Милутин. Фреска од манастирот Грачаница.
Сопруга на српскиот крал
Роден(а)c. 1235
Починал(а)8 февруари 1314
Црква Св. Никола, Скадар
Почивалиште
Манастир Градац
СопружникСтефан Урош I
Деца
ВероисповедКатолоцизам, потоа Православие
ПотписЈелена Анѓел's signature

Историски извори за кралицата Јелена

уреди

Пишани извори

уреди

Историските извори за животот на кралицата Јелена можат да се поделат на писмени и материјални. Јелена се споменува и во домашни и во странски извори. Во српската средновековна биографска литература, таа остана запаметена. Добиваме релативно повеќе податоци од „Животот на кралицата Јелена“, архиепископот Данило II. Тоа е една од биографиите на „ Данилов зборник “, познат и како „ Животи на српските кралеви и архиепископи“, напишана од српскиот архиепископ, неговите ученици и наследници (вклучува биографии на српските владетели од Радослав до Душан и црковни водачи од Арсениј до Ефрем). Биографијата на кралицата Јелена е напишана во хагиографски стил, за разлика од биографиите на нејзините синови или сопрузи. Животот на Јелена е напишан пред животот на Драгутин и Милутин, како и пред животот на нејзиниот сопруг Урош, кој се смета за посебен воведен дел од животот на Драгутин[2]. Животот на кралицата Јелена е напишан во 1317 година, односно три години по нејзината смрт[3]. Освен архиепископот Данило, Јелена ја споменуваат и патријархот Пајсија, Мавро Орбин и грофот Ѓорѓе Бранковиќ[4]. Свој белег оставила и во дипломатскиот материјал, пред се во документите на неаполската архива, благодарение на преписката со нејзините роднини, владетелите на Анжу. Од грчки ( византиски ) извори, Јелена ја споменува Теодор Метохит во своето „Послание“, при описот на преговорите меѓу царот Андроник II и Милутин за бракот на српскиот крал и малолетната принцеза Симонида[5]. Јелена се споменува и во пет родослови во: Карловац, Загреб, Пајсијев, Врхобрезнички и родословот на Пејатовиќ [6] . Христовата црква на кралицата Јелена има наслов: Јелена, со Божја помош, српската кралица го напуштила селото Крњице и маслодајната во Крушевац и стотина перпери на Свети Никола.[7] Над Добрско Село, Павле Ровински споменува дека има извор наречен Краљичина вода, кој според народната традиција од камен го направила св. Српската кралица Јелена.[8]

 
Архиепископот Данило, Пеќската патријаршија.

Материјални извори

уреди

Заедно со царицата Јелена, сопругата на Душан Силниот, Јелена Анжујска е најчесто сликаната жена на српското средновековно фрескоживопис[6]. Во манастирот Сопоќани е прикажана на фреската „Смртта на Ана Дандоло “, со нејзината ќерка Брнч. Со сопругот Урош и синовите Милутин и Драгутин, Јелена била прикажана во нејзиниот завет, во манастирот Градац, кај гробното место. Сликана е и на хоризонталната композиција на лозата Немањиќ во Ѓурѓеви Ступови. Јелена е насликана во закрилата на Драгутин, манастирот Свети Ахил, во природна големина. Последниот портрет на кралицата е во манастирот на кралот Милутин во Грачаница, каде што е насликана како калуѓерка, заедно со нејзиниот сопруг Урош[4].

Покрај фреските, ликот на Јелена е зачуван и на две икони на кои е насликана и таа со нејзините синови. Иконите се слични и се подарени на манастирите Свети Никола во Бари и Свети Петар и Павле во Рим[4].

Потекло

уреди

Нејзиното потекло долго време не било утврдено, но се знаело дека е поврзано со Чарлс I, кралот на Неапол и Сицилија, кој во писмо од 1273 година ја нарекува со братучед.

Англискиот историчар Гордон МекДаниел во 1982 година утврдил дека била внука на сестрата на Бодуен II, латинскиот цар на Константинопол. Според оваа теорија, Јелена Анжујска (1236–1314), вистинско име Јелена Анѓелина, е ќерка на унгарскиот благородник Јован Анѓел, војвода од Срем, и француска благородничка: Матилда де Вјанден, војвотката од Пожега и Ковин. Таткото на Јелена, Јован Ангел, бил син на византискиот император Исак II Ангел и Маргарита од Унгарија, која била ќерка на кралот Бела III и Агнес де Шатијон. Презимето Анжујска е последица на погрешен превод на името Анѓелина, што го земала од византиското владејачко семејство Анѓела.

