Грузија

Грузија
Грузија; საქართველო (грузиски) ; Sakartvelo
Знаме	Грб
	Гесло: Ѕала ертобашија (ძალა ერთობაშია); (македонски: „Силата е во единството“)
	Химна: Тависуплеба (თავისუფლება); (македонски: „Слобода“);
	Области под грузиска контрола прикажани во темнозелена боја; области, неконтролирани прикажани во светлозелена боја Области под грузиска контрола прикажани во темнозелена боја; области, неконтролирани прикажани во светлозелена боја
	Местоположбата на Грузија
Главен град; (и најголем)	Тбилиси
Службен јазик	грузиски (национален); Апхаски (Абхазија)
Народности (2014)	86.8% Грузијци; 6.2% Азери; 4.5% Ерменци; 2.8% останати
Демоним	Грузијци (Грузиец/Грузијка)
Уредување	унитарна парламентарна конститутивна република
Законодавство	Парламент
Создавање
Површина
Население
БДП (ПКМ)	проценка за 2019 г.
БДП (номинален)	проценка за 2019 г.
Џиниев коеф. (2017)	37.9; среден
ИЧР (2017)	▲ 0.780; висок · 70
Валута	Лари (₾) (GEL)
Часовен појас	GET (UTC+4)
Се вози на	right
НДД	.ge .გე
	Страница; www.gov.ge
Повик. бр.	+995

Грузија (грузиски: საქართველო), позната до 1995 како Република Грузија (грузиски: საქართველოს რესპუბლიკა) — е држава во Источна Европа.^[9]^[10] На запад, Грузија излегува на Црното Море, на север граничи со Русија, на југ со Турција и на исток со Азербејџан. Грузија опфаќа територија од 69.700 квадратни километри, а нејзиното население во 2017 година изнесувало околу 3.718 милиони. Главен град на државата е Тбилиси, додека службен јазик е грузискиот јазик. Грузија е унитарна парламентарна република, при што владата се избира преку посредна демократија.

За време на класичната ера, неколку независни кралства се формирале на територијата на денешна Грузија, како што се Колхида и Иберија. Грузијците официјално го прифатиле христијанството во раниот 4 век. Општото верување имало огромна важност за духовно и политичко обединување на раните грузиски држави. Обединетото Кралство Грузија ја постигнало својата златна доба за време на владеењето на кралот Давид и кралицата Тамар во 12 и почетокот на 13 век. Потоа, кралството било соочено со пат и на крајот се распаднало, паѓајќи под хегемонија на разни регионални сили, вклучувајќи ги и Монголците, Османлиите и последователните династии на Иран. Во доцниот XVIII век, источното грузиско царство Картли-Кахети направило сојуз со Руското Царство, што директно го анектирало царството во 1801 година. Руското владеење над Грузија на крајот било признато во разни мировни договори со Иран и Османлиите и останатите грузиски територии биле апсорбирани од страна на Руското Царство на поединечен начин во текот на XIX век. За време на Граѓанската војна по Руската револуција во 1917 година, Грузија накратко станала дел од Тракскавкаската Демократска Федеративна Република, а потоа стекнала и краткотрајна независност пред инвазијата на руската армија во 1921 година, со која била формирана влада на работничките и селански совети. Советска Грузија била вклучена во Транскавказската федерација која во 1922 година била една од основачките на Советскиот Сојуз. Во 1936 година, Транскавказската федерација била распуштена и Грузија станала формално дел од Советскиот Сојуз под името Грузиска Советска Социјалистичка Република. За време на Втората светска војна, речиси 700.000 Грузијци се бореле во Црвената армија против Германците. По смртта на советскиот водач Јосиф Сталин, роден во Грузија, започнал да се шири протест против Никита Хрушчов и неговите реформи за десталинизација, што довело до смрт на речиси стотина студенти во 1956 година.

До 1980-тите, Грузијците биле подготвени целосно да го напуштат постојниот систем. Движењето за независност довело до отцепување од Советскиот Сојуз во април 1991 година. Во поголемиот дел од следната деценија, постсоветската Грузија страдала од граѓански конфликти, војни во Абхазија и Јужна Осетија и економска криза. По Револуцијата на розите во 2003 година, Грузија продолжила со прозападната надворешна политика, насочувајќи се кон НАТО и европската интеграција, вовела низа демократски и економски реформи. Ова довело зацврстување на државните институции. Западна ориентација на земјата наскоро довела до влошување на односите со Русија, кулминирајќи во кратката Руско-грузиска војна во август 2008 година и поради територијален спор на Грузија со Русија.

Грузија е член на ООН, Советот на Европа и Организацијата на ГУМ за демократија и економски развој. Во неа се наоѓаат два де факто два независни региони, Абхазија и Јужна Осетија, кои добиле многу ограничено меѓународно признание по Руско-грузиската војна во 2008 година. Грузија и повеќето земји во светот ги сметаат регионите за грузиска територија под руска окупација.

Потекло на поимот

Свети Ѓорѓи - патрон на Грузија и по кого некои држави ја нарекуваат земјата Џорџија.

Самите Грузијци се нарекуваат „Картвелеби“ (ქართველები), нивната земја ја нарекуваат „Сакартвело“ (საქართველო и значи „место на Картвелите“) и нивниот јазик го нарекуваат „картули“ (ქართული). Според старите грузиски хроничари, предок на грузискиот народ е Картлос, правнук на библискиот Јефет.

Името „Сакартвело“ се состои од два дела. Коренот на зборот е kartvel-i (ქართველ-ი) што означува жител на источниот грузиски регион Картли.

Старите грчки и римски писатели ги именувале источните Грузијците како „Ибери“, додека западните Грузијци како „колхиди“.^[11]

Македонскиот назив за државата најверојатно се презел од рускиот јазик (Грузия), кој пак потекнува од персиско-арапско потекло. Имено, сирискиот назив од 11 и 12 век за регионот бил gurz-ān или gurz-iyān. Исто така во записите на патописецот Ингатиј Солњанин од 1389 се споменува називот гурзи, додека пак кај Афанасиј Никитин се споменува терминот грузиска земја.

Во јуни 2011 година, владата на оваа земја ги повикала сите држави во светот кои го користат нејзиното име (Грузија) кое потекнува од руското говорно подрачје, да се откажат од него и да почнат да го употребуваат името од англиското говорно подачје - Џорџија. Според властите во Тбилиси, до сега тоа го прифатила само Јужна Кореја.^[12]

Историја

Карта на Кралство Грузија.

Праисторија

Територијата на денешна Грузија била населена со Хомо еректус од палеолитската ера. Протогрузиските племиња за првпат се појавуваат во пишана историја во 12 век п.н.е^[13]. Најраните докази за производство на вино до денес се пронајдени во Грузија, каде што биле откриени 8000 години стари винарии^[14]^[15]. Археолошките откритија и наводи во древните извори, исто така, откриваат елементи на рани политички и државни формации кои се одликуваат со напредни металургиски и златни техники кои датираат од 7 век п.н.е.^[13] Всушност, раната металургија во Грузија започнала во текот на 6 милениум п.н.е., поврзана со културата Шулавери-Шому^[16].

Антика

Грузиските држави Колхида и Иберија, 500–400 п.н.е.

Во класичниот период бил забележан пораст на моќта на голем број грузиски држави, особено во регионот Колхида на запад и Иберија на исток. Во старогрчката митологија, Колхида претставувало место каде биле родени Ет и Медеја, и крајна цел во патувањето на Аргонавтите. Според грчката епска песна Агронаутика, напишана од Аполониј Родоски во 3 век п.н.е., Јасон патувал со Аргонаутите кон Колхида во потрага на Златното Руно^[17]. Во 4 век п.н.е., основано е Кралство Иберија - прв пример за напредна државна организација под еден крал и аристократска хиерархија^[18].

Откако Римската Република завршила со своето кратко освојување на територијата на денешна Грузија во 66 п.н.е., областа станала примарна цел во следните 700 години на Персија и Рим, во нивното геополитичко соперништво и војни^[19]^[20]. Од првите векови на новата ера, култот на Митра, паганските верувања и зороастризмот вообичаено се практикувале во Грузија^[21]. Во 337 година, кралот Миријан III го прогласил христијанството како државна религија^[22]^[23] The acceptance led to the slow but sure decline of Zoroastrianism,^[24], давајќи голем стимул за развојот на литературата, уметноста и на крај одиграл клучна улога во формирањето на обединета грузиска нација. Прифаќањето довело до спорови, како и до сигурно опаѓање на зороастризмот, кое до 5 век од н.е., се чини дека станало нешто како втора религиозна религија во Иберија (источна Грузија), и таму било нашироко практикувано^[25].

Среден век

Тао-Клардџети

Исчезнувањето на различните кралски династии од Иберија, како Гурамидите и Хосроидите, и преокупираноста на Абасидите во нивните сопствени граѓански војни и конфликти со Византија, довеле до раст на важноста на семејството Багратиони. Водачот на династијата Багратиони, Ашот I (р.813-826), кој се преселил во поранешните југозападни територии на Иберија, започнал да владее со Тао-Клардџети и го обновил кралството Иберија во 813 година. Синовите и внуците на Ашот основиле три одделни гранки, често се бориле меѓусебно и со соседните владетели. Преовладувала линијата Картли; во 888 Адарнасе IV (р.888-923) го обновил автохтониот кралски авторитет од 580 година. И покрај ревитализацијата на Ибериската монархија, останатите грузиски земји биле поделени меѓу соперничките власти, додека Тбилиси останал во рацете на Арапите.

Кралство Абхазија

Еден арапски упад во западна Грузија, предводен од Марван II, бил отфрлен од Лав I (р.720-740) заедно со неговите сонародници Лазич и ибериски сојузници во 736 година. Лав потоа се оженил со ќерката на Миријан, а неговиот наследник, Лав II, го експлоатирал овој династички сојуз за да се здобие со Лазика во 770-тите години^[26]. Успешната одбрана против Арапите и новите територијални придобивки им дале на властите на Абхазија доволно моќ да бараат поголема автономија од Византија. Кон околу 778 година, Лав II (р.780-828) ја прогласил својата целосна независност со помош на Хазарите и бил крунисан како крал на Абхазија. По добивањето на државната независност, проблемот со независноста на црквата станал главен проблем. Во раниот 9 век, Абхазиската црква се отцепила од Цариград и ја признала власта на католичката. Грузискиот јазик го заменил грчкиот јазик како јазик на писменост и култура^[27]^[28]. Најпросперитетниот период на царството бил помеѓу 850 и 950 година. Една жестока граѓанска војна и феудални револти што започнале во времето на Деметриј III (р. 967-975) го довеле царството во целосна анархија. Следувал период на немири, кој завршил кога Абхазија и источните грузиски држави биле обединети под една грузиска монархија, под раководство на кралот Баграт III (р.975-1014), во голема мера поради дипломатијата и освојувањата на неговиот претходник Давид III (р. 966-1001).

Обединета монархија

Кралство Грузија во 1184–1230

Развојот на феудализмот и борбата против заедничките освојувачи имало огромна важност за духовното и политичко обединување на феудалната монархија на Грузија под династијата Багратиони во 11 век.

Кралицата Тамар како прва жена која управувала со Грузија ^[29]

Кралството Грузија го достигнало својот зенит во 12 до почетокот на 13 век. Овој период за време на владеењето на Давид IV (р.1089-1125) и неговата внука Тамар (р.1184-1213) е нашироко нарекуван како Златна доба на Грузија или грузиската ренесанса^[30]. Оваа рана грузиска ренесанса, која претходела на ренесансата на Западна Европа, се одликувала со импресивни воени победи, територијална експанзија и културна ренесанса во архитектурата, литературата, филозофијата и науките^[31]. Златното доба на Грузија оставило наследство од големи катедрали, романтична поезија и литература и епската поема Витез во тигрова кожа, која се смета за национален еп^[32]^[33].

Давид го потиснал несогласувањето на феудалните господари и ја централизирал моќта во свои раце за ефикасно справување со странските закани. Во 1121 година, тој решително ги поразил многу поголемите турски војски за време на Битката кај Дидгори и го ослободил Тбилиси^[34].

29-годишното владеење на Тамар, првиот женски владетел на Грузија, се смета за најуспешно во грузиската историја^[35]. Тамар ја добила титулата „кралица на кралевите“ (мепе мепета)^[29]. Таа успеала да ја неутрализира опозицијата и да започне енергична надворешна политика потпомогната од падот на соперничките сили на Селџуците и Византија. Поддржана од моќна воена елита, Тамар успеала да ги надгради успесите на нејзините претходници за да ја консолидира империјата која доминирала во Кавказ и да се прошири низ поголемите делови на денешните држави Азербејџан, Ерменија и источна Турција, како и делови од северен Иран^[36], сè до нејзиниот колапс поради монголските напади, во рок од две децении по смртта на Тамар во 1213 година^[37].

Повторното заживување на Кралството Грузија било вратено откако Тбилиси бил освоен и уништен од страна на водачот на Хорезмитите Џалал ад-Дин во 1226 година^[38]. Монголците биле протерани од Ѓорѓи V (р.1299-1302), син на Димитриј II (р.1270-1289), кој бил именуван како „Величествен“ поради неговата улога во враќањето на претходната сила на земјата и христијанската култура. Ѓорѓи V бил последниот голем крал на обединета грузиска држава. По неговата смрт, различни локални владетели се бореле за независност од централно-грузиската власт, па сè до целосното распаѓање на ралството во 15 век. Грузија била дополнително ослабена од неколкуте катастрофални инвазии на Тамерлан.

Поделба

Карта од Грузија во 1490 година

Кралство Грузија се распаднало во анархија до 1466 година и фрагментирало во три независни кралства и пет полунезависни кнежевства. Соседните големи царства последователно ја искористиле внатрешната поделба на ослабената земја, а почнувајќи од 16 век до крајот на 18 век, Сафавидите и Османлиите ги освојувале источните и западните региони на Грузија^[39].

Владетелите на регионите кои останале делумно автономни, организирале бунтови во различни прилики. Меѓутоа, подоцнежните ирански и отомански инвазии дополнително ги ослабиле локалните кралства и региони. Како резултат на постојани војни и депортации, населението на Грузија се намалило на 250.000 жители кон крајот на XVIII век. Источна Грузија (Сафавидска Грузија), составена од регионите Картли и Кахетија, била под иранска власт од 1555 година по договорот од Амасија потпишан со Османлиите. По смртта на Надер Шах во 1747 година, двете кралства се ослободиле од иранската контрола и повторно се обединиле преку личен сојуз на чело со енергичниот крал Хераклиј II во 1762 година. Хераклиј, кој се искачил на врвот на иранските редови, ја добил титулата крал на Картли од Надер во 1744 година за неговата лојална служба за него^[40]. Хераклиј сепак ја стабилизирал Источна Грузија до одреден степен во наредниот период и можел да ја гарантира својата автономија^[41].

Во 1783 година, Русија и источното Грузиско царство Картли-Кахетија го потпишале Договорот од Георгиевск, со кој Грузија станала протекторат на Русија, која требало да го гарантира територијалниот интегритет на Грузија и продолжување на нејзината владејачката династија^[42].

Кралот Ѓорѓи XII бил последен крал на Картли и Кахетија.

Меѓутоа, и покрај оваа заложба за одбрана на Грузија, Русија не дала никаква помош кога Иранците извршиле инвазија во 1795 година, освојувајќи го Тбилиси и масакрирајќи го населението, кога новиот наследник на персискиот престол се обидел да ја потврди иранската хегемонија над Грузија^[43]. И покрај казненаиот поход што кој бил лансиран против Ирак во 1796 година, овој период кулминирал со руското прекршување на Договорот од Георгиевск од 1801 година и анексија на источна Грузија, проследено со укинување на кралската династија Багратиони, како и автокефалноста на Грузиската православна црква. Петар Багратион, еден од потомците на укинатата династија Багратиони, подоцна се придружил на руската војска и станал истакнат генерал во војните против Наполеон^[44].

Руско Царство

Петар Багратион

На 22 декември 1800 година, рускиот цар Павле I, на наводно барање на грузискиот крал Ѓорѓи XII, го потпишал приклучувањето на Грузија (Картли-Кахети) во рамките на Руското Царство, што било финализирано со декрет од 8 јануари 1801^[45]^[46] и потврден од цар Александар I на 12 септември 1801 година^[47]^[48]. Кралското семејство Баграти било депортирано од кралството. Грузиските политичари во Санкт Петербург реагирале со протестна нота која била презентирана на рускиот заменик-канцелар Принц Куракин^[49]. Во мај 1801 година, под надзор на генералот Карл Хајнрих фон Кноринг, Руското Царство ја предала власта во источна Грузија на владата предводена од генералот Иван Петрович Лазарев^[50]. Грузиското благородништво не го прифатил декретот до 12 април 1802 година, по кое Кноринг го собрал благородништво во катедралата Сиони и ги натерал да се заколнат на Царската круна на Русија. Оние кои не се согласиле биле привремено уапсени^[51].

Во летото 1805 година, руските трупи на реката Аскерани во близина на Загам ја поразиле иранската армија за време на руско-персиската војна во 1804-13 година и го спасиле Тбилиси. Руската власт над источна Грузија официјално била финализирана со Иран во 1813 година, според договорот од Ѓулистан^[52]. По анексијата на источна Грузија, западното грузиско царство Имерети било припоено од цар Александар I. Последниот крал и последниот владетел на Багратион, Соломон II, починал во егзил во 1815 година, по обидите да собере луѓе против Русија и да пронајде странска поддршка за која никогаш не успеал да ја добие^[53]. Од 1803 до 1878 година, како резултат на бројни руски војни против Отоманското Царство, неколкуте претходно изгубени територии на Грузија биле повторно освоени. Кнежевството Гурија било укинато и припоено кон Русија во 1829 година, додека Сванети постепено бил анектира во 1858 година. Мегрелија, иако руски протекторат од 1803 година, не била вклучена кон територијата на Русија до 1867 година^[54].

Декларација на независност

Побарани или предложени граници на Грузија

По Руската револуција од 1917 година, Закавкаска демократска Федеративна Република била формирана со Николај Чхеидзе како свој претседател. Федерацијата се состоела од три нации: Грузија, Ерменија и Азербејџан. Со оглед на тоа што Османлиите напредувале во кавкаските територии, Грузија прогласила независност на 26 мај 1918 година. Социјалдемократската партија на Меншевиките во Грузија победила на парламентарните избори, а нејзиниот водач Ное Жорданија станал премиер. И покрај преземањето од Советскиот Сојуз, Жорданија во 1930-тите бил признат како легитимен шеф на грузиската Влада од Франција, Велика Британија, Белгија и Полска^[55].

Грузиско-ерменската војна од 1918 година, која избувнала во деловите од грузиските провинции населени претежно од Ерменци, завршила поради британската интервенција. Во 1918-1919 година, грузискиот генерал Маснишвили го предводел нападот врз Белата армија предводена од Мојсеев и Деникин, со цел да побара брегот на Црното Море од Туапсе до Сочи и Адлер да бидат вклучени во независна Грузија^[56]. Независноста на земјата не траела долго.

Советски Сојуз

11-тата Црвена Армија на Руска СФСР одржува воена парада во Тбилиси

Анастас Микојан, Јосиф Сталин и Григориј Орџоникиѕе во Тбилиси, 1925

Во февруари 1921 година, за време на Руската граѓанска војна, Црвената армија напредувала во Грузија и ги довела локалните болшевици на власт. Грузиската војска била поразена и владата на Социјалдемократите побегнала од земјата. На 25 февруари 1921 година, Црвената армија влегла во Тбилиси и формирала влада на работничките и селанските совети на чело со Филип Махарадзе за вршител на должноста шеф на државата. Грузија била инкорпорирана во Закавказската Социјалистичка Федеративна Советска Република, заедно со Ерменија и Азербејџан, во 1921 година, која во 1922 година станала еден од основачите на Советскиот Сојуз.

По овие настани во земјата останала опозицијата која очајнички се спротивставувала на болшевиците. Ова кулминирало со Августовското востание од 1924 година, но истото било многу бргу задушено по кое Болшевиците ја зацврстиле својата власт во земјата^[57]. Грузија останала неиндустриска периферија на СССР до првиот петгодишен план кога ќе станала главен центар за текстилни производи. Подоцна, во 1936 година, Грузија се појавила како сојузна република: Грузиска Советска Социјалистичка Република по распуштањето на Закавкаска Федеративна Советска Социјалистичка Република.

Јосиф Сталин, етнички Грузиец, роден во Гори, бил познат меѓу болшевиците^[58].

Во јуни 1941 година, Германија го нападнала Советскиот Сојуз по непосредниот пат кон кавкаските нафтени полиња и фабриките за муниција. Меѓутоа, тие никогаш не стигнале до Грузија, а речиси 700.000 Грузијци се бореле во Црвената армија за да ги одвратат напаѓачите и да напредуваат кон Берлин. Од нив, околу 350.000 биле убиени.

По смртта на Сталин, Никита Хрушчов станал водач на Советскиот Сојуз и спровел политика на десталинизација. Ова не било изразено јавно и насилно спротивставено отколку во Грузија, каде што во 1956 година започнале немири и смрт на речиси 100 студенти.

Во текот на остатокот од советскиот период, економијата на Грузија продолжила да расте и доживеала значително подобрување, иако корупцијата била исто така во подем. Со почетокот на Перестројката во 1986 година, грузиското комунистичко раководство се покажало толку неспособно за справување со промените што повеќето Грузијци заклучиле дека единствениот пат на земјата е дистанцирање од постојниот советски систем.

