Википедија

Титан

(Пренасочено од Титан (елемент))

Титан — хемиски елемент со симбол Ti и атомски број 22. Тој е сјаен преоден метал со сребрена боја, мала густина и висока јачина. Титанот е отпорен на корозија во морска вода, царска вода и хлор.

Титан  (22Ti)
Општи својства
Име и симболтитан (Ti)
Изгледсребреносиво-белузлаво метален
Титанот во периодниот систем
Водород (двоатомски неметал)
Хелиум (благороден гас)
Литиум (алкален метал)
Берилиум (земноалкален метал)
Бор (металоид)
Јаглерод (повеќеатомски неметал)
Азот (двоатомски неметал)
Кислород (двоатомски неметал)
Флуор (двоатомски неметал)
Неон (благороден гас)
Натриум (алкален метал)
Магнезиум (земноалкален метал)
Алуминиум (слаб метал)
Силициум (металоид)
Фосфор (повеќеатомски неметал)
Сулфур (повеќеатомски неметал)
Хлор (двоатомски неметал)
Аргон (благороден гас)
Калиум (алкален метал)
Калциум (земноалкален метал)
Скандиум (преоден метал)
Титан (преоден метал)
Ванадиум (преоден метал)
Хром (преоден метал)
Манган (преоден метал)
Железо (преоден метал)
Кобалт (преоден метал)
Никел (преоден метал)
Бакар (преоден метал)
Цинк (преоден метал)
Галиум (слаб метал)
Германиум (металоид)
Арсен (металоид)
Селен (повеќеатомски неметал)
Бром (двоатомски неметал)
Криптон (благороден гас)
Рубидиум (алкален метал)
Стронциум (земноалкален метал)
Итриум (преоден метал)
Циркониум (преоден метал)
Ниобиум (преоден метал)
Молибден (преоден метал)
Технециум (преоден метал)
Рутениум (преоден метал)
Родиум (преоден метал)
Паладиум (преоден метал)
Сребро (преоден метал)
Кадмиум (преоден метал)
Индиум (слаб метал)
Калај (слаб метал)
Антимон (металоид)
Телур (металоид)
Јод (двоатомски неметал)
Ксенон (благороден гас)
Цезиум (алкален метал)
Бариум (земноалкален метал)
Лантан (лантаноид)
Цериум (лантаноид)
Празеодиум (лантаноид)
Неодиум (лантаноид)
Прометиум (лантаноид)
Самариум (лантаноид)
Европиум (лантаноид)
Гадолиниум (лантаноид)
Тербиум (лантаноид)
Диспрозиум (лантаноид)
Холмиум (лантаноид)
Ербиум (лантаноид)
Тулиум (лантаноид)
Итербиум (лантаноид)
Лутециум (лантаноид)
Хафниум (преоден метал)
Тантал (преоден метал)
Волфрам (преоден метал)
Рениум (преоден метал)
Осмиум (преоден метал)
Иридиум (преоден метал)
Платина (преоден метал)
Злато (преоден метал)
Жива (преоден метал)
Талиум (слаб метал)
Олово (слаб метал)
Бизмут (слаб метал)
Полониум (слаб метал)
Астат (металоид)
Радон (благороден гас)
Франциум (алкален метал)
Радиум (земноалкален метал)
Актиниум (актиноид)
Ториум (актиноид)
Протактиниум (актиноид)
Ураниум (актиноид)
Нептуниум (актиноид)
Плутониум (актиноид)
Америциум (актиноид)
Кириум (актиноид)
Берклиум (актиноид)
Калифорниум (актиноид)
Ајнштајниум (актиноид)
Фермиум (актиноид)
Менделевиум (актиноид)
Нобелиум (актиноид)
Лоренциум (актиноид)
Радерфордиум (преоден метал)
Дубниум (преоден метал)
Сиборгиум (преоден метал)
Бориум (преоден метал)
Хасиум (преоден метал)
Мајтнериум (непознати хемиски својства)
Дармштатиум (непознати хемиски својства)
Рендгениум (непознати хемиски својства)
Копернициум (преоден метал)
Нихониум (непознати хемиски својства)
Флеровиум (слаб метал)
Московиум (непознати хемиски својства)
Ливермориум (непознати хемиски својства)
Тенесин (непознати хемиски својства)
Оганесон (непознати хемиски својства)
 –
↑
Ti
↓
Zr
скандиум ← титан → ванадиум
Атомски број22
Стандардна атомска тежина (±) (Ar)47,867(1)[1]
Категорија  преоден метал
Група и блокгрупа 4, d-блок
ПериодаIV периода
Електронска конфигурација[Ar] 3d2 4s2
по обвивка
2, 8, 10, 2
Физички својства
Фазацврста
Точка на топење1941 K ​(1668 °C)
Точка на вриење3560 K ​(3287 °C)
Густина близу с.т.4,506 г/см3
кога е течен, при т.т.4,11 г/см3
Топлина на топење14,15 kJ/mol
Топлина на испарување425 kJ/mol
Моларен топлински капацитет25,060 J/(mol·K)
парен притисок
P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k
при T (K) 1982 2171 (2403) 2692 3064 3558
Атомски својства
Оксидациони степени4, 3, 2, 1, −1, −2[2] ​(амфотерен оксид)
ЕлектронегативностПолингова скала: 1,54
Енергии на јонизацијаI: 658,8 kJ/mol
II: 1309,8 kJ/mol
II: 2652,5 kJ/mol
(повеќе)
Атомски полупречникемпириски: 147 пм
Ковалентен полупречник160±8 пм
Color lines in a spectral range
Спектрални линии на титан
Разни податоци
Кристална структура ​шестаголна збиена (шаз)
Кристалната структура на титанот
Брзина на звукот тенка прачка5090 м/с (при с.т.)
Топлинско ширење8,6 µм/(m·K) (при 25 °C)
Топлинска спроводливост21,9 W/(m·K)
Електрична отпорност420 nΩ·m (при 20 °C)
Магнетно подредувањепарамагнетно
Модул на растегливост116 GPa
Модул на смолкнување44 GPa
Модул на збивливост110 GPa
Поасонов сооднос0,32
Мосова тврдост6,0
Викерсова тврдост830–3420 MPa
Бринелова тврдост716–2770 MPa
CAS-број7440-32-6
Историја
ОткриенВилијам Грегор (1791)
Првпат издвоенЈенс Јакоб Берцелиус (1825)
Именуван одМартин Хајнрих Клапрот (1795)
Најстабилни изотопи
Главна статија: Изотопи на титанот
изо ПЗ полураспад РР РЕ (MeV) РП
44Ti веш 63 г ε – 44Sc
γ 0,07D, 0,08D –
46Ti 8,0 % 46Ti е стабилен со 24 неутрони
47Ti 7,3 % 47Ti е стабилен со 25 неутрони
48Ti 73,8 % 48Ti е стабилен со 26 неутрони
49Ti 5,5 % 49Ti е стабилен со 27 неутрони
50Ti 5,4 % 50Ti е стабилен со 28 неутрони
| наводи | Википодатоци