Јелена за време на кралот Урош

уреди

Јелена одиграла значајна политичка улога во Србија со кралот Урош (1243–1276). Унгарското потекло на Јелена, утврдено со голема сигурност, сведочи за нејзината важност во негувањето на добрите српско-унгарски односи во средината на 13 век. По монголската инвазија, кралот Бела IV се обидел да ја обезбеди јужната граница на својата земја преку дипломатски акции и создавање на бановински систем. Еден од дипломатските напори на унгарскиот крал бил зајакнување на односите со српскиот владетел, што најверојатно било постигнато преку бракот на Урош и Јелена. Српските чети учествувале заедно со унгарските во битката кај Пелагонија, а исто така и како дел од унгарските чети во 1260 година. години во битките со чешкиот крал Отокар II Пшемишл. Урош бил присутен на свадбата на унгарскиот принц во 1264 година[9] .

 
Кралот Урош I

За време на владеењето на нејзиниот сопруг, Јелена презела чекори кои дури и биле во спротивност со волјата на српскиот крал. Кралот Урош во неколку наврати водел војни против Дубровничка Република. Во едно од своите писма до дубровничкиот кнез Иван Сторлат и архиепископот Алеард, Јелена се обврзала да ја извести општината во случај српскиот крал да ја подготви војската за напад на Дубровник. Датирањето на писмото не е веродостојно, а се нудат две решенија: 1) писмото е издадено за време на Српско-дубровничката војна (1265–1268), 2) писмото е издадено по 1276 г. година, односно во времето на Драгутин[10].

Влијанието на Јелена се припишува и на контактите меѓу Урош и Карло Анжујски во време кога сицилијанскиот владетел се обидувал да создаде балканска коалиција за борба против византискиот император Михаил VIII Палеолог. Улогата на кралицата во настаните поврзани со присоединувањето на Српската црква во Лионскиот сојуз во 1274 година е непозната. Но со право се претпоставува дека во зближувањето на Србија со Западот, улогата на Јелена сигурно била голема. Во кореспонденција со Чарлс I и Карло II од Анжујски, Јелена била наречена „драга братучедо“ од што потекнува нејзиното сродство со Анжујаните. Степенот на сродство со нив не е со сигурност утврден[4].

Јелена за време на кралот Драгутин

уреди

Граѓанска војна во Србија

уреди

На крајот на седмата деценија на 13 век, Драгутин станал штитеник на унгарскиот крал Бела. Откако победил во војната со Србија во 1268 година, Бела на Урош му ја наметнал институцијата „ млад крал “ со која Драгутин бил назначен за наследник, наместо Милутин, кој бил избор на Урош. Данило му пишувал на Бела за притисокот на синот Стефан врз Драгутин да бара од татко му да му даде парче земја да управува. Бидејќи Урош не отстапил од својата централистичка политика, Драгутин им се обратил на Унгарците за помош. Најверојатно му помогнал словенскиот бан Јоаким Пектар, вистинскиот господар во Унгарија во 1276 година.[11] . Благодарение на унгарската помош, Драгутин победил во битката кај Гацко и го соборил својот татко од престолот. Урош се повлекол во Хум, каде што починал следната година.

Не е лесно да се одреди ставот на Јелена во граѓанската војна во Србија во 1276 година. Добиваме индиректни податоци од животот на Јелена. Архиепископот Данило пишувал дека Драгутин, по победата во граѓанската војна, ѝ дал на мајка си парче земја на управа, од две причини. Првата причина била тоа што Драгутин сакал да ја нагласи разликата меѓу неговата и политиката на татко му на почетокот на неговото владеење. Познато е дека кралот Урош вовел политика на ригиден централизам, отстранувајќи ги потомците на Мирослав и Вукан на одредени делови од кнежевството. Веднаш на почетокот на своето владеење, Драгутин поделил парче земја на управата на неговата мајка, а можеби и на неговиот брат[12]. Друга причина за ваквата постапка на Драгутин е тоа што сакал да добие прошка од мајка си за соборувањето на татко му, што е индиректен доказ дека Јелена, барем на почетокот, се спротивставила на постапката на Драгутин[13]. Иако Урош бил соборен, Јелена продолжила да ја носи титулата српска кралица и по 1276 година, заедно со сопругата на Драгутин, Каталина. Во Ѓурѓеви Ступови во 1282 година е насловена како „голема кралица“[14].