Независност

На 9 април 1991 година, непосредно пред пропаѓањето на Советскиот Сојуз, Врховниот совет на Грузија прогласил независност по референдумот одржан на 31 март 1991 година^[59]. На 26 мај 1991 година, Звијад Гамсахурдија бил избран за прв претседател на независна Грузија. Тој го поттикнал грузискиот национализам и ветил дека ќе ја потврди власта на Тбилиси врз регионите како што се Абхазија и Јужна Осетија, кои биле класифицирани како автономни области под Советскиот Сојуз^[60]

Грузиската граѓанска војна и војната во Абхазија во август-октомври 1993 година

Наскоро тој бил соборен во крвав државен удар, од 22 декември 1991 до 6 јануари 1992 година. Успехот го поттикнал дел од Националната гарда и паравоената организација наречена „Мхедриони“ (коњаници). Земјата се вплеткала во горлива граѓанска војна, која траела скоро до 1995 година. Едуард Шеварднадзе (советски министер за надворешни работи од 1985 до 1991 година) се вратил во Грузија во 1992 година и се приклучил на водачите на државниот удар Тенгиз Китовани и Џаба Јоселијани.

Револуција на розите, 2003

Затворањето на споровите во два региони на Грузија, Абхазија и Јужна Осетија, меѓу локалните сепаратисти и мнозинството грузиско население, се претворило во широко распространето меѓуетничко насилство и војни^[60]. Со поддршка од Русија, Абхазија и Јужна Осетија постигнале де факто независност од Грузија, при што Грузија ја задржала контролата само во мали области на спорните територии.

За време на војната во Абхазија (1992-1993), приближно 230.000 до 250.000 Грузијци биле протерани од Абхазија^[61] од страна на сепаратистите на Абхазија и волонтерите од Северен Кавказ (вклучувајќи Чеченци). Околу 23.000 Грузијци поегнале од Јужна Осетија^[62], а многу осетиски семејства биле принудени да ги напуштат своите домови и да се преселат во Русија.

Во 2003 година, Едуард Шеварднадзе (кој победил на реизборот во 2000 година) бил соборен од револуцијата на розите, откако грузиската опозиција и меѓународните набљудувачи тврделе дека парламентарните избори на 2 ноември биле фалсификувани^[63]. Револуцијата ја предводел Михаил Саакашвили, Зураб Жванија и Нино Бурџанадзе, поранешни членови и водачи на владејачката партија на Шеварднадзе. Михаил Саакашвили бил избран за претседател на Грузија во 2004 година^[64].

По револуцијата, се започнале серија реформи за зајакнување на воените и економските можности на земјата. Напорите на новата влада да ја потврди грузиската власт во југозападна автономна република Аџарија довеле до голема криза во почетокот на 2004 година. Успехот во Аџарија го охрабрил Саакашвили да ги интензивира своите напори, но без успех, во отцепената Јужна Осетија.

Овие настани, заедно со обвинувањата за вмешаност на Грузија во Втората чеченска војна^[65], резултирале со сериозно влошување на односите со Русија, поттикнато и од отворената помош и поддршка на Русија на двете области. И покрај овие тешки односи, во мај 2005 година Грузија и Русија постигнале билатерален договор^[66] со кој биле повлечени руските воени бази (датирани од советската ера) во Батуми и Ахалкалаки. Русија го повлекла целиот персонал и опрема од овие локации до декември 2007 година^[67].

Руско-грузиска војна

Тензиите меѓу Грузија и Русија започнале да ескалираат во април 2008 година^[68]^[69]^[70]. Експлозија на бомба на 1 август 2008 година пукнала кон автомобил кој ги превезувал грузиските мировници. Во нападот биле повредени пет војници а одговорни биле луѓе од Јужна Осетија. Како одговор^[71] на тоа, неколку јужноосетиски касарни биле погодени^[72]. Сепаратистите од Јужна Осетија започнале со бомбардирање на грузиските села на 1 август. Овие артилериски напади предизвикале Грузијците да вратат со оган периодично од 1 август^[68]^[72]^[73]^[74]^[75].

На 30 септември 2009 година, независна меѓународна мисија за утврдување на факти за конфликтот во Грузија, спонзорирана од Европската унија, изјавила дека, иако пред конфликтот постоеле меѓусебни провокации, „отворените непријателства започнале со голема грузиска воена операција против градот Цхинвал и околните области, во ноќта од 7-8 август 2008 година.^[76]^[77]“

Американскиот државен секретар Кондолиза Рајс остварила заедничка прес-конференција со грузискиот претседател Михаил Сакашвили за време на Руско-грузиската војна

Во околу 7 часот на 7 август 2008 година, грузискиот претседател Михаил Саакашвили најавил прекин на огнот и повикал на мировни разговори^[78]. Сепак, ескалирачките напади врз грузиските села (сместени во зона на конфликт во Јужна Осетија) набргу се совпаднале со нападите на грузиски трупи^[79]^[80], кои потоа продолжиле да се движат во насока на главниот град на самопрогласената Република Јужна Осетија (Цхинвал) во ноќта на 8 август, достигнувајќи го својот центар во утринските часови на 8 август^[81]. Еден грузиски дипломат изјавил за рускиот весник Комерсант на 8 август дека со преземањето на контролата врз Цхинвал, Тбилиси сакал да покаже дека Грузија нема да толерира убиства на грузиски граѓани^[82]. Според рускиот воен експерт Павел Фелгенхауер, осетистичката провокација имала за цел да го предизвика грузискиот одговор, кој бил потребен како изговор за предумислена руска воена инвазија^[83]. Според грузиските разузнавачки информации^[84], и неколку руски медиуми, делови од редовната (не-мировничка) руска армија веќе биле пренесени на територијата на Јужна Осетија преку тунелот Роки пред грузиската воена акција^[85]

Русија ја обвинила Грузија за „агресија против Јужна Осетија^[86]“ и започнала голема инвазија по земја, воздух и море, со изговор за „спроведување на мирот“ на 8 август 2008 година^[74]. Исто така започнале и руски воздушни напади против целите во Грузија^[87]. Силите на Абхазија го отвориле вториот фронт на 9 август со нападот на Кодориската долина^[88]. Цхинвал бил освоен од страна на руската војска до 10 август^[87]. Руските сили ги окупирале грузиските градови Зугдиди^[89], Сенаки^[90], Поти^[91], и Гори^[92]. Руската Црноморска флота го блокирала грузискиот брег^[74].

Походот за етничко чистење против Грузијците во Јужна Осетија била спроведена од страна на силите на Јужна Осетија^[93], при што грузиските села околу Цхинвал биле уништени по завршувањето на војната^[94]. Војната раселила 192.000 луѓе^[95], и додека многумина биле во можност да се вратат во своите домови по војната, една година подоцна околу 30.000 етнички Грузијци останале раселени^[96]. Во интервјуто објавено во Комерсант, водачот на Јужна Осетија, изјавил дека нема да дозволи Грузијците да се вратат^[97]^[98].

Претседателот на Франција Николас Саркози преговарал за договорот за прекин на огнот на 12 август 2008 година^[99]. На 17 август рускиот претседател Дмитриј Медведев објавил дека руските сили следниот ден ќе почнат да се повлекуваат од Грузија^[100]. Русија ги признала Абхазија и Јужна Осетија како посебни републики на 26 август^[101]. Како одговор на признавањето на Русија, грузиската влада ги прекинала дипломатските односи со Русија^[102]. Руските сили ги напуштиле тампонските подрачја што се граничат со Абхазија и Јужна Осетија на 8 октомври, а Мониторинг мисијата на Европската унија во Грузија била испратена до тампонските области^[103]. По војната, Грузија тврдела дека Абхазија и Јужна Осетија се грузиски територии окупирани од Русија^[104]^[105].

Политички систем

Грузија е демократска парламентарна република, со претседателот како шеф на државата и премиер како шеф на владата. Извршната власт е составена од Кабинетот на Грузија. Кабинетот е составен од министри, предводени од премиерот, а назначен од претседателот. Саломе Зурабишвили е актуелен претседател на Грузија, откако освоил 59,52 отсто од гласовите на претседателските избори во Грузија 2018 година. Од 2018 година, Мамука Бахтадзе е премиер на Грузија.

Парламентот на Грузија во Кутаиси

Законодавната власт е доделена на Парламентот на Грузија. Тој е еднодомен и има 150 членови, познати како пратеници, од кои 73 се избираат како претставници на едночлените окрузи, а 77 се избрани преку партиите со пропорционална застапеност. Членовите на парламентот се избираат за период од четири години. На 26 мај 2012 година, Саакашвили ја отворил новата зграда на парламентот во западниот град Кутаиси, во обид да ја децентрализира власта и да префрли одредена политичка контрола поблизу до Абхазија^[106]. Изборите во октомври 2012 година резултираа со победа за опозициската коалиција „Грузиски сон - Демократска Грузија“, која претседателот Саакашвили ја примил наредниот ден^[107].

Постојат различни мислења во однос на степенот на политичка слобода во Грузија. Саакашвили верувал во 2008 година дека земјата е „на пат да стане европска демократија“^[108]. Фридом хаус ја наведува Грузија како делумно слободна земја^[109].

Во рамките на подготовките за парламентарните избори во 2012 година, Парламентот го усвоил новиот изборен законик на 27 декември 2011 година, во кој биле опфатени многу препораки од невладините организации (НВО) и Венецијанската комисија. Сепак, новиот кодекс не успеал да се осврне на главната препорака на Венецијанската комисија за зајакнување на еднаквоста на гласањето со реконституирање на изборните единици каде еден мандат би бил избиран според големината на регионот. На 28 декември Парламентот го изменил Законот за политички сојузи за регулирање на финансирањето на кампањи и политички партии. Локалните и меѓународните набљудувачи изразиле загриженост во врска со неколку амандмани, вклучувајќи ја нејасноста на критериумите за утврдување политички поткуп и кои поединци и организации ќе бидат предмет на законот. Од март 2012 година, Парламентот заседавал за понатамошни амандмани за решавање на овие проблеми^[110].

Надворешни односи

Нато постер во главниот град

Грузија одржува добри односи со своите директни соседи (Ерменија, Азербејџан и Турција) и е членка на Обединетите нации, Советот на Европа, Светската трговска организација, Организацијата на црноморската економска соработка, Организацијата за безбедност и соработка во Европа, Заедницата за демократски избори, Организацијата на ГУАМ за демократија и економски развој, Европската банка за реконструкција и развој^[111] и Азиската банка за развој^[112]. Грузија, исто така, ги одржува политичките, економските и воените односи со Франција^[113], Германија^[114], Израел,^[115] Јапонија,^[116] Јужна Кореја,^[117] Шри Ланка,^[118] Турција,^[119] Украина,^[120] САД,^[121] и многу други земји.^[122]

Зголеменото влијание на САД и Европската унија во Грузија, особено преку предложеното членство во ЕУ и во НАТО, програмата за воена помош за обука и опремување од САД и изградбата на нафтоводот Баку-Тбилиси-Чејхан, често ги затегнува односите на Тбилиси со Москва. Одлуката на Грузија да го зголеми своето присуство во коалиционите сили во Ирак претставувала голема иницијатива^[123].

Грузија во моментов работи да стане полноправна членка на НАТО. Во август 2004 година официјално бил доставен Акционен План за партнерство на Грузија во НАТО. На 29 октомври 2004 година, Северноатлантскиот совет на НАТО го одобрил Поединечниот партнерски акционен план (ИПАП) на Грузија, а Грузија се преселила во втората фаза на евроатланската интеграција. Во 2005 година, со одлука на претседателот на Грузија, била формирана државна комисија за спроведување на Поединечниот акционен план за партнерство, кој претставува меѓусекторска група предводена од премиерот. Комисијата има задача да координира и контролира имплементација на Поединечниот акциски план за партнерство.

На 14 февруари 2005 година, стапил на сила договорот за назначување на офицер за врски помеѓу Партнерство за мир (ПфП) меѓу Грузија и НАТО, при што во Грузија бил назначен офицер за врски за Јужен Кавказ. На 2 март 2005 година бил потпишан договор за обезбедување на поддршка на земјата домаќин и транзит на силите на НАТО и персоналот на НАТО. На 6-9 март 2006 година, привремено оценувачкиот тим за спроведување на ИПАП пристигнал во Тбилиси. На 13 април 2006 година, во седиштето на НАТО била одржана дискусија за извештајот за оценка на спроведувањето на Поединечниот акциски план за партнерство, во форма 26 + 1^[124]. Во 2006 година, грузискиот парламент едногласно гласал за предлог-законот кој повикува на интеграција на Грузија во НАТО. Повеќето Грузијци и политичарите во Грузија го поддржуваат членството на земјата во НАТО^[125].

Џорџ В. Буш станал прв претседател на САД, кој ја посетил земјата^[126]. Поради тоа, улицата што води до Меѓународниот аеродром во Тбилиси е наречена авенија Џорџ В. Буш^[127]. На 2 октомври 2006 година, Грузија и Европската унија потпишале заедничка изјава за договорениот текст на Акциониот план на Грузија и Европската унија во рамките на Европската соседска политика (ЕНП). Акциониот план бил официјално одобрен на седницата на Советот за соработка меѓу ЕУ и Грузија на 14 ноември 2006 година, во Брисел^[128]. Во јуни 2014 година, ЕУ и Грузија потпишале Договор за асоцијација, кој стапил на сила на 1 јули 2016 година^[129]. На 13 декември 2016 година, ЕУ и Грузија постигнале договор за визна либерализација за грузиските граѓани^[130]. На 27 февруари 2017 година, Советот усвоил регулатива за визна либерализација за Грузијците кои патуваат во ЕУ за период од 90 дена во период од 180 дена^[131].

Војска

Грузиската војска е организирана во копнени и воздухопловни сили. Тие се колективно познати како Грузиски вооружени сили (ГАФ)^[132]. Мисијата и функциите на ГАФ се засноваат на Уставот на Грузија, Грузискиот закон за одбрана и националната воена стратегија и меѓународните договори за кои Грузија е потписник. Тие се вршат под водство и овластување на Министерството за одбрана. Воениот буџет на Грузија за 2017 година изнесува 748 милиони евра, за 78 милиони повеќе отколку во 2016 година. Најголем дел, 62,5% од воениот буџет е наменет за одржување на подготвеност на оклопните сили и развој на потенцијалот^[133]. По својата независност од Советскиот Сојуз, Грузија започнала да развива сопствена воена индустрија. Првата изложба на производи направени од СТЦ ДЕЛТА била во 1999 година^[134]. СТЦ ДЕЛТА денес произведува разновидна воена опрема, вклучувајќи оклопни возила, артилериски системи, воздухопловни системи, опрема за лична заштита и мало оружје^[135].

За време на подоцнежните периоди од војната во Ирак, Грузија имала до 2.000 војници кои служеле во мулти-националните сили^[136]. Грузија, исто така, учествувала во силите за помош во безбедноста на НАТО во Авганистан, предводени од НАТО. Со 1.560 војници во 2013 година, во тоа време имала најголема застапеност на сили за една земја која не е дел од НАТО^[137] и најголема по број на жители^[138]^[139]. Преку 11.000 грузиски војници се ротирале низ Авганистан^[140]. До 2015 година, 31 грузиски војници загинале во Авганистан^[141], најмногу за време на походот во Хелменд, а 435 биле повредени^[142]^[143].

Спроведување на законот

Во Грузија, спроведувањето на законите се спроведува и обезбедува од страна на Министерството за внатрешни работи на Грузија. Во последниве години, полициската служба на Министерството за внатрешни работи на Грузија претрпела радикална трансформација, при што полицијата сега апсорбирал многу должности што претходно ги извршувале независни владини агенции. Новите должности извршени од страна на полицијата вклучуваат гранични безбедносни и царински функции и договори за обезбедување. Втората функција ја извршува посветената полиција за безбедност. Собирањето разузнавачки информации во интерес на националната безбедност сега е задача на Грузиската разузнавачка служба.

Во 2005 година, претседателот Михаил Саакашвили ги отпуштил сите полициски сили во сообраќајната полиција (броејќи околу 30.000 полицајци) од Грузиската национална полиција поради корупција.^[144]^[145] Новата сила подоцна била изградена преку нови регрути.^[144]. Бирото за меѓународни наркотици и правосудните служби на американскиот Стејт департмент обезбедува помош и продолжува да дејствува во својство на советодавно тело^[146].

Новата Patruli единица за првпат била воведена летото 2005 година за да ја замени сообраќајната полиција, единица која била обвинета за широко распространета корупција^[147]. Полицијата во 2004 година вовела број 022 (во моментов 112) како број за испраќање итни случаи^[148].

Човекови права

Човековите права во Грузија се загарантирани со уставот на земјата. Постои независен јавен бранител за човекови права избран од Парламентот на Грузија за да се обезбеди дека тие права се спроведуваат^[149]. Грузија ја ратификувала Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства во 2005 година. НВО „Толеранција“ во својот алтернативен извештај за нејзиното спроведување зборува за брзо намалување на бројот на азербејџански училишта и случаи на назначување на директори во азербејџанските училишта, кои не зборуваат азербејџански јазик^[150].

Владата била критикувана поради нејзината наводна употреба на прекумерна сила на 26 мај 2011 година, кога ги растурила демонстрантите предводени од Нино Бурџанадзе, со солзавец и гумени куршуми откако одбиле да се повлечат^[151]^[152]^[153]^[154]. Додека активистите за човекови права тврделе дека протестите биле мирни, владата истакнала дека многу демонстранти биле маскирани и вооружени со молотови коктели^[155]. Грузиската опозициска водачка изјавила дека обвинувањата за планирање на државен удар се неосновани и дека активностите на демонстрантите биле легитимни^[154]^[156].

Административна поделба

Административна поделба на Грузија

Грузија е поделена на 9 региони, 1 град и 2 автономни републики^[132]. Овие пак се поделени на 67 окрузи и 12 самоуправни градови^[157].

Грузија има два официјални автономни региони, од кои еден прогласил независност. Официјално автономен во рамките на Грузија^[158], но де факто независниот регион на Абхазија прогласил независност во 1999 година^[159].Покрај тоа, друга територија која не е официјално автономна, исто така, прогласила независност. Јужна Осетија е официјално позната од страна на Грузија како регион Цхинвал, бидејќи ја гледа Јужна Осетија како што имплицира политички врски со руската Северна Осетија^[160]. Таа била наречена Јужноосетиска автономна област кога Грузија била дел од Советскиот Сојуз. Нејзиниот автономен статус бил повлечен во 1990 година. Де факто одделен по осамостојувањето на Грузија, биле направени понуди повторно да се даде автономија во Јужна Осетија, но во 2006 година непризнатиот референдум во областа резултирал со гласање за независност.^[160].

И во Абхазија и во Јужна Осетија, голем број луѓе добиле руски пасоши, некои преку процес на присилна пасошизација од страна на руските власти^[161]. Ова било искористено како оправдување за руската инвазија врз Грузија за време на војната во Јужна Осетија во 2008 година, по што Русија ја признала независноста на регионот^[162]. Грузија ги смета регионите како окупирани од Русија^[104]^[163]. Двете републики добиле минимално меѓународно признание.

Аџарија на чело со локалниот моќник Аслан Абашидзе одржува блиски врски со Русија и дозволил руската воена база да се одржи во Батуми. По изборот на Михаил Саакашвили во 2004 година, тензиите се зголемиле меѓу Абашидзе и грузиската влада, што довело до демонстрации во Аџарија, како и оставката на Абашидзе. Регионот ја задржува автономијата и како знак за повторно поврзување на Аџарија со централната влада на Грузија, Уставниот суд на Грузија бил преместен од Тбилиси во Батуми^[164].

Бр.	Регион	Главен град	Карта на Република Грузија
1	Абхазија	Сухуми	Административна поделба на Република Грузија
2	Тбилиси	Тбилиси
3	Мегрелија-Горна Сванетија	Зугдиди
4	Гурија	Озургети
5	Аџарија	Батуми
6	Џавахетија	Ахалцихе
7	Имеретија	Кутаиси
8	Долна Сванетија	Амбролаури
9	Внатрешна Картли	Гори
10	Долна Картли	Рустави
11	Мтсхетија-Мтианетија	Мцхета
12	Кахетија	Телави

Географија и клима

Климатска класификација на Грузија

Вкупната површина на земјата изнесува 69.700 км², и според тоа се наоѓа на 118 место по големина во светот. Таа граничи со Русија на север, Азербејџан на исток, Ерменија и Турција на југ и Црно Море на запад. Главниот град Тбилиси е најголемиот во државата со околу 1.093.000 жители.

Грузија во најголем дел се наоѓа во Јужен Кавказ, додека дел од земјата се наоѓа и во Северен Кавказ^[165]^[166]. Земјата лежи помеѓу ширина 41° и 44° С, и должина 40° и 47 ° Е, со површина од 67.900 км2. Грузија е планинска земја. Опсегот Лихи ја дели земјата на источен и запаgeostat.geден дел. Историски гледано, западниот дел од Грузија бил познат како Колхида, додека источниот плато се викал Иберија. Поради комплексната географска поставеност, планините, исто така, го изолираат северниот регион Сванети од остатокот на Грузија.

Големиот Кавказски планински венец ја формира северната граница на Грузија^[167]. Главните патишта низ планинскиот венец на руска територија водат низ тунелот Роки помеѓу Внатрешен Картли и Северна Осетија. Туннелот Роки бил од витално значење за руската војска во Руско-грузиската војна во 2008 година, бидејќи тоа е единствената директна рута низ Кавказските планини. Јужниот дел на земјата е ограничен од страна на Мал Кавказ^[167]. Големиот Кавказски планински венец е многу повисок во однос на планините на Мал Кавказ, со највисоки врвови кои се издигнуваат над 5.000 метри надморска височина.

