Википедија

Казахстан

(Пренасочено од Казакстан)

Казахстан[б 2] (казашки: Қазақстан, руски: Казахстан), службено Република Казахстан (казашки: Қазақстан Республикасы; руски: Республика Казахстан) — независна држава во Средна Азија и делумно во Источна Европа. Казахстан е најголемата држава во светот без излез на море, а деветта најголема држава во светот по површина со своите 2 724 900 км2.[4][9] Казахстан е трансконтинентална држава, каде голем дел од источните и средишните предели се наоѓаат во Азија, а делови од западните предели се во Европа. Казахстан е најдоминантна држава во економска смисла во Средна Азија, која придонесува со 60% од БНП на регионот. Тоа се должи првенствено на индустријата со нафта и гас, но и големите количини природни ресурси.

Република Казахстан
Қазақстан Республикасы  (казашки)
Республика Казахстан  (руски)
Знаме Амблем
Химна: Менің Қазақстаным
„Мој Казахстан“
Местоположбата на  Казахстан  (зелено)
Местоположбата на  Казахстан  (зелено)
Местоположбата на  Казахстан  (зелено)
Главен градНур-Султан
Службен јазик
Службено писмо Казашка азбука
Народности (2016[2])
Демоним Казахстанец[б 1][4]
Уредување Унитарна претседателска република
 •  Претседател Касим-Жомарт Токаев
 •  Премиер Аскар Мамин
Законодавство Парламент
 •  Горен дом Сенат
 •  Долен дом Меџилис
Создавање
 •  Казашки Ханат 1465 
 •  Алашка Автономија 13 декември 1917 
 •  Кигиска АССР 26 август 1920 
 •  Казашка АССР 19 јуни 1925 
 •  Казашка ССР 5 декември 1936 
 •  Објавена независност 25 октомври 1990 
 •  Реконституирана како Република Казахстан 10 декември 1991 
 •  Објавена независност од СССР 16 декември 1991 
 •  Протокол од Алмати 21 декември 1991 
 •  Призната 26 декември 1991 
 •  Член на ООН 2 март 1992 
 •  Сегашен устав 30 август 1995 
Површина
 •  Вкупна 2,724,900 км2 (9-та)
 •  Вода (%) 1.7
Население
 •  проценка за 2018 г. ▬ 18,311,700 [5] (62-та)
 •  Густина 7 жит/км2 (236-та)
БДП (ПКМ) проценка за 2019 г.
 •  Вкупен $535 милијарди[6] (42-ра)
 •  По жител $28,536[6] (53-та)
БДП (номинален) проценка за 2019 г.
 •  Вкупно $195 милијарди[6] (50-та)
 •  По жител $10,447[6] (54-та)
Џиниев коеф. (2013)26.4[7]
низок
ИЧР (2017)▲ 0.800[8]
многу висок · 58-ма
Валута Тенге (₸) (KZT)
Часовен појас Запад / Исток (UTC+5 / +6)
Се вози на десно
НДД
Повик. бр. +7-6xx, +7-7xx

Официјално државата е демократска, секуларна и уставна република со богато културно наследство.[10] Казахстан се граничи со Русија, Кина, Киргистан, Узбекистан и Туркменистан, и исто така има излез на Касписко Езеро. Географската разновидност на државата вклучува низини, степи, тајги, кањони, планини, делти и пустини. Според проценките за 2018 година, Казахстан има население од 18,3 милиони жители.[11] Имајќи ги предвид бројот на население и вкупната површина се увидува дека Казахстан спаѓа во групата на држави со слаба населеност. Главен град на Казахстан е Нур-Султан (порано: Астана), а најголем град, кој воеднo бил и главен град, е Алмати.

Територијата на Казахстан била историски населена од различни турски (туркиски) номади кои биле под управа на различни турски држави. Во 13 век територијата потпаднала под монголска управа во рамките на Монголското Царство под раководство на Џингис Хан. До 16 век Казаците се оформиле како посебна етничка група, поделени на три подгрупи односно територијално потекло. Русите започнале да навлегуваат во казашките степи во 18 век и до средината на 19 век во пракса ја контролирале целата територија на Казахстан. Тогаш Казахстан потпаднал под управа на Руската Империја. По Руската револуција од 1917 година територијата на Казахстан била преуредувана под различни автономни единици. Менувањето на локалните автономни управи завршило со основањето на Казашката Советска Социјалистичка Република во 1936, како интегрален дел на Советскиот Сојуз.

Казахстан била последната советска република која објавила независност за време на распадот на СССР во 1991 година. Сегашниот претседател на републиката, Нурсултан Назарбаев, е водач на државата уште од тој период. Назарбаев ја направил државата авторитарна, со богата историја на владина злоупотреба на човековите права и потиснување на опозицијата.[12] Казахстан вложил труд за развојот на економијата.[12] Голем број светски организации имаат остри критики за состојбата со човековите права во државата, меѓу кои слободата на говор и вероисповед.

Според пописот од 2009 година, во државата најголема етничка група се Казаците со 63%, а потоа следуваат побројните Руси, следени од Узбеци, Украинци, Германци, Татари и Ујгури.[13] Околу 70% од населението се муслимани, а 26% се Христијани. Службени јазици во државата се казашки и руски.[4][14]

Потекло на поимот

уреди

Името „Казак“ потекнува од старотурскиот збор qaz, што значи „талка“, и тој се однесува на номадскиот живот на народот.[15] Името на Козаците има исто етимолошко потекло.[15] Персиската наставка '-стан' значи „земја“ или „место на“. Така сумарно гледано, името во слободен превод значи „земја на талкачи“.

Иако традиционално се однесува само на етничките Казахстанци, вклучувајќи ги и оние кои живеат во Кина, Русија, Турција, Узбекистан и другите соседни земји, терминот „Казак“ сè повеќе се користи за секој жител на Казахстан, вклучувајќи ги и неказаците[16].

Историја

уреди

Казахстан бил населен уште од палеолитот[17]. Пасторализмот бил развиен за време на неолитот, бидејќи климата и теренот на регионот се најпогодни за номадски животен стил. Територијата на Казахстан била клучна траса на Евроазиската Степа, претходник на копнените патишта на свилата. Археолозите веруваат дека луѓето овде за првпат го припотомиле коњот. За време на неодамнешните праисториски времиња, Средна Азија била населена со групи на афанасиевската култура[18], по кое следувале раните индоирански култури (андроновска култура[19])[19])[19])[19]), а подоцна и од Саките и Масегите[20][21]. Други групи ги вклучувале номадските Скити. Во 329 п.н.е. Александар Велики и неговата македонска војска се борела во Битката кај Јаксарт против Скитите по должината на реката Јаксарт, сега позната како Сир Дарја, долж јужната граница на денешен Казахстан.

Историја

уреди
 
Традиционална свадбена облека
 
Палатата Кизил Кенш во Каркарала.
 
Приближни области населени од трите казашки народи во почетокот на 20 век.
  Мали орди
  Средни орди
  Големи орди
 
Казашка фамилија, 1911/1914

Куманите навлегле во степите на денешен Казахстан во околу раниот 11 век, каде што подоцна се приклучиле со Кипчаките и ја основале големата конфедерација на Кумани-Кипчаки. Додека античките градови Тараз (Аули-Ата) и Хазрат-Туркестан долго време служеле како важни патни станици долж Патот на свилата што ги поврзувал Азија и Европа, вистинската политичка консолидација започнала со монголското владеење од почетокот на 13 век. Во времето на Монголското Царство, најголемо во светската историја, биле основани административни окрузи, а еден од тие окрузи по распаѓањето на царството се одвоил и станал познат како Казашко Ханство.

Во текот на овој период, традиционалниот номадски живот и сточарската економија продолжиле да доминираат во степата. Во 15 век, меѓу турските племиња започнале да се одвојуваатѕ во посебен казахстански идентитет, процес кој кон средината на 16 век беше консолидиран со појавата на казашкиот јазик, култура и економија.

Сепак, регионот бил во фокусот на постојано растечките спорови меѓу родните казашки емири и соседните персиски народи на југ. На својот врв, ханството владеело со делови од Средна Азија и Куманија. До почетокот на 17 век, Казашкото Ханство се борело со влијанието на племенските соперништва, кои делотворно го поделиле населението во големите, средните и малите (јужните) орди (jüz). Политичкото обединување, племенските соперништва и намалувањето на важноста на копнените трговски патишта меѓу Истокот и Западот го ослабиле ханството. Хиванското Ханство ја искористило оваа прилика и го припоил полуостровот Мангишлак. Узбекистанското владеење таму траело два века до пристигнувањето на Русите.

Во текот на 17 век, Казаците војувале со Ојратите, федерација на западните монголски племиња, вклучувајќи ги и Ѕунгарите[22]. Почетокот на 18 век го означил зенитот на Казашкото Ханство. Во текот на овој период Малата Орда учествувала во војната 1723-1730 година против Ѕунгарите, по нивната инвазија на во т.н. „Големата катастрофа“ на казашките територии. Под водство на Абул-хан, Казахстан обезбедил големи победи над Ѕунгарите кај реката Буланти во 1726 година, и во Битката кај Анракај во 1729 година[23].

Аблај-хан учествувал во најзначајните битки против Ѕунгарите од 1720-те до 1750-тите, за што бил прогласен за херој од народот. Казахстан страдал од честите напади против нив од волшките Калмици. Кокандското Ханство ја искористила слабоста на Казашкото по нападите на Ѕунгарите и Калмиците и ја освоиле територијата на денешен југоисточен Казахстан, вклучувајќи го и формалниот главен град во Алмати, во првиот квартал на XIX век. Исто така, Бухарскиот Емират владеел со Шимкент пред Русите да ја започнат својата доминација.