Титанот бил откриен во Корнвол , Велика Британија , од Вилијам Грегор во 1791 година и бил именуван од Мартин Хајнрих Клапрот по титаните на старогрчката митологија. Елементот се појавува во рамките на голем број минерални наоѓалишта, главно рутил и илменит, кои се широко распространети во Земјината кора и литосфера , а се наоѓаат во речиси сите живи суштества, водни тела, карпи и почви.[3] Металот е изваден од неговите главни минерални руди преку процесите на Крол и Хантер. Најчесто соединение, титан диоксид , е популарен фотокатализатор и се користи во производството на бели пигменти.[4] Другите соединенија вклучуваат титан тетрахлорид (TiCl 4 ), компонента од екрани за чад и катализатори ; и титан трихлорид (TiCl 3), кој се користи како катализатор во производството на полипропилен.[3]

Титанот може да се легира со железо, алуминиум, ванадиум и молибден, меѓу другите елементи, за производство на силни, лесни легури за воздушната (авионски мотори, ракети и вселенски летала),воени, индустриски процеси (хемикаии и петрохемиски производи, бигор и хартија), автомобилски, агро-храна, медицински протези, ортопедски импланти, стоматолошки и ендодонтски инструментии фајлови, стоматолошки импланти, спортски стоки, накит, мобилни телефони и други апликации.[3]

Двете најкорисни својства на металот се отпорност на корозија и сооднос на силата-густина, највисок од секој метален елент.[5] Во неговата незаштитена состојба, титанот е силен како и некои челици, но помалку густа.[6] Постојат две алтропни форми.[3] и пет природни изотопи на овој елемнет, 46Ti до 50Ti, при што 48Ti е најзастапен (73.8%).[7] Иако тие имаат ист број валентни електрони и се во истата група во периодниот систем, титанот и циркониумот се разликуваат во многу хемиски и физички својства.