Највисоката планина во Грузија е планината Шхара на 5.068 метри, а втората највисока е планината Јанга на 5.059 метри надморска височина. Други истакнати врвови ги вклучуваат планината Казбек со 5,047 метри, Шота Руставели 4,860 м, Тетнулди 4,858 м, планината Ушба 4.700 метри и Аилама 4.547 метри. Од горенаведените врвови, само Казбек е со вулканско потекло. Низ регионот помеѓу Казбек и Шхара (на растојание од околу 200 км долж главниот кавкаски опсег) доминираат бројни ледници. Од 2.100 ледници кои постојат во Кавказ денес, приближно 30% се наоѓаат во рамките на Грузија.

Регионот Тушети во североисточна Грузија

Терминот Мали Кавказски Планини често се користи за да се опишат планинските области на јужна Грузија, кои се поврзани со Големиот Кавказски планински венец од страна на опсегот Лихи^[167].

Вкупниот регион може да се одликува како составен од различни, меѓусебно поврзани планински венци (главно од вулканско потекло) и висорамнини кои не надминуваат 3.400 метри во височина. Значајни одлики на областа вклучуваат вулканските висорамнини Џавахети, езера, вклучувајќи ги и Табацкури и Паравани, како и минерални води и топли извори. Две главни реки во Грузија се Риони и Кура.

Пештерата Крубера е најдлабоката пештера во светот. Се наоѓа во Арабиканскиот масив, во Абхазија. Во 2001 година, руско-украински тим го поставил рекордот за длабочина во светот за една пештера на 1710 метри. Во 2004 година, рекордот бил зголемен за секоја од трите експедиции, кога еден украински тим поминал 2.000 метри за првпат во историјата на спелеологијата. Во октомври 2005 година тимот на CAVEX го пронајдел неистражениот дел, со што дополнително ја зголемило длабочина на пештерата. Оваа експедиција ја потврдила познатата длабочина на пештерата на 2.140 метри.

Топографија

Карта на Грузија

Пејзажот во рамките на границите на државата е доста разновиден. Пејзажот на Западна Грузија се движи од низинските мочуришни шуми, мочуришта и умерени дождовни шуми до вечните снеговити региони и ледници, додека источниот дел на земјата содржи дури и мал сегмент од полуаридски равнини. Шумите покриваат околу 40 отсто од територијата на Грузија, додека алпската зона изнесува околу 10 проценти од земјата.

Голем дел од природните живеалишта во низинските области на западна Грузија исчезнале во изминатите 100 години поради земјоделскиот развој и урбанизацијата. Големо мнозинство шуми кои ја опфаќале областа Колхида сега практично не постојат, со исклучок на регионите кои се вклучени во националните паркови (на пример, областа на езерото Палијастоми). Во моментов, шумското покритие обично останува надвор од низинските подрачја и главно е сместено долж подножјето и планините. Шумите на Западна Грузија се состојат главно од листопадни дрва под 600 метри надморска височина и содржат видови како што се даб, габар, бука, костен. Зеленика, исто така, може да се најдат во многу области. Околу 1000 од сите 4000 повисоки растенија во Грузија се ендемски во оваа земја^[168].

Поглед на пештерскиот град Вардзија

Западно-централните падини на опсегот Мешхети во Аџарија, како и неколку локации во Самегрело и Абхазија се покриени со умерени дождовни шуми. Меѓу 600-1,000 метри над морското ниво, листопадната шума се меша со зимзелени видови кои го сочинуваат растителниот живот. Зоната се состои главно од бука, смрека и еластични шуми. На 1500 до 1800 метри, шумата станува главно зимзелена. Линијата обично завршува на околу 1.800 метри и алпската зона ја презема понатаму, што во повеќето области се протега до надморска височина од 3.000 метри над морското ниво. Вечната снежна и ледничка зона лежи над линијата од 3.000 метри.

Пејзажот на Источна Грузија (кој се однесува на територијата источно од Лихи) е значително различен од оној на запад, иако, слично на Колхиската рамнина на запад, речиси сите низини на источна Грузија се уништени за земјоделски цели. Покрај тоа, поради релативно посувата клима во регионот, некои од низинските рамнини никогаш не биле покриени со шуми.

Генералниот предел на источна Грузија опфаќа бројни долини и клисури кои се разделени со планини. За разлика од западната Грузија, скоро 85 проценти од шумите во регионот се листопадни. Од листопадни видови дрвја доминираат бука, даб и габар. Други листопадни видови вклучуваат неколку видови на јавор, јасика и лешник. На повисоки височини над 1.000 метри надморска височина доминираат бор и бреза. Генерално, шумите во источна Грузија се наоѓаат помеѓу 500-2000 метри надморска височина, со алпинистичка зона која се протега од 2.000-2.300 до 3.000-3.500 метри. Единствените преостанати големи, нискоземјишни шуми остануваат во долината Алазани. Вечната снежна и ледничка зона лежи над линијата од 3.500 метри во повеќето области на источна Грузија.

Клима

Климата на Грузија е исклучително разновидна, со оглед на малата големина на државата. Постојат две главни климатски зони, приближно одговарајќи на источните и западните делови на земјата. Планината Голем Кавказ игра важна улога во ублажување на климата на Грузија и ја штити од продор на постудени воздушни маси од север. Мал Кавказ делумно го заштитува регионот од влијанието на сув и топол воздух од југ.

Црноморскиот брег на Батуми, западна Грузија

Голем дел од западна Грузија лежи во северната периферија на влажната суптропска зона со годишни врнежи кои се движат од 1.000-4.000 мм. Врнежите имаат тенденција да бидат рамномерно распределени во текот на целата година, иако врнежите може да бидат особено тешки за време на есенските месеци. Климата во регионот значително варира со оглед на височината и додека поголемиот дел од низинските области на западна Грузија се релативно топли во текот на годината, подножјата и планинските области доживуваат студени, влажни лета и снежни зими (снежно покритие често надминува 2 метри во многу региони). Аџарија е највлажниот регион на Кавказот, каде што планината Мтирала, добива околу 4.500 мм врнежи годишно.

Источна Грузија има преодна клима од влажна суптропска до континентална клима. Временските модели на регионот се под влијание на сува воздушна маса од исток и на влажните црноморски воздушни маси од запад. Пенетрацијата на влажните воздушни маси од Црното Море често е блокирана од планинските масиви (Лихи и Мескети) кои ги одвојуваат источните и западните делови на нацијата. Годишните врнежи се значително помали од оние во западна Грузија и се движат од 400-1,600 мм.

Највлажните периоди генерално се јавуваат во текот на пролетта и есента, додека зимските и летните месеци најчесто се најсушени. Голем дел од источна Грузија доживува жешки лета (особено во низинските области) и релативно ладни зими. Како и во западните делови на нацијата, височината игра важна улога во источна Грузија, каде што климатските услови над 1.500 метри се значително постудени отколку во низинските подрачја. Регионите кои лежат над 2.000 метри често се соочуваат со замрзнување дури и во текот на летните месеци.

Биоразновидност

Кавкаски овчар

Поради големата разноликост на пределот и ниската географска ширина, Грузија е дом на околу 5.601 вид животни, вклучувајќи 648 видови на ’рбетници (повеќе од 1% од видовите пронајдени во целиот свет), а голем дел од овие видови се ендемски^[169]. Голем број месојади живеат во шумите, како мечки, волци, рисови и кавкаски леопарди. Обичен фазан (исто така познат како Колхиски фазан) е ендемска птица од Грузија која е широко распространета низ целиот свет како важна птица за игра. Бројот на видови на безрбетници се смета за многу висок, но податоците се дистрибуираат низ голем број публикации. На пример, списокот на пајаци на Грузија вклучува 501 видови^[170].

Малку повеќе од 6.500 видови габи се евидентирани од Грузија^[171]^[172], но овој број е далеку од завршен. Вистинскиот вкупен број на габични видови во Грузија, вклучувајќи ги и оние кои сè уште не се евидентирани, најверојатно ќе биде далеку поголем, со оглед на општо прифатената проценка дека досега се откриени само околу седум проценти од сите габи во светот^[173]. Иако количината на достапни информации сè уште е многу мала, направен е прв напор за да се процени бројот на видови габи, ендемски за Грузија, а 2.595 видови биле привремено идентификувани како евентуални ендемски на земјата^[174].

Стопанство

Економијата на Грузија претставува новорастечки слободен пазар. Како и многу постсоветски држави, Грузија поминала низ период на голем економски пад во текот на 1990-тите, со висока инфлација и големи буџетски дефицити, поради постојаното затајување на даноците. Економското закрепнување било попречено од сепаратистичките спорови во Абхазија и Јужна Осетија, отпорот на реформите од страна на некои корумпирани и реакционерни фракции, и Азиската финансиска криза од 1997 година. Под раководство на претседателот Едуард Шеварднадзе, владата ги либерализирала сите цени и најголем дел од трговијата и вовела стабилна национална валута (лари). Во текот на доцните 1990-ти, повеќе од 10.500 мали претпријатија биле приватизирани, и иако приватизацијата на средните и големите фирми била бавна, повеќе од 1.200 средни и големи компании биле трансформирани како акционерски друштва. Грузија го продолжила својот економски напредок бидејќи, „се движи од речиси неуспешна држава во 2003 година кон релативно добро функционална пазарна економија во 2014 година“^[175]. Во 2007 година, Светската банка ја прогласила Грузија за светски економски реформатор број еден^[176]^[177], и постојано ја рангирал земјата на врвот за водење бизнис.Економијата на Грузија е поддржана со релативно слободна и транспарентна атмосфера во земјата. Според извештајот на Транспаренси интернешнал во 2015 година, Грузија била најмалку корумпирана нација во регионот на Црното Море, надминувајќи ги сите свои непосредни соседи, како и блиските држави на Европската Унија^[178]. Со мешано медиумско опкружување, Грузија е исто така единствената земја во нејзиното непосредно соседство, каде што печатот не се смета за неслободен^[179].

Денес, големите приливи на странски директни инвестиции (СДИ) се водечки фактор зад брзиот економски раст во Грузија од 2003 година^[180] Привлечната и либералната инвестициска клима и еднаков пристап кон локалните и странските инвеститори ја прават земјата привлечно одредиште за СДИ. Од 2003 до 2011 година, СДИ во Грузија изнесувал 811,5 милиони долари. Најголем обем на СДИ - 2.015,0 милиони долари бил постигнат во 2007 година, со 69,3% годишен раст^[181]. Високата стапка на инвестиции се одржувала до 2008 година. Во 2009 година приливите на СДИ биле окарактеризирани со тренд на намалување. Главните причини за намалување биле надворешните шокови - руско-грузиската војна и влијанијата на глобалната финансиска криза.

Од 2014 година, Грузија е дел од Длабока и сеопфатна слободна трговска зона, при што ЕУ и понатаму е најголем трговски партнер во земјата, со повеќе од една четвртина од вкупниот трговски промет на Грузија^[182]. Следејќи го трговскиот пакт на ЕУ, 2015 година била обележана со натамошно зголемување на билатералната трговија, додека трговијата со Заедница на независни држави (ЗНД), предводена од Русија, се намалила за 22%^[183]. Од 2015 година, по редослед на големината, главниот извоз на Грузија се: бакарни руди и концентрати, феролегури, лешник, лекови, азотни ѓубрива, вино, сурова нафта, минерална вода и алкохол. Во 2015 година главниот увоз на Грузија, по редослед на големина, се: нафтени производи, возила, јаглеводороди, бакарни руди и концентрати, мобилни телефони и други безжични телефони, пченица, цигари, железни цевки и делови од железни конструкции^[183].

Структурата на економијата се состои од енергија, земјоделство, туризам, логистика, финансии итн. Грузија има значителен хидроелектричен капацитет, фактор кој станал сè повеќе важна компонента на нејзините енергетски резерви и политики. Топографијата на земјата и изобилството на хидроенергии даваат сериозен потенцијал на доминација на хидроелектричните пазари во регионот на Кавказ. Грузиското Министерство за енергетика проценува дека има околу 26.000 реки на територијата на Грузија, при што околу 300 од тие реки се значајни во однос на производството на енергија. Министерството, исто така, тврди дека тековните проекти за хидроцентралите вредат околу 2,4 милијарди американски долари^[184]. Во 2007 година, Грузија генерирала 8,34 милијарди киловат-часови електрична енергија, додека потрошила 8,15 милијарди kWh^[185]. Поголемиот дел од производството на електрична енергија од Грузија доаѓа од хидроцентралите. Во 2005 година, земјата произвела 6,17 милијарди kWh хидроенергија или 86% од вкупното производство на електрична енергија^[186]. Во 2006 година брзиот раст на производството на хидроелектрични емисии (за 27%) соодветствувал со подеднакво силен раст на топлинска енергија (за 28%)^[187] . Оттогаш уделот на хидроенергијата растел уште повеќе, кога централата на река Енгури достигнала целосен капацитет во ноември 2007 година^[188]. Покрај државната Енгури, која има инсталиран капацитет од 1.300 мегавати, грузиската хидроелектрична инфраструктура се состои од многу мали приватни централи^[189].

Во моментов, околу 55% од вкупната работна сила е вработена во земјоделството, иако голем дел од тоа земјоделство е за секојдневниот живот^[190]. Околу 7% од грузискиот БДП (2011) е генериран од аграрниот сектор. Лозарството и винарството се најважните полиња на земјоделството во Грузија. Во Грузија се одгледуваат над 450 видови локални лози, а земјата се смета за едно од најстарите места за производство на врвни вина во светот. Русија традиционално е најголемиот извозен пазар за грузиското вино. Меѓутоа, ова се променило во 2006 година, кога Русија го забранила увозот на вино и минерална вода од Грузија, пред која биле претставени изјавите на грузиските владини претставници за ниските барања за квалитет на рускиот пазар^[191]. Оттогаш грузиските производители на вино се обидуваат да го задржат производството и да се пробијат на нови пазари. Во 2011 година Грузија продала вино во вкупен износ од 54 милиони американски долари во 48 земји и алкохолни пијалаци во вкупен износ од 68 милиони американски долари во 32 земји. Вината и алкохолните пијалаци се наоѓаат на топ 10 списокот на извозни добра со 2,5% и 3,1%, соодветно^[192].

Како и повеќето други постсоветски држави, во грузискиот финансиски сектор доминираат банките. Од 2015 година, имало 21 комерцијални банки, од кои 5 големи банки контролирале најголем дел од финансиските средства^[193]. Постојат некои главни предизвици со кои се соочува банкарскиот сектор. На пример, банките имаат ограничена улога во финансирањето на реалната економија и инвестирањето во активности кои се потребни за стабилизирање на постојаната трговија во земјата.

Невработеноста е постојан проблем во Грузија уште од независноста на земјата во 1991 година. Според податоците на Државниот завод за статистика (Грузија) стапката на невработеност во 2011 година изнесувала 15,1% и е намалена од 16,3% во 2010 година. Во 2014 година стапката на невработеност се намалила на 13,7%.

Туризам

Туризмот во Грузија е еден од најбрзорастечките сектори на локалната економија, кој има голем потенцијал за понатамошен развој. Во последниве години бројот на посетители во Грузија значително се зголемил и истиот придонел за растот на другите сектори поврзани со туризмот. Во 2011 година, повеќе од 3 милиони посетители ја посетиле Грузија, кое е за 40% повеќе, отколку во 2010 година^[194]. За да се поттикне развојот на туристичкиот сектор, Владата на Грузија инвестира многу во развојот на транспортот и основната инфраструктура, реновирањето и развојот на туристичките одредишта, што е стимул за генерирање на приватни инвестиции. Во 2011 година, вкупното производство на услуги поврзани со туризмот се зголемило за 77% во однос на 2006 година и претставувало 7,1% од вкупното производство на економијата^[195].

Сообраќај

Патоказ

Денес сообраќајот во Грузија се состои од железнички, патен, воздушен и воден. Вкупната должина на патиштата со исклучок на окупираните територии е 20.553 километри а на железницата е 1.576 километри^[196]. Позиционирана на Кавказ и на брегот на Црното Море, Грузија е клучната земја преку која увозот на енергија во Европската Унија од соседен Азербејџан поминува. Традиционално, земјата се наоѓала на важен трговски пат меѓу север и југ меѓу Европска Русија и Блискиот Исток и Турција.

Во последниве години Грузија инвестирала големи суми пари во модернизацијата на своите транспортни мрежи. Изградбата на нови автопати е приоритетна цел, а големите градови како Тбилиси доживеале драматично подобрување на своите патишта. Квалитетот на меѓуградските патишта останува слаб и до денес е изграден само еден стандарден пат од автопатот - ს 1^[197].

Грузиските железници претставуваат важна транспортна артерија за Кавказ, бидејќи тие го сочинуваат најголемиот дел од рутата што ги поврзува Црното и Каспиското Море. За возврат, ова и овозможило да има корист во изминатите години од зголемениот извоз на енергија од соседен Азербејџан до Европската унија, Украина и Турција^[198]. Услугите на патници ги управува Грузиската железница која е во државна сопственост, додека товарни операции се вршат од страна на голем број лиценцирани оператори. Од 2004 година грузиските железници се во тек со програма за реновирање на возниот парк и менаџерско реструктуирање, чија цел е обезбедување на поефикасна и удобна услуга за патниците^[199]. Инфраструктурниот развој, исто така, е на високо ниво на агендата за железниците, при што главната железничка врска во Тбилиси очекува во блиска иднина да биде подложена на голема реконструкција^[200]. Дополнителни проекти, исто така, вклучуваат изградба на економски важна железничка пруга Карс-Тбилиси-Баку, која била отворена на 30 октомври 2017 година и поврзува голем дел од Кавказ со Турција со стандардната железничка пруга^[201]^[202].

Пристаниште Батуми

Воздушниот и поморскиот сообраќај се развива во Грузија, при што првиот се користи главно од патници, а вториот за сообраќај на товар. Грузија во моментов има четири меѓународни аеродроми, од кои најголем е Меѓународниот аеродром во Тбилиси, кој нуди врски со многу големи европски градови. Другите аеродроми во земјата се во голема мера недоволно развиени или немаат закажан сообраќај, иако, се направени напори за решавање на овие проблеми^[203]. Постојат бројни пристаништа долж брегот на Црното Море во Грузија, од кои најголемо е пристаништето Батуми; додека градот сам по себе е одморалиште, пристаништето е главен карго терминал на Кавказ и често го користи соседниот Азербејџан како транзитна точка за правење енергетски доставки во Европа. Закажани и уредени патнички фериботски услуги ја поврзуваат Грузија со Бугарија^[204], Романија, Турција и Украина^[205].

Демографија

Население во 2016 година

Како и повеќето кавкаски народи, Грузијците не се вклопуваат во ниту една од главните етнички категории на Европа или Азија. Грузискиот јазик, најпродорен од картвелските јазици, не е индоевропски, турски или семитски. Се смета дека денешната грузиска нација резултирала од спојување автохтони жители со имигранти кои се преселиле во Јужен Кавказ од правецот на Анадолија во далечно време^[206].

Етнолингвистички групи во Кавказскиот регион ^[207]

Етничките Грузијци формираат околу 86,8 проценти од сегашното население во Грузија од 3,713,804 (според пописот во 2014 година). Други етнички групи се Абхазите, Ерменците, Асирците, Азербејџанците, Грците, Евреите, Осетијците, Русите, Украинците, Језидите и други. други^[208]. Овие податоци не ги вклучуваат Абхазија и Осетија. Грузиските Евреи се една од најстарите еврејски заедници во светот. Откако Грузија била дом на значителни етнички германски заедници, но повеќето Германци биле депортирани за време на Втората светска војна^[209].

Според пописот во 1989 година, 341.000 биле етнички Руси, или 6,3 проценти од населението^[210], 52.000 Украинци и 100.000 Грци^[211]. Од 1990 година, 1,5 милиони грузиски државјани заминале од земјата^[211]. Најмалку милион иселеници од Грузија легално или нелегално живеат во Русија^[212]. Стапката на нето миграција на Грузија е -4,54, со исклучок на грузиските државјани кои живеат во странство. Сепак, Грузија е населена од имигранти од целиот свет за време на нејзината независност. Според статистичките податоци за 2014 година, Грузија добива најголем дел од имигрантите од Русија (51,6%), Грција (8,3%), Украина (8,11%), Германија (4,3%) и Ерменија (3,8%)^[213].

Во раните 1990-ти, по распаѓањето на Советскиот Сојуз, избувнале насилни сепаратистички конфликти во автономниот регион на Абхазија и регионот Цхинвал. Многу жители на Осетија кои живеат во Грузија ја напуштиле земјата, главно во руската Северна Осетија^[214]. Од друга страна, повеќе од 150.000 Грузијци ја напуштиле Абхазија по немирите во 1993 година^[215]. Од Месхетските Турци, кои биле насилно преселени во 1944 година, само мал дел се вратиле во Грузија од 2008 година^[216].

Најраспространета јазична група е семејството на Картвелските јазици, кое ги вклулчува грузискиот јазик, сванскиот јазик, мегрелскиот јазик и ласкиот јазик^[217]^[218]^[219]^[220]^[221]^[222]. Службените јазици на Грузија се грузиски, а Абхазија има официјален статус во автономниот регион на Абхазија. Грузискиот е главен јазик кој е зборува од 87,7% од населението, по што следи 6,2% азерскиот јазик, 3,9% ерменскиот, 1,2% рускиот и 1% други јазици^[223]. Во 2010 година, федералната влада на Соединетите Американски Држави започнала проект за проучување и воведување на англиски јазик во Грузија за промовирање на англиската писменост во основните училишта. Целта била да се воведе англискиот јазик од целиот свет за да се осигура дека сите деца во Грузија ќе зборуваат англиски за четири години и ќе го заменат рускиот јазик како втор јазик^[224].