Земјата на кралицата Јелена

уреди
 
Стефан Драгутин

Со доделувањето на државата на кралицата Јелена, Драгутин се откажал од централистичката политика на неговиот татко. Не е познато дали Милутин владеел со одреден дел од земјата за време на владеењето на неговиот брат. Акцијата на Драгутин за соборување на татко му со помош на платеничката куманска војска не наишла на одобрување на многу важни фактори во земјата. Архиепископот Јоаникије, како претставник на српската црква, доброволно го напуштил архиепископското столче во знак на солидарност со стариот крал и отишол со него во Хум. Починал во Хум во 1279 година, а неговото тело го пренела кралицата Јелена во Сопоќане, каде што бил погребан покрај телото на Урош[15]. За прв пат во средниот век, територијата била доделена на една жена. Не може точно да се определи времето кога Драгутин ѝ ја доделил државата на мајка си, но според Данилов тоа се случило по смртта на Урош, односно по 1 мај 1277 година.[13]

Територијата на државата на Јелена ги опфаќала: Зета, Требиње, Плав и Горњи Ибар. Владеењето на Јелена во Требиње и Зета е потврдено во бројни дубровнички документи. Територијата на „земјата“ Требиње ги опфаќала старите парохии Травунија и требинската парохија, стигнувајќи до дубровничката заднина. Кралицата често престојувала во областа Требиње и таму имала свој двор, можеби во Цавтат. Во 1980-тите, со Дубровник во оваа област се водел спор за лозја[13]. Во постарата историографија се сметало дека Јелена не владеела со Ускопље, но таквите мислења биле отфрлени како неточни[16][17]. Јелена ја отстапила власта над Улцињ на нејзината сестра Марија де Кајо во претходните извори наведени како Марија де Шор[13][18] . Владеењето на кралицата Јелена над Требиње и Зета траело до 1306 година, додека кралицата остатокот од животот го поминала на своите територии во внатрешноста на земјата. Јелена во Ибарската долина секако ги држела просторите околу дворот во Брњаци и околу манастирот Градац. Другите парохии кои Јелена ги имала во Горњи Ибар не се познати[13].

Надворешнополитичкото влијание на Јелена од 1276 до 1282 години

уреди

Детали од шестгодишното владеење на Драгутин не се познати. Архиепископот Данило не го опишува овој период од животот на Драгутин, концентрирајќи се на годините по абдикацијата на Драгутин во Дежево. Некои податоци за надворешнополитичкиот курс на Србија во овој период се добиени главно од странски извори. Влијанието на Јелена врз надворешнополитичката ориентација на српската држава во овој период беше многу силно. Веднаш по доаѓањето на власт, Драгутин ги потврдил привилегиите на граѓаните на Дубровник и во текот на целото владеење одржувал добри односи со таа република, што секако треба да се припише на влијанието на неговата мајка[19].

Србија, исто така, продолжила да одржува добри односи со братучедот на Јелена, Чарлс Анжујски, прифаќајќи го договорот во Орвјето од 1281 година. Меѓутоа, сицилијанската вечер од 1282 година ја отстранило за одредено време опасност за Византија, која доаѓала од запад, а овие надворешнополитички напори на српската држава останале без резултати[4] . Каков став зазела Јелена во настаните од 1282 година е сосема непознато. Не се познати ниту настаните што му претходеле на абдицирањето на Драгутин, но има причина да се сомневаме дека падот од коњот бил само повод, а не причина за абдицирањето на постариот брат во корист на помалиот.