Особености

уреди

Физички својства

уреди

Како метал, титанот е препознатлив по својот сооднос од висока јачина и тежина.[3] Тој е силен метал со мала густина која е доста пластична (особено во средина без кислород),[3] сјајно и со метално-бела боја [8] Релативно високиот степен на топење (повеќе од 1,650 °C или 3,000 °F) го прави корисен како огноотпорен метал. Таа е парамагнетна и иа прилично ниска електична и топлинска спроводливост.[3]

Комерцијално чисти (99.2% чисти) степени од титанот имаат крајно затегнувачка цврстина од околу 434 MPa (63,000 psi), еднаква на онаа на чести, нискостепени челични легури, но се помалку густи. Титанот е 60% поцврст од алуминиумот, но повеќе од двапати посилен.[6] како најчесто користени 6061-T6 алуминиумски легури. Одредени титански легури(на примет, бета C) постигнуваат затегнувачки јажиња над 1,400 MPa (200,000 psi).[9] Сепак титанот губи сила кога се загрева на температура поголема од 430 °C (806 °F).[10]

Титанот и не е толку цврст како и степени на топлински третиран челик; тој е не-магнетен и сиромашен проводник на топлина и електрична енергија. Механизацијата бара мерки на претпазливост, бидејќи материјалот може да се изеде, освен ако не се користат остри алатки и соодветни алатки за ладење. Како челични конструкции, оние направени од титан имаат замор што го гарантира долговечноста кај некои апликации.[8]

Металот е диморфна алтропа од шестаголна α форма која се менува во форма на кубична (решетка) β центрирана во телото на температура од 882 °C (1,620 °F).[10] Специфичната топлина на α форма драматично се зголемува со тоа што се загрева до оваа транзициона температура, но потоа паѓа и останува прилично константна за β обликот независно од температурата.[10]

 
Дијаграмот na Порбаикс за титанот во чиста вода, перхлорна киселина или натриум хидроксид.[11]

Како алуминиумот и магнезиумот, металот од титан и неговите легури веднаш оксидираат при изложеност на воздух. Титанот лесно реагира со кислород на 1,200 °C (2,190 °F) во воздух, и на 610 °C (1,130 °F) во чист кислород, формирајќи титан диоксид .[3] Меѓутоа, многу бавно реагира со вода и воздух на собна температура бидејќи создава пасвен оксиден слој кој го штити најголемиот дел од металот од понатамошна оксидација.[3] Најпрво кога се формира, овој заштитен слој е смо 1–2 nm дебел, но продолжува полека да расте ; достигнувајќи дебелина од 25 nm за четири години.[12]

Пацивноста на атмосферата му дава одлична отпорност на титанот од корозија, речиси еквивалентна на платина. Титанот е способен да го издржи нападот со разредени сулфурни и хлороводородни киселини, хлоридски раствори и повеќето органски киселини.[13] Сепак, титанот е кородиран од концентрирани киселини.[14] Како што е наведено со неговиот негативен редокс потенцијал, титанот е термодинамички многу реактивен метал што гори во нормана атмосфера на пониски температиури од точката на топење. Топењето е можно само во интерна атмосфера или во вакуум. На 550 °C (1,022 °F), се комбинира со хлор.[13] Исто така реагира со другите халогени и апсорбира водород.[4]

Титанот е еден од ретките елементи што гори во чист азотен гас, реагира на 800 °C (1,470 °F) за да формира титан нитрид, што предизвикува расипување.[15] Поради својата висока реактивност со кислород, азот и некои други гасови, титанските филаменти се применуваат во титанските сублимациони пумпи како чистачи за овие гасови. Ваквите пумпи неверојатно и сигурно произведуваат екстремно ниски притисоци во ултра-високи вакуумски системи.

Појава

уреди
2011 производство на рутил и илменит[16]
Земја илјади

тони

% од вкупниот

број

Австралија 1,300 19.4
Јужна Африка 1,160 17.3
Канада 700 10.4
Индија 574 8.6
Мозамбик 516 7.7
Кина 500 7.5
Виетнам 490 7.3
Украина 357 5.3
Свет 6,700 100

Титанот е деветтиот најзастапен елемент во Земјината кора (0.63% по маса)[17] и седмиот најзастапен метал. Тој е присутен како оксид во певеќето магматски карпи, во седиментни добиени од нив, во живи нешта и природни водни тела.[3][13] Од сите 801 магливи карпи анализирани од Геолошкиот топографски институт на САД, 784 содржеле титан. Неговиот процент во почвите се движи од 0.5 до 1.5%.[17]

Чести минерали кои содржат титан сеː аназа, бруцит, илменит, перовскит, рутил и титан (сфера).[12] Акаогиит е екстремно редок минерал кој се состои од титан диоксид.Од овие минерали, само рутил и илменит имаат економско значење, но дури и тешко се наоѓаат во високи концентрации.Околу 6,0 и 0,7 милиони тони на овие минерали во 2011 година биле минирани соодветно.[16] Значајни депозити на илменети кои носат титан, постојат во западниот дел на Австраија, Канада, Кина, Индија, Мозамбик, Нов Зеланд, Норвешка, Сиера Леоне, Јужна Африка, and Украина.[12] Во 2011 година се произведени околу 186.000 тони метален сунѓер, најмногу во Кина (60,000 т), Јапонија (56,000 т), Русија (40,000 т), САД (32,000 т) и Казахстан (20,700 т). Се проценува дека вкупните резерви на титан надминуваат 600 милиони тони.[16]

