Премиерот (англиски: Prime Minister - „Главен министер“) е политичкиот водач на Обединетото Кралство и шеф на британската влада. Има задача да ги одбере сите други членови на владата, да претседава на состаноците на кабинетот и да решава дали да се свикаат нови парламентарни избори за домот на општините (долниот дом).^[2]^[3] Премиерот исто така има право да назначува лица на високи функции во Англиканската црква, да назначува судии и да предлага прогласување на нови доживотни перства.^[4]

Канцеларијата на премиерот не е воспоставена со ниту еден статут или уставен документ, туку постои само со одамна воспоставена конвенција , според која монархот го назначува за премиер лицето кое најверојатно ќе ја има довербата на Долниот дом. Во пракса, ова е лидер на политичката партија која има најголем број места во Заедницата. Премиерот по службена должност е и прв господар на Министерството за финансии (пред 1905 година, исто така, официјалното име на функцијата), министер за државна служба , министер одговорен за национална безбедност , и министер за Унијата . Официјалната резиденција и канцеларија на премиерот, по силата на тоа што е прв господар на Министерството за финансии, е Даунинг стрит 10 во Лондон.

58 луѓе (55 мажи и 3 жени) служеа како премиер, од кои првиот беше Роберт Волпол кој ја презеде функцијата на 3 април 1721 година. Премиер со најдолг стаж беше и Волпол, кој беше над 20 години, а најкраток беше Лиз Трас со 7 недели. Актуелниот премиер е Кир Стармер , кој го наследи Риши Сунак на 5 јули 2024 година, по општите избори во 2024 година .

горе-лево: Роберт Волпол — прв премиер на Велика Британија.
горе-десно: Вилијам Пит Помладиот — последен премиер на Велика Британија и прв на Обединетото Кралство
долу-лево: Бенџамин Дизраели — прв премиер кој го користел денешното звање „Главен министер“ (Prime Minister)
долу-десно: Хенри Кемпбел-Банерман — првиот премиер кој официјално го носел денешното звање.

Историја

Премиер на Обединетото Кралство на Велика Британија и Северна Ирска
	Кралски грб на Владата на неговото височество
	Знамето на Обединетото Кралство
	Функционер; Кир Стармер; од 5 јули 2024 година г.
	Влада на Обединетото Кралство; Канцеларија на премиерот; Кабинетска канцеларија
Звање	Премиер; (неформално); Почесниот вистински; (формално); Неговата екселенција; (дипломатски);
Вид	Шеф на влада
Статус	Главен министер на круната; Големата државна канцеларија
Членува во	Кабинет; Приватниот совет; Британско-ирскиот совет; Совет за национална безбедност; Премиер и раководители на Советот на деволуирани влади
Отчетен пред	Монарх; Парламент;
Седиште	Даунинг стрит 10 (официјално); Chequers (селска куќа);
Назначувач	Монарх; (со нивниот избор ограничен на личноста која може да командува со доверба на Домот на општините)
Мандат	На задоволство на Неговото Височество
Прв функционер	Роберт Волпол
Плата	£166,786 (Годишно)

Позицијата премиер не беше создадена; тој еволуираше бавно и органски во текот на триста години поради бројните акти на парламентот , политичките случувања и несреќите во историјата. Затоа канцеларијата најдобро се разбира од историска перспектива. Потеклото на позицијата се наоѓа во уставните промени што се случија за време на Револуционерното решение (1688–1720) и како резултат на промената на политичката моќ од суверен кон парламентот. Иако на суверенот не му беа одземени своите древни прерогативни овластувања и легално остана на чело на владата, политички постепено стана неопходно тој или таа да владее преку премиер кој може да има мнозинство во Парламентот.