п р у Најголеми градови во Грузија Национална статистичка служба на Грузија - Извештај за населението (2012)
	Бр.		Административна поделба на Грузија	Нас.
Тбилиси Кутаиси	1	Тбилиси	Тбилиси	1,118,035^[225]	Батуми Рустави
	2	Кутаиси	Имеретија	197,000
	3	Батуми	Аџарија	161,200
	4	Рустави	Долен Картли	122,900
	5	Зугдиди	Мегрелија-Горна Сванетија	74,800
	6	Сухуми	Абхазија	62,914
	7	Гори	Внатрешен Картли	54,700
	8	Поти	Мегрелија-Горна Сванетија	47,800
	9	Хашури	Внатрешен Картли	38,600
	10	Самтредија	Имеретија	32,000

Религија

Верници во Грузија^[181]

Православие			83,4 %
Ислам			10,7 %
Ерменска апостолска црква			2,9 %
Римокатолици			0,5 %
Останати			2,5 %

Податотека:2014 Tbilisi, Sobór Trójcy Świętej (17).jpg

Катедралата Света Троица

Грузија има долга историја на верската хармонија во рамките на своите граници, и покрај историските конфликти со околните народи. Во текот на својата историја, различни верски организации опстојувале на териториијата на денешна Грузија, проследени од верски дискриминации^[226]. Еврејските заедници главно се населени во двата најголеми градови Тбилиси и Кутаиси. Азербејџанските групи, кои главно се муслимани се концентрирани главно во новните автономни области во земјата. Ерменската православна црква, која на некој начин се разликува од грузиската, има статус на автокефална црква. Според Уставот на Грузија, верски институции се одвоени од Владата и секој граѓанин има право на избор на религија. Во историјата, Евангелието било проповедано на овие простори од страна на Апостол Андреј^[227], Апостол Симон и Апостол Матеј. Кавкаска Иберија официјално била христијанизирана во 326 ^[228] Света Нина од Кападокија^[229]^[230]. Грузиската православна црква, добила статус на автокефална во 4 век за време на владеењето на кралот Вахтанг Горгасали^[228].

Денес, 83,4% од населението го практикуваат источното православно христијанство, при што мнозинството се придржуваат до националната Грузиска православна црква^[231]. Црквата добила автокефалија во раниот среден век, но била укината за време на руската доминација на земјата, и обновена во 1917 година и целосно признаена од страна на Вселенската патријаршија во Цариград во 1989 година^[232].

Религиозните малцинства во Грузија вклучуваат муслимани (10,7%), ерменски христијани (2,9%) и римокатолици (0,5%). 0,7% од запишаните во пописот од 2014 година се изјасниле како приврзаници на други религии, 1,2% одбиле или не ја изнеле својата религија, а 0,5% не објавиле дека се припадници на никаква религија^[231].

Исламот е застапен од страна на двете главни муслимански групи, азербејџански шиитски муслимани (во југоисточните делови), како и сунитски муслимани кои зборуваат ласки јазик, како и турски сунитски Месхети кои живеат на границата со Турција. Во Абхазија, малцинство е, исто така, сунитско, заедно со верниците на обновената Абхазиска паганска вера. Исто така има и помали заедници на грчки муслимани и ерменски муслимани, кои потекнуваат од отоманската ера кога голем број на христијани го прифатиле исламот или пак на денешната територија на Грузија се населиле од Источна Анадолија. Грузиските Евреи ја следат историјата на нивната заедница до 6 век п.н.е. Нивниот број се намалил во последните децении поради високите нивоа на имиграција во Израел^[233].

И покрај долгата историја на религиозната хармонија во Грузија^[226], имало случаи на верска дискриминација и насилство против нетрадиционалните вери, како што се Јеховините сведоци^[234].

Покрај традиционалните религиозни организации, Грузија ги задржува секуларните и нерелигиозни сегменти на општеството (0,5 проценти)^[235], како и значителен дел од религиозно поврзани лица кои не активно ја практикуваат својата вера^[236].

Образование

Универзитет Тбилиси, Корпус I

Високообразовни институции во Грузија

Образовниот систем на Грузија поминал низ модернизирање, и покрај контроверзните реформи од 2004 година^[237]^[238]. Образованието во Грузија е задолжително за сите деца на возраст од 6 до 14 години^[239]. Училишниот систем е поделен на основно (шест години, возраст 6-12), основно (три години, возраст 12-15 години) и средно (три години, возраст 15-18 години), или алтернативни стручни студии (две години). Учениците со средно образование имаат пристап до високо образование. Само учениците кои ги положиле единствените национални испити може да се запишат во високообразовна институција акредитирано од државата, врз основа на рангирање на резултатите добиени на испитите^[240].

Повеќето од овие институции нудат три нивоа на студии: програма на диплома (три до четири години); магистерска програма (две години) и докторска програма (три години). Исто така, постои Програма за сертифициран специјалист, која претставува една високообразовна програма од една до шест години^[239]^[241]. Од 2016 година, 75 високообразовни институции се акредитирани од страна на Министерството за образование и наука на Грузија^[242]. Бруто примарниот упис на запишување бил 117% за периодот 2012-2014, вториот највисок во Европа по Шведска^[243].

Тбилиси станал главна артерија на грузискиот образовен систем, особено со оглед на тоа што создавањето на првата република во 1918 година овозможило создавање на модерни образовни институции на грузиски јазик. Тбилиси е дом на неколку големи високообразовни институции во Грузија, особено на Државниот медицински универзитет во Тбилиси, кој бил основан како Медицински институт во Тбилиси во 1918 година и Државниот универзитет во Тбилиси (ТСУ), кој е основан во 1918 година и останува најстариот универзитет во целиот Кавкаски регион^[244]. Со запишување на над 35.000 студенти, бројот на факултет и персонал (соработници) е околу 5.000. Главниот и најголем технички универзитет во Грузија, Грузискиот технички универзитет^[245], како и Универзитетот Грузија (Тбилиси)^[246], Кавказскиот универзитет^[247] и Слободниот универзитет во Тбилиси ^[248], исто така сенаоѓаат во Тбилиси.

Култура

Антички колхидски коњаници, Национален музеј на Грузија

Грузиската култура се развивала преку 1.000 години со основањето на цивилизациите од Кавкаска Иберија и Колхида^[249]. Грузиската култура доживеала ренесанса и златна ера на класичната литература, уметност, филозофија, архитектура и наука во 11 век^[250]. Грузиската култура била под влијание на класичната Грција, Рим, Византија, различните ирански царства (особено Ахеменидското, Партското, Сасанидското итн.^[251]^[252]^[253]^[254]) а подоцна, од XIX век, од страна на Руското царство.

Грузиски традиционален борбен танц Коруми

Грузискиот јазик и класичната грузиска литература на поетот Шота Руставели, биле обновени во XIX век по долгиот период на превирања, поставувајќи ги темелите на романтичарите и романописците од модерната ера, како што се Григол Орбелијани, Николоз Бараташвили, Илија Чавчаваѕе, Акаки Церетели, Важа-Пшавела^[255]. Грузискиот јазик е напишан во три уникатни скрипти, кои според традиционалните извештаи биле измислени од кралот Фарнаваз I во 3 век п.н.е.^[256]^[257] Грузија е позната по својот фолклор, традиционална музика, игри, театар, кино и уметност. Значајни сликари од XX век се Нико Пиросмани, Ладо Гудијашвили, Елена Ахвледиани. Значајни балетски кореографи се: Џорџ Баланчин, Вахтанг Чабукијани и Нино Анајашвили. Познати поети вклучуваат Галактион Табидзе, Ладо Асатијани и Мукрахан Мачаваријани. Познати театарски и филмски режисери се Роберт Стуруа, Тенгиз Абуладзе, Отар Јоселијани^[255].

Архитектура и уметност

Грузиската архитектура била под влијание на многу цивилизации. Постојат неколку различни архитектонски стилови за замоци, кули, утврдувања и цркви. Сванети, како и градот Шатили се некои од најдобрите примери на средновековната грузиска архитектура. Други архитектонски аспекти на Грузија ја вклучуваат авенија Руставели во Тбилиси и Стариот градски округ.

Грузиската црковна уметност е еден од најзначајните аспекти на грузиската христијанска архитектура, која го комбинира класичниот куполен стил со оригиналниот стил на базилика, формирајќи го она што е познато како стил на грузиски куполи. Развиена архитектура во Грузија во текот на 9 век; пред тоа, повеќето грузиски цркви биле базилики. Други примери на грузиската црковна архитектура можат да се најдат надвор од Грузија: Бачковски манастир во Бугарија (изграден во 1083 од страна на грузискиот воен командант Григориј Бакуријани), Иверскиот манастир на Света Гора (изграден од Грузијците во 10 век) и Манастир на крстот во Ерусалим (изграден од страна на Грузијци во 9 век). Еден од најпознатите грузиски уметници од 19 век и почетокот на 20 век бил примитивистичкиот сликар Нико Пиросмани^[258].

Медиуми

Телевизијата, списанијата и весниците во Грузија се управувани од државните и непрофитни корпорации кои зависат од рекламирањето, претплата и други приходи поврзани со продажба. Уставот на Грузија гарантира слобода на говорот. Како земја во транзиција, грузискиот медиумски систем е под трансформација.

Медиумското окружување на Грузија останува најслободно и најразновидно во Јужен Кавказ^[259], и покрај долгорочната политизација и поларизација што го погодува секторот. Политичката борба за контрола над јавниот радиодифузер го оставил без сопствена насока во текот 2014 година^[260].

Голем процент од грузиските домаќинства имаат телевизија, а повеќето имаат барем едно радио. Повеќето медиуми во Грузија се со седиште во главниот град и најголемиот град во Тбилиси.

Кујна

Грузиска кујна

Грузиската кујна и виното се развиле низ вековите, прилагодувајќи ги традициите во секоја ера. Една од најневообичаените традиции на јадење е супра, или грузиска маса, која исто така е начин на дружење со пријателите и семејството. Главниот супра ги спроведува високо филозофските тости и се грижи секој да ужива. Различни историски региони на Грузија се познати по своите посебни јадења: на пример, Хинкали (месни кнедли), од источната планинска Грузија, и хачапури, главно од Имерети, Самегрело и Адџара. Покрај традиционалните грузиски јадења, храната од други земји е доведена во Грузија од страна на имигранти од Русија, Грција и неодамна во Кина.

Спорт

Грузија против Романија на Светското првенство во рагби 2011

Најпопуларните спортови во Грузија се фудбал, кошарка, рагби, борење, џудо и кревање тегови. Историски гледано, Грузија е позната по физичкото образование. Римјаните биле фасцинирани од физичките квалитети на Грузијците откако ги виделе техниките за обука на древната Иберија^[261]. Борењето останува историски важен спорт на Грузија, а некои историчари сметаат дека грчко-римскиот стил на борење вклучува многу грузиски елементи^[262].

Во рамките на Грузија, еден од најпопуларните стилови на борење е кахетичкиот стил. Во минатото имало голем број други стилови кои денес не се толку широко користени. На пример, регионот на Хевсурети во Грузија има три различни стилови на борење. Други популарни спортови во 19 век во Грузија биле поло, а лело, традиционален грузиски натпревар подоцна беше заменет со рагби.

Првата и единствената трка во регионот на Кавказот се наоѓа во Грузија. Мотопаркот Рустави, изграден во 1978 година, бил повторно отворен во 2012 година по целосна реконструкција^[263], чија вредност изнесувала 20 милиони долари. Патеката ги задоволува барањата на ФИА^[264].

Кошарката била секогаш еден од главните спортови во Грузија, а Грузија имала неколку многу познати членови на репрезентацијата на Советскиот Сојуз, како што се Отар Коркија, Михеил Коркија, Зураб Саканделизе и Леван Мошешли. Динамо Тбилиси го освоил престижниот натпревар во Евролига во 1962 година.

Меѓународни рангирања

Индекс	+/-	Место	По земја
Леснотија на водење бизнис индекс 2018^[265]	▲ 95.3%	9	190
Индекс на економска слобода 2018^[266]	▼ 91.4%	16	186
Фридм Хаус Net Freedom 2017^[267]	▲ 87.7%	8	65
Индекс на перцепција на корупција 2017^[268]	▼ 74.4%	46	180
Светски индекс за слобода 2017^[269]	▲ 71.6%	52	183
World Freedom Index 2017^[270]	▲ 68.5%	52	165
ООН Е-влада индекс2016^[271]	▼ 68.3%	61	193
Индекс на социјален напредок 2017^[272]	▲ 66.9%	53	160
''World Justice Project'' 2018^[273]	▼ 66.4%	38	113
Индекс на слободата на печатот 2018^[274]	▲ 66.1%	61	180
Good Country Index 2017^[275]	▼ 65.0%	57	163
Индекс на човековиот развој 2018^[8]	▲ 63.0%	70	189
Индекс на мрежно поврзување 2016^[276]	▲ 58.2%	58	139
Legatum Prosperity Index 2017^[277]	▬ 43.6%	84	149
Извештај за глобалниот гендерски развој 2017^[278]	▼ 34.7%	94	144

Галерија

Планински пејзаж.
Манастир Џвари од 4 век.
Греми.
Ананури, тврдина и црква.
Гагра.
Северна Грузија
Црква на Крал Баграт од 11 век

