Википедија

Харолд Вилсон

Џејмс Харолд Вилсон, Барон Вилсон од Риво (англиски: James Harold Wilson, Baron Wilson of Rievaulx; 11 март 1916 година, Хадерсфилд, Западен Јоркшир - 24 мај 1995 година, Лондон) ― британски лабуристички политичар, лидер на партијата од 1963 до 1976 и премиер на Обединетото Кралство (1964-1970 и 1974-1976). Под негово водство, лабуристите 4 пати победиле на општи избори (во 1964, 1966 и двапати во 1974 година). Вилсон неочекувано поднел оставка во 1976 година. Тој е последниот премиер на Велика Британија кој успеал повторно да стане премиер на Обединетото Кралство откако претходно бил сменет од таа функција.

Харолд Вилсон
Вилсон во 1962
Премиер на Обединетото Кралство
На должноста
4 март 1974 – 5 Април 1976
Монарх Елизабета II
Претходник Едвард Хит
Наследник Џејмс Калахан
На должноста
16 октомври 1964 – 19 јуни 1970
Монарх Елизабета II
Претходник Алек Даглас-Хоум
Наследник Едвард Хит
Лидер на Лабуристичката партија
На должноста
14 февруари 1963 – 5 април 1976
Претходник Хју Гејтскејл
Наследник Џејмс Калахан
Лидер на опозицијата
На должноста
19 јуни 1970 – 4 Март 1974
Монарх Елизабета II
Премиер Едвард Хит
Претходник Едвард Хит
Наследник Едвард Хит
На должноста
14 февруари 1963 – 16 октомври 1964
Монарх Елизабета II
Премиер
Претходник Џорџ Браун
Наследник Алек Даглас-Хоум
Лични податоци
Роден(а) Џејмс Харолд Вилсон
11 март 1916(1916-03-11)
Хадерсфилд, Јоркшир, Англија
Починал(а) 24 мај 1995(1995-05-24) (возр. 79)
Лондон, Англија
Почивалиште црквата Света Марија, на островот Сент Мери, Англија
Партија Лабурист
Сопружник Мери Болдвин (в. 1940)
Деца 2
Установа Исусов колеџ, Оксфорд
Занимање
  • Политичар
  • писател
  • наставник
Професија Државен службеник
Потпис

Ран живот уреди

Харолд Вилсон е роден на 11 март 1916 година во предградие на градот Хадерсфилд, во Јоркшир, Англија. Потекнува од политичко семејство. На десетгодишна возраст, со семејството заминал во Австралија, каде бил фасциниран од помпата и гламурот на политиката. На пат кон дома ѝ рекол на мајка си: „Јас ќе бидам премиер“.[1]

Во 1937 година, дипломирал на Исусовиот колеџ во Оксфорд, каде прво студирал на отсекот современа историја, а потоа филозофија, политички науки и економија. Веднаш по дипломирањето предавал економска историја во колеџот каде што дипломирал, а потоа (1938-1945) на Универзитетскиот колеџ.

На 1 јануари 1940 година, се оженил со Мери Болдвин, која останала негова сопруга до крајот на животот. Мери Вилсон била позната поетеса. Имале два сина, Робин и Џајлс.[2]

По избувнувањето на Втората светска војна, Вилсон доброволно се пријавил за воена служба, но бил класифициран како специјалист и го пратиле во државна служба. Вилсон подоцна станал статистичар и економист во индустријата за јаглен. Тој бил директор за економија и статистика во Министерството за гориво и енергија (1943-1944 година) и за неговите услуги бил награден со Орден на Британската империја.[3]

Политичка кариера (1945–1964) уреди

На изборите во 1945 година бил избран во Долниот дом како претставник од изборната единица Ормскирк (од 1950 до 1983 година. бил избиран од округот Хајтон).[4] Во 1947 година, станал секретар за трговија во кабинетот на Клемент Атли. Во април 1951 година, Вилсон заедно со Енурен Бивен и Џон Фримен ја напуштил владата, затоа што лабуристичката влада поради Корејската војна ги зголемила трошоците за одбрана за сметка на бесплатното здравство.