Руско Царство

уреди
 

Во првата половина на XVIII век, Руското Царство ја изградила линијата Иртиш, серија од четириесет и шест тврдини и деведесет и шест возови, меѓу кои Омск (1716), Семеј (1718), Павлодар (1720), Оренбург (1743) и Петропавловск (1752)[24], за да ги спречат нападите во Казахстан и Ојрат на руска територија[25]. Во доцниот XVIII век, Казаците го искористиле бунтот на Пугачев, кој бил центриран на областа Волга, напаѓајќи ги руските населби[26]. Во XIX век, Руското Царство започнало да го проширува своето влијание во Средна Азија. Периодот познат како „Голема игра“ генерално се смета дека траел од приближно 1813 до англо-руската конвенција од 1907 година. Русите ефикасно владееле со поголемиот дел од територијата на денешен Казахстан.

Руското Царство вовело систем на администрација и изградило воени гарнизони и касарни во своите напори за воспоставување присуство во Средна Азија во таканаречената Голема игра за доминација во областа против Британската Империја, која го проширила своето влијание од југ во Индија и Југоисточна Азија. Русија го вовел рускиот јазик во сите училишта и во владините организации.

Руските напори за наметнување на својот систем предизвикал незадоволство кај народот во Казахстан, а до 1860-те години, некои Казаци се спротивставиле на владеењето на Русија. Тие го нарушиле традиционалниот номадски начин на живот и сточарската економија, а луѓето страдале од глад, при што некои племиња биле десеткувани. Националното движење на Казахстан, кое започнало во доцниот XIX век, се обидело да го зачува мајчиниот јазик и идентитет со тоа што се спротивставило на обидите на Руското Царство да ги асимилира и да ги задуши.

Од 1890-те наваму, сè поголем број доселеници од Руското Царство започнале да ја колонизираат територијата на денешен Казахстан, особено провинцијата Семиречје. Бројот на доселениците се зголемил уште повеќе откако железничката Трансаралска железница од Оренбург до Ташкент била завршена во 1906 година. Специјално создадената миграциска служба во Санкт Петербург ја надгледувала и ја охрабрила миграцијата чија крајна цел била да го прошири руското влијание во областа. Во текот на XIX век околу 400.000 Руси емигрирале во Казахстан, а околу еден милион Словени, Германци, Евреи и други имигрирале во регионот во текот на првата третина од 20 век[27]. Василиј Балабанов бил администратор одговорен за преселување во поголемиот дел од ова време.

 
Алихан Букејханов , казахстански државник кој работел како премиер на Алашската автономија од 1917 до 1920 година.

Населувањето предизвикало големо незадоволство од колонијалното владеење во последните години од Руското Царство. Најсериозното востание се случило во 1916 година. Казахстан ги нападнал руските и козачките доселеници и воените гарнизони. Револтот резултирал со серија судири и брутални масакри од двете страни[28]. Двете страни се спротивставиле на комунистичката влада до крајот на 1919 година.

Советски Сојуз

уреди
 
Станица во Талгар
 
Пионери во кампот за млади пионери во Казашка АССР

По распадот на централната власт во Петроград во ноември 1917 година, Казаците доживеале краток период на автономија (Алашска автономија), со што на крајот и подлегнале на владеењето на болшевиците. На 26 август 1920 година, Киргиската автономна социјалистичка советска република во рамките на Руската Советска Федеративна Социјалистичка Република (РСФСР) била основана. Киргиската АССР ја вклучувала и територијата на денешен Казахстан, но нејзиниот административен центар бил главно руското населено место Оренбург. Во јуни 1925 година била преименувана во Казашка АССР, а нејзиниот административен центар бил префрлен во градот Кизилорда, а во април 1927 година во Алма-Ата.

Советската репресија на традиционалната елита, заедно со принудната колективизација кон крајот на 1920-тите и 1930-тите, довеле до глад и високи жртви, што довеле до големи немири (Глад во Казахстан од 1932-33)[29][30]. Во текот на 1930-тите, некои членови на културното општество биле погубени - како дел од политиката на политички репресалии што ги водела советската влада во Москва.

На 5 декември 1936 година, Казашка АССР била одвоена од Руската советска федеративна социјалистичка република (РСФСР) и била основана Казашка Советска Социјалистичка Република, република во рамките на СССР, една од единаесетте такви републики во тоа време, заедно со Киргиска Советска Социјалистичка Република.

Републиката била една од одредиштате за прогонетите и осудените лица, како и за масовни населби или депортации погодени од централните власти на СССР во текот на 1930-тите и 40-тите години, како биле околу 400.000 Волшки Германци депортирани во септември-октомври 1941 година, а подоцна и Грците и Кримските Татари. Депортациите и затворениците биле интернирани во некои од најголемите советски работни кампови (гулаг), вклучувајќи го и логорот Акмол надвор од Нур-Султан, кој бил резервиран за жените на мажите кои се сметале за непријатели на народот[31]. Многумина пак се преселиле поради политиката на пренос на население во Советскиот Сојуз.

 
Меѓународна конференција за примарна здравствена заштита во 1978 година, позната како Алма-Ата декларација

Советско-германската војна (1941-1945) довела до зголемување на индустријализацијата и ископување на минералите за поддршка на воените напори. Во времето на смртта на водачот на СССР, Јосиф Сталин, во 1953 година, сепак, Казахстан сè уште имал големо земјоделско стопанство. Во 1953 година, советскиот водач Никита Хрушчов ја иницирал кампања за претворање на традиционалните пасишта на Казахстан во главен регион за производство на жито за Советскиот Сојуз. Политиката довела до мешани резултати. Меѓутоа, заедно со подоцнежните модернизации под советскиот водач Леонид Брежнев (на власт 1964-1982 година), бил забрзан развојот на земјоделскиот сектор, кој останува извор на приходи за голем процент од населението на Казахстан. Поради децениите на лишеност, војна и преселување, до 1959 година Казаците станале малцинство во земјата, сочинувајќи 30% од населението. Етничките Руси сочинувале 43%[32].

Во 1947 година, владата на СССР, како дел од проектот за атомска бомба, основала јадрен полигон во близина на североисточниот град Семеј, каде што бил спроведен првиот советски тест за јадрена бомба во 1949 година. Стотици јадрени тестови биле спроведени до 1989 година и истите имале негативни еколошки и биолошки последици[33]. Антинуклеарното движење во Казахстан станало главна политичка сила во доцните 1980-ти.

Во декември 1986 година во Алмати се одржале масовни демонстрации на млади етнички Казахстанци, во знак на протест поради замена на првиот секретар на Комунистичката партија Динмухамед Кунаев со Генадиј Колбин од Руска СФРС. Владините трупи ги потиснале немирите, неколку луѓе биле убиени, а голем број демонстранти биле затворени. Во последните денови на советското владеење, незадоволството продолжило да расте и незадоволството нашло израз под политиката на советскиот водач Михаил Горбачов.

Независност

уреди

На 25 октомври 1990 година, Казахстан го прогласил својот суверенитет на својата територија како република во рамките на Советскиот Сојуз. По августовскиот прекин на обидот за државен удар во Москва, Казахстан прогласил независност на 16 декември 1991 година, со што станала последна советска република која прогласила независност. Десет дена подоцна, самиот Советски Сојуз престанал да постои.

Нурсултан Назарбајев станал првиот претседател на државата. Назарбајев владеел на авторитарен начин, за кој некои сметале дека биле потребни во првите години на независност. Акцентот бил ставен на претворањето на економијата на земјата во пазарна економија, додека политичките реформи заостанувале зад постигнувањата во економијата. До 2006 година, Казахстан генерирал 60% од БДП на Средна Азија, првенствено преку нафтената индустрија[12].

Во 1997 година, владата го преместила главниот град во Нур-Султан (до 2019 г. наречен Астана), од Алмати, најголемиот град во земјата.

Географија

уреди
Главна статија: Географија на Казахстан
 
Карта на градовите во Казахстан.

Казахстан е држава во Средна Азија и Источна Европа. Се наоѓа во центарот на континентот Евроазија и е деветта држава по големина во светот со 2.724,9 км2. На исток, север и северозапад се граничи со Русија, на југ со Узбекистан, Киргистан и Туркменистан, а на југоисток се граничи со Кина. Границата на Казахстан започнува од запад со Каспиското Езеро, потоа со Приволшката Степа, продолжувајќи на север до јужните падини на планината Урал, понатаму на исток се протега и Западносибирската Низина до Алтај. На исток, границата поминува низ Тарбагатај и Џунгарија, на југ по планините Тјеншан и Туранската Низина сè до Каспиското Езеро. Вкупните граници на Казахстан заземаат 12.187 километри. Државата има брегови на Каспиското Езеро и Аралското Езеро. Алмати е најголемиот град во државата со околу 1.185.900 жители, додека Нур-Султан е главен град.

Клима и релјеф

уреди
 
Карта на земјата според Кепенова класификација на климата

Релјефот на Казахстан е разновиден. 58% од територијата на државата сочинуваат пустини и полупустини, 10% планини. На северот на државата превладуваат степи и лесостепи. 23% од територијата на државата е погодна за земјоделство, 70% за живинарство. На северозапад се наоѓа Предуралското Блато. На запад лежи Прикасписката Низина. На југозапад се наоѓа полуостровот Манѓишлак. На исток се наоѓа Устјорт. На североисток од Касписката Низина се наоѓа врвот Мугоџари, понатаму се наоѓа и Тургајското Блато. Околу Аралското Езеро се наоѓа пустината Кузилкум и песочните масиви Голема Барсука, Мала Барсука и Приаралски Каракум.