Наводи

↑ „Article 8“, Constitution of Georgia. In Abkhazian AR, also Abkhazian.
↑ „Constitution of Georgia“ (PDF). Parliament of Georgia. Архивирано од изворникот (PDF) на 10 December 2017.
↑ „საქართველოს პარლამენტმა მთავრობას ნდობა გამოუცხადა [ფოტო/ვიდეო] – 1TV“. Архивирано од изворникот на 21 јуни 2018. Посетено на 20 јуни 2018.
↑ „Number of Population“. Архивирано од изворникот (PDF) на 16 јули 2011. Посетено на 3 мај 2019.
↑ „2014 General Population Census Main Results General Information — National Statistics Office of Georgia“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 8 август 2016. Посетено на 2 мај 2016.
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 „World Economic Outlook Database, October 2018“. IMF.org. International Monetary Fund. Посетено на 23 April 2019.
↑ „GINI index (World Bank estimate)“. data.worldbank.org. World Bank. Архивирано од изворникот на 20 јули 2018. Посетено на 23 април 2019.
↑ ^8,0 ^8,1 „Human Development Indicators“. United Nations Development Programme. 2018. Архивирано од изворникот на 18 септември 2018. Посетено на 18 септември 2018.
↑ International Geographic Encyclopaedia and Atlas. Springer: 1979, p. 273
↑ Европски парламент, Resolution 2014/2717(RSP):"...pursuant to Article 49 of the Treaty on European Union, Georgia, Moldova and Ukraine – like any other European state – have a European perspective and may apply to become members of the Union...""
↑ Braund, David. Georgia in Antiquity: A History of Colchis and Transcaucasian Iberia, 550 BC-AD 562, pp. 17-18
↑ Тбилиси го менува името на државата Архивирано на 1 јули 2011 г., www.netpress.com.mk
↑ ^13,0 ^13,1 Phoenix: The Peoples of the Hills: Ancient Ararat and Caucasus by Charles Burney, David Marshall Lang, Phoenix Press; New Ed edition (31 December 2001)
↑ Keys, David (28 декември 2003). „Now that's what you call a real vintage: professor unearths 8,000-year-old wine“. The Independent. Архивирано од изворникот на 25 септември 2015. Посетено на 28 август 2017.
↑ „Evidence of ancient wine found in Georgia a vintage quaffed some 6,000 years BC“. Euronews. 21 мај 2015. Архивирано од изворникот на 24 мај 2015. Посетено на 24 мај 2015.
↑ Thomas Stöllner, Irina Gambaschidze (2014) The Gold Mine of Sakdrisi and Earliest Mining and Metallurgy in the Transcausus and the Kura-Valley System Архивирано на 18 ноември 2015 г.
↑ "Christianity and the Georgian Empire" (early history) Library of Congress, March 1994, webpage:LCweb2-ge0015 Архивирано на 5 февруари 2017 г..
↑ David Marshall Lang (1997). Lives and Legends of the Georgian Saints (2. изд.). St. Vladimir's Seminary Press. ISBN 978-0913836293.
↑ Ronald Grigor Suny. Armenia, Azerbaijan, and Georgia – "Christianity and the Georgian Empire". DIANE Publishing, 1 Apr 1996, p. 158
↑ Mikaberidze, Alexander (2015). Historical Dictionary of Georgia (2. изд.). Rowman & Littlefield. стр. 527–529. ISBN 978-1-4422-4146-6. Архивирано од изворникот на 1 мај 2016. Посетено на 1 декември 2017.
↑ „Georgia iii. Iranian elements in Georgian art and archeology“. Архивирано од изворникот на 17 мај 2015. Посетено на 22 април 2015.
↑ Cyril Toumanoff (1967). Studies in Christian Caucasian History. Georgetown University Press. стр. 83–84, 377.
↑ Sketches of Georgian Church History by Theodore Edward Dowling
↑ Dr Stephen H Rapp Jr. The Sasanian World through Georgian Eyes: Caucasia and the Iranian Commonwealth in Late Antique Georgian Literature Архивирано на 16 април 2017 г. Ashgate Publishing, Ltd., 28 Sep. 2014. ISBN 1472425529 p 160
↑ Ronald Grigor Suny. The Making of the Georgian Nation Indiana University Press, 1994 ISBN 0-253-20915-3 p 22
↑ Smith, Graham; Vivien Law (1998). Nation-building in the post-Soviet borderlands. Cambridge University Press. стр. 56. ISBN 978-0-521-59968-9.
↑ Alexei Zverev, Ethnic Conflicts in the Caucasus; Graham Smith, Edward A Allworth, Vivien A Law et al., pages 56–58; Abkhaz by W. Barthold [V. Minorsky] in the Encyclopaedia of Islam; The Georgian-Abkhaz State (summary), by George Anchabadze, in: Paul Garb, Arda Inal-Ipa, Paata Zakareishvili, editors, Aspects of the Georgian-Abkhaz Conflict: Cultural Continuity in the Context of Statebuilding, Volume 5, 26–28 August 2000.
↑ Rapp 2007, стр. 145
↑ ^29,0 ^29,1 Eastmond, стр. 109.
↑ David Marshall Lang (1976). Modern History of Soviet Georgia. London: Greenwood Press. стр. 29. ISBN 978-0837181837.
↑ Ivana Marková; Alex Gillespie, уред. (2011). Trust and Conflict: Representation, Culture and Dialogue. Cultural Dynamics of Social Representation. стр. 43. ISBN 978-0415593465.
↑ Howard Aronson; Dodona Kiziria (1999). Georgian Literature and Culture. Slavica. стр. 119. ISBN 978-0893572785.
↑ Suny, Ronald Grigor (1996). Armenia, Azerbaijan, and Georgia. DIANE Publishing. стр. 184. ISBN 978-0-7881-2813-4. Архивирано од изворникот на 21 декември 2016. Посетено на 1 декември 2017. The Knight in the Panther Skin occupies a unique position as the Georgian national epic.
↑ Предлошка:Ka icon Javakhishvili, Ivane (1982), k'art'veli eris istoria (The History of the Georgian Nation), vol. 2, pp. 184–187. Tbilisi State University Press.
↑ Antony Eastmond (2010). Royal Imagery in Medieval Georgia. Penn State Press. стр. 93. ISBN 978-0271016283.
↑ „Imagining history at the crossroads: Persia, Byzantium, and the architects of the written Georgian past, Volume 2 p 652“. University of Michigan 1997. 1997. Посетено на 25 September 2016.
↑ Eastmond, стр. 93-95.
↑ René Grousset, Rene (1991). 'The Empire of the Steppes. Rutgers University Press. стр. 260.
↑ Mikaberidze, Alexander (2015). Historical Dictionary of Georgia (2. изд.). Rowman & Littlefield. стр. xxxi. ISBN 978-1442241466.
↑ Ronald Grigor Suny. "The Making of the Georgian Nation" Indiana University Press, 1994. p 55
↑ Fisher и др. 1991, стр. 328.
↑ „Архивиран примерок“ Георгиевский трактат [Treaty of Georgievsk] (руски). Moscow State University. 24 јули 1783. Архивирано од изворникот на 1 мај 2015. Посетено на 1 февруари 2015.
↑ „Relations between Tehran and Moscow, 1797–2014“. Посетено на 17 May 2015.
↑ Mikaberidze, Alexander (2009), Burnham, Robert (уред.), Peter Bagration: The Best Georgian General of the Napoleonic Wars, The Napoleon Series, Архивирано од изворникот на 16 август 2018, Посетено на 19 февруари 2019
↑ Gvosdev (2000), p. 85.
↑ Avalov (1906), p. 186.
↑ Gvosdev (2000), p. 86.
↑ Lang (1957), p. 249.
↑ Lang (1957), p. 251.
↑ Lang (1957), p. 247.
↑ Lang (1957), p. 252.
↑ Timothy C. Dowling Russia at War: From the Mongol Conquest to Afghanistan, Chechnya, and Beyond Архивирано на 8 февруари 2017 г. pp 728 ABC-CLIO, 2 December 2014 ISBN 1598849484
↑ Suny, Ronald Grigor (1994), The Making of the Georgian Nation: 2nd edition, p. 64. Indiana University Press, ISBN 0253209153
↑ Allen F. Chew: An Atlas of Russian History: Eleven Centuries of Changing Borders. Yale University Press, 1970, p. 74.
↑ Stefan Talmon (1998), Recognition of Governments in International Law, p. 289–290. Oxford University Press, ISBN 0-19-826573-5.
↑ Широков, И. В.; Тарасов, А. А. (2010). Наша маленькая Хоста – Исторический очерк (руски). Sochi. Архивирано од изворникот на 20 февруари 2014. Посетено на 2 февруари 2014.
↑ Knight, Amy. Beria: Stalin's First Lieutenant, Princeton University Press, Princeton, New Jersey, p. 237, ISBN 978-0-691-01093-9.
↑ "Ethnic tensions: War in the Caucasus is Stalin's legacy Архивирано на 20 јуни 2018 г.". The Independent. 17 August 2008.
↑ „Government of Georgia:About Georgia“. gov.ge. Архивирано од изворникот на 21 август 2016. Посетено на 9 август 2016.
↑ ^60,0 ^60,1 „Georgia: Abkhazia and South Ossetia“. www.pesd.princeton.edu. Encyclopedia Princetoniensis. Архивирано од изворникот на 4 август 2018. Посетено на 16 март 2019.
↑ „Georgia/Abchasia: Violations of the laws of war and Russia's role in the conflict“. Hrw.org. март 1995. Архивирано од изворникот на 20 февруари 2001. Посетено на 4 декември 2016.
↑ „Russia – The Ingush–Ossetian conflict in the Prigorodnyi region“. Human Rights Watch/Helsinki. мај 1996. Архивирано од изворникот на 13 мај 2007. Посетено на 18 јули 2007.
↑ „EurasiaNet Eurasia Insight – Georgia's Rose Revolution: Momentum and Consolidation“. Eurasianet.org. Архивирано од изворникот на 5 август 2009. Посетено на 5 мај 2009.
↑ „არჩევნების ისტორია“. Tabula. 17 август 2016. Архивирано од изворникот на 7 ноември 2017. Посетено на 2 ноември 2017.Предлошка:Ka-icon
↑ Gorshkov, Nikolai (19 септември 2002). „Duma prepares for Georgia strike“. BBC News. Архивирано од изворникот на 29 септември 2009. Посетено на 24 јули 2009.
↑ „Russia, Georgia strike deal on bases“. Civil Georgia, Tbilisi. 30 May 2005. Архивирано од изворникот на 13 August 2008.
↑ „Russia Hands Over Batumi Military Base to Georgia“. Civil Georgia, Tbilisi. 13 ноември 2007. Архивирано од изворникот на 14 мај 2011. Посетено на 24 јули 2009.
↑ ^68,0 ^68,1 Brian Whitmore (12 септември 2008). „Is The Clock Ticking For Saakashvili?'“. RFE/RL. Архивирано од изворникот на 3 септември 2014. Посетено на 3 септември 2014.
↑ „Russia criticised over Abkhazia“. BBC News. 24 април 2008. Архивирано од изворникот на 15 август 2008. Посетено на 19 ноември 2015.
↑ „Russia says UN Abkhazian refugee resolution counterproductive“. RIA Novosti. 16 мај 2008. Архивирано од изворникот на 9 октомври 2014. Посетено на 19 ноември 2015.
↑ „Countdown in the Caucasus: Seven days that brought Russia and Georgia to war“. Financial Times. 26 август 2008. Архивирано од изворникот на 20 септември 2008.
↑ ^72,0 ^72,1 Marc Champion; Andrew Osborn (16 August 2008). „Smoldering Feud, Then War“. The Wall Street Journal.
↑ Luke Harding (19 ноември 2008). „Georgia calls on EU for independent inquiry into war“. The Guardian. Архивирано од изворникот на 13 септември 2017. Посетено на 4 декември 2017.
↑ ^74,0 ^74,1 ^74,2 Roy Allison (2008). „Russia resurgent? Moscow's campaign to 'coerce Georgia to peace'“ (PDF). International Affairs. 84 (6): 1145–1171. doi:10.1111/j.1468-2346.2008.00762.x. Архивирано од изворникот (PDF) на 23 април 2016. Посетено на 19 ноември 2015.
↑ Jean-Rodrigue Paré (13 февруари 2009). „The Conflict Between Russia and Georgia“. Parliament of Canada. Архивирано од изворникот на 2 јануари 2016. Посетено на 19 ноември 2015.
↑ „Georgia 'started unjustified war'“. BBC News. 30 септември 2009. Архивирано од изворникот на 20 април 2010. Посетено на 18 февруари 2019.
↑ „EU Report: Independent Experts Blame Georgia for South Ossetia War“. Der Spiegel. 21 септември 2009. Архивирано од изворникот на 2 септември 2018. Посетено на 18 февруари 2019.
↑ „Saakashvili Appeals for Peace in Televised Address“. Civil.Ge. 7 август 2008. Архивирано од изворникот на 19 октомври 2014. Посетено на 3 септември 2014.
↑ „The Goals Behind Moscow's Proxy Offensive in South Ossetia“. The Jamestown Foundation. 8 август 2008. Архивирано од изворникот на 26 октомври 2014. Посетено на 3 септември 2014.
↑ „Georgian conflict puts U.S. in middle“. Chicago Tribune. 9 август 2008. Архивирано од изворникот на 16 октомври 2014. Посетено на 3 септември 2014.
↑ Peter Finn (17 август 2008). „A Two-Sided Descent into Full-Scale War“. The Washington Post. Архивирано од изворникот на 6 ноември 2012. Посетено на 28 август 2017.
↑ Allenova, Olga (8 август 2008). „Архивиран примерок“ Первая миротворческая война (руски). Kommersant. Архивирано од изворникот на 23 август 2008. Посетено на 19 ноември 2015.
↑ Pavel Felgenhauer (14 август 2008). „The Russian-Georgian War was Preplanned in Moscow“. Архивирано од изворникот на 20 август 2014. Посетено на 3 септември 2014.
↑ Chivers, C.J. (15 септември 2008). „Georgia Offers Fresh Evidence on War's Start“. The New York Times. Архивирано од изворникот на 16 јуни 2017. Посетено на 28 август 2017.
↑ „Архивиран примерок“ СМИ: российские войска вошли в Южную Осетию еще до начала боевых действий (руски). NEWSru.com. 11 септември 2008. Архивирано од изворникот на 2 јануари 2016. Посетено на 19 ноември 2015.
↑ „Russian Federation: Legal Aspects of War in Georgia“. Library of Congress. Архивирано од изворникот на 16 July 2014.
↑ ^87,0 ^87,1 Harding, Luke (11 август 2008). „'I got my children out minutes before the bombs fell'“. The Guardian. Архивирано од изворникот на 5 март 2017. Посетено на 24 мај 2017.
↑ „Abkhaz separatists strike disputed Georgia gorge“. Reuters. 9 август 2008. Архивирано од изворникот на 24 септември 2015. Посетено на 1 јули 2017.
↑ „Russia opens new front, drives deeper into Georgia“. Associated Press. 11 August 2008. Архивирано од изворникот на 14 August 2008.
↑ Schwirtz, Michael; Barnard, Anne; Kramer, Andrew E. (11 август 2008). „Russian Forces Capture Military Base in Georgia“. The New York Times. Архивирано од изворникот на 22 јуни 2017. Посетено на 28 август 2017.
↑ Kramer, Andrew E.; Barry, Ellen (12 август 2008). „Russia, in Accord With Georgians, Sets Withdrawal“. The New York Times. Архивирано од изворникот на 9 ноември 2012. Посетено на 28 август 2017.
↑ Steven Lee Myers (13 август 2008). „Bush, Sending Aid, Demands That Moscow Withdraw“. The New York Times. Архивирано од изворникот на 29 октомври 2017. Посетено на 28 август 2017.
↑ „Report. Volume I“ (PDF). Independent International Fact-Finding Mission on the Conflict in Georgia. September 2009. стр. 27. Архивирано од изворникот (PDF) на 7 October 2009.
↑ „Amnesty International Satellite Images Reveal Damage to South Ossetian Villages After...“. Reuters. 9 октомври 2008. Архивирано од изворникот на 22 февруари 2014.
↑ „Civilians in the line of fire“ (PDF). Amnesty International. ноември 2008. Архивирано од изворникот (PDF) на 22 февруари 2014. Посетено на 3 септември 2014.
↑ „Georgia Marks Anniversary of War“. BBC News. 7 август 2009. Архивирано од изворникот на 8 август 2014. Посетено на 3 септември 2014.
↑ „Архивиран примерок“ Эдуард Кокойты: мы там практически выровняли все (руски). Kommersant. 15 август 2008. Архивирано од изворникот на 16 септември 2014. Посетено на 3 септември 2014.
↑ „Rights Groups Say South Ossetian Militias Burning Georgian Villages“. RFE/RL. 30 септември 2008. Архивирано од изворникот на 3 септември 2014. Посетено на 3 септември 2014.
↑ „Russia Endorses Six-Point Plan“. Civil.Ge. 12 август 2008. Архивирано од изворникот на 12 август 2008. Посетено на 14 август 2008.
↑ Kunkle, Fredrick (18 август 2008). „Bush, European Leaders Urge Quick Withdrawal From Georgia“. Washington Post. Архивирано од изворникот на 30 јуни 2017. Посетено на 28 август 2017.
↑ „Statement by President of Russia Dmitry Medvedev“. The Kremlin. 26 August 2008. Архивирано од изворникот на 2 September 2008.
↑ „Georgia breaks ties with Russia“. BBC News. 29 август 2008. Архивирано од изворникот на 6 октомври 2014. Посетено на 3 септември 2014.
↑ „Russia hands over control of Georgian buffer zones to EU“. RIA Novosti. 9 October 2008. Архивирано од изворникот на 12 October 2008.
↑ ^104,0 ^104,1 „Resolution of the Parliament of Georgia on the Occupation of the Georgian Territories by the Russian Federation“. 29 August 2008. Архивирано од изворникот на 3 September 2008.
↑ „Abkhazia, S.Ossetia Formally Declared Occupied Territory“. Civil.Ge. 28 август 2008. Архивирано од изворникот на 23 јули 2009. Посетено на 19 декември 2018.
↑ „Georgia opens new parliament in Kutaisi, far from the capital“. Washington Post. 26 May 2012. Архивирано од изворникот на 11 December 2018. Посетено на 26 May 2012.
↑ „Saakashvili Concedes Defeat in Parliamentary Election“, Civil, 2 October 2012, Архивирано од изворникот на 7 January 2013
↑ Berry, Lynn (7 January 2008). „Georgia Leader: Country on Right Track“. Fox News. Архивирано од изворникот на 8 January 2008. Посетено на 17 October 2008.
↑ „Freedom in the World 2008“ (PDF). Freedom House. Архивирано од изворникот (PDF) на 31 January 2011. Посетено на 23 December 2011.
↑ „Georgia“. State.gov. 2 април 2012. Посетено на 5 септември 2012.
↑ „Shareholders and Board of Governors“. European Bank for Reconstruction and Development. Архивирано од изворникот на 28 февруари 2017. Посетено на 23 февруари 2017.
↑ „Georgia Resident Mission“. Asian Development Bank. Архивирано од изворникот на 28 февруари 2017. Посетено на 23 февруари 2017.
↑ „Ministry of Foreign Affairs of Georgia – Relations between Georgia and the Republic of France“. mfa.gov.ge. Архивирано од изворникот на 25 декември 2016. Посетено на 27 февруари 2017.
↑ „Ministry of Foreign Affairs of Georgia – Relations between Georgia and the Federal Republic of Germany“. mfa.gov.ge. Архивирано од изворникот на 24 декември 2016. Посетено на 27 февруари 2017.
↑ „Ministry of Foreign Affairs of Georgia – Relations between Georgia and the State of Israel“. mfa.gov.ge. Архивирано од изворникот на 5 September 2011. Посетено на 28 March 2010.
↑ „Ministry of Foreign Affairs of Georgia – Relations between Georgia and Japan“. Mfa.gov.ge. Архивирано од изворникот на 3 September 2008. Посетено на 5 May 2009.
↑ „Ministry of Foreign Affairs of Georgia – Visa Information for Foreign Citizens“. Mfa.gov.ge. 30 април 2009. Архивирано од изворникот на 3 September 2008. Посетено на 5 May 2009. (South Korea is on the list of the countries whose citizens do not need a visa to enter and stay on the territory of Georgia for 360 days)
↑ „Ministry of Foreign Affairs of Georgia – Democratic Socialist Republic of Sri Lanka“. Mfa.gov.ge. Архивирано од изворникот на 3 September 2008. Посетено на 5 May 2009.
↑ „Ministry of Foreign Affairs of Georgia – Relations between Georgia and the Republic of Turkey“. mfa.gov.ge. Архивирано од изворникот на 24 декември 2016. Посетено на 27 февруари 2017.
↑ „Ministry of Foreign Affairs of Georgia – Relations between Georgia and Ukraine“. mfa.gov.ge. Архивирано од изворникот на 24 декември 2016. Посетено на 27 февруари 2017.
↑ „Relations Between Georgia and the United States of America“. usa.mfa.gov.ge. Архивирано од изворникот на 23 јули 2017. Посетено на 27 февруари 2017.
↑ „Bilateral Relations“. mfa.gov.ge. Архивирано од изворникот на 9 февруари 2017. Посетено на 27 февруари 2017.
↑ „U.S. Announces New Military Assistance Program for Georgia“. Civil.Ge. 1 July 2001. Архивирано од изворникот на 12 August 2008. Посетено на 5 May 2009.
↑ „Georgia's way to NATO“. Mfa.gov.ge. 27 мај 2010. Архивирано од изворникот на 27 August 2008. Посетено на 2 November 2010.
↑ „NDI Poll: Economy Still Top Concern for Georgians; Support for NATO and EU Stable“ (PDF). National Democratic Institute. 16 јануари 2017. Архивирано од изворникот (PDF) на 27 февруари 2017. Посетено на 27 февруари 2017.
↑ „Europe | Bush praises Georgian democracy“. BBC News. 10 мај 2005. Архивирано од изворникот на 19 декември 2008. Посетено на 5 мај 2009.
↑ Bush Heads to Europe for G – 8 Summit^{[мртва врска]}, The New York Times
↑ EU, Georgia Sign ENP Action Plan, Civil Georgia, 2 October 2006.
↑ „EU/Georgia Association Agreement“. EEAS. 13 септември 2016. Архивирано од изворникот на 28 февруари 2017. Посетено на 27 февруари 2017.
↑ „Visas: Council confirms agreement on visa liberalisation for Georgia“. European Council – Council of the European Union. 20 декември 2016. Архивирано од изворникот на 28 февруари 2017. Посетено на 27 февруари 2017.
↑ „Visas: Council adopts regulation on visa liberalisation for Georgians“. European Council – Council of the European Union. 27 февруари 2017. Архивирано од изворникот на 27 февруари 2017. Посетено на 27 февруари 2017.
↑ ^132,0 ^132,1 „Georgia“. Cia.gov. Архивирано од изворникот на 14 ноември 2016. Посетено на 2 мај 2016.
↑ „Budget“ (PDF). Ministry of Defence of Georgia. Архивирано од изворникот (PDF) на 2 февруари 2017. Посетено на 26 јануари 2017.
↑ „Delta History“. STC Delta. Архивирано од изворникот на 5 јули 2016. Посетено на 21 јули 2016.
↑ „Delta Products“. STC Delta. Архивирано од изворникот на 15 јули 2016. Посетено на 21 јули 2016.
↑ Collin, Matthew (9 март 2007). „Georgia to double troops in Iraq“. BBC News. Архивирано од изворникот на 22 декември 2016. Посетено на 21 јули 2016.
↑ „MoD Releases Details on Georgian Troops Wounded in May 13 Helmand Attack“. Civil Georgia. 14 May 2013. Архивирано од изворникот на 19 June 2013. Посетено на 21 July 2016.
↑ „Georgia deploying 750 soldiers to Afghanistan“. Hurriyet Daily News. Agence France-Presse. 4 август 2010. Архивирано од изворникот на 6 мај 2016. Посетено на 21 јули 2016.
↑ Mikheil Saakashvili (14 декември 2009). „Why Georgia sends troops to Afghanistan“. The Daily Telegraph. Архивирано од изворникот на 29 април 2016. Посетено на 21 јули 2016.
↑ Ostroska, Jessica (16 јули 2014). „Georgian Army ends mission in Helmand“. Afghanistan International Security Assistance Force. Архивирано од изворникот на 8 август 2014. Посетено на 21 јули 2016.
↑ „Georgian Soldier Killed in Afghanistan“. 23 September 2015. Архивирано од изворникот на 11 October 2017. Посетено на 21 July 2016.
↑ „Georgian Troops End Mission in Helmand“. Civil Georgia. 17 July 2014. Архивирано од изворникот на 5 August 2014. Посетено на 21 July 2016.
↑ „Georgian Soldier Succumbs to Injuries Suffered in Afghanistan“. Civil Georgia. 8 June 2015. Архивирано од изворникот на 11 October 2017. Посетено на 8 June 2015.
↑ ^144,0 ^144,1 Mark McDonald, Knight Ridder Newspapers. „Firing of traffic police force stands as a symbol of hope in Georgia | McClatchy“. Mcclatchydc.com. Архивирано од изворникот на 11 January 2013. Посетено на 30 October 2012.
↑ „Georgia's National Police Corruption Project“. NPR. 15 септември 2005. Архивирано од изворникот на 27 ноември 2012. Посетено на 30 октомври 2012.
↑ Building security in the Republic of Georgia Andrew Stamer Retrieved 1 June 2007
↑ „Remarks by President Saakashvili at the CIS Summit in Tbilisi“. President of Georgia. 3 June 2005. Архивирано од изворникот на 14 June 2011. Посетено на 23 December 2007.
↑ „Security Notice“. American Embassy Tbilisi. Архивирано од изворникот на 15 August 2007. Посетено на 23 December 2007.
↑ „Georgia's public defender“. Ombudsman.ge. Архивирано од изворникот на 21 јули 2011. Посетено на 3 јули 2011.
↑ „Alternative report on the implementation by Georgia of the Framework Convention for the Protection of National Minorities in the region of Kvemo Kartli – Tbilisi, 2008 – p. 58–59“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 18 јули 2011. Посетено на 3 јули 2011.
↑ „US, Britain, call for probe into May 26 events in Georgia“. News.Az. 28 мај 2011. Архивирано од изворникот на 1 јуни 2011. Посетено на 3 јули 2011.
↑ Rachel Denber, Europe and Central Asia deputy director (26 мај 2011). „Georgia: Police Used Excessive Force on Peaceful Protests | Human Rights Watch“. Hrw.org. Архивирано од изворникот на 2 јули 2011. Посетено на 3 јули 2011.
↑ „Tbilisi Mayor's Offers Protesters Alternative Venues for Rally“. Civil.ge. Архивирано од изворникот на 22 јули 2011. Посетено на 30 октомври 2012.
↑ ^154,0 ^154,1 Misha, Dzhindzhikhashvili (26 мај 2011). „Georgian Police Say 2 Killed in Protest Dispersal“. ABC News. Associated Press. Архивирано од изворникот на 22 јануари 2012. Посетено на 24 декември 2011.
↑ „Audio, Video Recordings Implicate Protest Leaders to 'Plotting Violence'“. Civil.ge. Архивирано од изворникот на 25 октомври 2012. Посетено на 30 октомври 2012.
↑ Luke Harding in Moscow and agencies (9 април 2009). „Thousands gather for street protests against Georgian president Mikheil Saakashvili“. The Guardian. UK. Архивирано од изворникот на 6 септември 2013. Посетено на 3 јули 2011.
↑ „Registry of Municipalities“. National Agency of Public Registry. Архивирано од изворникот на 2 февруари 2017. Посетено на 23 јануари 2017.
↑ „Government of Georgia – Abkhazia“. Government.gov.ge. Архивирано од изворникот на 17 July 2011. Посетено на 3 July 2011.
↑ „Regions and territories: Abkhazia“. BBC News. 8 февруари 2011. Архивирано од изворникот на 20 април 2010. Посетено на 30 јануари 2011.
↑ ^160,0 ^160,1 „Regions and territories: South Ossetia“. BBC News. 8 февруари 2011. Архивирано од изворникот на 17 февруари 2011. Посетено на 30 јануари 2011.
↑ „Human Rights in the Occupied Territories of Georgia“. Osce.org. Архивирано од изворникот на 16 јуни 2012. Посетено на 30 октомври 2012.
↑ „Russian Passportization“. The New York Times. Архивирано од изворникот на 15 ноември 2012. Посетено на 30 октомври 2012.
↑ Abkhazia, S. Ossetia Formally Declared Occupied Territory. Архивирано на 3 септември 2008 г. Civil Georgia. 28 August 2008.
↑ „Regions and territories: Ajaria“. BBC News. 8 февруари 2011. Архивирано од изворникот на 2 февруари 2014. Посетено на 31 јануари 2011.
↑ 'Caucasus (region and mountains, Eurasia)' Архивирано на 27 април 2010 г.. Encyclopædia Britannica, 2010: "Occupying roughly 170,000 ми (440,000 km²), it is divided among Russia, Georgia, Azerbaijan, and Armenia and forms part of the traditional dividing line between Europe and Asia. It is bisected by the Caucasus Mountains; the area north of the Greater Caucasus range is called Ciscaucasia and the region to the south Transcaucasia. Inhabited from ancient times, it was under nominal Persian and Turkish suzerainty until conquered by Russia in the 18th–19th centuries."
↑ „CESWW – Definition of Central Eurasia“. Cesww.fas.harvard.edu. Архивирано од изворникот на 5 август 2010. Посетено на 6 август 2010.
↑ ^167,0 ^167,1 ^167,2 „Georgia:Geography“. Cac-biodiversity.org. Архивирано од изворникот на 11 May 2011. Посетено на 3 July 2011.
↑ „Endemic Species of the Caucasus“. Endemic-species-caucasus.info. 7 јануари 2009. Архивирано од изворникот на 12 април 2009. Посетено на 5 мај 2009.
↑ „Eucariota, Animalia, Chordata“. Georgian Biodiversity Database. Institute of Ecology. 2015. Архивирано од изворникот на 25 јуни 2016. Посетено на 7 јуни 2016.
↑ „Caucasian Spiders " Checklists & Maps“. Caucasus-spiders.info. Архивирано од изворникот на 28 March 2009. Посетено на 5 May 2009.
↑ Nakhutsrishvili, I.G. ["Flora of Spore Producing Plants of Georgia (Summary)"]. 888 pp., Tbilisi, Academy of Science of the Georgian SSR, 1986
↑ „Cybertruffle's Robigalia – Observations of fungi and their associated organisms“. cybertruffle.org.uk. Архивирано од изворникот на 20 септември 2011. Посетено на 27 јули 2011.
↑ Kirk, P.M., Cannon, P.F., Minter, D.W. and Stalpers, J. "Dictionary of the Fungi". Edn 10. CABI, 2008
↑ „Fungi of Georgia – potential endemics“. cybertruffle.org.uk. Архивирано од изворникот на 27 септември 2011. Посетено на 27 јули 2011.
↑ United States Department of State, Georgia: Executive Summary, Retrieved: 5 May 2016
↑ World Bank, Georgia Архивирано на 6 октомври 2016 г., Retrieved: 4 May 2016
↑ Russia Today, Georgia’s reforms please World Bank, 17 June 2007
↑ Transparency International, Corruption Perceptions Index 2015 Архивирано на 13 ноември 2019 г., Retrieved: 4 May 2016
↑ Freedom House, Freedom of the Press - 2016, Retrieved: 4 May 2016
↑ „Statement at the Conclusion of a IMF Mission to Georgia“. IMF. 2007-09-13. Посетено на 2008-09-22.
↑ ^181,0 ^181,1 „GeoStat.Ge“. Посетено на 3 March 2015. Грешка во наводот: Неважечка ознака <ref>; називот „geostat.ge“ е зададен повеќепати со различна содржина.
↑ European Commission, Georgia, Retrieved: 7 May 2016
↑ ^183,0 ^183,1 Civil Georgia, Georgia’s 2015 Foreign Trade, 20 January 2016
↑ Projected Hydropower Plants in Georgia http://www.minenergy.gov.ge/index.php?m=305^{[мртва врска]}
↑ „The World Factbook“. cia.gov. Архивирано од изворникот на 2015-10-16. Посетено на 2009-10-19.
↑ „International Energy Annual 2005nbxn“. Energy Information Administration. 2007-09-13. Архивирано од изворникот на 2008-05-14. Посетено на 2008-09-22.
↑ „Georgia“. Infoplease.com. Посетено на 2013-04-22.
↑ Russia and Georgia: economy as a battlefield en.rian.ru
↑ „Архивиран примерок“. Архивирано од изворникот на 2011-07-21. Посетено на 2008-09-22., Ministry of Energy of Georgia
↑ Main Indicators of Agriculture Development Архивирано на 29 септември 2008 г. investingeorgia.org
↑ [1] Архивирано на 12 март 2007 г.
↑ „GeoStat.Ge“. Посетено на 3 March 2015.
↑ Aaron Batten, Poullang Doung, Enerelt Enkhbold, Gemma Estrada, Jan Hansen, George Luarsabishvili, Md. Goland Mortaza, and Donghyun Park, 2015. The Financial Systems of Financially Less Developed Asian Economies: Key Features and Reform Priorities. ADB Economics Working Paper Series No. 450
↑ Arrivals of non-resident visitors at national borders of Georgia by country of citizenship^{[мртва врска]}
↑ „Total Output of Production in Tourism“. Архивирано од изворникот на 2013-05-17. Посетено на 2012-05-14.
↑ „Statistical Yearbook of Georgia 2016“. National Statistics Office of Georgia. 28 декември 2016. стр. 195. Архивирано од изворникот на 28 октомври 2017. Посетено на 3 ноември 2017.
↑ „Roads Department of Georgia“. Georoad.ge. Архивирано од изворникот на 14 мај 2012. Посетено на 10 јуни 2012.
↑ „Georgian Railway“. Railway.ge. Архивирано од изворникот на 6 мај 2012. Посетено на 10 јуни 2012.
↑ „Georgian Railway“. Railway.ge. Архивирано од изворникот на 7 October 2012. Посетено на 10 June 2012.
↑ „Georgian Railway“. Railway.ge. Архивирано од изворникот на 6 мај 2012. Посетено на 10 јуни 2012.
↑ „Georgian Railway“. Railway.ge. Архивирано од изворникот на 6 мај 2012. Посетено на 10 јуни 2012.
↑ „Baku-Tbilisi-Kars Railway Line Officially Launched“. Radio Free Europe/Radio Liberty. 30 октомври 2017. Архивирано од изворникот на 1 ноември 2017. Посетено на 3 ноември 2017.
↑ „Kutaisi's airport: Georgia's opportunity“. Evolutsia.Net. 18 January 2012. Архивирано од изворникот на 29 February 2012. Посетено на 10 June 2012.
↑ „Varna – Batumi“. Ukrferry. Архивирано од изворникот на 2 февруари 2017. Посетено на 31 јануари 2017.
↑ „Schedules“. Ukrferry. Архивирано од изворникот на 2 февруари 2017. Посетено на 31 јануари 2017.
↑ History of Modern Georgia, David Marshal Lang, p 18
↑ „ECMI – European Centre For Minority Issues Georgia“. www.ecmicaucasus.org. Архивирано од изворникот на 4 септември 2014. Посетено на 2 октомври 2014.
↑ „Total population by regions and ethnicity“. Архивирано од изворникот на 8 август 2016. Посетено на 2 мај 2016.
↑ „Deutsche Kolonisten in Georgien“. Einung. Архивирано од изворникот на 1 март 2017. Посетено на 31 јануари 2017.
↑ Georgia: Ethnic Russians Say, "There’s No Place Like Home" Архивирано на 16 февруари 2018 г.. EurasiaNet.org. 30 April 2009.
↑ ^211,0 ^211,1 Ethnic minorities in Georgia Архивирано на 1 мај 2009 г. (PDF). Federation Internationale des Ligues des Droits de l'Homme.
↑ Georgians deported as row deepens Архивирано на 29 септември 2009 г.. BBC News. 6 October 2006.
↑ „Immigrants by previous country of residence and usual place of residence“. Архивирано од изворникот на 9 август 2016. Посетено на 2 мај 2016.
↑ Human Rights Watch/Helsinki, Russia: The Ingush–Ossetian Conflict in the Prigorodnyi Region Архивирано на 13 мај 2007 г., May 1996.
↑ Statistical Yearbook of Georgia 2005: Population, Table 2.1, p. 33, Department for Statistics, Tbilisi (2005)
↑ World Directory of Minorities and Indigenous Peoples – Uzbekistan: Meskhetian Turks Архивирано на 16 октомври 2012 г.. Minority Rights Group International.
↑ Boeder (2002), p. 3
↑ Boeder (2005), p. 6
↑ Gamkrelidze (1966), p. 69
↑ Fähnrich & Sardzhveladze (2000)
↑ Kajaia (2001)
↑ Klimov (1998b), p. 14
↑ „Population by region, by native languages and fluently speak Georgian language“. Архивирано од изворникот на 8 август 2016. Посетено на 2 мај 2016.
↑ „Georgia Looks to Replace Russian with English“. Public Radio International. 16 септември 2010. Архивирано од изворникот на 24 јануари 2018. Посетено на 24 јануари 2018.
↑ GeoStat – Tbilisi
↑ ^226,0 ^226,1 Spilling, Michael. Georgia (Cultures of the world). 1997
↑ „Patriarchate of Georgia – Official web-site“. Patriarchate.ge. Архивирано од изворникот на 11 January 2015. Посетено на 10 June 2012.
↑ ^228,0 ^228,1 Riassophore, Adrian monk. "A brief history of Orthodox Christian Georgia." Orthodox Word, 2006: p. 11.
↑ Toumanoff, Cyril, "Iberia between Chosroid and Bagratid Rule", in Studies in Christian Caucasian History, Georgetown, 1963, pp. 374–377. Accessible online at „Архивиран примерок“. Архивирано од изворникот на 8 February 2012. Посетено на 2012-06-04.
↑ Rapp, Stephen H., Jr (2007). „7 – Georgian Christianity“. The Blackwell Companion to Eastern Christianity. John Wiley & Sons. стр. 138. ISBN 978-1-4443-3361-9. Посетено на 11 May 2012.
↑ ^231,0 ^231,1 „Immigrants by previous country of residence and usual place of residence“. Архивирано од изворникот на 9 август 2016. Посетено на 2 мај 2016.
↑ „მართლმადიდებელი ავტოკეფალური ეკლესიები“. საქართველოს საპატრიარქო. Архивирано од изворникот на 28 февруари 2017. Посетено на 27 февруари 2017.
↑ Jacobs, Dan Norman. Paul, Ellen Frankel. Studies of the Third Wave: Recent Migration of Soviet Jews to the United States VNR AG, 1 January 1981 ISBN 978-0-86531-143-5 pp. 13–14
↑ „Memorandum to the U.S. Government on Religious Violence in the Republic of Georgia (Human Rights Watch August 2001)“. Hrw.org. Архивирано од изворникот на 2 ноември 2008. Посетено на 5 мај 2009.
↑ „საქართველოს მოსახლეობის საყოველთაო აღწერის საბოლოო შედეგები“. netgazeti.ge. Netgazeti. 28 април 2016. Архивирано од изворникот на 13 мај 2016. Посетено на 28 април 2016.
↑ Caucasus Analytical Digest No.20 Архивирано на 25 март 2015 г., Heinrich Böll Stiftung, 11 October 2010
↑ „Georgia purges education system“. 29 јули 2005. Архивирано од изворникот на 19 декември 2008. Посетено на 10 септември 2008 – преку news.bbc.co.uk.
↑ Molly Corso (13 May 2005) Education reform rocks Georgia Архивирано на 31 јули 2016 г.. Eurasianet. United Nations Development Programme. Посетено на 2 September 2008.
↑ ^239,0 ^239,1 Education system in Georgia^{[мртва врска]}. National Tempus Office Georgia. Посетено на 2 September 2008. ^{[мртва врска]}
↑ „Centralized university entrance examinations“. National assessment and examinations center. Архивирано од изворникот на 26 февруари 2017. Посетено на 31 јануари 2017.
↑ Education institutions Архивирано на 11 мај 2011 г.. Ministry of Education and Science of Georgia. Посетено на 2 September 2008.
↑ „Authorized institutions“. Ministry of Education and Science of Georgia. Архивирано од изворникот на 22 октомври 2016. Посетено на 23 октомври 2016.
↑ „Gross enrollment ratio, primary, both sexes“. The World Bank. Архивирано од изворникот на 23 октомври 2016. Посетено на 23 октомври 2016.
↑ „New Tbilisi.Gov.Ge – თბილისის მერიის ოფიციალური ვებ გვერდი“. Tbilisi.gov.ge. Архивирано од изворникот на 20 February 2012. Посетено на 2014-01-05.
↑ „Contact“. gtu.ge. Архивирано од изворникот на 27 февруари 2017. Посетено на 16 февруари 2017.
↑ „Contact“. ug.edu.ge. Архивирано од изворникот на 1 март 2017. Посетено на 16 февруари 2017.
↑ „Contact“. cu.edu.ge. Архивирано од изворникот на 16 февруари 2017. Посетено на 16 февруари 2017.
↑ „Contact“. freeuni.edu.ge. Архивирано од изворникот на 17 февруари 2017. Посетено на 16 февруари 2017.
↑ Georgia : in the mountains of poetry 3rd rev. ed., Nasmyth, Peter
↑ Rapp, Stephen H. (2003), Studies In Medieval Georgian Historiography: Early Texts And Eurasian Contexts. Peeters Publishers, ISBN 90-429-1318-5
↑ I. Gagoshidze "The Achaemenid influence in Iberia" Boreas 19. (1996)
↑ Yarshater, Ehsan. "Encyclopædia Iranica" Архивирано на 7 мај 2016 г. Routledge & Keagan Paul, 2001. ISBN 978-0-933273-56-6 pp 464–479
↑ Kennan, Hans Dieter; и др. (2013). Vagabond Life: The Caucasus Journals of George Kennan. University of Washington Press. стр. 32. (...) Iranian power and cultural influence dominated eastern Georgia until the coming of the Russians
↑ Willem Floor, Edmund Herzig. Iran and the World in the Safavid Age I.B.Tauris, 15 September 2012 ISBN 1850439303 p 494
↑ ^255,0 ^255,1 Lang David, Georgians
↑ Lang, David Marshall. Georgia. p. 515.Предлошка:Request quotation
↑ „Georgian Alphabet“. 101languages.net. Архивирано од изворникот на 28 октомври 2012. Посетено на 30 октомври 2012.
↑ „Niko Pirosmani – Short Biographical Information“. Niko Pirosmani. Steele Communications. Архивирано од изворникот на 28 декември 2016. Посетено на 21 декември 2016.
↑ enpi-info.eu Архивирано на 3 март 2016 г.
↑ Freedom House, Georgia 2015 Press Freedom report Архивирано на 4 март 2016 г.
↑ Romans erected the statue of the Iberian King Pharsman after he demonstrated Georgian training methods during his visit to Rome; Cassius Dio, Roman History, LXIX, 15.3
↑ Williams, Douglas. Georgia in my Heart, 1999.
↑ „Rustavi 2 Broadcasting Company“. Rustavi2.com. 29 април 2012. Архивирано од изворникот на 1 May 2013.
↑ „Georgian National Broadcaster“. 1tv.ge. 30 April 2012.^{[мртва врска]}
↑ „Doing Business 2018“. The World Bank Group. Архивирано од изворникот на 1 ноември 2017. Посетено на 2 ноември 2017.
↑ „Index of Economic Freedom 2018“. The Heritage Foundation. Архивирано од изворникот на 16 септември 2017. Посетено на 4 февруари 2018.
↑ „Internet Freedom – 65 Country Score Comparison“. Freedom House. Архивирано од изворникот на 14 ноември 2017. Посетено на 15 ноември 2017.
↑ „Corruption Perceptions Index 2017“. Transparency International. Архивирано од изворникот на 24 ноември 2018. Посетено на 22 февруари 2018.
↑ „2017 state of world liberty index“. J. Patrick Rhamey Jr. Архивирано од изворникот на 22 октомври 2017. Посетено на 18 декември 2017.
↑ „World Freedom Index“. Архивирано од изворникот на 10 декември 2017. Посетено на 18 декември 2017.
↑ „The e-Government Index 2016“. United Nations. Архивирано од изворникот на 2 февруари 2017. Посетено на 26 јануари 2017.
↑ „Social Progress Index“. The Social Progress Imperative. Архивирано од изворникот на 11 март 2017. Посетено на 18 декември 2017.
↑ „The Rule of Law Index 2018“. World Justice Project. Архивирано од изворникот на 29 април 2015. Посетено на 4 февруари 2018.
↑ „2018 World Press Freedom Index“. Reporters without borders. Архивирано од изворникот на 1 февруари 2017. Посетено на 27 април 2018.
↑ „The Good Country Index 2017“. Simon Anholt. Архивирано од изворникот на 4 мај 2017. Посетено на 18 декември 2017.
↑ „Networked Readiness Index 2016“. World Economic Forum. Архивирано од изворникот на 21 декември 2016. Посетено на 21 декември 2016.
↑ „The Legatum Prosperity Index 2017“. Legatum Institute Foundation. Архивирано од изворникот на 18 декември 2017. Посетено на 18 декември 2017.
↑ „The Global Gender Gap Report 2017“. World Economic Forum. Архивирано од изворникот на 16 декември 2017. Посетено на 18 декември 2017.