Откако лабуристите ги загубија изборите во 1951 година, тој станал претседател на политичката фракција на Беван (Keep Left). На конференцијата во Моркамб кон крајот на 1952 година, Вилсон бил еден од Беваните избрани за претставници на изборната единица во Националниот извршен комитет на Лабуристите.[5]

Вилсон не криел дека поддршката што му ја дал на левото крило на Анеурин Беван била опортунистичка. На почетокот на 1954 година, Беван поднел оставка од Кабинетот во сенка (избран од лабуристичките пратеници кога партијата била во опозиција). Вилсон, кој бил второпласиран на внатрепартиските избори, го пополнил празното место. Неговите постапки го налутиле Беван и другите Бевани.[6]

И покрај тоа што претходно бил близок со Беван, во 1955 година на внатрепартиските избори го поддржал Хју Гејтскел (кој го застапувал десното крило во партијата) за лидер на Лабуристичката партија.[7] Гејтскел го назначил за канцелар на благајната во сенка во 1955 година.[8] Во периодот од 1955 до 1961 година, Вилсон бил канцелар за финансии во сенка, а од 1961 до 1963 година бил канцелар за надворешни работи во сенка. На 18 јануари 1963 година, Хју Гејтскел умрел и Вилсон бил избран за нов лидер на партијата. Откако станал лидер на партијата, Вилсон автоматски станал и лидер на опозицијата.[9]

Прв премиерски мандат (1964–1970) уреди

Лабуристите на општите избори во 1964 година победиле со тесно мнозинство од четири мандати, а Вилсон станал премиер, најмлада личност кој ја извршувал оваа функција по лорд Розбери 70 години претходно. Во текот на 1965 година, мнозинството на владата било сведено на само едно пратеничко место; и во март 1966 година, Вилсон свикал нови општи избори. Коцкањето на Вилсон се исплатело, бидејќи овој пат лабуристите имале мнозинство од 96 пратенички места.[10]

Меѓутоа, во пракса, настаните го исфрлија од колосек голем дел од почетниот оптимизам. По доаѓањето на власт, владата беше информирана дека наследиле исклучително голем дефицит од 800 милиони фунти на надворешниот трговски биланс на Британија. Ова делумно ја одразуваше експанзивната фискална политика на претходната влада во пресрет на изборите во 1964 година. Веднаш фунтата се најде под огромен притисок и многу економисти се залагаа за девалвација на фунтата како одговор, но Вилсон се спротивстави, наводно делумно поради загриженост дека лабуристите, кои претходно ја девалвираа стерлингот во 1949 година, ќе станат означени како „партија на девалвација“. . Вилсон, исто така, веруваше дека девалвацијата несразмерно ќе им наштети на Британците со ниски приходи со заштеди и посиромашните земји од Комонвелтот на нациите во областа на фунтата . Наместо тоа, владата одлучи да се справи со проблемот со наметнување привремена доплата за увозот и низа дефлаторни мерки дизајнирани да ја намалат побарувачката, а со тоа и приливот на увоз. [11] Во втората половина на 1967 година, беше направен обид да се спречи рецесијата во активноста да оди предалеку во форма на стимул за трајното трошење на потрошувачите преку олеснување на кредитите, што пак го спречи порастот на невработеноста. [12]

Како премиер, Вилсон, под влијание на своите економски советници (вклучувајќи ги Николас Калдор и Томас Балог), вовел неколку нови даноци (како, селективен данок за вработување од претприемачите), а во 1967 година, за заживување на економската ситуација, владата ја девалвирала фунтата.[13]

Во 1965 година, Долниот дом одобрил замена на смртната казна за убиство во доживотен затвор. Сепак, смртната казна сè уште можела да се применува во случај на предавство, шпионажа, пиратство, подметнување пожар и неколку видови воени злосторства.

Од 1967 година, хомосексуалноста законски престанала да се смета за кривично дело; абортусот бил легализиран. Под Вилсон, биле поставени ограничувања и за имиграцијата во Британија. Била спроведена реформа во образованието.

Вилсон бил посветен на идејата Обединетото Кралство да се приклучи на Европската економска заедница, меѓутоа, по ветото на Де Гол од 1967 година, процесот за влез бил одложен, првенствено поради недостигот на единствен став во партијата по ова прашање.