Климата во Казахстан е континентална. Средните јануарски температури се движат од -25ºС (на север и во централен Казахстан) до -3ºС (на југ); средните јулски температури соодветно од 19 до 30ºС. Врнежите во државата се просечно до 300 мм, во пустините под 100 мм, а на планините до 1 600 мм. Врнежите варираат помеѓу суви и полупустински услови, зимата е особено суви[34]. Нур-султан е вториот најстуден град во светот по Улан Батор.

Максимални и минимални средни дневни температури за големите градови во Казахстан[35]
Местоположба јули (°C) јули (°F) јануари (°C) јануари (°F)
Алмати 30/18 86/64 0/−8 33/17
Шимкент 32/17 91/66 4/−4 39/23
Караганди 27/14 80/57 −8/−17 16/1
Нур-Султан 27/15 80/59 −10/−18 14/−1
Павлодар 28/15 82/59 −11/−20 12/−5
Актобе 30/15 86/61 −8/−16 17/2

Природни извори

уреди

Казахстан има во изобилство достапни минерални и фосилни горива. Развојот на нафта, природен гас и екстракција на минерали привлекло повеќе од над 40 милијарди долари странски инвестиции во Казахстан од 1993 година и секторот учествува со околу 57% од индустриското производство во земјата (или приближно 13% од бруто-домашниот производ). Според некои проценки[36], Казахстан ги има вторите најголеми резерви на ураниум, хром, олово и цинк; трет по големина мангански резерви; петти најголеми резерви на бакар; и се рангира во првите десет места за јаглен, железо и злато. Исто така е извозник на дијаманти. Можеби најзначајно за економскиот развој, Казахстан, исто така, во моментов има 11-ти најголеми докажани резерви на нафта и на природен гас[37].

Вкупно има 160 депозити со над 2,7 милијарди тони (2,7 милијарди тони) нафта. Истражувањата на нафтата покажале дека депозитите на Каспиското крајбрежје се само мал дел од многу поголемиот депозит. Се смета дека во тоа подрачје може да се најдат 3,5 милијарди тони нафта и 2,5 милијарди кубни метри гас. Генерално, проценката на нафтените депозити на Казахстан изнесува 6,1 милијарди тони. Сепак, во земјата има само 3 рафинерии, сместени во Атирау[38] Павлодар и Шимкент. Овие не се способни за обработка на вкупниот суров производ, толку многу од тоа се извезува во Русија. Според американската агенција за енергетски информации, Казахстан произведува околу 1,540.000 барели (245.000 м3) нафта дневно според податоци од 2009 година[39].

Казахстан, исто така, поседува големи депозити на фосфорит. Еден од најголемите и познати е сливот на Каратау со 650 милиони тони P2O5 и депозити на Актобинскиот фосфоритен басен во северозападниот дел на Казахстан, со ресурси од 500-800 милиони тони од 9% руда[40][41].

Политика

уреди

Политички систем

уреди
  Податотека:B.A.Sagyntaev.jpg
Касим Жомарт Токајев
Привремен претседател 		Бакитжан Сагинтајев
Премиер

Казахстан е унитарна република. Нурсултан Назарбаев ја предводел земјата од 1991 до 2019 година[42][43]. Тој бил наследен од Касим Жомарт Токајев како привремен претседател[44]. Претседателот може да стави вето на легислативата што ја донесува Собранието и исто така е главен командант на вооружените сили. Премиерот претседава со Кабинетот на министри и служи како шеф на владата на Казахстан. Постојат три вицепремиери и шеснаесет министри во Кабинетот.

Казахстан има дводомен парламент составен од Мажилис (Долен дом) и Сенат (Горен дом)[45].

Административна поделба

уреди

Казахстан е поделен на 14 области кои понатаму се делат на окрузи.

Област Вид Казашки Руски Часовен појас
Акмолинска Област област Ақмола облысы Акмолинская область UTC+06:00
Актобинска Област област Ақтөбе облысы Актюбинская область UTC+05:00
Алмати град(1) Алматы қаласы город Алматы UTC+06:00
Алматинска Област област Алматы облысы Алматинская область UTC+06:00
Нур-Султан град(1) Нұр-Сұлтан қаласы город Нур-Султан UTC+06:00
Атирауска Област област(3) Атырау облысы Атырауская область UTC+05:00
Бајконур град(2) Байқоңыр қаласы город Байконур UTC+06:00
Источноказахстанска Област област Шығыс Қазақстан облысы Восточно-Казахстанская область UTC+06:00
Жамбилска Област област Жамбыл облысы Жамбылская область UTC+06:00
Карагандинска Област област Қарағанды облысы Карагандинская область UTC+06:00
Костанајска Област област Қостанай облысы Костанайская область UTC+06:00
Кизилординска Област област Қызылорда облысы Кызылординская область UTC+06:00
Мангистауска Област област Маңғыстау облысы Мангыстауская область UTC+05:00
Северноказахстанска Област област Солтүстік Қазақстан облысы Северо-Казахстанская область UTC+06:00
Павлодарска Област област Павлодар облысы Павлодарская область UTC+06:00
Јужноказахстанска Област област Оңтүстік Қазақстан облысы Южно-Казахстанская область UTC+06:00
Западноказахстанска Област област(3) Батыс Қазақстан облысы Западно-Казахстанская область UTC+05:00

Белешки:

Урбани центри

уреди

Надворешни односи

уреди
 
Назарбајев со претседателот на Русија, Владимир Путин.
 
Претседателот Токајев со Путин во 2019 година
 
Состанок на Совет на држави-претседатели на ЗНД. 16 септември 2016 година. Бишкек.
 
Карта на земји членки на ЗНД
 
  Турскофонски членки
  Можни идни членки

Казахстан е член на Заедницата на независни држави, Организацијата за економска соработка и Шангајската организација за соработка. Нациите на Казахстан, Русија, Белорусија, Киргистан и Таџикистан ја формирале Евроазиската економска заедница во 2000 година, за да ги оживеат претходните напори за хармонизирање на трговските тарифи и создавање на зона за слободна трговија под царинска унија. На 1 декември 2007 година, било објавено дека Казахстан е избран да претседава со Организацијата за безбедност и соработка во Европа за 2010 година. Казахстан за првпат бил избран за член на Советот за човекови права на ОН на 12 ноември 2012 година[47].

Казахстан е исто така член на Обединетите нации, Организацијата за безбедност и соработка во Европа, Евроатлантскиот партнерски совет, Турскиот совет и Организацијата на исламската соработка (ОИК). Тој е активен учесник во програмата на Партнерството за мир на Северноатлантскиот договор[48].

Во 1999 година, Казахстан аплицирал за добивање статус набљудувач во Парламентарното собрание на Советот на Европа. Официјалниот одговор на Собранието бил дека поради тоа што Казахстан делумно е сместен во Европа, земјата би можела да аплицира за полноправно членство, но дека нема да му биде доделен никаков статус во Советот додека нејзината демократија и човековите права не се подобрат.

По осамостојувањето во 1991 година, Казахстан ја следел т.н. мултивекторна надворешна политика, барајќи подеднакво добри односи со своите два големи соседи, Русија и Кина, како и со САД и останатите на западниот свет[49][50]. Русија моментално закупува околу 6.000 квадратни километри територија што ја опфаќа космодромот Бајконур во јужниот дел на Казахстан, од каде што првиот човек бил пуштен во вселената, како и советскиот вселенски шатл Буран и познатата вселенска станица Мир.

На 11 април 2010 година, претседателите Назарбајев и Обама се состанале на Самитот за јадрена безбедност во Вашингтон, и разговарале за зајакнување на стратешкото партнерство меѓу САД и Казахстан. Тие ветиле дека ќе ја интензивираат билатералната соработка за промовирање на јадрената безбедност, регионалната стабилност во Средна Азија, економскиот просперитет и универзалните вредности[51].

Во април 2011 година, претседателот Обама го повикал претседателот Назарбајев и разговарал за многу кооперативни напори во врска со јадрената безбедност, вклучувајќи и обезбедување јадрен материјал од реакторот БН-350. Тие го разгледале напредокот во исполнувањето на целите што двајцата претседатели за време на нивниот билатерален состанок на Самитот за јадрена безбедност во 2010 година[52]. Од 2014 година, владата на Казахстан се кандидирала за непостојано членско место во Советот за безбедност на ОН за 2017-2018[53]. На 28 јуни 2016 година, Казахстан бил избран за непостојан член на Советот за безбедност на ОН со мандат од две години[54].

Казахстан активно ги поддржува мировните мисии на ООН во Хаити, Западна Сахара и Брегот на Слоновата Коска[55]. Во март 2014 година, Министерството за одбрана избрало 20 казахстански воени лица како набљудувачи за мировните мисии на ОН. Воениот персонал, рангиран од капетан до полковник, морало да помине низ специјализирана обука на ОН; тие морале да зборуваат англиски и да бидат вешти во употребата на специјализирани воени возила[55].

Во 2014 година, Казахстан й дал на Украина хуманитарна помош за време на конфликтот со бунтовниците поддржани од Русија. Во октомври 2014 година, Казахстан донирал 30.000 американски долари за хуманитарните напори на Меѓународниот комитет на Црвениот крст во Украина. Во јануари 2015 година, за да помогне во хуманитарната криза, Казахстан испратил 400.000 американски долари помош за југоисточните региони на Украина[56]. Претседателот Назарбајев изјавил за војната во Украина: „Роднинската војна доведе до вистинско уништување на источна Украина, и тоа е заедничка задача да се запре војната таму, да се зајакне независноста на Украина и да се обезбеди територијалниот интегритет на Украина“[57]. Експертите сметаат дека без разлика како се развива украинската криза, односите на Казахстан со Европската Унија ќе останат нормални[58]. Се верува дека посредувањето на Назарбајев е позитивно прифатено и од Русија и од Украина[58].