Додатни информации

Braund, David (1994) Georgia in Antiquity: a History of Colchis and Transcaucasian Iberia 550 BC – AD 562 Clarendon Press, Oxford ISBN 0-19-814473-3
Brook, Stephen Claws of the Crab: Georgia and Armenia in Crisis
Burford, Tim Bradt Guide: Georgia
Goldstein, Darra The Georgian Feast: the Vibrant Culture and Savory Food of the Republic of Georgia
Karumidze, Zurab & Wertshtor, James V. Enough!: The Rose Revolution in the Republic of Georgia 2003
Kurtsikidze, Shorena & Chikovani, Vakhtang, Ethnography and Folklore of the Georgia-Chechnya Border: Images, Customs, Myths & Folk Tales of the Peripheries, Munich: Lincom Europa, 2008
Lonely Planet World Guide: Georgia, Armenia and Azerbaijan
Nasmyth, Peter Georgia: In the Mountains of Poetry
Rosen, Roger Georgia: A Sovereign Country in the Caucasus
Russell, Mary Please Don't Call It Soviet Georgia: a Journey Through a Troubled Paradise
Shelley, Louise; Scott, Erik & Latta, Anthony, eds. Organized Crime and Corruption in Georgia Routledge, Oxford.
Steavenson, Wendell Stories I Stole

Поврзано

Надворешни врски

Повеќе за Грузија на збратимените проекти на Википедија
	Дефиниции и преводи на Викиречник ^?
	Податотеки на Ризницата ^?
	Образовни ресурси на Викиуниверзитет ^?
	Новинарски известувања на Викивести ^?
	Мисли на Викицитат ^?
	Изворни текстови на Викиизвор ^?
	Прирачници на Викикниги ^?
^?	Информации за патување во Википатување ^? ^?

Влада

Претседател на Грузија
Влада на Грузија Архивирано на 27 април 2011 г.
Министерство за надворешни работи на Грузија Архивирано на 8 ноември 2008 г.
Оддел за туризам на Грузија Архивирано на 5 јануари 2009 г.
Шеф на држава и кабинет Архивирано на 24 јуни 2013 г.

Општо

„Светска книга на факти“ на ЦИА — запис за „Грузија“ (англиски)
Грузија на UCB
Грузија на Curlie (англиски)
Топографски карти на Грузија Архивирано на 9 октомври 2008 г.
Издаваштво и национална библиографија на Грузија Архивирано на 5 април 2010 г.

Вести

Грузија, Осетија и Абхазија Архивирано на 10 јуни 2009 г.
Georgian Daily
Georgia Times

[1] „Article 8“, Constitution of Georgia. In Abkhazian AR, also Abkhazian.

[2] „Constitution of Georgia“ (PDF). Parliament of Georgia. Архивирано од изворникот (PDF) на 10 December 2017.

[3] „საქართველოს პარლამენტმა მთავრობას ნდობა გამოუცხადა [ფოტო/ვიდეო] – 1TV“. Архивирано од изворникот на 21 јуни 2018. Посетено на 20 јуни 2018.

[4] „Number of Population“. Архивирано од изворникот (PDF) на 16 јули 2011. Посетено на 3 мај 2019.

[2014_Census-5] „2014 General Population Census Main Results General Information — National Statistics Office of Georgia“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 8 август 2016. Посетено на 2 мај 2016.

[imf.org-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 „World Economic Outlook Database, October 2018“. IMF.org. International Monetary Fund. Посетено на 23 April 2019.

[wb-gini-7] „GINI index (World Bank estimate)“. data.worldbank.org. World Bank. Архивирано од изворникот на 20 јули 2018. Посетено на 23 април 2019.

[HDI-8] 8,0 ^8,1 „Human Development Indicators“. United Nations Development Programme. 2018. Архивирано од изворникот на 18 септември 2018. Посетено на 18 септември 2018.

[Geographic_Encyclopaedia-9] International Geographic Encyclopaedia and Atlas. Springer: 1979, p. 273

[EU_perspective-10] Европски парламент, Resolution 2014/2717(RSP):"...pursuant to Article 49 of the Treaty on European Union, Georgia, Moldova and Ukraine – like any other European state – have a European perspective and may apply to become members of the Union...""

[11] Braund, David. Georgia in Antiquity: A History of Colchis and Transcaucasian Iberia, 550 BC-AD 562, pp. 17-18

[12] Тбилиси го менува името на државата Архивирано на 1 јули 2011 г., www.netpress.com.mk

[PhoenixThe-13] 13,0 ^13,1 Phoenix: The Peoples of the Hills: Ancient Ararat and Caucasus by Charles Burney, David Marshall Lang, Phoenix Press; New Ed edition (31 December 2001)

[independent8k-14] Keys, David (28 декември 2003). „Now that's what you call a real vintage: professor unearths 8,000-year-old wine“. The Independent. Архивирано од изворникот на 25 септември 2015. Посетено на 28 август 2017.

[15] „Evidence of ancient wine found in Georgia a vintage quaffed some 6,000 years BC“. Euronews. 21 мај 2015. Архивирано од изворникот на 24 мај 2015. Посетено на 24 мај 2015.

[saunje.ge-16] Thomas Stöllner, Irina Gambaschidze (2014) The Gold Mine of Sakdrisi and Earliest Mining and Metallurgy in the Transcausus and the Kura-Valley System Архивирано на 18 ноември 2015 г.

[LOCge15-17] "Christianity and the Georgian Empire" (early history) Library of Congress, March 1994, webpage:LCweb2-ge0015 Архивирано на 5 февруари 2017 г..

[18] David Marshall Lang (1997). Lives and Legends of the Georgian Saints (2. изд.). St. Vladimir's Seminary Press. ISBN 978-0913836293.

[Armenia,_Azerbaijan_1996,_p._158-19] Ronald Grigor Suny. Armenia, Azerbaijan, and Georgia – "Christianity and the Georgian Empire". DIANE Publishing, 1 Apr 1996, p. 158

[20] Mikaberidze, Alexander (2015). Historical Dictionary of Georgia (2. изд.). Rowman & Littlefield. стр. 527–529. ISBN 978-1-4422-4146-6. Архивирано од изворникот на 1 мај 2016. Посетено на 1 декември 2017.

[21] „Georgia iii. Iranian elements in Georgian art and archeology“. Архивирано од изворникот на 17 мај 2015. Посетено на 22 април 2015.

[22] Cyril Toumanoff (1967). Studies in Christian Caucasian History. Georgetown University Press. стр. 83–84, 377.

