Ирак

Република Ирак
Република Ирак; جمهورية العراق; Jumhūriyat Al-ʿIrāq; كۆماری عێراق; Komara Iraqê
Знаме	Грб
	Гесло: الله أكبر (арапски); "Allahu Akbar" (транслитерација); "Господ е најголем"
	Химна: Mawtini (нов); Ardh Alforatain (претходен);
	Местоположба на Ирак
Главен град	Багдад; 33°20′N 44°26′E / 33.333° СГШ; 44.433° ИГД
Најголем град	главниот град
Службен јазик	арапски, курдски
Демоним	ирачанец
Уредување	федерална парламентарна република
Независност
Површина
Население
БДП (ПКМ)	проценка за 2009 г.
БДП (номинален)	проценка за 2009 г.
Валута	Ирачки динар (IQD)
Часовен појас	GMT+3 (UTC+3)
Се вози на	десно
НДД	.iq
Повик. бр.	964
4.	CIA World Factbook

Ирак е држава во Западна Азија, односно на Блискиот Исток. Се граничи со Кувајт и Саудиска Арабија на југ, со Јордан на запад, со Сирија на северозапад, со Турција на север и со Иран на исток. Главен град е Багдад. Независна држава е од 1932 година, а беше монархија сè до 1958 година.

Населението на Ирак е етнички и верски хетерогено, иако исламот е најзастапена религија со 95%. Трите доминантни заедници се: Арапите шиити (околу 60% од населението), Арапите сунити (околу 20%) и Курдите (околу 15%).

По воената интервенција на САД врз Ирак од 2003 година соборен е дотогашниот режим на Садам Хусеин и Ирак од април 2003 до јули 2004 се наоѓаше под окупација на САД, Британија и нивните сојузници. На 28 јули 2004 власта ѝ е предадена на Привремената влада, иако странските сили продолжија да бидат присутни во земјата и ја имаа вистинската власт до 2011 година. Против окупацијата на западните сили предводени од САД активно се бореше одреден дел од населението на Ирак, а и по повлекувањето на западните сили предводени од САД продолжи бунтот против централната власт.

Ирак е земја која поседува големи резерви на нафта.

Потекло на поимот

Арапското име العراق (al-ʿIrāq) е во употреба за државата уште од 6 век. Денес постојат неколку тези за потеклото на името. Според една теза, името е поврзано со сумерскиот град Урук.^[3]^[4] Според професорот Вилхелм Ејлерс, името Ирак во арапскиот јазик е преземено од персискиот збор erāq и значи „низина“.^[5]

Историја

Географија и клима

Карта на Ирак.

Ирак се наоѓа во Блискиот Исток и со 437.072 км² Ирак е 58 најголема држава во светот. На север Ирак се граничи со Турција, на запад со Сирија, Јордан и Саудиска Арабија, на југ со Кувајт и Саудиска Арабија, а на запад се граничи со Иран. На југозапад државата изглегува на Персискиот Залив. Ирак е втора земја во светот по резерви на нафта, веднаш за Саудиска Арабија.^[6]

Ирак е составен воглавно од пустина, но во близина на реките Тигар и Еуфрат има плодна почва погодна за земјоделство и сточарство. Северниот дел од државата воглавно е составен од планини, каде највисокиот врв има 3.611 метри, кој на картите нема име а локално се нарекува Шиха Дар. На југ Ирак има мал брег кој има само 58 километри. Покрај брегот имало мочурливи површини, но истите биле исушени во 1990-те.

Климата во Ирак е пустинска, со сушни и ладни зими и суви, топли лета. Северниот дел има понекогаш нешто поладни периоди кога има и снег.

Политички систем

Административна поделба

Карта на покраините во Ирак

Ирак е поделен на 19 покраини (арапски: محافظات, „мухафази“). Покраините потоа се делат на окрузи (кади), а тие пак, на подокрузи.

Анбар (الأنبار)
Багдад (بغداد)
Басра (البصرة)
Вавилон (بابل)
Васит (واسط)
Дохук (دهوك)
Ди Кар (ذي قار)
Дијала (ديالى)
Ербил (أربيل)
Кадисија (القادسية)
Карбала (كربلاء)
Киркук (التاميم)
Мајсан (ميسان)
Мутана (المثنى)
Наџаф (النجف)
Нинива (نينوى)
Саладин (صلاح الدين)
Сулејманија (السليمانية)
Халаџба (од 2014)

Ирачки Курдистан

Ирак од 2005 г. ја признава автономијата на регионот Ирачки Курдистан (Јужен Курдистан), чие подрачје навлегува во покраините Ербил, Дохук, Сулејманија и Халаџба. Непосредната власт врз извесни делови од регионот е сè уште предмет на спор помеѓу овие две управи.