Министерството за надворешни работи на Казахстан објавило соопштение на 26 јануари 2015 година: „Цврсто сме убедени дека нема алтернатива за мировните преговори како начин за решавање на кризата во југоисточна Украина“[59].

Човекови права

уреди

Состојбата на човековите права во Казахстан е опишана како слаба од страна на независните набљудувачи. Во 2014 година, извештајот на Хјуман рајтс воч за Казахстан објавил дека земјата „во голема мера ја ограничува слободата на собирање, говор и религија. Во 2014 година властите затвораа весници, затвораа или казнуваа десетици луѓе по мирни, но несанкционирани протести и казнуваа или притворија обожаватели. Во средината на 2014 година, Казахстан усвои нови кривични, извршни, процедурални и административни кодекси и нов закон за синдикати, кој, содржи делови кои ги ограничуваат основните слободи и не се во согласност со меѓународните стандарди. Мачењето останува вообичаено во местата на притвор“[60]. Во извештајот на Хјуман рајтс воч во 2016 година се коментира дека Казахстан „презеде неколку значајни чекори за справување со влошениот опис за човековите права во 2015 година, се фокусира на економскиот развој над политичките реформи“[61].

Според извештајот на американската влада објавен во 2014 година, во Казахстан:

„Законот не бара полицијата да ги информира притворениците дека имаат право на адвокат, а полицијата не го сторила тоа. Набљудувачите за човекови права наведуваат дека службениците за спроведување на законот ги одвраќале притворениците од средба со адвокат, ги собрале доказите преку прелиминарни сослушувања пред адвокатот на притвореникот да пристигне и во некои случаи користеле корумпирани адвокати за да соберат докази [...]“[62]
„Законот не обезбедува адекватно независно судство, а извршната власт остро ја ограничи судската независност.“ Обвинителите уживаа квазисудска улога и имале овластување да ги суспендираат судските одлуки. Корупцијата беше очигледна во секоја фаза од судскиот процес. Меѓу најплатените државни службеници, адвокатите и надгледувачите за човекови права изјавиле наводно дека судиите, обвинителите и други официјални лица побарале мито во замена за поволни пресуди во повеќето кривични предмети“[62].

Глобалниот ранг на Казахстан во индексот на владеење на правото на Светската правда за 2015 година бил 65 од 102 земји. Иницијативата на АБА за владеење на правото на Американската адвокатска комора има програми за обука на професионалци од областа на правото во Казахстан[63][64].

Казахстанскиот Врховен суд презел неодамнешни чекори за модернизација и зголемување на транспарентноста и надзорот над правниот систем на земјата. Со финансирање на Американската агенција за меѓународен развој, Иницијативата за владеење на правото на АБА започнала нова програма во април 2012 година за зајакнување на независноста и одговорноста на судството[65].

Хомосексуалноста е легална во Казахстан од 1997 година; иако во повеќето делови сè уште е социјално неприфатена[66].

Стопанство

уреди
Главна статија: Економија на Казахстан

Економијата на Казахстан е најголемата економија во Средна Азија во целост и по глава на жител, но валутата забележала пад помеѓу 2013 и 2016 година. Казахстан поседува резерви на нафта, како и минерали и метали. Исто така, има значителен земјоделски потенцијал со своите огромни степски земји каде сточарството и житото се одржува. Планините на југ се важни за јаболката и оревите. Двата вида растат на див начин во овој регион. Индустрискиот сектор во Казахстан се потпира на извлекување и преработка на овие природни ресурси.

Распадот на СССР и колапсот на побарувачката за традиционалните производи на тешката индустрија во Казахстан резултирале со силен пад на економијата од 1991 година, со најтешкиот годишен пад што се случил во 1994 година. Во 1995-97 започнала владина програма за економска реформа а приватизацијата се забрзала, што резултирало со значително поместување на средствата во приватниот сектор. Потпишувањето на Договорот за Каспискиот гасовод во декември 1996 година за изградба на нов гасовод од територијата на западен Казахстан до Црното Море ги зголемило шансите за значително поголем извоз на нафта за неколку години. Казахстанската економија се свртела надолу во 1998 година со пад на БДП од 2,5 отсто поради намалените цени на нафтата и августовската финансиска криза во Русија. Во 1999 година започнало закрепнување на меѓународните цени на нафтата, кои, во комбинација со добро темпирана девалвација на казахстанското тенге, ја извлекло економијата од рецесија.

Тековниот БДП по глава на жител се намалил за 26% во деведесеттите години[67]. Во 2000-тите, економијата на Казахстан остро се зголемила, потпомогната од зголемените цени на светските пазари на нафта, метали и жито. БДП пораснало за 9,6% во 2000 година, наспроти 1,7% во 1999 година. Во 2006 година, екстремно високиот раст на БДП бил одржлив и пораснал за 10,6%[68]. Бизнисите со Русија и Кина, како и соседните држави на ЗНД помогнале да се стимулира овој раст. Зголемениот економски раст, исто така, довел до пресврт во владините финансии, при што буџетот се движел од дефицитот во готово од 3,7% од БДП во 1999 година до вишок од 0,1% во 2000 година. Земјата доживеала забавување на економскиот раст од 2014 година, предизвикан од опаѓање цените на нафтата и ефектите од Украинската криза[69]. Валутата на земјата била девалвирана за 19% во 2014 година и за 22% во 2015 година.

Во 2017 година, Светскиот економски форум го изготвил својот ранг на глобално ниво за конкурентност а Казахстан бил на 57 место од вкупно 144 земји[70]. Рангирањето ги разгледува повеќекратните макроекономски и финансиски фактори, како што се големината на пазарот, БДП, даночните стапки, развојот на инфраструктурата итн.[71]. Во 2012 година, Светскиот економски форум ја навел корупцијата како најголем проблем во бизнисот во земјата[72], додека Светската банка го навел Казахстан како жариште за корупција, на исто ниво со Ангола, Боливија, Кенија, Либија и Пакистан[73].

Потпретседателот на Светската банка за Европа и Средна Азија, Кирил Милер, го посетил Нур-Султан (Астана) во јануари 2017 година, каде што го пофалил напредокот на земјата направен за време на 25-годишното партнерство со Светската банка. Милер, исто така, зборувал за подобреното позиционирање на Казахстан во Извештајот на Светската банка за 2017 година, каде што Казахстан е рангиран на 35 место од 190 земји во светот[74].

Казахстан обезбедил трета позиција во регионалната ранг-список на Централната и Јужна Азија од Глобалниот индекс на иновации во 2018 објавен од Светската организација за интелектуална сопственост[75].

Земјоделство

уреди

Земјоделството е еден од најважните сектори во Казахстан каде што земјата се обидува да привлече странски инвестиции за да ја зголеми конкурентноста на овој сектор на економијата. За таа цел, во 2017 година Казагро преговарал со Европската инвестициска банка (ЕИБ) за заем од 200 милиони евра за период од 15 години[76].

Енергетика

уреди

Казахстан е водечка земја во светот за производство на ураниум[77], со 35% од светското производство, и е втор по големина во светот по резерви на ураниум по Австралија[78]. Нафтата и гасот се водечки економски сектор. Во 2000 година, Казахстан произвел 35.252.000 тони нафта (700.000 барели дневно), што претставува зголемување од 17,4% во однос на 1999 година од 30.025.000 тони. Земјата извезла 28.883.000 тони нафта во 2000 година, на 38,8% од 20.813.000 тони во 1999 година. Производството во 2001 година се зголемило на околу 20%, со цел да се исполни владината прогноза за 40.100.000 тони нафта (800.000 барели дневно). Во 2000 година, производството достигнало 11,5 км³ природен гас, од 8,2 км³ во 1999 година. Казахстан има потенцијал да биде извозник на нафта од светска класа на среден рок. Значајните странски инвестиции во Казахстан се заедничкото вложување на Тенгизшевроил, во сопственост на 50% од Шеврон корпорејшн, 25% од Ексон Мобил, 20% од КазМунајГас на Казахстан и 5% од ЛукАрко од Русија[79]. Карачаганакското поле за природен гас и гас кондензат го развиваат БГ Груп, Агип, Шеврон корпорејшн и Лукоил. Конзорциумот „Офшор Казахстан“, предводен од Агип, го открил потенцијалното огромното нафтено поле Кашаган во северниот дел на Каспиското Море. Економската иднина на Казахстан е поврзана со развојот на нафта и гас. Растот на БДП ќе зависи од цената на нафтата, како и со способноста да се развијат нови депозити.

Индустрија

уреди

Во јуни 2014 година, собранието на Тојота се одлучило за вклучување во пазарот со отворање свое претставништво во Костанај, Казахстан[80]. Очекуваното годишно производство изнесува околу 3.000 возила[80]. Автомобилската индустрија во Казахстан брзо се развивала по 2014 година, произведувајќи годишни производи вредни 2 милијарди долари[81]. За жал, индустријата забележала пад и покрај големите надежи, при што продажбата се намалила на само 46.000 во 2016 година[82].

Трговија

уреди
 
Пропорционална застапеност на извозот на Казахстан.
 
Земји со најголем извоз, 2013 година.