[23] Sketches of Georgian Church History by Theodore Edward Dowling

[24] Dr Stephen H Rapp Jr. The Sasanian World through Georgian Eyes: Caucasia and the Iranian Commonwealth in Late Antique Georgian Literature Архивирано на 16 април 2017 г. Ashgate Publishing, Ltd., 28 Sep. 2014. ISBN 1472425529 p 160

[25] Ronald Grigor Suny. The Making of the Georgian Nation Indiana University Press, 1994 ISBN 0-253-20915-3 p 22

[26] Smith, Graham; Vivien Law (1998). Nation-building in the post-Soviet borderlands. Cambridge University Press. стр. 56. ISBN 978-0-521-59968-9.

[27] Alexei Zverev, Ethnic Conflicts in the Caucasus; Graham Smith, Edward A Allworth, Vivien A Law et al., pages 56–58; Abkhaz by W. Barthold [V. Minorsky] in the Encyclopaedia of Islam; The Georgian-Abkhaz State (summary), by George Anchabadze, in: Paul Garb, Arda Inal-Ipa, Paata Zakareishvili, editors, Aspects of the Georgian-Abkhaz Conflict: Cultural Continuity in the Context of Statebuilding, Volume 5, 26–28 August 2000.

[28] Rapp 2007, стр. 145

[FOOTNOTEEastmond109-29] 29,0 ^29,1 Eastmond, стр. 109.

[30] David Marshall Lang (1976). Modern History of Soviet Georgia. London: Greenwood Press. стр. 29. ISBN 978-0837181837.

[31] Ivana Marková; Alex Gillespie, уред. (2011). Trust and Conflict: Representation, Culture and Dialogue. Cultural Dynamics of Social Representation. стр. 43. ISBN 978-0415593465.

[32] Howard Aronson; Dodona Kiziria (1999). Georgian Literature and Culture. Slavica. стр. 119. ISBN 978-0893572785.

[33] Suny, Ronald Grigor (1996). Armenia, Azerbaijan, and Georgia. DIANE Publishing. стр. 184. ISBN 978-0-7881-2813-4. Архивирано од изворникот на 21 декември 2016. Посетено на 1 декември 2017. The Knight in the Panther Skin occupies a unique position as the Georgian national epic.

[javaxisvili-34] Предлошка:Ka icon Javakhishvili, Ivane (1982), k'art'veli eris istoria (The History of the Georgian Nation), vol. 2, pp. 184–187. Tbilisi State University Press.

[Eastmond-35] Antony Eastmond (2010). Royal Imagery in Medieval Georgia. Penn State Press. стр. 93. ISBN 978-0271016283.

[36] „Imagining history at the crossroads: Persia, Byzantium, and the architects of the written Georgian past, Volume 2 p 652“. University of Michigan 1997. 1997. Посетено на 25 September 2016.

[FOOTNOTEEastmond93-95-37] Eastmond, стр. 93-95.

[38] René Grousset, Rene (1991). 'The Empire of the Steppes. Rutgers University Press. стр. 260.

[39] Mikaberidze, Alexander (2015). Historical Dictionary of Georgia (2. изд.). Rowman & Littlefield. стр. xxxi. ISBN 978-1442241466.

[40] Ronald Grigor Suny. "The Making of the Georgian Nation" Indiana University Press, 1994. p 55

[FOOTNOTEFisherAveryHamblyMelville1991328-41] Fisher и др. 1991, стр. 328.

[42] „Архивиран примерок“ Георгиевский трактат [Treaty of Georgievsk] (руски). Moscow State University. 24 јули 1783. Архивирано од изворникот на 1 мај 2015. Посетено на 1 февруари 2015.

[43] „Relations between Tehran and Moscow, 1797–2014“. Посетено на 17 May 2015.

[44] Mikaberidze, Alexander (2009), Burnham, Robert (уред.), Peter Bagration: The Best Georgian General of the Napoleonic Wars, The Napoleon Series, Архивирано од изворникот на 16 август 2018, Посетено на 19 февруари 2019

[45] Gvosdev (2000), p. 85.

[46] Avalov (1906), p. 186.

[47] Gvosdev (2000), p. 86.

[48] Lang (1957), p. 249.

[49] Lang (1957), p. 251.

[50] Lang (1957), p. 247.

[51] Lang (1957), p. 252.

[52] Timothy C. Dowling Russia at War: From the Mongol Conquest to Afghanistan, Chechnya, and Beyond Архивирано на 8 февруари 2017 г. pp 728 ABC-CLIO, 2 December 2014 ISBN 1598849484

[Suny-53] Suny, Ronald Grigor (1994), The Making of the Georgian Nation: 2nd edition, p. 64. Indiana University Press, ISBN 0253209153

[54] Allen F. Chew: An Atlas of Russian History: Eleven Centuries of Changing Borders. Yale University Press, 1970, p. 74.

[55] Stefan Talmon (1998), Recognition of Governments in International Law, p. 289–290. Oxford University Press, ISBN 0-19-826573-5.

[shirokov-56] Широков, И. В.; Тарасов, А. А. (2010). Наша маленькая Хоста – Исторический очерк (руски). Sochi. Архивирано од изворникот на 20 февруари 2014. Посетено на 2 февруари 2014.

[57] Knight, Amy. Beria: Stalin's First Lieutenant, Princeton University Press, Princeton, New Jersey, p. 237, ISBN 978-0-691-01093-9.

[58] "Ethnic tensions: War in the Caucasus is Stalin's legacy Архивирано на 20 јуни 2018 г.". The Independent. 17 August 2008.

[GovtofGeorgia-59] „Government of Georgia:About Georgia“. gov.ge. Архивирано од изворникот на 21 август 2016. Посетено на 9 август 2016.

[princeton-60] 60,0 ^60,1 „Georgia: Abkhazia and South Ossetia“. www.pesd.princeton.edu. Encyclopedia Princetoniensis. Архивирано од изворникот на 4 август 2018. Посетено на 16 март 2019.

[hrwreport-61] „Georgia/Abchasia: Violations of the laws of war and Russia's role in the conflict“. Hrw.org. март 1995. Архивирано од изворникот на 20 февруари 2001. Посетено на 4 декември 2016.

[62] „Russia – The Ingush–Ossetian conflict in the Prigorodnyi region“. Human Rights Watch/Helsinki. мај 1996. Архивирано од изворникот на 13 мај 2007. Посетено на 18 јули 2007.

[63] „EurasiaNet Eurasia Insight – Georgia's Rose Revolution: Momentum and Consolidation“. Eurasianet.org. Архивирано од изворникот на 5 август 2009. Посетено на 5 мај 2009.

[64] „არჩევნების ისტორია“. Tabula. 17 август 2016. Архивирано од изворникот на 7 ноември 2017. Посетено на 2 ноември 2017.Предлошка:Ka-icon

[65] Gorshkov, Nikolai (19 септември 2002). „Duma prepares for Georgia strike“. BBC News. Архивирано од изворникот на 29 септември 2009. Посетено на 24 јули 2009.

[66] „Russia, Georgia strike deal on bases“. Civil Georgia, Tbilisi. 30 May 2005. Архивирано од изворникот на 13 August 2008.

[67] „Russia Hands Over Batumi Military Base to Georgia“. Civil Georgia, Tbilisi. 13 ноември 2007. Архивирано од изворникот на 14 мај 2011. Посетено на 24 јули 2009.

[shelling-68] 68,0 ^68,1 Brian Whitmore (12 септември 2008). „Is The Clock Ticking For Saakashvili?'“. RFE/RL. Архивирано од изворникот на 3 септември 2014. Посетено на 3 септември 2014.

[tall_order-69] „Russia criticised over Abkhazia“. BBC News. 24 април 2008. Архивирано од изворникот на 15 август 2008. Посетено на 19 ноември 2015.

[counterproductive-70] „Russia says UN Abkhazian refugee resolution counterproductive“. RIA Novosti. 16 мај 2008. Архивирано од изворникот на 9 октомври 2014. Посетено на 19 ноември 2015.

[71] „Countdown in the Caucasus: Seven days that brought Russia and Georgia to war“. Financial Times. 26 август 2008. Архивирано од изворникот на 20 септември 2008.

[feud-72] 72,0 ^72,1 Marc Champion; Andrew Osborn (16 August 2008). „Smoldering Feud, Then War“. The Wall Street Journal.

[73] Luke Harding (19 ноември 2008). „Georgia calls on EU for independent inquiry into war“. The Guardian. Архивирано од изворникот на 13 септември 2017. Посетено на 4 декември 2017.

[Allison-74] 74,0 ^74,1 ^74,2 Roy Allison (2008). „Russia resurgent? Moscow's campaign to 'coerce Georgia to peace'“ (PDF). International Affairs. 84 (6): 1145–1171. doi:10.1111/j.1468-2346.2008.00762.x. Архивирано од изворникот (PDF) на 23 април 2016. Посетено на 19 ноември 2015.

[75] Jean-Rodrigue Paré (13 февруари 2009). „The Conflict Between Russia and Georgia“. Parliament of Canada. Архивирано од изворникот на 2 јануари 2016. Посетено на 19 ноември 2015.

[76] „Georgia 'started unjustified war'“. BBC News. 30 септември 2009. Архивирано од изворникот на 20 април 2010. Посетено на 18 февруари 2019.

[77] „EU Report: Independent Experts Blame Georgia for South Ossetia War“. Der Spiegel. 21 септември 2009. Архивирано од изворникот на 2 септември 2018. Посетено на 18 февруари 2019.

[78] „Saakashvili Appeals for Peace in Televised Address“. Civil.Ge. 7 август 2008. Архивирано од изворникот на 19 октомври 2014. Посетено на 3 септември 2014.

[Jamestown_Goals-79] „The Goals Behind Moscow's Proxy Offensive in South Ossetia“. The Jamestown Foundation. 8 август 2008. Архивирано од изворникот на 26 октомври 2014. Посетено на 3 септември 2014.

[80] „Georgian conflict puts U.S. in middle“. Chicago Tribune. 9 август 2008. Архивирано од изворникот на 16 октомври 2014. Посетено на 3 септември 2014.

[washingtonpost.com-81] Peter Finn (17 август 2008). „A Two-Sided Descent into Full-Scale War“. The Washington Post. Архивирано од изворникот на 6 ноември 2012. Посетено на 28 август 2017.

[rmd_source_1-82] Allenova, Olga (8 август 2008). „Архивиран примерок“ Первая миротворческая война (руски). Kommersant. Архивирано од изворникот на 23 август 2008. Посетено на 19 ноември 2015.

[83] Pavel Felgenhauer (14 август 2008). „The Russian-Georgian War was Preplanned in Moscow“. Архивирано од изворникот на 20 август 2014. Посетено на 3 септември 2014.

[NYTFreshev-84] Chivers, C.J. (15 септември 2008). „Georgia Offers Fresh Evidence on War's Start“. The New York Times. Архивирано од изворникот на 16 јуни 2017. Посетено на 28 август 2017.

[85] „Архивиран примерок“ СМИ: российские войска вошли в Южную Осетию еще до начала боевых действий (руски). NEWSru.com. 11 септември 2008. Архивирано од изворникот на 2 јануари 2016. Посетено на 19 ноември 2015.

[roudik-86] „Russian Federation: Legal Aspects of War in Georgia“. Library of Congress. Архивирано од изворникот на 16 July 2014.

[radar-87] 87,0 ^87,1 Harding, Luke (11 август 2008). „'I got my children out minutes before the bombs fell'“. The Guardian. Архивирано од изворникот на 5 март 2017. Посетено на 24 мај 2017.

[88] „Abkhaz separatists strike disputed Georgia gorge“. Reuters. 9 август 2008. Архивирано од изворникот на 24 септември 2015. Посетено на 1 јули 2017.

[new_front_deeper-89] „Russia opens new front, drives deeper into Georgia“. Associated Press. 11 August 2008. Архивирано од изворникот на 14 August 2008.

[gori_central-90] Schwirtz, Michael; Barnard, Anne; Kramer, Andrew E. (11 август 2008). „Russian Forces Capture Military Base in Georgia“. The New York Times. Архивирано од изворникот на 22 јуни 2017. Посетено на 28 август 2017.

[Russia_NYTimes-91] Kramer, Andrew E.; Barry, Ellen (12 август 2008). „Russia, in Accord With Georgians, Sets Withdrawal“. The New York Times. Архивирано од изворникот на 9 ноември 2012. Посетено на 28 август 2017.

[gori_major-92] Steven Lee Myers (13 август 2008). „Bush, Sending Aid, Demands That Moscow Withdraw“. The New York Times. Архивирано од изворникот на 29 октомври 2017. Посетено на 28 август 2017.

[Fact-finding-93] „Report. Volume I“ (PDF). Independent International Fact-Finding Mission on the Conflict in Georgia. September 2009. стр. 27. Архивирано од изворникот (PDF) на 7 October 2009.

[Damage-94] „Amnesty International Satellite Images Reveal Damage to South Ossetian Villages After...“. Reuters. 9 октомври 2008. Архивирано од изворникот на 22 февруари 2014.

[95] „Civilians in the line of fire“ (PDF). Amnesty International. ноември 2008. Архивирано од изворникот (PDF) на 22 февруари 2014. Посетено на 3 септември 2014.

[96] „Georgia Marks Anniversary of War“. BBC News. 7 август 2009. Архивирано од изворникот на 8 август 2014. Посетено на 3 септември 2014.

[97] „Архивиран примерок“ Эдуард Кокойты: мы там практически выровняли все (руски). Kommersant. 15 август 2008. Архивирано од изворникот на 16 септември 2014. Посетено на 3 септември 2014.

[98] „Rights Groups Say South Ossetian Militias Burning Georgian Villages“. RFE/RL. 30 септември 2008. Архивирано од изворникот на 3 септември 2014. Посетено на 3 септември 2014.

[99] „Russia Endorses Six-Point Plan“. Civil.Ge. 12 август 2008. Архивирано од изворникот на 12 август 2008. Посетено на 14 август 2008.

[http-100] Kunkle, Fredrick (18 август 2008). „Bush, European Leaders Urge Quick Withdrawal From Georgia“. Washington Post. Архивирано од изворникот на 30 јуни 2017. Посетено на 28 август 2017.

[kremlin-101] „Statement by President of Russia Dmitry Medvedev“. The Kremlin. 26 August 2008. Архивирано од изворникот на 2 September 2008.

[break-102] „Georgia breaks ties with Russia“. BBC News. 29 август 2008. Архивирано од изворникот на 6 октомври 2014. Посетено на 3 септември 2014.

[en.rian-103] „Russia hands over control of Georgian buffer zones to EU“. RIA Novosti. 9 October 2008. Архивирано од изворникот на 12 October 2008.

[parliament.ge-104] 104,0 ^104,1 „Resolution of the Parliament of Georgia on the Occupation of the Georgian Territories by the Russian Federation“. 29 August 2008. Архивирано од изворникот на 3 September 2008.

[105] „Abkhazia, S.Ossetia Formally Declared Occupied Territory“. Civil.Ge. 28 август 2008. Архивирано од изворникот на 23 јули 2009. Посетено на 19 декември 2018.

[106] „Georgia opens new parliament in Kutaisi, far from the capital“. Washington Post. 26 May 2012. Архивирано од изворникот на 11 December 2018. Посетено на 26 May 2012.

[107] „Saakashvili Concedes Defeat in Parliamentary Election“, Civil, 2 October 2012, Архивирано од изворникот на 7 January 2013

[misha-108] Berry, Lynn (7 January 2008). „Georgia Leader: Country on Right Track“. Fox News. Архивирано од изворникот на 8 January 2008. Посетено на 17 October 2008.

[109] „Freedom in the World 2008“ (PDF). Freedom House. Архивирано од изворникот (PDF) на 31 January 2011. Посетено на 23 December 2011.

[110] „Georgia“. State.gov. 2 април 2012. Посетено на 5 септември 2012.

[111] „Shareholders and Board of Governors“. European Bank for Reconstruction and Development. Архивирано од изворникот на 28 февруари 2017. Посетено на 23 февруари 2017.

[112] „Georgia Resident Mission“. Asian Development Bank. Архивирано од изворникот на 28 февруари 2017. Посетено на 23 февруари 2017.

[113] „Ministry of Foreign Affairs of Georgia – Relations between Georgia and the Republic of France“. mfa.gov.ge. Архивирано од изворникот на 25 декември 2016. Посетено на 27 февруари 2017.

[114] „Ministry of Foreign Affairs of Georgia – Relations between Georgia and the Federal Republic of Germany“. mfa.gov.ge. Архивирано од изворникот на 24 декември 2016. Посетено на 27 февруари 2017.

[115] „Ministry of Foreign Affairs of Georgia – Relations between Georgia and the State of Israel“. mfa.gov.ge. Архивирано од изворникот на 5 September 2011. Посетено на 28 March 2010.

[116] „Ministry of Foreign Affairs of Georgia – Relations between Georgia and Japan“. Mfa.gov.ge. Архивирано од изворникот на 3 September 2008. Посетено на 5 May 2009.

[117] „Ministry of Foreign Affairs of Georgia – Visa Information for Foreign Citizens“. Mfa.gov.ge. 30 април 2009. Архивирано од изворникот на 3 September 2008. Посетено на 5 May 2009. (South Korea is on the list of the countries whose citizens do not need a visa to enter and stay on the territory of Georgia for 360 days)

[118] „Ministry of Foreign Affairs of Georgia – Democratic Socialist Republic of Sri Lanka“. Mfa.gov.ge. Архивирано од изворникот на 3 September 2008. Посетено на 5 May 2009.

[119] „Ministry of Foreign Affairs of Georgia – Relations between Georgia and the Republic of Turkey“. mfa.gov.ge. Архивирано од изворникот на 24 декември 2016. Посетено на 27 февруари 2017.

[120] „Ministry of Foreign Affairs of Georgia – Relations between Georgia and Ukraine“. mfa.gov.ge. Архивирано од изворникот на 24 декември 2016. Посетено на 27 февруари 2017.

[121] „Relations Between Georgia and the United States of America“. usa.mfa.gov.ge. Архивирано од изворникот на 23 јули 2017. Посетено на 27 февруари 2017.

[122] „Bilateral Relations“. mfa.gov.ge. Архивирано од изворникот на 9 февруари 2017. Посетено на 27 февруари 2017.

[123] „U.S. Announces New Military Assistance Program for Georgia“. Civil.Ge. 1 July 2001. Архивирано од изворникот на 12 August 2008. Посетено на 5 May 2009.

[124] „Georgia's way to NATO“. Mfa.gov.ge. 27 мај 2010. Архивирано од изворникот на 27 August 2008. Посетено на 2 November 2010.

[125] „NDI Poll: Economy Still Top Concern for Georgians; Support for NATO and EU Stable“ (PDF). National Democratic Institute. 16 јануари 2017. Архивирано од изворникот (PDF) на 27 февруари 2017. Посетено на 27 февруари 2017.

[126] „Europe | Bush praises Georgian democracy“. BBC News. 10 мај 2005. Архивирано од изворникот на 19 декември 2008. Посетено на 5 мај 2009.

[127] Bush Heads to Europe for G – 8 Summit^{[мртва врска]}, The New York Times

[128] EU, Georgia Sign ENP Action Plan, Civil Georgia, 2 October 2006.

[129] „EU/Georgia Association Agreement“. EEAS. 13 септември 2016. Архивирано од изворникот на 28 февруари 2017. Посетено на 27 февруари 2017.

[130] „Visas: Council confirms agreement on visa liberalisation for Georgia“. European Council – Council of the European Union. 20 декември 2016. Архивирано од изворникот на 28 февруари 2017. Посетено на 27 февруари 2017.

[131] „Visas: Council adopts regulation on visa liberalisation for Georgians“. European Council – Council of the European Union. 27 февруари 2017. Архивирано од изворникот на 27 февруари 2017. Посетено на 27 февруари 2017.

[CIA_Factbook_Georgia-132] 132,0 ^132,1 „Georgia“. Cia.gov. Архивирано од изворникот на 14 ноември 2016. Посетено на 2 мај 2016.

[133] „Budget“ (PDF). Ministry of Defence of Georgia. Архивирано од изворникот (PDF) на 2 февруари 2017. Посетено на 26 јануари 2017.

[134] „Delta History“. STC Delta. Архивирано од изворникот на 5 јули 2016. Посетено на 21 јули 2016.

[135] „Delta Products“. STC Delta. Архивирано од изворникот на 15 јули 2016. Посетено на 21 јули 2016.

[136] Collin, Matthew (9 март 2007). „Georgia to double troops in Iraq“. BBC News. Архивирано од изворникот на 22 декември 2016. Посетено на 21 јули 2016.

[civil1-137] „MoD Releases Details on Georgian Troops Wounded in May 13 Helmand Attack“. Civil Georgia. 14 May 2013. Архивирано од изворникот на 19 June 2013. Посетено на 21 July 2016.

[138] „Georgia deploying 750 soldiers to Afghanistan“. Hurriyet Daily News. Agence France-Presse. 4 август 2010. Архивирано од изворникот на 6 мај 2016. Посетено на 21 јули 2016.

[139] Mikheil Saakashvili (14 декември 2009). „Why Georgia sends troops to Afghanistan“. The Daily Telegraph. Архивирано од изворникот на 29 април 2016. Посетено на 21 јули 2016.

[140] Ostroska, Jessica (16 јули 2014). „Georgian Army ends mission in Helmand“. Afghanistan International Security Assistance Force. Архивирано од изворникот на 8 август 2014. Посетено на 21 јули 2016.

[141] „Georgian Soldier Killed in Afghanistan“. 23 September 2015. Архивирано од изворникот на 11 October 2017. Посетено на 21 July 2016.

[civil2-142] „Georgian Troops End Mission in Helmand“. Civil Georgia. 17 July 2014. Архивирано од изворникот на 5 August 2014. Посетено на 21 July 2016.