До 1830-тите, се појави Вестминстерскиот систем на владеење (или владина влада); премиерот стана primus inter pares или прв меѓу еднаквите во кабинетот и шеф на владата во Обединетото Кралство, додека монархот се повеќе се сметаше за навреда на уставот директно да се меша во работата на владата. Политичката позиција на премиерот беше зајакната со развојот на современите политички партии и воведувањето на масовна комуникација .До почетокот на 20 век се појави модерната премиера; функцијата стана истакната позиција во уставната хиерархија во однос на суверенот, Парламентот и Кабинетот.

Пред 1902 година, премиерот понекогаш седеше во домот на лордовите , под услов неговата влада да формира мнозинство во општините. Меѓутоа, како што моќта на аристократијата слабеела во текот на 19 век, конвенцијата се развила дека премиерот секогаш треба да седи како пратеник во долниот дом, правејќи ги да одговараат само пред општините во парламентот. Авторитетот на премиерот беше дополнително зајакнат со Парламентарниот закон од 1911 година , кој го маргинализираше влијанието на домот на лордовите во процесот на донесување закони.

Авторитет, овластувања и ограничувања

Премиерот е шеф на владата на Обединетото Кралство . Како таков, модерниот премиер го води кабинетот (извршната власт). Покрај тоа, премиерот води голема политичка партија и генерално владее со мнозинството во Долниот дом (долниот дом на парламентот). Актуелниот претседател има и значајни законодавни и извршни овластувања. Според британскиот систем, постои единство на силите наместо поделба .

Во домот на општините, премиерот го води процесот на донесување закони со цел да се донесе законодавната агенда на нивната политичка партија. Во извршна функција, премиерот ги назначува (и може да ги разрешува) сите други членови и министри на Кабинетот и ги координира политиките и активностите на сите владини оддели и персоналот на државната служба. Премиерот делува и како јавно „лице“ и „глас“ на Владата на Неговото Височество, и дома и во странство. Само по совет на премиерот, суверенот врши многу законски и прерогативни овластувања, вклучително и високи судски, политички, официјални и црковни назначувања на Црквата на Англија ; доделување врсници и некои витешки признанија, одликувања и други важни почести.

Уставна позадина

Британскиот систем на владеење се заснова на некодифициран устав , што значи дека не е наведен во ниту еден документ. Британскиот устав се состои од многу документи и што е најважно за еволуцијата на функцијата премиер, тој се заснова на обичаи познати како уставни конвенции кои станаа прифатена практика. Во 1928 година, премиерот г.г. Асквит ја опиша оваа карактеристика на британскиот устав во своите мемоари:

Во оваа земја живееме ... под непишан Устав. Вистина е дека имаме во книгата на Статутот големи инструменти како Магна Карта, Петицијата за правата и Бил на правата кои дефинираат и обезбедуваат многу од нашите права и привилегии; но најголемиот дел од нашите уставни слободи и ... нашите уставни практики не ја црпат својата валидност и санкција од кој било предлог-закон што добил формална согласност од кралот, лордовите и општините. Тие се потпираат на употреба, обичај, конвенција, често со бавен раст во раните фази, не секогаш униформни, но кои со текот на времето добиваа универзално почитување и почит.

Односите меѓу премиерот и суверенот, Парламентот и Кабинетот во голема мера се дефинирани со овие непишани уставни конвенции. Многу од извршните и законодавните овластувања на премиерот се всушност кралски прерогативи кои сè уште формално му се доделени на суверенот , кој останува шеф на државата . И покрај нејзината растечка доминација во уставната хиерархија, на премиерата и беше дадено мало формално признавање до 20 век; се задржа правната фикција дека суверенот сè уште управува директно. Позицијата првпат беше спомната во статутот дури во 1917 година, во распоредот на Законот за имот на Чекерите . Сè повеќе во текот на 20 век, функцијата и улогата на премиер се појавуваа во статутните закони и официјалните документи; сепак, овластувањата и односите на премиерот со другите институции сè уште во голема мера продолжуваат да произлегуваат од античките кралски прерогативи и историските и модерните уставни конвенции. Премиерите продолжуваат да ја имаат позицијата на прв господар на Министерството за финансии и, од ноември 1968 година, на министер за државна служба , а вториот им дава овластување над државната служба .