Стопанство

Во економијата на Ирак доминира нафтениот сектор, кој традиционално придонесува околу 95% девизна заработка на Ирак. Недостатокот од развој на другите сектори резултирал со стапка на 18-30% невработеност. Вработеноста во јавниот сектор сочинува вкупно 60% од сите вработени на полно работно време во 2011 година. Нафтената индустрија, која доминира со ирачката економија, вработува релативно мал број на работници. Пред окупацијата од страна на Америка, во Ирак бил застапен системот на централно планирање на економијата со забрана на странска сопственост над ирачките економски субјекти. Во еден таков економски систем, поголемиот дел на индустриските претпријатија бил во сопственост на државата, а на оние кои биле за странска употреба им биле наменети високи тарифи.

И покрај тоа што залихите на нафта имаат огромно светско значење, Ирак е една од најсиромашните држави на Блискиот Исток. Причини за повеќегодишната криза и сиромаштија се војните штети од ирачко-иранската војна 1980–88 (околу 35 милијарди американски долари), штетата од војната со САД и со нивните сојузници по ирачката окупација на Кувајт во 1991 година (околу 60 милијарди американски долари), како и штети од останати санкции.

Главни земјоделски производи се оризот, ’рж, пченица, домат и памук. Во сточарството во најголема мера се одгледуваат овци и живина.

Најголемиот дел од производите се во државна сопственост. Во 2001 година вредноста на извозот била 15 милијарди американски долари, а вредноста на увозот околу 12 милијарди американски долари. Главни трговски партнери на Ирак се Русија, Франција, Египет и Кина.

Население, јазик и религија

Јазик

Службени јазици во оваа држава се арапскиот и курдскиот јазик. Околу 75% од населението го зборува арапскиот јазик, додека пак курдскиот јазик го зборуваат само 20%. Во употреба се уште и туркменскиот јазик (дијалект на турскиот јазик), асирскиот и ерменскиот јазик. Исто така од западните јазици најмногу се зборува англискиот јазик. Курдскиот јазик најмногу се зборува на северот на земјата. Ерменскиот јазик најмногу се зборува од останатиот дел на хрисијанското население.

Арамејскиот и јужноазерскиот се регионални јазици. Ерменскиот и персискиот јазик се застапени, но во споредба со другите јазици во помала мера. Поголемиот дел од ирачките курди ги зборуваат и курдскиот и арапскиот јазик. Туркмените го зборуваат азери јазикот, асирците зборуваат на различни ерменски дијалекти. Според уставот на Ирак сите граѓани имаат право на образование на мајчин јазик.

Верници во Ирак

Муслимани			91,2 %
Језиди			2,0 %
Католици			3,0 %
Други			3,8 %

Култура

Наводи

↑ Грешка во наводот: Погрешна ознака <ref>; нема зададено текст за наводите по име articles1.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 „Iraq“. International Monetary Fund. Посетено на 2009-04-27.
↑ „Online Etymology Dictionary“. Etymonline.com. 1979-12-10. Посетено на 2009-03-23.
↑ John A. Halloran, Sumerian Lexicon, v.3.0 (2000)
↑ W. Eilers (1983), "Iran and Mesopotamia" in E. Yarshater, The Cambridge History of Iran, vol. 3, Cambridge: Cambridge University Press
↑ „US Department of Energy Information Administration“.

Поврзано

Надворешни врски

Национален медиски центар Архивирано на 29 март 2010 г.
Претседател на Ирак Архивирано на 15 септември 2018 г.
Ирачкиот кабинет (арапски)
Ирачки парламент
Шефот на државата и кабинетот Архивирано на 13 март 2013 г.
„Светска книга на факти“ на ЦИА — запис за „Ирак“ (англиски)
Ирак на Curlie (англиски)

[articles1-1] Грешка во наводот: Погрешна ознака <ref>; нема зададено текст за наводите по име articles1.

[imf2-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 „Iraq“. International Monetary Fund. Посетено на 2009-04-27.

[3] „Online Etymology Dictionary“. Etymonline.com. 1979-12-10. Посетено на 2009-03-23.

[4] John A. Halloran, Sumerian Lexicon, v.3.0 (2000)

[5] W. Eilers (1983), "Iran and Mesopotamia" in E. Yarshater, The Cambridge History of Iran, vol. 3, Cambridge: Cambridge University Press

[6] „US Department of Energy Information Administration“.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]