Јелена за време на кралот Милутин

уреди
 
Стефан Милутин

Државата на Јелена опстанала во целост по 1282 година. Таа се појавувала како гарант на хармонијата и единството меѓу браќата. Односите меѓу Милутин и Драгутин меѓу 1282 и 1299 години биле добри. Браќата воделе заеднички војни против Византија и куманските владетели Дрман и Куделин, проширувајќи ги границите на српската држава. Драгутин ги добил Мачва бановина и Усора и Соли, заедно со Белград, од унгарската кралица-мајка Јелисавета (мајката на Каталина). Гордон Мек Даниел верувал дека Драгутин ги барал правата на овие територии преку неговата мајка, бидејќи неговиот дедо, Јован Анѓел, владеел со јужните делови на Унгарија кон крајот на првата половина на векот, како „господар на Срем“[20].

За време на владеењето на нејзиниот помлад син, Јелена одржувала добри односи со папството. Во 1288 година, папата Никола IV напишал писма до Милутин и Драгутин, убедувајќи ги да се согласат на унија. Папата сметал на помошта на кралицата Јелена во неговата дипломатска офанзива на Балканот. Иако не успеало, односите меѓу папата и Јелена не биле нарушени. Никола во 1291 година. испратил писмо до бугарскиот патријарх Јоаким III и Георгиј Тертер I[4] .

За време на владеењето на Милутин, Јелена го изградила православниот манастир Градац, каде што била погребана по нејзината смрт. Манастирот бил посветен на Богородица, а се наоѓа на падините на Голија, далеку од патишта[4].

Односот на Јелена кон граѓанската војна меѓу Милутин и Драгутин

уреди

Врската помеѓу Милутин и Драгутин се распаднала во 1299 година. година, поради приближувањето на помладиот брат кон византискиот император Андроник II. Оваа постапка на кралот Милутин била инспирирана од една страна од надворешнополитичката опасност од Ногајовото ханство, а од друга страна од неговата желба да се поврзе со византиското царско семејство на Палеолог и на тој начин да им обезбеди предност на неговите потомци во наследувањето на рашкиот престол. Дежевскиот указ за наследникот предвидувал Милутин да го преземе рашкиот престол, но по неговата смрт да го наследи синот на Драгутин, Владислав. Очигледно, намерата на Милутин при приближувањето кон Константинопол била да ја отфрли дежевската одредба за наследник. Исто така, привремената политика на Милутин била во спротивност со политиката на Драгутин да се потпира на Унгарија. Ова се причините зошто 1299 г. година избувнал конфликт меѓу Милутин и Драгутин.

Каков бил ставот на кралицата Јелена во 1299 година? Податоци за тоа ни дава Теодор Метохит, пратеникот на царот Андроник во преговорите со српскиот двор. Едно од главните барања на грчката страна било на свадбата на Милутин и Симонида да присуствува и кралицата како гарант за добра волја од српска страна. Милутин се правдал со оддалеченоста на државата на Јелена, нејзините години, како и лошото време, но вистинските причини веројатно биле од друга природа. Имено, Јелена не можела да остане пасивна во ваквите значајни настани кои ги нарушиле односите меѓу нејзините синови и најверојатно застанала на страната на Драгутин[21].

Повлекување од Зета

уреди

Во постарата историографија, се верувало дека Јелена се повлекла од Зета во 1309 година, кога Стефан Дечански првпат бил посведочен како управител на оваа област во венецијански документ. Сепак, неодамнешните наоди го отфрлија таквото дружење. Зета и претходно била распоредена во управата на престолонаследниците кои таму стекнале државно искуство. Уште од времето на Вукан, Зета е слабо поврзана со централната власт. Синот на Вукан, Џорџ, владеел како крал над Зета најрано до 1217 година. Можеби ја изгубил кралската титула откако Стефан Првокрунисаниот ја примил кралската круна од папата. За време на владеењето на Урош, со Зета управувал неговиот брат, расчинетиот крал Владислав [22] . Јелена раководи со Зета од 1276 година, кога ја доделил нејзиниот син Драгутин. Хронологијата на нејзиното заминување од брегот била одредена благодарение на Воената повелба на кралот Милутин. Со повелбата на манастирот Света Богородица Ратачка од 15 март 1306 година, Милутин му ги потврдил привилегиите на неговиот претходник (вклучувајќи ги и привилегиите што ги дава Јелена) на овој манастир. Вакви повелби биле издадени при промената на власта, а во 1306 г. ја зема годината како година на симнувањето на Јелена од власта во Зета и Требиње. Јелена го поминала остатокот од својот живот во нејзините внатрешни земји[23] .