Според овој аранжман, Британија може да изгледа дека има двајца извршни директори: премиерот и суверенот. Концептот на „ Круната “ го решава овој парадокс. Круната го симболизира авторитетот на државата да управува: да донесува закони и да ги извршува, да наметнува даноци и да ги собира, да објавува војна и да склучува мир. Пред „ Славната револуција “ од 1688 година, суверенот исклучиво ги користел овластувањата на круната; потоа, Парламентот постепено ги принуди монарсите да заземат неутрална политичка позиција. Парламентот ефективно ги дисперзира овластувањата на круната, доверувајќи ги своите овластувања на одговорните министри (премиерот и кабинетот), одговорни за нивните политики и активности пред Парламентот, особено избраниот Дом на општините .

Иако многу од прерогативните овластувања на суверенот сè уште се законски недопрени, уставните конвенции го отстранија монархот од секојдневното владеење, при што министрите ги користат кралските прерогативи, оставајќи го монархот во пракса со три уставни права: да се задржи информирани, да советуваат и предупредуваат.

Боја	Партија	Боја	Партија
	Виговци		Либерали
	Националлабуристи		Пилити
	Лабуристи		Ториевци / Конзервативци

Премиери од XVIII век

Премиерите од XVIII век биле Премиер на Англија, Велс и Шкотска (Кралство Велика Британија, формирано со законот „Закон за Унијата 1707“.

	Портрет	Стапил на должност	Отстапил должност	Политичка партија
Роберт Волпол (од 1742 како Ерл од Орфорд)		4 април 1721	11 февруари 1742	Виговци
Ерлот од Вилмингтон		16 февруари 1742	2 јули 1743	Виговци
Хенри Пелхем		27 август 1743	6 март 1754	Виговци
Војводата од Њукасл (прв мандат)		16 март 1754	16 ноември 1756	Виговци
Војводата од Девоншир		16 ноември 1756	25 јуни 1757	Виговци
Војводата од Њукасл (втор мандат)		2 јули 1757	26 мај 1762	Виговец
Ерлот од Бјут		26 мај 1762	16 април 1763	Ториевци
Џорџ Гренвил		16 април 1763	13 јули 1765	Виговци
Маркизот од Рокингем (прв мандат)	Податотека:Charles-Wentworth.jpg	13 јули 1765	30 јули 1766	Виговци
Ерлот од Четем, „Вилијам Пит Постариот“		30 јули 1766	14 октомври 1768	Виговци
Војводата од Графтон		14 октомври 1768	28 јануари 1770	Виговци
Лорд Норт		28 јануари 1770	22 март 1782	Ториевци
Маркизот од Рокингем (втор мандат)	Податотека:Charles-Wentworth.jpg	27 март 1782	1 јули 1782	Виговци
Ерлот од Шелбурн		4 јули 1782	2 април 1783	Виговци
Војводата од Портленд (прв мандат)		2 април 1783	19 декември 1783	Виговци
Вилијам Пит Помладиот (прв мандат)		19 декември 1783	14 март 1801	Ториевци

Премиери од XIX век

Премиерите за време на XIX век биле Премиер на Англија, Велс, Шкотска и Ирска, по Законот за Унијата 1800 (со кој Кралството Ирска се присоединило кон Кралството Велика Британија, така создавајќи ја државата Обединето Кралство на Велика Британија и Ирска, почнувајќи од 1 јануари 1801).