Шерин Сушикова, советник на Комората за трговија и индустрија на Казахстан и Чао Јон-Чуан, генерален секретар на Тајван за развој на надворешна трговија, на 13 октомври 2006 година во Тајпеј потпишале договор за подобрување на економските односи преку „размена на информации и посети на пазарните и трговските професионалци“. " ТАИТРА има канцеларија во Алмати, Казахстан[83]. Во 2006 година, тогашниот гувернер на Северна Дакота, Џек Далримпл, предводел 18-члената делегација од трговската комора во Северна Дакота, претставувајќи седум компании од Северна Дакота и Државниот универзитет Дикинсон во Казахстан, Украина и Русија. Северна Дакота претежно пренесува машини во Казахстан, и е осмо најголемо одредиште за извозот на Северна Дакотан; извозот на машини се зголемил од 22.000 до 25 милиони долари помеѓу 2000 и 2005 година[84].

Процентот на високотехнолошкиот извоз (како дел од произведениот извоз) од Казахстан се зголемил од само 4,46% во 1995 година на 37,17% во 2014 година. Еден од главните фактори кои го поттикнале овој пораст бил Проектот за комерцијализација на технологијата развиен и имплементиран од страна на Светска Банка и Владата на Казахстан. Преку овој проект, 65 казахстански технолошки стартапи добиле финансирање и обука, помагајќи им да ги добијат своите иновации на пазари[85]. Кина е важен трговски партнер на Казахстан. На крајот од март 2015 година двете земји потпишале 33 договори во вредност од 23,6 милијарди долари[86]. Договорите опфаќаат различни индустрии, како рафинирање на нафта, автомобили, челик[86].

Странски директни инвестиции

уреди

Казахстан е најголем примател на вкупни и годишни странски директни инвестиции на сите земји од ЗНД. ОЕСР ги пофалил чекорите што ги направила владата во отворањето на земјата за меѓународни инвестиции и подобрување на политичката рамка за инвестирање како дел од нивните напори за диверзификација на економијата[87]. Во 2017 година, Казахстан бил поканет од ОЕСР да стане приврзаник на Декларацијата на ОЕСР за меѓународни инвестиции и мултинационални претпријатија[88].

Во јуни 2014 година Казахстанскиот претседател Нурсултан Назарбајев потпишал даночни олеснувања за промовирање на странски инвестиции, вклучувајќи и 10-годишно ослободување од данокот на доход, ослободување од данокот на имот за осум години и 10-годишно замрзнување на повеќето други даноци[89]. Другите мерки вклучуваат враќање на капиталните вложувања до 30 отсто откако ќе биде пуштен производствениот капацитет[89]. Со цел да привлече инвестиции, Казахстан го намалил даночното оптоварување за странските инвеститори. Стапката на данок на добивка се намалила од 30% на 20%. Владата, исто така, постепено го намалила ДДВ од 16% во 2006 година на 12% во 2009 година[90]. На 30 септември 2014 година, вкупните странски инвестиции во Казахстан достигнале 211,5 милијарди американски долари. Од вкупниот број, нето странските директни инвестиции сочинувале 129,3 милијарди американски долари, при што портфолиото и другите инвестиции ги содржат останатите 82,2 милијарди американски долари[90].

Почнувајќи од јули 2015 година, Казахстан привлекол 16 милијарди долари во преработувачката индустрија во текот на изминатите пет години, што е 2,5 пати повеќе од претходните пет години[91]. Казахстан пуштил во употреба четиристотини нови производи, во автомобилската индустрија, железничкото инженерство, производството на основни хемиски производи, ураниумската индустрија, индустријата на ретки метални метали. Обемот на нови претпријатија изнесува 580 милијарди[91]. Во јуни 2015 година - јуни 2016 година вкупниот број на претпријатија во сопственост на странски инвеститори во Казахстан се зголемил за 2,3 проценти и достигнал 9.000. 8.691 странски компании кои работат во Казахстан се мали бизниси[92].

Од почетокот на 2016 година, Светска банка инвестирала над 6,8 милијарди американски долари во Казахстан од 1992 година. Овие средства биле инвестирани во развој на патишта и социјална инфраструктура, зголемување на конкурентноста на МСП, образование, здравствена заштита, заштита на животната средина итн.[93]. Во 2012 година, Казахстан го спровел првиот преглед на инвестиционите стандарди на ОЕСР, што резултирало со 12 препораки за подобрување на инвестициската клима во земјата. По усвојувањето на Законот за јавно-приватно партнерство со проширување на употребата на механизмот и ревидирање на стандардите за заштита на интелектуалната сопственост и правилата за привлекување на странски труд, Казахстан започна со втор преглед на ОЕСР во 2016 година.

Според Министерството за инвестиции и развој на Казахстан, од мај 2016 година привлекувањето на странски инвестиции во преработка на нафта се зголемило за 80%, прехранбената индустрија - 30%, во областа на инженерството - за 7 пати. Министерството, исто така, објавило дека имало 200 инвестициски проекти во земјата во вредност од повеќе од 40 милијарди долари[94].

Во средината на 2016 година, група на компании предводени од Шеврон објавиле инвестиција вредна 36,8 милијарди долари во нафтеното поле на Тенгиз во Казахстан[95]. Во првиот квартал од 2016 година, Казахстан привлекол 2,7 милијарди долари странски директни инвестиции. Најголем инвеститор во казахстанската економија е Холандија (66 милијарди долари), потоа САД (26 милијарди долари) и Швајцарија (15 милијарди долари)[96]. Според претседателот на Казахстанската Народна банка, клучен фактор кој го поттикнува зголемениот прилив на странски инвестиции е имплементацијата на државната програма Нурли Жол која предвидува создавање на поволни услови. Заклучно со септември 2016 година, странските инвестиции во казахстанската економија изнесуваа 5,7 милијарди долари, што е за 4,8% повеќе во однос на истиот период од претходната година[97].

Демографија

уреди
Главна статија: Демографија на Казахстан
 
Население на земјата, 2014

Меѓународната база на податоци на Бирото за пребројување на населението на САД наведува дека во Казахстан живеат 18,9 милиони (мај 2019) жители[98], додека изворите на Обединетите нации, според податоци од 2017 година, даваат проценка од 17.987.736. Официјалните проценки за 2019 година се дека земјата има 18.459 милиони жители. Во 2013 година, населението се зголемило на 17.280.000 со стапка на раст од 1,7% во текот на изминатата година, според Агенцијата за статистика на Казахстан[99].

Проценката на населението во 2009 година е за 6,8% повисока од населението пријавено во последниот попис од јануари 1999 година. Мажите и жените сочинуваат 48,3% и 51,7% од населението, соодветно.

Етнички групи

уреди

Етничките Казаци се 63,1% од населението, а етничките Руси во Казахстан се 23,7%[13]. Други групи вклучуваат Татари (1,3%), Украинци (2,1%), Узбеци (2,8%), Белоруси, Ујгури (1,4%), Азери, Дунгани, Калмици, Чуваши, Полјаци[100] и Литванци. Некои малцинства, како што се Украинците, Корејците, Волшките Германци (1,1%), Чеченците[101], Турците биле депортирани во Казахстан во 1930-тите и 1940-тите години од страна на Сталин. Некои од најголемите советски работни кампови (гулаг) постоеле во земјата[102].

Во 1989 година, етничките Руси биле 37,8% од населението, а Казаците имале мнозинство во само 7 од 20-те региони во земјата. Пред 1991 година во Казахстан имало околу 1 милион Германци, главно потомци на Волшки Германци депортирани во Казахстан за време на Втората светска војна. По распадот на Советскиот Сојуз, повеќето од нив емигрирале во Германија[103]. Повеќето членови на помалото понтиско грчко малцинство емигрирале во Грција. Во доцните 1930-ти илјадници Корејци во Советскиот Сојуз биле депортирани во Средна Азија.

Деведесеттите години на минатиот век биле обележани со емиграција на многу Руси и Германци, процес кој започнал во 1970-тите. Ова го направиле домородните Казаци најголема етничка група. Дополнителни фактори во зголемувањето на населението во Казахстан се повисоки раѓања и имиграција на етничките Казаци од Кина, Монголија и Русија.

Население на Казахстан според етничка група (1926–2009)
Група
group 		Попис од 19261 Попис од 19702 Попис од 19893 Попис од 19994 Попис од 20095
Број % Број % Број % Број % Број %
Казаци 3.627.612 58,5 4.161.164 32,4 6.534.616 39,7 8.011.452 53,5 10.096.763 63,1
Руси 1.275.055 20,6 5.499.826 42,8 6.227.549 37,8 4.480.675 29,9 3.793.764 23,7
Узбеци 129,407 2.1 207,514 1.6 332,017 2.0 370,765 2.5 456,997 2.8
Украинци 860.201 13,9 930.158 7,2 896.240 5,4 547.065 3,7 333.031 2,1
Германци 51.094 0,8 839.649 6,5 957.518 5,8 353.462 2,4 178.409 1,1
1 Извор:[104] 2 Извор:[105] 3 Извор:[106] 4 Извор:[107] 5 Извор:[13]

Јазици

уреди
Главна статија: Јазици во Казахстан

Казахстан е официјално двојазична земја. Казашки јазик[108] зборуваат 64,4% од населението, и истиот има статус на државен јазик, додека рускиот, кој го зборуваат повеќето Казаци[109], е прогласен за службен јазик, и се користи рутински во бизнисот, владата и меѓуетничка комуникација, иако Казахстан полека го заменува[110].

Владата во јануари 2015 година објавила дека латинската азбука ќе ја замени кирилицата како систем за пишување на казашки јазик до 2025 година[111]. Другите малцински јазици што се зборуваат во Казахстан се: узбекистански, украински, ујгурски, киргиски и татарски. Англискиот, како и турскиот, се здобиле со популарност меѓу помладите луѓе од распадот на Советскиот Сојуз. Образованието низ Казахстан се изведува или на казашки или на руски, или пак комбинирано[112]. Во говорот на оставката на Назарбајев од 2019 година, тој изјавил дека народот на Казахстан во иднина ќе зборува три јазици (казашки, руски и англиски)[113].