Пораз и враќање во опозиција (1970–1974) уреди

До 1969 година, Лабуристичката партија претрпе сериозни изборни промени, а до крајот на 1970 година изгуби вкупно 16 места на дополнителните избори од претходните општи избори. [14]

Непосредно пред изборите во 1970 година, била објавена економска статистика која негативно влијаела на рејтингот на лабуристите и била една од причините за поразот на партијата.[15]

Вилсон сепак останал лидер на Лабуристичката партија и во опозиција.

Економските услови во текот на 1970-тите станувале сѐ потешки за Велика Британија како резултат на Никсоновиот шок и нафтената криза од 1973 година, а британската влада имала и внатрешни економски потешкотии. На 7 февруари 1974 година премиеот Хит закажал предвремени избори за 28 февруари.[16]

Втор премиерски мандат (1974–1976) уреди

На општите избори во февруари 1974 година, лабуристите освоиле повеќе пратенички места (иако помалку гласови) од Конзервативната партија. Бидејќи Хит не можел да ги убеди либералите да формираат коалиција, Вилсон на 4 март 1974 година станал премиер на малцинската лабуристичка влада. На изборите од 10 октомври 1974 година, добил мнозинство од три пратенички места.

Едно од клучните прашања во текот на неговиот втор мандат бил референдумот за британското членство во Европската заедница (ЕЗ) (јуни 1975 година). Референдумот завршил со мнозинство од речиси два спрема еден за останување на Велика Британија во ЕЗ.[17] Втората влада на Вилсон се посветила на проширувањето на британската држава на благосостојба, и ги зголемила трошоците за образование, здравство и станбени кирии.[18] И покрај успесите во социјалната политика, во 1975 година владата на Вилсон била критикувана поради растот на стапката на невработеност, а вкупниот број Британци без работа надминал еден милион.[19]

Втората влада на Вилсон дошла на власт во тешко време за британската економија, поради светската рецесија и стагфлација, што во голем дел се должело на нафтената криза од 1973 година, а исто така и на инфлаторните обиди на претходната влада да го поттикне растот.[20] За да се справи со инфлацијата (која го изнесувала 26% во 1975 година), владата преговарала со Конгресот на синдикатите за спроведување на доброволна политика на приходи, со која владата го ограничува зголемувањето на платите. Во 1976 година, рецесијата завршила и започнало економското закрепнување.[20] Вилсон, исто така, направил напори да ја реши ситуацијата во Северна Ирска.

 
Харолд Вилсон со Џералд Форд во 1975 година

На 16 март 1976 година, Вилсон ја објавил својата оставка како премиер (стапувала на сила на 5 април). Тој истакнал дека отсекогаш планирал да поднесе оставка на 60-годишна возраст и дека бил физички и психички исцрпен. Во доцните 1960-ти неговиот лекар му открил здравствени проблеми кои подоцна ќе бидат дијагностицирани како рак на дебелото црево.[21] Исто така, во 1976 година тој можеби веќе бил свесен за првите фази на Алцхајмеровата болест, што би предизвикало драматично намалување на неговата поранешна одлична меморија и на неговата моќ за концентрација.[22]

Пензионирање и смрт (1976–1995) уреди

 
Вилсон во 1986 година

По оставката на Харолд Вилсон за партиски лидер и премиер бил именуван Џејмс Калахан. Во 1983 година, тој поднел оставка од Долниот дом, и ја добил титулата Барон од Риво. Вилсон не бил особено активен во Домот на лордовите, иако во мај 1984 година поттокнал дебата за невработеноста.[23] Неговиот последен јавен говор го одржал во 1986 година.[24] Истата година се глумел себеси како премиер во драмата на Англиската телевизија, Внатрешна приказна (Inside Story).

 
Гробот на Харолд Вилсон

Починал од рак на дебелото црево и Алцхајмерова болест на 24 мај 1995 година, на 79-годишна возраст. [25]

Комеморацијата на Вилсон се одржала во Вестминстерската опатија на 13 јули 1995 година. На неа присуствувале принцот од Велс, поранешните премиери Едвард Хит, Џејмс Калахан и Маргарет Тачер, актуелниот премиер Џон Мејџор, а исто така и Тони Блер, тогашен лидер на опозицијата, а подоцна и премиер. Вилсон бил погребан во црквата Света Марија, на островот Сент Мери.