	Стапил на должност	Отстапил должност	Политичка партија
Хенри Адингтон	17 март 1801	10 мај 1804	Ториевци
Вилијам Пит Помладиот (втор мандат)	10 мај 1804	23 јануари 1806	Ториевци
Лордот Гренвил	11 февруари 1806	31 март 1807	Виговци
Војводата од Портленд (втор мандат)	31 март 1807	4 октомври 1809	Ториевци
Спенсер Персевал	4 октомври 1809	11 мај 1812	Ториевци
Ерлот од Ливерпул	8 јуни 1812	9 април 1827	Ториевци
Џорџ Кенинг	10 април 1827	8 август 1827	Ториевци
Виконтот Годрич	31 август 1827	21 јануари 1828	Ториевци
Војводата од Велингтон (прв мандат)	22 јануари 1828	16 ноември 1830	Ториевци
Ерлот Греј	22 ноември 1830	9 јули 1834	Виговци
Виконтот Мелбурн (прв мандат)	16 јули 1834	14 ноември 1834	Виговци
Војводата од Велингтон (втор мандат)	14 ноември 1834	10 декември 1834	Ториевци
Роберт Пил (прв мандат)	10 декември 1834	8 април 1835	Конзервативци
Виконтот Мелбурн (втор мандат)	18 април 1835	30 август 1841	Виговци
Роберт Пил (втор мандат)	30 август 1841	29 јуни 1846	Конзервативци
Лордот Џон Расел (прв мандат) (отоа премиер како Ерл Расел)	30 јуни 1846	21 февруари 1852	Виговци
Ерлот од Дерби (прв мандат)	23 февруари 1852	17 декември 1852	Конзервативци
Ерлот од Абердин	19 декември 1852	30 јануари 1855	Пилити
Виконтот Палмерстон (прв мандат)	6 февруари 1855	19 февруари 1858	Виговци
Ерлот од Дерби (втор мандат)	20 февруари 1858	11 јуни 1859	Конзервативци
Виконтот Палмерстон (втор мандат)	12 јуни 1859	18 октомври 1865	Либерали
Ерлот Расел (втор мандат) (претходно премиер како Лорд Џон Расел)	29 октомври 1865	26 јуни 1866	Либерали
Ерлот од Дерби (трет мандат)	28 јуни 1866	25 февруари 1868	Конзервативци
Бнеџамин Дизраели (прв мандат)	27 февруари 1868	1 декември 1868	Конзервативци
Вилијам Еварт Гладстон (прв мандат)	3 декември 1868	17 февруари 1874	Либерали
Бнеџамин Дизраели (втор мандат) (од 1876 како Ерл од Биконсфилд)	20 февруари 1874	21 април 1880	Конзервативци
Вилијам Еварт Гладстон (втор мандат)	23 април 1880	9 јуни 1885	Либерали
Маркизот од Солсбери (прв мандат)	23 јуни 1885	28 јануари 1886	Конзервативци
Вилијам Еварт Гладстон (трет мандат)	1 февруари 1886	20 јули 1886	Либерали
Маркизот од Солсбери (втор мандат)	25 јули 1886	11 август 1892	Конзервативци
Вилијам Еварт Гладстон (четврт мандат)	15 август 1892	2 март 1894	Либерали
Ерлот од Роузбери	5 март 1894	22 јуни 1895	Либерали
Маркизот од Солсбери (трет мандат)	25 јуни 1895	11 јули 1902	Конзервативци

Премиери од XX век

Немало промени на јурисдикцијата на Парламентот (и затоа премиерот бил Премиер на териТориевциите каде бил) сѐ до 1922, кога по Англо-ирската војна, 26 грофовии во Ирска се отцепиле од Обединетото Кралство и ја формирале Ирската Слободна Држава. Останатите 6 грофовии на североистокот од Ирска останале, формирајќи ја Северна Ирска. Официјаното име на Обединетото Кралство сега било Обединето Кралство на Велика Британија и Северна Ирска.