Религија

уреди
Главна статија: Религија во Казахстан
Религија во Казахстан[114]
Религија процент
Муслимани
  
 70,2 %
Христијани
  
 26,3 %
Останати
  
 0,1 %
Нерелигиозни
  
 2,9 %

Земјата историски била центар на широк спектар на етнички групи со различни религии. Нетолеранцијата кон другите општества станало проблем на казахстанската култура. Основањето на независна република, по распаѓањето на СССР, предизвикало големи промени во секој аспект на животот на луѓето. Религиозноста на населението, како суштински дел од секој културен идентитет, претрпела и динамички трансформации. Баптистичките цркви често биле напаѓани. Ова се должело на собирите на членовите на црквата без да се регистрираат, според барањето на државата. Секој кој не е регистриран, е изложен на ризик од страна на полицијата. Сепак, не само оние што го прекршуваат законот се третираат грубо[7].

По неколку децении потисната култура, луѓето чувствувале голема потреба да го изложат својот етнички идентитет - делумно преку религијата. Квантитативните истражувања покажуваат дека во првите години од воспоставувањето на новите закони, откажувањето од какви било ограничувања на религиозните верувања и прогласување на целосна слобода, земјата доживеала огромен скок во верските активности на своите граѓани. Стотици џамии, синагоги, цркви и други верски објекти биле изградени во рок од неколку години. Сите застапени религии имале корист од зголемениот број на членови и верски објекти. Владата ја поддржала оваа активност и направила се од себе за да обезбеди рамноправност меѓу сите верски организации и нивните следбеници. Меѓутоа, во доцните 1990-ти, се случил мал пад на религиозноста. Нацрт-законот за религиите што се разгледувал во јуни 2008 година предизвикал меѓународна загриженост околу тоа дали постои намера да се исполнат општите стандарди за слобода на религијата и човековите права.

Според различни анкети, поголемиот дел од казахстанските граѓани, првенствено етничките Казаци, се идентификуваат како неденоминациони муслимани[115], додека други се идентификуваат како сунитите од Ханифиски мезхеб, кои сочинуваат околу 63,6% од населението, како и етничките Узбеци, Ујгури и Татари[116][117]. Помалку од 1% се дел од Шафиски мезхеб (првенствено Чеченци) и шиити. Постојат вкупно 2.300 џамии[118], кои се поврзани преку „Духовна асоцијација на муслиманите во Казахстан“, предводена од врховен муфтија[119]. Курбан бајрам е признаен како национален празник на земјата[118].

Помалку од 25% од населението во Казахстан е православно, традиционално вклучувајќи ги етничките Руси, Украинци и Белоруси[117]. Други христијански групи вклучуваат католици, протестанти (баптизам, презвитеријанство, лутеранство, пентекостализам, методизам, Адвентисти на седмиот ден), Јеховини сведоци и мормони. Постојат вкупно 265 регистрирани православни цркви, 93 католички цркви и 543 протестантски цркви и молитвени куќи. Божиќ, признаен на руски православен начин според јулијанскиот календар, е признаен како национален празник во Казахстан[117].

Други религиозни групи се: јудаизам, бахајство, хиндуизам, будизам итн.[117].

Земјата е мултиетничка, со долга традиција на толеранција и секуларизам. Од независноста, бројот на џамии и цркви е значително зголемен. Сепак, населението понекогаш е претпазливо за малцинските религиозни групи. Водачите на четирите религиозни групи што владата ги смета за „традиционални“ - исламот, руското православие, католицизмот и јудаизмот - објавиле општо прифаќање и толеранција што другите религиозни групи не секогаш ги уживаат.

Образование

уреди
Главна статија: Образование во Казахстан
 
Казахстанскиот Национален Универзитет

Образованието е универзално и задолжително низ секундарното ниво, а стапката на писменост на возрасни е 99,5%[120]. Во просек, овие статистички податоци се еднакви за жените и мажите[121].

Образованието се состои од три главни фази: основно образование (од 1-4), основно општо образование (од 5-9) и високо образование (од 10-11 или 12) поделени на континуирано општо образование и стручно образование. Стручното образование обично трае 3 или 4 години[122]. (Во основното образование му претходи една година претшколско образование.) Овие нивоа може да се следат во една институција или во различни (на пример, основно училиште, потоа средно училиште). Неодамна се основани неколку средни училишта, специјализирани училишта, гимназии и јазични и технички гимназии. Средното стручно образование се нуди во специјални професионални или технички училишта или колеџи и стручни училишта[120].

Во моментов, постојат универзитети, академии и институти, конзерваториуми, високи школи и високообразовни институции. Постојат три главни нивоа: основно високо образование кое ги обезбедува основите на избраното поле на студии и води до доделување на диплома; специјализирано високо образование по што на студентите им се доделува диплома за специјалист; и научно-педагошко високо образование што води кон магистратура. Постдипломското образование води до кандидат на науки и доктор на науки. Со донесувањето на законите за образование и за високо образование, бил воспоставен приватен сектор и лиценцирани се неколку приватни институции.

Повеќе од 2.500 студенти во Казахстан аплицирале за студентски кредити во вкупен износ од околу 9 милиони долари. Најголем број на студентски кредити доаѓаат од Алмати, Нур-Султан и Кизилорда[123].

Програмите за обука и развој на вештини во Казахстан исто така се поддржани од меѓународни организации. На пример, на 30 март 2015 година, групата на извршни директори на светски банки одобрила заем од 100 милиони долари за проектот „Вештини и работа“ во Казахстан[124]. Проектот има за цел да обезбеди релевантна обука за невработените, непродуктивно самовработените и сегашните вработени кои имаат потреба од обука[124]. Во 2015 година Казахстан објавил вкупна стапка на невработеност од 5,0%, слична на некои од најголемите економски сили како САД[125]. Стапката на невработеност на младите во Казахстан (15-24 години) била исто така забележана кај 5.0% од населението во 2017 година[126].

Култура

уреди

Пред руската колонизација, Казаците имале високо развиена култура врз основа на нивната номадска пастирска економија. Исламот бил воведен во регионот со доаѓањето на Арапите во 8 век. Првично се задржал во јужните делови на Туркестан и се проширил кон север[127]. Саманидите помогнале религијата да се вкорени преку ревносна мисионерска работа. Златната орда понатаму го пропагирала исламот меѓу племињата во регионот во текот на 14 век[128].

Поврзано

уреди

Белешки

уреди
  1. ↑ Казахстанец е поим за сите жители, а за главната етничка група се користи Казак/ Казаци.[3]
  2. ↑ Поретко државата се именува и како Казакстан, односно Република Казакстан