Последните години

уреди

Кралот Милутин во преговори со папата Климент V од 1308 г. по повод склучувањето на црковниот сојуз ја споменува мајка му Јелена. Имено, соочен со можноста Карло Валоа, братот на францускиот крал Филип IV, да започне крстоносна војна против Византија, која би можела да помине низ српските земји, Милутин започнал преговори за приклучување кон антивизантиската коалиција, а воедно и склучување црковно соединување со Западот. Меѓутоа, како што се распаднала антивизантиската коалиција, Милутин повеќе немал мотив за црковно обединување и се правдал пред папските пратеници дека не можел да премине во римокатолицизам „бидејќи се плашел од својата мајка и брат“ [24] . Не е можно да се утврди колку вистина има во овие зборови. Јелена секако во 1308 година таа не можела поактивно да влијае на политиката на нејзиниот помлад син, па може да се заклучи дека Милутин ја спомнал мајка си само за да добие оправдување за своите постапки. Овие зборови би можеле да се протолкуваат и како поддршка за старата кралица. Драгутин во последните години од конфликтот меѓу Милутин и Драгутин[4]. Тоа би значело дека Јелена се откажала од политиката на блискост со папството и со Западот, што ги прави неверојатни таквите претпоставки.

Јелена последните години од животот ги поминала на својот двор во Брњаци. Според архиепископот Данило, Јелена се замонашила по православен обред. Нејзината последна желба била да биде погребана во нејзиниот докат, манастирот Градац[4] .

Смрт

уреди

Во „Животот на кралицата Јелена“, Данило детално ја опишува смртта на српската светица. На почетокот на февруари 1314 година Јелена тешко се разболела. Чувствувајќи дека и се ближи крајот, таа нареди да се поканат на судот во Брњаци сите функционери, епископи и игумени. Таму умрела на 8 февруари 1314 година. години. Данило, кој исто така присуствувал на овие настани, тогаш бил епископ Бања. Желбата на Јелена била да биде погребана во Градац. Неколку дена го чекале пристигнувањето на архиепископот Сава III и неговиот син Милутин, додека Драгутин не можел да пристигне од далечна земја, туку ги испратил своите на погребот. Историчарите во зборовите на Данило виделе продолжување на конфликтот меѓу браќата и по завршувањето на граѓанската војна, што не може со сигурност да се потврди. Дури по извесно време Драгутин го посетил гробот на мајка си, по што се сретнал со својот брат во Пауни. Набргу потоа, гробот на Јелена го посетиле Симонида и Катилина[4].

Канонизација

уреди

Кралицата Јелена била прогласена за светица три години по нејзината смрт. Данило ја напишал нејзината биографија како славеничка композиција неопходна за појава на култ. Јелена е, инаку, единствената жена од српскиот среден век на која и е посветен житие и заедно со Ана (сопругата на Стефан Немања) и Ангелина, единствената жена на која и е посветен култот[4]. Пренесувањето на телото (од Брњак во Градац) и погребувањето во гробот, како неопходни чекори кои претходеле на канонизацијата, биле извршени во 1314 година. Јелена починала во 1317 година. Во сон се пријавила кај еден монах од манастирот Градац и му рекла дека телото треба да и го извадат од гробот. Телото на Јелена е пронајдено недопрено. На церемонијата присуствувале рашкиот епископ Павле и Данило, тогашен епископ Хумски, како и архиепископот Сава[25] .

Јелена нема посебна служба, но се споменува на неколку места во службата на кралот Милутин. Се слави на 30 ноември. Чудотворниот крст е врзан и за Јелена кога го подарила на манастирот Сопоќани. Тој во 18 век е чуван меѓу моштите на австрискиот двор[25] .