	Портрет	Стапил ма должност	Отстапил должност	Политичка партија
Артур Балфур		11 јули 1902	5 декември 1905	Конзервативци
Хенри Кемпбел-Банерман		5 декември 1905	3 април 1908	Либерали
Х. Х. Асквит		5 април 1908	5 декември 1916	Либерали
Дејвид Лојд Џорџ		6 декември 1916	19 октомври 1922	Либерали
Ендрју Бонар Ло		23 октомври 1922	20 мај 1923	Конзервативци
Стенли Болдвин (прв мандат)		23 мај 1923	16 јануари 1924	Конзервативци
Ремзи МекДоналд (прв мандат)		22 јануари 1924	4 ноември 1924	Лабуристи
Стенли Болдвин (втор мандат)		4 ноември 1924	5 јуни 1929	Конзервативци
Ремзи МекДоналд (втор мандат)		5 јуни 1929	24 август 1931	Лабуристи
Ремзи МекДоналд (трет мандат)		24 август 1931	7 јуни 1935	Националлабуристи
Стенли Болдвин (трет мандат)		7 јуни 1935	28 мај 1937	Конзеревативци
Невил Чемберлен	Податотека:Arthur-Neville-Chamberlain.jpg	28 мај 1937	10 мај 1940	Конзервативци
Винстон Черчил (прв мандат)		10 мај 1940	27 јули 1945	Конзервативци
Клемент Етли		27 јули 1945	26 октомври 1951	Лабуристи
Винстон Черчил (втор мандат)		26 октомври 1951	7 април 1955	Конзервативци
Ентони Идн		7 април 1955	9 јануари 1957	Конзервативци
Харолд Мекмилан		11 јануари 1957	19 октомври 1963	Конзервативци
Ерлот од Хоум (од 1963 како Алек Даглас-Хоум)		19 октомври 1963	16 октомври 1964	Конзервативци
Харолд Вилсон (прв мандат)		16 октомври 1964	19 јуни 1970	Лабуристи
Едвард Хит		19 јуни 1970	4 март 1974	Конзервативци
Харолд Вилсон (втор мандат)		4 март 1974	5 април 1976	Лабуристи
Џејмс Калаган		5 април 1976	4 мај 1979	Лабуристи
Маргарет Тачер		4 мај 1979	28 ноември 1990	Конзервативци
Џон Мејџор		28 ноември 1990	2 мај 1997	Конзервативци
Тони Блер		2 мај 1997	27 јуни 2007	Лабуристи

Премиери од XXI век

	Стапил на должност	Отстапил должност	Политичка партија
Гордон Браун	27 јуни 2007	11 мај 2010	Лабуристи
Дејвид Камерон	12 мај 2010	13 јули 2016	Конзервативци
Тереза Меј	13 јули 2016	24 јули 2019	Конзервативци
Борис Џонсон	24 јули 2019	6 септември 2022	Конзервативци
Лиз Трас	6 септември 2022	25 октомври 2022	Конзервативци
Риши Сунак	25 октомври 2022	5 јули 2024	Конзервативци
Кир Стармер	5 јули 2024	на функција	Лабуристи

Поврзано

Наводи

↑ Предлошка:Наведете вести
↑ „Government and Opposition roles“. Парламент на Обединетото Кралство. Посетено на 25 октомври 2008. (англиски)
↑ „Премиер“. БиБиСи Вести. БиБиСи. 16 октомври 2008. Посетено на 25 октомври 2008. (англиски)
↑ „Поимник — Објаснувања на парламентарниот жаргон; Премиер“. Парламент на Обединетото Кралство. Посетено на 25 октомври 2008. (англиски)

Извори

10 Даунинг Стрит. „Премиери низ историјата“. Архивирано од изворникот на 2005-12-08. Посетено на 9 декември 2005. (англиски)
archontology.org. „Обединето Кралство: Главни министри на Круната: 1730-2006“. Посетено на 9 февруари 2006. (англиски)

[1] Предлошка:Наведете вести

[2] „Government and Opposition roles“. Парламент на Обединетото Кралство. Посетено на 25 октомври 2008. (англиски)

[3] „Премиер“. БиБиСи Вести. БиБиСи. 16 октомври 2008. Посетено на 25 октомври 2008. (англиски)

[4] „Поимник — Објаснувања на парламентарниот жаргон; Премиер“. Парламент на Обединетото Кралство. Посетено на 25 октомври 2008. (англиски)

[2]

[3]

[4]

[1]

Список на премиери на Обединетото Кралство