Наводи уреди

  1. ↑ Ben Pimlott, Harold Wilson (1992), pp. 3–20, quote p. 20.
  2. ↑ „Son of former PM Harold Wilson swaps teaching for a career as train driver“. Evening Standard. 20 November 2006. Архивирано од изворникот на 8 January 2020. Посетено на 11 December 2019.
  3. ↑ Kynaston, David (2008). Austerity Britain 1945–51. Bloomsbury. стр. 236, 237. ISBN 978-0-7475-9923-4.
  4. ↑ Clapson, Mark (23 June 2009). The Routledge Companion to Britain in the Twentieth Century. ISBN 9781134476954. Архивирано од изворникот 17 April 2021. Посетено на 1 November 2020.
  5. ↑ Campbell 1987, p. 275.
  6. ↑ Campbell 1987, p. 289.
  7. ↑ Goodman, Geoffrey (25 May 1995). „Harold Wilson: Leading Labour beyond pipe dreams“. The Guardian. London. Архивирано од изворникот на 31 December 2007. Посетено на 24 December 2007.
  8. ↑ Pimlott, pp. 211–12.
  9. ↑ Timothy Heppell, "The Labour Party leadership election of 1963: Explaining the unexpected election of Harold Wilson." Contemporary British History 24.2 (2010): 151-171.
  10. ↑ „VOTE2001 | THE ELECTION BATTLES 1945–1997“. BBC News. Архивирано од изворникот на 31 March 2017. Посетено на 27 December 2011.
  11. ↑ Thorpe (1997)
  12. ↑ Townsend, Peter (1972). Bosanquet, Nicholas (уред.). Labour and inequality: Sixteen Fabian Essays. Fabian Society. ISBN 978-0-7163-4004-1.
  13. ↑ Thorpe, Andrew (2001). A History of the British Labour Party. Palgrave. стр. 145–165. ISBN 0-333-92908-X.
  14. ↑ „BBC Politics 97“. BBC. 18 June 1970. Архивирано од изворникот на 20 January 2012. Посетено на 26 September 2011.
  15. ↑ Clark, George (1970). „The General Election Campaign, 1970“. The Times Guide to the House of Commons 1970. London: Times Newspapers Limited. стр. 30–31.
  16. ↑ „BBC ON THIS DAY | 7 | 1974: Heath calls snap election over miners“. BBC News. 7 February 1974. Архивирано од изворникот на 29 June 2017. Посетено на 26 September 2011.
  17. ↑ Davies, A. J. (1996). To Build a New Jerusalem. Abacus. стр. 342–356. ISBN 0-349-10809-9.
  18. ↑ Ten Years of New Labour, edited by Matt Beech and Simon Lee.
  19. ↑ „Those were the days“. Expressandstar.com. Архивирано од изворникот на 13 January 2012. Посетено на 27 December 2011.
  20. ↑ 20,0 20,1 „British recessions: a short history“. The Guardian. 7 December 2012. Архивирано од изворникот на 17 December 2019. Посетено на 17 December 2019.
  21. ↑ Goodman, Geoffrey (1 July 2005). „Harold Wilson obituary“. The Guardian. London. Архивирано од изворникот на 14 June 2018. Посетено на 10 April 2014.
  22. ↑ Morris, Nigel (11 November 2008). „Wilson 'may have had Alzheimer's when he resigned'“. The Independent. Архивирано од изворникот на 8 March 2018. Посетено на 28 August 2019.
  23. ↑ Hansard Архивирано на {{{2}}}. HL 5ser vol 451 cols 923–1002.
  24. ↑ Hansard Архивирано на {{{2}}}. HL 5ser vol 477 cols 389-90.
  25. ↑ Hubbard, Lauren (17 November 2019). „Harold Wilson Did Have a Top Secret MI File“. Town & Country. Посетено на 29 January 2022.

Понатамошно читање уреди

Библиографија уреди

  • Вилсон, Харолд. Лична евиденција: Лабуристичката влада, 1964–1970 (1971).
  • Вилсон, Харолд. Лабуристичката влада 1964–1970: Лична евиденција (1979)978-0-297-81276-0

Надворешни врски уреди

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Харолд_Вилсон&oldid=4922226“