Наследство

уреди
 
Манастирот Градац

Јелена се замонашила во црквата Свети Никола во Скадар; таму умрела како калуѓерка на 8 февруари 1314 година. Таа го основала првото женско училиште во тогашна Србија. Таа организирала транскрипција на книги на дворот и подоцна ги донирала книгите произведени на овој начин. Во својот двор имала и познат книжарник, односно библиотека. Навлаките ги изработил златар во Котор.[26]

Нејзиниот двор се наоѓал на самиот раб на денешно Косово и Метохија во градот Брњаци, на северната страна на планината Мокра Гора, четири километри покрај Брњачка река (горна област Ибар). Таму било нејзиното познато училиште каде што посиромашните девојки учеле везење и други работи, но и писменост и музика. Таа била во добри односи со Дубровник. Освен замокот во Брњак, Јелена Анжујска го имала и градот Јелач на Рогозна. Како оставина се споменува и црквата на Господин врв во Рожајското село Бишево, чии остатоци постојат и денес, но нема докази дека всушност станува збор за оставина на Јелена Анжујска.

Како и другите Немањиќи и таа изградила многу цркви и манастири. Нејзиниот најпознат дар е манастирот Градац (кон крајот на 13 век), каде што била погребана, како и црквата Свети Никола во Скадар, каде што била замонашена. Таа обновила голем број светилишта, меѓу кои и манастирот Свети Сергиј и Вах на брегот на реката Бојана кај Скадар. Таа им помогнала и на многу католички светци.

Комитет „Јелена Анжујска“

уреди
  • Кон крајот на 1920 г. Комитетот за сеќавање на Елена Анжујска (Comité d'Hélène d'Anjou Reine de Serbie) е основан во Белград со цел „да се одржат пријателските односи меѓу српскиот и францускиот народ и да се негува историската традиција од минатото оставена од оваа благородничка.[27]

Споменот на Јелена Анжујска денес

уреди
  • Благодарение на Јован Дучиќ, во бедемот на замокот Требиње е поставен споменик на Јелена Анжујска.[28]
  • Во северниот дел на Косовска Митровица постои невладина организација „Јелена Анжујска“.
  • Радослав Златан Дориќ е роден во 1996 година ја добил наградата „Бранислав Нушиќ“ за комедијата „Јелена Анжујска“.
  • Во 2004 година, Миладин Стевановиќ ја објавил книгата „Кралица Јелена од Анжу“ на 202 страници).  978-86-7712-032-0 ед. Књига-комерц, Белград ).
  • Ана Атанасковиќ во 2008 година го објавил романот „Јелена Анжујска“ на 186 страници (  978-86-7844-061-8 , ед. Феникс Либрис, Белград).
  • Во 2010 година, Стојана Магделиниќ го објавил второто издание на романот „Доротеа“ за Јелена Анжујска (  978-86-83337-49-1 , ед. Рашка училиште)
  • Здружението „Јеринин Град“ од Трстеник на бројни манифестации низ Србија ја извеле театарската претстава „Јелена Анжујска“, по текст на Александар Кандиќ, а во режија на Давид Јовановиќ.
  • Денови на јоргованот, секој 26 април во Краљево, од 1993 година.

Потомството

уреди

Јелена и Урош имале најмалку четири деца:

  • Стефан (починал во средината на 13. век), неговиот гроб е пронајден во Студеница.[29]
  • Стефан Драгутин (околу 1250 - 12 март 1316), крал на Србија (1276–1282), крал на земјата Срем (1284-1316)
  • Стефан Милутин (околу 1254 - 29 октомври 1321), крал на Србија (1282–1321)
  • Брнча (починал по 1264 г.) - насликана на лозата на Немањиќ и на фреската „Смртта на Ана Дандоло“ во манастирот Сопоќани[30] .

Во постарата историографија се сметало дека Урош и Јелена имаат уште една ќерка. Грешката била предизвикана од погрешно прочитани извори[30].

Галерија

уреди
  •  
    „Смртта на Ана Дандоло“ во Сопоќани.
  •  
    Кралицата Јелена, монахиња и синот крал Милутин, монах, фреска од Грачаница (1324).

