Зеленика

Оваа статија се однесува на растението од кое се прави жива ограда. За растението со празнична симболика, погл. Божиковина.

Зеленика
Обична зеленика или шимшир (Buxus sempervirens)
Научна класификација
Царство:	Растенија
Оддел:	Скриеносеменици
Класа:	Дикотиледони
Ред:	Зелениковидни
Семејство:	Зеленики
Род:	Зеленика L.
Видови
околу 70 вида; во текстот.

Шимшир (Buxus sempervirens)

Buxus colchica

Лисја на Buxus sinica

Лисја на Buxus henryi

Лисја и капсули на Buxus wallichiana

Кора на зеленика

Детал од кора на зеленика

Зеленика или шимшир (науч. Buxus) — род од околу 70 видови во семејството зеленики (Buxaceae).

Зелениката води потекло од западна и јужна Европа, југозападна, јужна и источна Азија, Африка, Мадагаскар, најсеверна Јужна Америка, Средна Америка, Мексико и Карибите, со тоа што најголемиот број видови се тропски или суптропски; само европските и некои азиски видови се отпорни на мраз. Центри на диверзитет наоѓаме во Куба (околу 30 вида), Кина (17 вида) и Мадагаскар (9 вида).

Ова се бавнорастечки зимзелени грмушки и мали дрва, кои растат до висина од 2-12 м (ретко до 15 м). Листовите се спротивставени, заоблени, ланцеолатни и кожести; кај највеќето видови се мали, со должина од 1,5-5 см и широчина од 0,3-2,5 см, но долги и до 11 см и 5 см во ширина кај B. macrocarpa. Цветовите се мали и жолтозелени, со обата пола на едно растение. Плодовите се мали капсули долги по 0,5-1,5 см (до 3 см кај B. macrocarpa) и содржат по неколку мали семиња.

Родот се дели на три генетски посебни отека, секој од различен регион - еден од Евроазија, друг од Африка (соврен северозападна Африка) и Мадагаскар, и трет од Америка. Африканските и американските отсеци се генетски посродни од евроазискиот отсек (Балтазар и др., 2000).

Одбрани видови

Европа, северозападна Африка, Азија

• Buxus austro-yunnanensis (јинанска зеленика; југозападна Кина)
• Buxus balearica (балеарска зеленика; Балеарски Острови, јужна Шпанија, северозападна Африка)
• Buxus bodinieri (Кина)
• Buxus cephalantha (Кина)
• Buxus cochinchensis (Малезија)
• Buxus colchica (грузиска зеленика; Западен Кавказ)
• Buxus hainanensis (хајнанска зеленика; Кина: Хајнан)
• Buxus harlandii (Харландова зеленика; јужна Кина)
• Buxus hebecarpa (Кина)
• Buxus henryi (хенриева зеленика; Кина)
• Buxus hyrcana (касписка зеленика; Елбрус, источен Кавказ)
• Buxus ichangensis (Кина)
• Buxus latistyla (Кина)
• Buxus linearifolia (Кина)
• Buxus megistophylla (Кина)
• Buxus microphylla (јапонска зеленика; Кореја, Кина; долго време одгледувана во Јапонија)
• Buxus mollicula (Кина)
• Buxus myrica (Кина)
• Buxus papillosa (западни Хималаи)
• Buxus pubiramea (Кина)
• Buxus rivularis (Филипини)
• Buxus rolfei (Борнео)
• Buxus rugulosa (Кина, источни Хималаи)
• Buxus rupicola (Малезија)
• Buxus sempervirens (Шимшир или европска зеленика; Македонија, западна и јужна Европа, освен далечниот југозапад)
• Buxus sinica (кинеска зеленика; Кина, Кореја, Јапонија)
• Buxus stenophylla (Кина)
• Buxus wallichiana (хималајска зеленика; Хималаи)

Африка, Мадагаскар

• Buxus acuminata (Африка: Заир; син. Notobuxus acuminata)
• Buxus calcarea (мадагаскарска ендемска)
• Buxus capuronii (мадагаскарска ендемска)
• Buxus hildebrantii (источна Африка: Сомалија, Етиопија)
• Buxus humbertii (Хамбертова зеленика; Мадагаскарска ендемска)
• Buxus itremoensis (мадагаскарска ендемска)
• Buxus lisowskii (Конго)
• Buxus macowanii (’ртска зеленика; источна и северна Јужна Африка)
• Buxus macrocarpa (мадагаскарска ендемска)
• Buxus madagascarica (мадагаскарска зеленика; Мадагаскар, Комори)
• Buxus monticola (мадагаскарска ендемска)
• Buxus moratii (Мадагаскар, Комори)
• Buxus natalensis (наталска зеленика; источна ЈАР; син. Notobuxus natalensis)
• Buxus obtusifolia (источна Африка; син. Notobuxus obtusifolia)
• Buxus rabenantoandroi (мадагаскарска ендемска; син. B. angustifolia ГЕ Шац & Лоури нон Мил.)

Америка

• Buxus aneura (Куба)
• Buxus bartletii (Средна Америка)
• Buxus brevipes (Куба)
• Buxus citrifolia (Венецуела)
• Buxus crassifolia (Куба)
• Buxus ekmanii (Куба)
• Buxus excisa (Куба)
• Buxus heterophylla (Куба)
• Buxus imbricata (Куба)
• Buxus lancifolia (Мексико)
• Buxus macrophylla (Средна Америка)
• Buxus mexicana (Мексико)
• Buxus muelleriana (Куба)
• Buxus olivacea (Куба)
• Buxus pilosula (Куба)
• Buxus portoricensis (Порторико)
• Buxus pubescens (Мексико)
• Buxus rheedioides (Куба)
• Buxus vahlii (валова зеленика или мазна зеленика; Порторико; син. B. laevigata)

Симболика и употреба

Зелениките често се користат како жива ограда и во украсно поткастрување, а цврстото дрво (наречено „шимшир“) е особено вреднувано за дрворез и дрвени печати за печатење. Фактот што цветовите се незабележителни значи дека растението се одгледува за листовите. Зелениката особена примена наоѓа кај живата ограда, украсното поткастрување, и лавиринти во формални градини. Ако ѝ се даде време, живата ограда може да порасне огромна. Меѓутоа често се кастри во мал формат, како кај познатите градини на Виландрискиот дворец во Франција.

Скопската населба Зелениково е именувана по ова растение, заради неговото изобилие во тоа подрачје.

Зелениката традиционално се користела за израборка на белите шаховски фигури.

Зелениката како тема во музиката

• „Ој зелено, зеленико“ - македонска народна песна.

Литература

• Balthazar, M. von, Peter K. Endress, P. K., и Qiu, Y.-L. 2000. Phylogenetic relationships in Buxaceae based on nuclear internal transcribed spacers and plastid ndhF sequences. Int. J. Plant Sci. 161(5): 785–792 (онлајн).

Надворешни врски

• За зелениката (со карта на распределеност) Архивирано на 11 март 2007 г. (англиски)