Наводи

уреди
  1. ↑ "Constitution of the Republic of Kazakhstan". zan.kz.
  2. ↑ „Численность населения Республики Казахстан по отдельным этносам на начало 2016 года“. Архивирано од изворникот на 14 октомври 2017. Посетено на 24 мај 2017.
  3. ↑ Schneider, Johann F.; Larsen, Knud S.; Krumov, Krum; Vazow, Grigorii (2013). Advances in International Psychology: Research Approaches and Personal Dispositions, Socialization Processes and Organizational Behavior (англиски). Kassel university press GmbH. стр. 164. ISBN 978-3-86219-454-4. Архивирано од изворникот на 27 февруари 2018.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Kazakhstan Архивирано на 30 октомври 2017 г.. CIA World Factbook.
  5. ↑ „Population“. Архивирано од изворникот на 2018-10-30. Посетено на 29 October 2018.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 „Kazakhstan“. International Monetary Fund. Архивирано од изворникот на 13 мај 2020. Посетено на 29 јануари 2019.CS1-одржување: бот: непознат статус на изворната URL (link)
  7. ↑ „Gini index“. World Bank. Архивирано од изворникот на 9 февруари 2015. Посетено на 21 ноември 2015.
  8. ↑ „2018 Human Development Report“ (PDF). United Nations Development Programme. 2018. Архивирано од изворникот (PDF) на 19 март 2016. Посетено на 15 септември 2018.
  9. ↑ „Agency of Statistics of the Republic of Kazakhstan (ASRK). 2005. Main Demographic Indicators“. Stat.kz. Архивирано од изворникот на 14 март 2010. Посетено на 1 јуни 2010.
  10. ↑ „Kazakhstan/Qazaqstan Constitution“. Архивирано од изворникот на 2 декември 2016. Посетено на 27 декември 2016.
  11. ↑ „Census2010“. Stat.kz. Архивирано од изворникот на 12 октомври 2013. Посетено на 1 јуни 2010.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 Zarakhovich, Yuri (27 септември 2006). „Kazakhstan Comes on Strong“. Time. Архивирано од изворникот на 7 декември 2015. Посетено на 13 декември 2015.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 „Перепись населения Республики Казахстан 2009 года. Краткие итоги. (Census for the Republic of Kazakhstan 2009. Short Summary)“ (PDF) (руски). Republic of Kazakhstan Statistical Agency. Архивирано од изворникот (PDF) на 12 December 2010. Посетено на 10 December 2010.
  14. ↑ The constitution of Kazakhstan Архивирано на 18 април 2009 г., CONSTITUTION OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN: 1. The state language of the Republic of Kazakhstan shall be the Kazakh language. 2. In state institutions and local self-administrative bodies the Russian language shall be officially used on equal grounds along with the Kazakh language.
  15. ↑ 15,0 15,1 „Cossack (n.)“. The Online Etymology Dictionary. Архивирано од изворникот на 2 октомври 2015.
  16. ↑ Surucu, Cengiz (2002). „Modernity, Nationalism, Resistance: Identity Politics in Post-Soviet Kazakhstan“. Central Asian Survey. 21 (4): 385–402. doi:10.1080/0263493032000053208.
  17. ↑ Ikawa-Smith, Fumiko (1978-01-01). Early Paleolithic in South and East Asia (англиски). Walter de Gruyter. стр. 91. ISBN 978-3-11-081003-5.
  18. ↑ According to Allentoft et al. (2015) and Haak et al. (2015),
  19. ↑ Beckwith 2009, стр. 49: „Денес археолозите се согласуваат дека културата андроновската култура од Централниот Степски регион во вториот милениум п.н.е. треба да се поистовети со Индоиранците."
  20. ↑ Beckwith 2009, стр. 68 „Современите научници најчесто го користеле името Сака за Иранците од Источната Степа и Таримскиот басен“
  21. ↑ Dandamayev 1994, стр. 37 „Во современата наука, името „Сака“ се однесува за античките племиња од северна и источна Средна Азија и Источен Туркестан, за да се разграничат од поврзаните Масагети од регионот Арал и Скитите на понтиските степи. Овие племиња зборувале ирански јазици, а нивната главно окупација беше номадски пасторализам.“
  22. ↑ „Kazakhstan to c. AD 1700“. Encyclopædia Britannica. Архивирано од изворникот на 11 август 2015. Посетено на 1 јуни 2010.
  23. ↑ „Country Briefings: Kazakhstan“. The Economist. Архивирано од изворникот на 8 декември 2015. Посетено на 1 јуни 2010.
  24. ↑ "Russian Colonization and the Genesis of Kazak National Consciousness". S. Sabol (2003). Springer. p.27 ISBN 0230599427
  25. ↑ "Central Asia, 130 Years of Russian Dominance: A Historical Overview". Edward A. Allworth, Edward Allworth (1994). Duke University Press. p. 10. ISBN 0822315211
  26. ↑ Darrel P. Kaiser (2006). Origin & Ancestors Families Karle & Kaiser Of the German-Russian Volga Colonies. Darrel P. Kaiser. ISBN 978-1-4116-9894-9. Архивирано од изворникот на 26 мај 2013.
  27. ↑ „Kazakhstan“. Encyclopædia Britannica. 16 декември 1991. Архивирано од изворникот на 17 јуни 2015. Посетено на 9 септември 2013.
  28. ↑ „Kazakhstan“. Microsoft Encarta Online Encyclopedia. 2005y. Архивирано од изворникот на 15 април 2005. Посетено на 29 октомври 2009.
  29. ↑ Simon Ertz (2005). „The Kazakh Catastrophe and Stalin's Order of Priorities, 1929–1933: Evidence from the Soviet Secret Archives“ (PDF). Stanford's Student Journal of Russian, East European, and Eurasian Studies. 1: 1–12. Архивирано од изворникот (PDF) на 3 September 2006. Посетено на 1 June 2010.
  30. ↑ Pianciola, Niccolò (2004). „Famine in the Steppe. The collectivization of agriculture and the Kazak herdsmen, 1928–1934“. Cahiers du monde russe. 45: 137–192. Архивирано од изворникот на 23 октомври 2015.
  31. ↑ Children of the gulag live with amnesiaАрхивирано на 3 март 2016 г., Taipei Times, 1 January 2007
  32. ↑ Flynn, Moya (1994). Migrant Resettlement in the Russian Federation: Reconstructing 'Homes' and 'Homelands' Архивирано на 5 септември 2015 г.. Anthem Press. p. 15. ISBN 1-84331-117-8
  33. ↑ Keenan, Jillian. „Kazakhstan's Painful Nuclear Past Looms Large Over Its Energy Future“. The Atlantic (англиски). Архивирано од изворникот на 2 февруари 2017. Посетено на 27 јануари 2017.
  34. ↑ „The Coldest Capital Cities In The World“. WorldAtlas.com. Архивирано од изворникот на 8 јануари 2017. Посетено на 15 јануари 2017.
  35. ↑ „Kazakhstan climate information“. Weatherbase. Архивирано од изворникот на 2 јануари 2016. Посетено на 4 февруари 2016.
  36. ↑ Mineral Wealth. homestead.com
  37. ↑ International Crisis Group. (May 2007). Central Asia's Energy Risks, Asia Report No. 133 Архивирано на 3 март 2016 г.
  38. ↑ „Company Overview of Atyrau Refinery LLP – KazWorld.info“. kazworld.info. Архивирано од изворникот на 26 октомври 2016.
  39. ↑ „Table 3b. Non-OPEC Petroleum Supply“. U.S. Energy Information Administration. Independent Statistics and Analysis. Tonto.eia.doe.gov. 11 мај 2010. Архивирано од изворникот на 9 April 2009. Посетено на 1 June 2010.
  40. ↑ Chilisai Phosphate Project Ore Reserve Update Архивирано на 2 април 2016 г. // SUNKAR RESOURCES PLC
  41. ↑ THE MINERAL INDUSTRY OF KAZAKHSTAN—1997 Архивирано на 3 март 2013 г. // USGS: Phosphate Rock – Reserves
  42. ↑ „Yes, Kazakhstan should change its name. This map shows why“. Washington Post. Архивирано од изворникот на 11 август 2017. Посетено на 11 август 2017.
  43. ↑ „Kazakh leader resigns after three decades“ (англиски). 2019-03-19. Посетено на 2019-03-19.
  44. ↑ Auyezov, Olzhas (19 March 2019). „Kazakhstan's Leader Nazarbayev Resigns After Three Decades in Power“. US News. Посетено на 1 April 2019.
  45. ↑ „Official site of the President of the Republic of Kazakhstan – Kazakhstan“. Akorda.kz. Архивирано од изворникот на 23 March 2013. Посетено на 26 March 2013.
  46. ↑ Международное Соглашение между Российской Федерацией и Республикой Казахстан о статусе города Байконур, порядке формирования и статусе его органов исполнительной власти от 23 декабря 1995 года, статья 1, пункт 1. Субъектом Российской Федерации не является. Система городского управления определяется статьей 5 Соглашения между Российской Федерацией и Республикой Казахстан о статусе города Байконур, порядке формирования и статусе его органов исполнительной власти от 23 декабря 2005 г.
  47. ↑ „Kazakhstan became member of UN Human Rights Council“. Tengrinews.kz English. 13 ноември 2012. Архивирано од изворникот на 1 јануари 2016.
  48. ↑ North Atlantic Treaty Organization (5 октомври 2006). „Signatures of Partnership for Peace Framework Document“. Архивирано од изворникот на 29 ноември 2006.
  49. ↑ Blank, Stephen (27 април 2005). „Kazakhstan's Foreign Policy in a Time of Turmoil“. EurasiaNet. Архивирано од изворникот на 4 март 2016. Посетено на 9 април 2009.
  50. ↑ Cohen, Ariel (7 October 2008). „Kazakh foreign minister insists balanced foreign policy remains intact“. Business News Europe. Архивирано од изворникот на 17 August 2009.
  51. ↑ Joint Statement on the meeting between President Obama and Kazakhstan President Nazarbayev | The White House Архивирано на 20 ноември 2015 г.. Whitehouse.gov (11 April 2010). Retrieved 14 January 2013.
  52. ↑ "Readout of the President's Call to President Nazarbayev of Kazakhstan" | The White House Архивирано на 20 ноември 2015 г.. Whitehouse.gov (30 April 2011). Retrieved 14 January 2013.
  53. ↑ „Kazakhstan, UN Continue Building on Two-Decades of Cooperation“. Astanatimes.com. Архивирано од изворникот на 19 февруари 2016. Посетено на 14 февруари 2016.
  54. ↑ „Sweden, Bolivia, Ethiopia and Kazakhstan elected to Security Council“. un.org. Архивирано од изворникот на 25 ноември 2016. Посетено на 23 ноември 2016.