Наводи

уреди

 

  1. ↑ Ристић 2019.
  2. ↑ Мак Даниел (1991), 217-218
  3. ↑ Мак Даниел (1991), 218
  4. ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 Поповић 2010
  5. ↑ ВИИНЈ 6 (1986), 75
  6. ↑ 6,0 6,1 Крнета 2017
  7. ↑ Јастребов 2020.
  8. ↑ Ровински 1998.
  9. ↑ Стојковски 2015
  10. ↑ Поповић 2015
  11. ↑ Станојевић 1936
  12. ↑ Станојевић 1937
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 Копривица 2015
  14. ↑ Станковић 2010
  15. ↑ Вуковић 1996
  16. ↑ Ћоровић 1929
  17. ↑ Динић 1978
  18. ↑ Александар Узелац: Марија де Кајо, сестра краљице Јелене // Између Подунавља и Средоземља. Тематски зборник посвећен проф. др Синиши Мишићу поводом његовог 60. рођендана, ур. К. Митровић - А. Узелац, Пожаревац - Ниш 2021, 187-206 (Maria de Cayeux, Sister of Queen Jelena)
  19. ↑ Пантић 1998
  20. ↑ Мак Даниел (1982–1983), 50
  21. ↑ ВИИНЈ 6 (1984), 63-143
  22. ↑ Божић 1950
  23. ↑ Марјановић-Душанић (2002), 24-25
  24. ↑ Пурковић 2002
  25. ↑ 25,0 25,1 Павловић 1965
  26. ↑ Срби и рукописно Свето писмо, посетено на 21. октобра 2017.
  27. ↑ Време, 1922, 6. јануар, бр. 20
  28. ↑ "Време", 16. јул 1937
  29. ↑ Јечменица 2018
  30. ↑ 30,0 30,1 Пурковић 1996

Извори

уреди
  • Византиски извори за историјата на народите на Југославија, том VI, Белград: Византиски институт на Српската академија на науките и уметностите, дела од Георгиј Пахимер, Теодор Метохит, Ницифор Григоре и Манојло Фила, 1986 година.
  • Повелба на кралот Милутин до опатијата на Света Марија Ратачка, Смиља Марјановиќ-Душаниќ, ССА 1, 2002. 13-30.

Литература

уреди
  • Диниќ, Михаило. „Областа на крал Драгутин по Дежево“, Глас САН 203, Одделение за општествени науки САН, 1953. 61-82.
  • Јачмен, Дејан. Немањиќи втор ред, Белград: Филозофски факултет, 2018 г.
  • Копривица, Марија. „Држава на кралицата Јелена“. Јелена - кралица, калуѓерка, светица: тематска збирка дела посветени на кралицата Јелена, манастир Градац, 2015, 15-26.
  • Крнета, Мила, Обликување модели идеални српске српске средновековни краљице, Зборник Радова Ниш и Византија 16, 2017. 263-275.
  • Мак Даниел, Гордон. „Битие и компилација на колекцијата на Данило“. Архиепископот Данило Други и неговото време, меѓународна научна конференција по повод 650-годишнината од неговата смрт во 1987 година, САНУ, 1991. 217-224.
  • Павловиќ, Леонтије. Култи на личности кај Србите и Македонците (историско-етнографска дискусија). Смедерево: Народен музеј, 1965 г.
  • Пантиќ, Мирослав. „Кралот Драгутин и Дубровник“. Рачански зборник 3, Фондација Рачанска баштина, 1998, 91-96.
  • Поповиќ, Мирослав. „Нов осврт на датирањето на заклетвата на кралицата Јелена до архиепископот, принцот и општина Дубровник. Јелена - кралица, калуѓерка, светица: тематска збирка дела посветени на кралицата Јелена, манастир Градац (2015), 53-58.
  • Поповиќ, Мирослав. Српската кралица Јелена меѓу римокатолицизмот и православието, Белград: Православен богословски факултет, 2010 г.
  • Пурковиќ, Миодраг. Папи од Авињон и српските земји. Горњи Милановац: ЛИО, 2002 г.
  • Пурковиќ, Миодраг. Принцези од куќата на Немањиќ. Белград: Пешиќ и синовите, 1996 г.
  • Станковиќ, Влада, Краљ Милутин, Белград: Фреска, 2012 г.
  • Станојевиќ, Станоје. „Краљ Драгутин“, Годишњица Н 45, Државна штампарија Краљевине Југославија, 1936. 2-19.
  • Станојевиќ, Станоје. „Краљ Милутин“, Годишњица Н 46, Државна штампарија Краљевине Југославија, 1937. 1-43.
  • Чоровиќ, Владимир. „Поделба на власта меѓу кралевите Драгутин и Милутин 1282-1284 година. години". Глас СКА 136, Српска манастирска печатница, 1929. 5-12.

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Јелена_Анѓел&oldid=5213235“