[143] „Georgian Soldier Succumbs to Injuries Suffered in Afghanistan“. Civil Georgia. 8 June 2015. Архивирано од изворникот на 11 October 2017. Посетено на 8 June 2015.

[mcclatchydc.com-144] 144,0 ^144,1 Mark McDonald, Knight Ridder Newspapers. „Firing of traffic police force stands as a symbol of hope in Georgia | McClatchy“. Mcclatchydc.com. Архивирано од изворникот на 11 January 2013. Посетено на 30 October 2012.

[145] „Georgia's National Police Corruption Project“. NPR. 15 септември 2005. Архивирано од изворникот на 27 ноември 2012. Посетено на 30 октомври 2012.

[146] Building security in the Republic of Georgia Andrew Stamer Retrieved 1 June 2007

[147] „Remarks by President Saakashvili at the CIS Summit in Tbilisi“. President of Georgia. 3 June 2005. Архивирано од изворникот на 14 June 2011. Посетено на 23 December 2007.

[148] „Security Notice“. American Embassy Tbilisi. Архивирано од изворникот на 15 August 2007. Посетено на 23 December 2007.

[149] „Georgia's public defender“. Ombudsman.ge. Архивирано од изворникот на 21 јули 2011. Посетено на 3 јули 2011.

[150] „Alternative report on the implementation by Georgia of the Framework Convention for the Protection of National Minorities in the region of Kvemo Kartli – Tbilisi, 2008 – p. 58–59“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 18 јули 2011. Посетено на 3 јули 2011.

[151] „US, Britain, call for probe into May 26 events in Georgia“. News.Az. 28 мај 2011. Архивирано од изворникот на 1 јуни 2011. Посетено на 3 јули 2011.

[152] Rachel Denber, Europe and Central Asia deputy director (26 мај 2011). „Georgia: Police Used Excessive Force on Peaceful Protests | Human Rights Watch“. Hrw.org. Архивирано од изворникот на 2 јули 2011. Посетено на 3 јули 2011.

[153] „Tbilisi Mayor's Offers Protesters Alternative Venues for Rally“. Civil.ge. Архивирано од изворникот на 22 јули 2011. Посетено на 30 октомври 2012.

[ABC-AP-154] 154,0 ^154,1 Misha, Dzhindzhikhashvili (26 мај 2011). „Georgian Police Say 2 Killed in Protest Dispersal“. ABC News. Associated Press. Архивирано од изворникот на 22 јануари 2012. Посетено на 24 декември 2011.

[155] „Audio, Video Recordings Implicate Protest Leaders to 'Plotting Violence'“. Civil.ge. Архивирано од изворникот на 25 октомври 2012. Посетено на 30 октомври 2012.

[156] Luke Harding in Moscow and agencies (9 април 2009). „Thousands gather for street protests against Georgian president Mikheil Saakashvili“. The Guardian. UK. Архивирано од изворникот на 6 септември 2013. Посетено на 3 јули 2011.

[157] „Registry of Municipalities“. National Agency of Public Registry. Архивирано од изворникот на 2 февруари 2017. Посетено на 23 јануари 2017.

[158] „Government of Georgia – Abkhazia“. Government.gov.ge. Архивирано од изворникот на 17 July 2011. Посетено на 3 July 2011.

[159] „Regions and territories: Abkhazia“. BBC News. 8 февруари 2011. Архивирано од изворникот на 20 април 2010. Посетено на 30 јануари 2011.

[BBC_South_Ossetia-160] 160,0 ^160,1 „Regions and territories: South Ossetia“. BBC News. 8 февруари 2011. Архивирано од изворникот на 17 февруари 2011. Посетено на 30 јануари 2011.

[161] „Human Rights in the Occupied Territories of Georgia“. Osce.org. Архивирано од изворникот на 16 јуни 2012. Посетено на 30 октомври 2012.

[162] „Russian Passportization“. The New York Times. Архивирано од изворникот на 15 ноември 2012. Посетено на 30 октомври 2012.

[163] Abkhazia, S. Ossetia Formally Declared Occupied Territory. Архивирано на 3 септември 2008 г. Civil Georgia. 28 August 2008.

[164] „Regions and territories: Ajaria“. BBC News. 8 февруари 2011. Архивирано од изворникот на 2 февруари 2014. Посетено на 31 јануари 2011.

[165] 'Caucasus (region and mountains, Eurasia)' Архивирано на 27 април 2010 г.. Encyclopædia Britannica, 2010: "Occupying roughly 170,000 ми (440,000 km²), it is divided among Russia, Georgia, Azerbaijan, and Armenia and forms part of the traditional dividing line between Europe and Asia. It is bisected by the Caucasus Mountains; the area north of the Greater Caucasus range is called Ciscaucasia and the region to the south Transcaucasia. Inhabited from ancient times, it was under nominal Persian and Turkish suzerainty until conquered by Russia in the 18th–19th centuries."

[166] „CESWW – Definition of Central Eurasia“. Cesww.fas.harvard.edu. Архивирано од изворникот на 5 август 2010. Посетено на 6 август 2010.

[Cac-167] 167,0 ^167,1 ^167,2 „Georgia:Geography“. Cac-biodiversity.org. Архивирано од изворникот на 11 May 2011. Посетено на 3 July 2011.

[168] „Endemic Species of the Caucasus“. Endemic-species-caucasus.info. 7 јануари 2009. Архивирано од изворникот на 12 април 2009. Посетено на 5 мај 2009.

[169] „Eucariota, Animalia, Chordata“. Georgian Biodiversity Database. Institute of Ecology. 2015. Архивирано од изворникот на 25 јуни 2016. Посетено на 7 јуни 2016.

[Caucasus-spiders.info-170] „Caucasian Spiders " Checklists & Maps“. Caucasus-spiders.info. Архивирано од изворникот на 28 March 2009. Посетено на 5 May 2009.

[171] Nakhutsrishvili, I.G. ["Flora of Spore Producing Plants of Georgia (Summary)"]. 888 pp., Tbilisi, Academy of Science of the Georgian SSR, 1986

[cybertruffle1-172] „Cybertruffle's Robigalia – Observations of fungi and their associated organisms“. cybertruffle.org.uk. Архивирано од изворникот на 20 септември 2011. Посетено на 27 јули 2011.

[173] Kirk, P.M., Cannon, P.F., Minter, D.W. and Stalpers, J. "Dictionary of the Fungi". Edn 10. CABI, 2008

[174] „Fungi of Georgia – potential endemics“. cybertruffle.org.uk. Архивирано од изворникот на 27 септември 2011. Посетено на 27 јули 2011.

[175] United States Department of State, Georgia: Executive Summary, Retrieved: 5 May 2016

[176] World Bank, Georgia Архивирано на 6 октомври 2016 г., Retrieved: 4 May 2016

[177] Russia Today, Georgia’s reforms please World Bank, 17 June 2007

[178] Transparency International, Corruption Perceptions Index 2015 Архивирано на 13 ноември 2019 г., Retrieved: 4 May 2016

[179] Freedom House, Freedom of the Press - 2016, Retrieved: 4 May 2016

[180] „Statement at the Conclusion of a IMF Mission to Georgia“. IMF. 2007-09-13. Посетено на 2008-09-22.

[geostat.ge-181] 181,0 ^181,1 „GeoStat.Ge“. Посетено на 3 March 2015. Грешка во наводот: Неважечка ознака <ref>; називот „geostat.ge“ е зададен повеќепати со различна содржина.

[Georgia-182] European Commission, Georgia, Retrieved: 7 May 2016

[Georgia’s_2015_Foreign_Trade-183] 183,0 ^183,1 Civil Georgia, Georgia’s 2015 Foreign Trade, 20 January 2016

[184] Projected Hydropower Plants in Georgia http://www.minenergy.gov.ge/index.php?m=305^{[мртва врска]}

[185] „The World Factbook“. cia.gov. Архивирано од изворникот на 2015-10-16. Посетено на 2009-10-19.

[186] „International Energy Annual 2005nbxn“. Energy Information Administration. 2007-09-13. Архивирано од изворникот на 2008-05-14. Посетено на 2008-09-22.

[187] „Georgia“. Infoplease.com. Посетено на 2013-04-22.

[188] Russia and Georgia: economy as a battlefield en.rian.ru

[189] „Архивиран примерок“. Архивирано од изворникот на 2011-07-21. Посетено на 2008-09-22., Ministry of Energy of Georgia

[190] Main Indicators of Agriculture Development Архивирано на 29 септември 2008 г. investingeorgia.org

[191] [1] Архивирано на 12 март 2007 г.

[External_Trade-192] „GeoStat.Ge“. Посетено на 3 March 2015.

[193] Aaron Batten, Poullang Doung, Enerelt Enkhbold, Gemma Estrada, Jan Hansen, George Luarsabishvili, Md. Goland Mortaza, and Donghyun Park, 2015. The Financial Systems of Financially Less Developed Asian Economies: Key Features and Reform Priorities. ADB Economics Working Paper Series No. 450

[194] Arrivals of non-resident visitors at national borders of Georgia by country of citizenship^{[мртва врска]}

[195] „Total Output of Production in Tourism“. Архивирано од изворникот на 2013-05-17. Посетено на 2012-05-14.

[196] „Statistical Yearbook of Georgia 2016“. National Statistics Office of Georgia. 28 декември 2016. стр. 195. Архивирано од изворникот на 28 октомври 2017. Посетено на 3 ноември 2017.

[197] „Roads Department of Georgia“. Georoad.ge. Архивирано од изворникот на 14 мај 2012. Посетено на 10 јуни 2012.

[198] „Georgian Railway“. Railway.ge. Архивирано од изворникот на 6 мај 2012. Посетено на 10 јуни 2012.

[199] „Georgian Railway“. Railway.ge. Архивирано од изворникот на 7 October 2012. Посетено на 10 June 2012.

[200] „Georgian Railway“. Railway.ge. Архивирано од изворникот на 6 мај 2012. Посетено на 10 јуни 2012.

[201] „Georgian Railway“. Railway.ge. Архивирано од изворникот на 6 мај 2012. Посетено на 10 јуни 2012.

[202] „Baku-Tbilisi-Kars Railway Line Officially Launched“. Radio Free Europe/Radio Liberty. 30 октомври 2017. Архивирано од изворникот на 1 ноември 2017. Посетено на 3 ноември 2017.

[203] „Kutaisi's airport: Georgia's opportunity“. Evolutsia.Net. 18 January 2012. Архивирано од изворникот на 29 February 2012. Посетено на 10 June 2012.

[204] „Varna – Batumi“. Ukrferry. Архивирано од изворникот на 2 февруари 2017. Посетено на 31 јануари 2017.

[205] „Schedules“. Ukrferry. Архивирано од изворникот на 2 февруари 2017. Посетено на 31 јануари 2017.

[206] History of Modern Georgia, David Marshal Lang, p 18

[ECMI-207] „ECMI – European Centre For Minority Issues Georgia“. www.ecmicaucasus.org. Архивирано од изворникот на 4 септември 2014. Посетено на 2 октомври 2014.

[2014_Ethnicity-208] „Total population by regions and ethnicity“. Архивирано од изворникот на 8 август 2016. Посетено на 2 мај 2016.

[209] „Deutsche Kolonisten in Georgien“. Einung. Архивирано од изворникот на 1 март 2017. Посетено на 31 јануари 2017.

[210] Georgia: Ethnic Russians Say, "There’s No Place Like Home" Архивирано на 16 февруари 2018 г.. EurasiaNet.org. 30 April 2009.

[emigration-211] 211,0 ^211,1 Ethnic minorities in Georgia Архивирано на 1 мај 2009 г. (PDF). Federation Internationale des Ligues des Droits de l'Homme.

[212] Georgians deported as row deepens Архивирано на 29 септември 2009 г.. BBC News. 6 October 2006.

[Immigration-213] „Immigrants by previous country of residence and usual place of residence“. Архивирано од изворникот на 9 август 2016. Посетено на 2 мај 2016.

[214] Human Rights Watch/Helsinki, Russia: The Ingush–Ossetian Conflict in the Prigorodnyi Region Архивирано на 13 мај 2007 г., May 1996.

[yb2005-215] Statistical Yearbook of Georgia 2005: Population, Table 2.1, p. 33, Department for Statistics, Tbilisi (2005)

[216] World Directory of Minorities and Indigenous Peoples – Uzbekistan: Meskhetian Turks Архивирано на 16 октомври 2012 г.. Minority Rights Group International.

[Boe02-217] Boeder (2002), p. 3

[Boe05-218] Boeder (2005), p. 6

[219] Gamkrelidze (1966), p. 69

[220] Fähnrich & Sardzhveladze (2000)

[221] Kajaia (2001)

[Kli98b-222] Klimov (1998b), p. 14

[2014_Language-223] „Population by region, by native languages and fluently speak Georgian language“. Архивирано од изворникот на 8 август 2016. Посетено на 2 мај 2016.

[pri-224] „Georgia Looks to Replace Russian with English“. Public Radio International. 16 септември 2010. Архивирано од изворникот на 24 јануари 2018. Посетено на 24 јануари 2018.

[225] GeoStat – Tbilisi

[ReferenceA-226] 226,0 ^226,1 Spilling, Michael. Georgia (Cultures of the world). 1997

[227] „Patriarchate of Georgia – Official web-site“. Patriarchate.ge. Архивирано од изворникот на 11 January 2015. Посетено на 10 June 2012.

[riassophore11-228] 228,0 ^228,1 Riassophore, Adrian monk. "A brief history of Orthodox Christian Georgia." Orthodox Word, 2006: p. 11.

[Toumanoff1963-229] Toumanoff, Cyril, "Iberia between Chosroid and Bagratid Rule", in Studies in Christian Caucasian History, Georgetown, 1963, pp. 374–377. Accessible online at „Архивиран примерок“. Архивирано од изворникот на 8 February 2012. Посетено на 2012-06-04.

[Rapp2007-230] Rapp, Stephen H., Jr (2007). „7 – Georgian Christianity“. The Blackwell Companion to Eastern Christianity. John Wiley & Sons. стр. 138. ISBN 978-1-4443-3361-9. Посетено на 11 May 2012.

[Religion-231] 231,0 ^231,1 „Immigrants by previous country of residence and usual place of residence“. Архивирано од изворникот на 9 август 2016. Посетено на 2 мај 2016.

[232] „მართლმადიდებელი ავტოკეფალური ეკლესიები“. საქართველოს საპატრიარქო. Архивирано од изворникот на 28 февруари 2017. Посетено на 27 февруари 2017.

[233] Jacobs, Dan Norman. Paul, Ellen Frankel. Studies of the Third Wave: Recent Migration of Soviet Jews to the United States VNR AG, 1 January 1981 ISBN 978-0-86531-143-5 pp. 13–14

[234] „Memorandum to the U.S. Government on Religious Violence in the Republic of Georgia (Human Rights Watch August 2001)“. Hrw.org. Архивирано од изворникот на 2 ноември 2008. Посетено на 5 мај 2009.

[Netgazeti-235] „საქართველოს მოსახლეობის საყოველთაო აღწერის საბოლოო შედეგები“. netgazeti.ge. Netgazeti. 28 април 2016. Архивирано од изворникот на 13 мај 2016. Посетено на 28 април 2016.

[236] Caucasus Analytical Digest No.20 Архивирано на 25 март 2015 г., Heinrich Böll Stiftung, 11 October 2010

[237] „Georgia purges education system“. 29 јули 2005. Архивирано од изворникот на 19 декември 2008. Посетено на 10 септември 2008 – преку news.bbc.co.uk.

[238] Molly Corso (13 May 2005) Education reform rocks Georgia Архивирано на 31 јули 2016 г.. Eurasianet. United Nations Development Programme. Посетено на 2 September 2008.

[tempus-239] 239,0 ^239,1 Education system in Georgia^{[мртва врска]}. National Tempus Office Georgia. Посетено на 2 September 2008. ^{[мртва врска]}

[240] „Centralized university entrance examinations“. National assessment and examinations center. Архивирано од изворникот на 26 февруари 2017. Посетено на 31 јануари 2017.

[241] Education institutions Архивирано на 11 мај 2011 г.. Ministry of Education and Science of Georgia. Посетено на 2 September 2008.

[242] „Authorized institutions“. Ministry of Education and Science of Georgia. Архивирано од изворникот на 22 октомври 2016. Посетено на 23 октомври 2016.

[243] „Gross enrollment ratio, primary, both sexes“. The World Bank. Архивирано од изворникот на 23 октомври 2016. Посетено на 23 октомври 2016.

[244] „New Tbilisi.Gov.Ge – თბილისის მერიის ოფიციალური ვებ გვერდი“. Tbilisi.gov.ge. Архивирано од изворникот на 20 February 2012. Посетено на 2014-01-05.

[245] „Contact“. gtu.ge. Архивирано од изворникот на 27 февруари 2017. Посетено на 16 февруари 2017.

[246] „Contact“. ug.edu.ge. Архивирано од изворникот на 1 март 2017. Посетено на 16 февруари 2017.

[247] „Contact“. cu.edu.ge. Архивирано од изворникот на 16 февруари 2017. Посетено на 16 февруари 2017.

[248] „Contact“. freeuni.edu.ge. Архивирано од изворникот на 17 февруари 2017. Посетено на 16 февруари 2017.

[249] Georgia : in the mountains of poetry 3rd rev. ed., Nasmyth, Peter

[250] Rapp, Stephen H. (2003), Studies In Medieval Georgian Historiography: Early Texts And Eurasian Contexts. Peeters Publishers, ISBN 90-429-1318-5

[251] I. Gagoshidze "The Achaemenid influence in Iberia" Boreas 19. (1996)

[252] Yarshater, Ehsan. "Encyclopædia Iranica" Архивирано на 7 мај 2016 г. Routledge & Keagan Paul, 2001. ISBN 978-0-933273-56-6 pp 464–479

[253] Kennan, Hans Dieter; и др. (2013). Vagabond Life: The Caucasus Journals of George Kennan. University of Washington Press. стр. 32. (...) Iranian power and cultural influence dominated eastern Georgia until the coming of the Russians

[254] Willem Floor, Edmund Herzig. Iran and the World in the Safavid Age I.B.Tauris, 15 September 2012 ISBN 1850439303 p 494

[Lang_David,_Georgians-255] 255,0 ^255,1 Lang David, Georgians

[256] Lang, David Marshall. Georgia. p. 515.Предлошка:Request quotation

[257] „Georgian Alphabet“. 101languages.net. Архивирано од изворникот на 28 октомври 2012. Посетено на 30 октомври 2012.

[258] „Niko Pirosmani – Short Biographical Information“. Niko Pirosmani. Steele Communications. Архивирано од изворникот на 28 декември 2016. Посетено на 21 декември 2016.

[259] -info.eu Архивирано на 3 март 2016 г.

[FH-260] Freedom House, Georgia 2015 Press Freedom report Архивирано на 4 март 2016 г.

[261] Romans erected the statue of the Iberian King Pharsman after he demonstrated Georgian training methods during his visit to Rome; Cassius Dio, Roman History, LXIX, 15.3

[262] Williams, Douglas. Georgia in my Heart, 1999.

[263] „Rustavi 2 Broadcasting Company“. Rustavi2.com. 29 април 2012. Архивирано од изворникот на 1 May 2013.

[264] „Georgian National Broadcaster“. 1tv.ge. 30 April 2012.^{[мртва врска]}

[265] „Doing Business 2018“. The World Bank Group. Архивирано од изворникот на 1 ноември 2017. Посетено на 2 ноември 2017.

[266] „Index of Economic Freedom 2018“. The Heritage Foundation. Архивирано од изворникот на 16 септември 2017. Посетено на 4 февруари 2018.

[267] „Internet Freedom – 65 Country Score Comparison“. Freedom House. Архивирано од изворникот на 14 ноември 2017. Посетено на 15 ноември 2017.

[268] „Corruption Perceptions Index 2017“. Transparency International. Архивирано од изворникот на 24 ноември 2018. Посетено на 22 февруари 2018.

[269] „2017 state of world liberty index“. J. Patrick Rhamey Jr. Архивирано од изворникот на 22 октомври 2017. Посетено на 18 декември 2017.

[270] „World Freedom Index“. Архивирано од изворникот на 10 декември 2017. Посетено на 18 декември 2017.

[271] „The e-Government Index 2016“. United Nations. Архивирано од изворникот на 2 февруари 2017. Посетено на 26 јануари 2017.

[272] „Social Progress Index“. The Social Progress Imperative. Архивирано од изворникот на 11 март 2017. Посетено на 18 декември 2017.

[273] „The Rule of Law Index 2018“. World Justice Project. Архивирано од изворникот на 29 април 2015. Посетено на 4 февруари 2018.

[274] „2018 World Press Freedom Index“. Reporters without borders. Архивирано од изворникот на 1 февруари 2017. Посетено на 27 април 2018.

[275] „The Good Country Index 2017“. Simon Anholt. Архивирано од изворникот на 4 мај 2017. Посетено на 18 декември 2017.

[NRI-276] „Networked Readiness Index 2016“. World Economic Forum. Архивирано од изворникот на 21 декември 2016. Посетено на 21 декември 2016.

[277] „The Legatum Prosperity Index 2017“. Legatum Institute Foundation. Архивирано од изворникот на 18 декември 2017. Посетено на 18 декември 2017.

[278] „The Global Gender Gap Report 2017“. World Economic Forum. Архивирано од изворникот на 16 декември 2017. Посетено на 18 декември 2017.

[9]

[10]

[1]

[2]

[3]

[a]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[69]

[70]

[71]

[72]

[73]

[74]

[75]

[76]

[77]

[78]

[79]

[80]

[81]

[82]

[83]

[84]

[85]

[86]

[87]

[88]

[89]

[90]

[91]

[92]

[93]

[94]

[95]

[96]

[97]

[98]

[99]