  55. ↑ 55,0 55,1 „Kazakh peacekeepers in Western Sahara“. Tengrinews. Архивирано од изворникот на 8 ноември 2014.
  56. ↑ „Kazakhstan delivers humanitarian aid to Ukraine“. Global Post. Архивирано од изворникот на 5 February 2015.
  57. ↑ „Nazarbayev Offers to Mediate in Ukraine, Stresses Kazakhstan's Economic Resilience“. The Astana Times. Архивирано од изворникот на 8 декември 2015.
  58. ↑ 58,0 58,1 „Nazarbayev as Mediator“. Carnegie Endowment for International Peace Moscow Center. Архивирано од изворникот на 8 декември 2015.
  59. ↑ „Kazakhstan Urges Peaceful Resolution to Ukraine Conflict, Reiterates Minsk Agreements“. The Astana Times. Архивирано од изворникот на 8 декември 2015.
  60. ↑ Human Rights Watch, World Report 2015: Kazakhstan Архивирано на 28 октомври 2016 г., accessed September 2016.
  61. ↑ Human Rights Watch, World Report 2016: Kazakhstan Архивирано на 14 септември 2016 г., accessed September 2016.
  62. ↑ 62,0 62,1 "Country Reports on Human Rights Practices for 2013: Kazakhstan" , released by the Bureau of Democracy, Human Rights and Labor. Retrieved 1 November 2015.
  63. ↑ „Rule of Law in Kazakhstan“. American Bar Association. Архивирано од изворникот на 3 март 2016.
  64. ↑ „Kazakhstan Background“. American Bar Association. Архивирано од изворникот на 3 март 2016.
  65. ↑ „Judicial Reform“. American Bar Association. Архивирано од изворникот на 3 март 2016.
  66. ↑ Paul Brummell (7 септември 2018). Kazakhstan. Bradt Travel Guides; Third edition. стр. 40. ISBN 978-1-78477-092-1.
  67. ↑ „What We Do“. wri.org. Архивирано од изворникот на 20 February 2009.
  68. ↑ „RosBusinessConsulting - News Online“. rbcnews.com.
  69. ↑ Kazakhs battle to stave off chill blowing in from Russian steppe, Financial Times, 21 May 2014
  70. ↑ „Global Competitiveness Index“. reports.weforum.org. Архивирано од изворникот на 2019-05-19.
  71. ↑ „Competitiveness Rankings“. reports.weforum.org.
  72. ↑ OECD Investment Policy Reviews, P112, OECD, 2012
  73. ↑ Oil, Cash and Corruption, The New York Times, 5 November 2006
  74. ↑ „World Bank Vice President Visits Kazakhstan, Discusses 25 Year Partnership and New Opportunities to Benefit People“. www.worldbank.org.
  75. ↑ „Global Innovation Index 2018“. globalinnovationindex.org. Архивирано од изворникот на 2019-05-23. Посетено на 2018-07-21.
  76. ↑ „EIB to provide €200 mln loan to KazAgro“. inform.kz.
  77. ↑ „Uranium in Kazakhstan - Nuclear Power in Kazakhstan“. world-nuclear.org. Архивирано од изворникот на 2013-03-26. Посетено на 2019-07-03.
  78. ↑ „Uranium Supplies: Supply of Uranium“. world-nuclear.org. Архивирано од изворникот на 2015-10-17. Посетено на 2019-07-03.
  79. ↑ „Company Overview“. tengizchevroil.com. Архивирано од изворникот на 2015-10-12. Посетено на 2019-07-03.
  80. ↑ 80,0 80,1 „Production of Toyota Fortuner kicks off in Kostanay“. en.tengrinews.kz.
  81. ↑ „Kazakhstan expands car production“. en.tengrinews.kz.
  82. ↑ „Focus2move| Kazakhstan Automotive Industry Outlook 2017-2022“. focus2move.com (англиски). Посетено на 2018-07-21.
  83. ↑ „TAIWAN, KAZAKHSTAN SIGN AGREEMENT ON ECONOMIC COOPERATION“. Архивирано од изворникот на 29 септември 2007. Посетено на 29 ноември 2006.
  84. ↑ Lt. Gov. Dalrymple (16 октомври 2006). „N.D. Companies To Attend Trade Mission To Kazakhstan, Ukraine And Russia“. kxnet.com. Архивирано од изворникот на 28 септември 2007. Посетено на 17 октомври 2006.
  85. ↑ „Chart: High-Tech Exports Gaining Ground in Kazakhstan“. blogs.worldbank.org.
  86. ↑ 86,0 86,1 „China, Kazakhstan Sign $23.6 Billion In Deals“. ibtimes.com.
  87. ↑ „OECD Investment Policy Reviews: Kazakhstan 2017“.
  88. ↑ „OECD Investment Policy Reviews: Kazakhstan 2017“. OECD.
  89. ↑ 89,0 89,1 „Kazakhstan Enacts Investor Tax Breaks“. tax-news.com. Архивирано од изворникот на 2014-07-01. Посетено на 2019-07-03.
  90. ↑ 90,0 90,1 „Kazakhstan Investment Climate Statement 2015“ (PDF). www.state.gov.
  91. ↑ 91,0 91,1 „Kazakhstan attracted $16 billion to the manufacturing industry“. www.azernews.az.
  92. ↑ „Kazakhstan remains attractive for foreign investors“. en.trend.az. Архивирано од изворникот на 2016-08-11. Посетено на 2019-07-03.
  93. ↑ „Kazakhstan to ratify 3 new joint projects with WB in 2016“. www.inform.kz. Архивирано од изворникот на 2016-04-23. Посетено на 2019-07-03.
  94. ↑ „Kazakhstan launches proactive policy to attract investment“. www.turkishweekly.net. Архивирано од изворникот на 16 август 2016.
  95. ↑ „Chevron Drives Oil Companies and Kazakhstan to Boost Oil Production in a Major Way“. fortune.com.
  96. ↑ „Kazakhstan Attracts $2.7 Billion in FDI in Q1“. astanatimes.com.
  97. ↑ „Kazakh Economy Experiences Inflow of Foreign Investments“. astanatimes.com.
  98. ↑ „Population Clock: World“. www.census.gov. Посетено на 30 May 2019.
  99. ↑ Kazakhstan’s population increases by 1.7 per cent over a year Архивирано на 8 декември 2015 г.. bnews.kz. 15 August 2013
  100. ↑ Collins, Cheryl (2 јануари 2003). „Kazakhstan's `forgotten Poles' long to return“. Cdi.org. Архивирано од изворникот на 15 February 2007. Посетено на 1 June 2010.
  101. ↑ Remembering Stalin's deportations Архивирано на 6 јуни 2013 г., BBC News, 23 February 2004
  102. ↑ Clarey, Christopher (1 January 2007). „Politics, economics and time bury memories of the Kazakh gulag“. International Herald Tribune. Архивирано од изворникот на 4 January 2007. Посетено на 9 September 2013.
  103. ↑ Kazakhstan: Special report on ethnic Germans Архивирано на 8 декември 2015 г., IRIN Asia, 1 February 2005
  104. ↑ "Всесоюзная перепись населения 1926 года" Архивирано на 8 февруари 2015 г.. demoscope.ru.
  105. ↑ "Всесоюзная перепись населения 1970 года" Архивирано на 3 декември 2009 г.. demoscope.ru.
  106. ↑ "Всесоюзная перепись населения 1989 года" Архивирано на 16 март 2010 г.. demoscope.ru.
  107. ↑ Ethnodemographic situation in Kazakhstan. ide.go.jp
  108. ↑ Paul Brummell (7 септември 2018). Kazakhstan. Bradt Travel Guides; Third edition. стр. 22. ISBN 978-1-78477-092-1.
  109. ↑ „The Languages spoken in Kazakhstan“. Studycountry (англиски). Архивирано од изворникот на 11 август 2017. Посетено на 11 август 2017.
  110. ↑ "Lost in translation? Kazakh leader bans cabinet from speaking Russian". Reuters. 27 February 2018.
  111. ↑ Kazakh language to be converted to Latin alphabet – MCS RK Архивирано на 19 февруари 2017 г.. Inform.kz (30 January 2015). Retrieved 28 September 2015.
  112. ↑ „Kazakhstan in 2013“. Ministry of National Economy of the Republic of Kazakhstan Committee on Statistics. 2014. стр. 33. Архивирано од изворникот на 29 September 2015.
  113. ↑ „Address of the Head of State Nursultan Nazarbayev to the people of Kazakhstan“. Mission of Kazakhstan to the United Nations. 2019-03-19. Архивирано од изворникот на 2019-03-22. Посетено на 2019-07-03.
  114. ↑ „Kazakhstan Statistical Data“. Архивирано од изворникот на May 11, 2011. Посетено на July 24, 2011.
  115. ↑ „Chapter 1: Religious Affiliation“. 2012-08-09.
  116. ↑ „Итоги переписи населения Республики Казахстан 2009 года“. Архивирано од изворникот на June 28, 2010. Посетено на 2010-06-01.. stat.kz. 4 February 2010.
  117. ↑ 117,0 117,1 117,2 117,3 Kazakhstan – International Religious Freedom Report 2010 U.S. Department of State. Посетено на 13 January 2011.
  118. ↑ 118,0 118,1 Religious Situation Review in Kazakhstan Архивирано на 14 октомври 2017 г. Congress of World Religions. Посетено на 2009-09-07.
  119. ↑ Islam in Kazakhstan Архивирано на 18 септември 2009 г. Посетено на 2009-09-07.
  120. ↑ 120,0 120,1 „Kazakhstan Colleges and Universities“. CollegeAtlas. Архивирано од изворникот на 6 јуни 2014. Посетено на 3 јуни 2014.
  121. ↑ Paul Brummell (7 септември 2018). Kazakhstan. Bradt Travel Guides; Third edition. стр. 24. ISBN 978-1-78477-092-1.
  122. ↑ UNESCO-UNEVOC (август 2012). „Vocational Education in Kazakhstan“. Архивирано од изворникот на 7 јуни 2014. Посетено на 3 јуни 2014.
  123. ↑ More than 2.5 thousand students get loans in Kazakhstan – News Feed – Bnews.kz: breaking news Архивирано на 8 декември 2015 г.. Bnews.kz. Retrieved 20 August 2013.
  124. ↑ 124,0 124,1 „World Bank Supports Better Skills for Quality Jobs in Kazakhstan“. Finchannel.com. Архивирано од изворникот на 9 март 2016. Посетено на 14 февруари 2016.
  125. ↑ „Tasa de paro“. datamun.com. Архивирано од изворникот на 2019-07-03. Посетено на 2019-06-19.
  126. ↑ „Tasa de paro juvenil (15-24)“. datamun.com. Архивирано од изворникот на 2019-07-03. Посетено на 2019-06-19.
  127. ↑ Atabaki, Touraj. Central Asia and the Caucasus: transnationalism and diaspora, pg. 24
  128. ↑ Ibn Athir, volume 8, pg. 396

Надворешни врски

уреди
Повеќе за Kazakhstan на збратимените проекти на Википедија
  Дефиниции и преводи на Викиречник ?
  Податотеки на Ризницата ?
  Образовни ресурси на Викиуниверзитет ?
  Новинарски известувања на Викивести ?
  Мисли на Викицитат ?
  Изворни текстови на Викиизвор ?
  Прирачници на Викикниги ?
  ? Информации за патување во Википатување ? ?
Општи информации
Управување
  Статијата „Казахстан“ е избрана статија. Ве повикуваме и Вас да напишете и предложите избрана статија (останати избрани статии).
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Казахстан&oldid=5297617“