Концентрацијата на титанот е околу 4 пикомола во океанот. На100 °C, концентрацијата на титан во вода се проценува дека е помала од 10−7 M на pH 7. Идентитетот на титанските видови во воден раствор останува непознат поради неговата ниска ратворливост и недостаток на чувствителни спектроскопски методи, иако само оксидациската состојба 4+ е стабилна во воздухот. Нема докази за биолошка улога, иако се знае дека ретки организми се акумулираат високи концентрации на титан.[18]

Титанот е содржан во метеорити, и е откриен во Сонцето и во ѕвездите од М-тип.[13] (најладниот тип) со температура на површината од 3,200 °C (5,790 °F).[19] Карпите вратени од Месечината за време на мисијата Аполо 17 се составени од 12.1% TiO2.[13] Исто така, се наоѓа во јагленов пепел, растенија па дури и на човечкото тело. Домашниот титан (чист метал)е многу редок.[20]

Изотопи

уреди

Природниот титан е составен од 5 стаблни изотопи: 46Ti, 47Ti, 48Ti, 49Ti, and 50Ti, со тоа што 48Ti е најзастапен (73.8% природна застапеност). Единаесет радиоизотопи се одликуваат, најстабилно битие 44Ti со полураспад од 63 години; 45Ti, 184.8 минути; 51Ti, 5.76 минути; и 52Ti, 1.7 минути.Сите други радиоактивни изотопи имаат полуживот од околу 33 секунди, а останатите помалку од пола секунда.[7]

Изотопите на титанот се движат во атомска тежина од 39,99 u (40Ti) до 57.966 u (58Ti). Примарната радиоактивност пред најзастапениот стабилен изотоп, 48Ti, е електронски зафат и примарниот режим понатака е бета-распад. Примарните производи за распад пред 48Ti се изотопите од елементот 21 (скандиум) и примарните производи по кои се изотопите од елементот 23 (ванадиум).[7]

Титанот станува радиоактивен при бомбардирање со деутони, што главно емитуваат позитрони и цврсти гама-зраци.[13]

Соединенија

уреди
 
TiN-обложена буша

На +4 оксидациониот број доминира титановата хемија,[21] но исто така се вообичаени и состојките во +3 оксидациониот број [22] Вообичаено, титанот прифаќа октаадрална координативна геометрија во своите комплекси, но тетрахедралниот TiCl4 е познат исклучок.Поради својата висока оксидација, соединанијата со титан (IV) покажуваат висок степен на ковалентно поврзување. За разлика од повеќето други транзициони метали, едноставни aquа Ti(IV) комплекси се непознати.

Оксиди, сулфиди и алкоксиди

уреди

Најважен оксид е TiO2,кој постои во три важни полиморфиː анатаза, брукит и рутил.Сите овие се бели дијамагнитни материи, иако минералните примероци може да се појават темни. Тие прифаќаат полимерни структури во кои Ti е опкружен со шест оксидни лиганди кои се поврзуваат со други Ti центри.

Терминот титанати обично се однесува на титан (IV) соединенија, како што е претставено со бариум титанат (BaTiO3). Со перовскитна структура, овој материјал покажува пиесоелектрични својства и се користи како трансдуцер во меѓупретворањето на звукот и електричната енергија .[3] Многу минерали се титанати, на пр. илменит (FeTiO3). Сафирот и рубинот го добиваат својот астеризам (ѕвездестиот сјај) од присуство на титан диоксид нечитотии[12]

Различни намалени оксиди (субоксиди) од титан се познати, главно намалени стехиометрии на титан диоксид добиени со атмосферско плазма прскање. Ti3O5, опишан како Ti(IV)-Ti(III) вие, е пурпурен полупроводник произведен со редукција на TiO2 со водород на високи температури,[23] и се користи индустриски ког површините треба да бидат обложени со пареа од титан диоксидː исоарува како чист TiO, додека TiO2 испарува како мешавина од оксиди и депозитни премази со варијабилен рефлективен индекс.[24] Исто така познат е Ti<sub id="mwATQ">2</sub>O<sub id="mwATU">3</sub>,со структурата на корунда и [./https://en.wikipedia.org/wiki/Titanium(II)_oxide TiO], со структурата на карпестата сол, иако често нестехиометриски.[25]

Алкоксидите од титан(IV), подготвени со реакција на TiCl4 со алкохоли, се безбојни соединенија кои се претвораат во диоксид при реакција со вода. Тие се индустриски корисни за депонирање на цврст TiO2 преку процес на сол-гел. Титан изопропоксид се користи во синтеза на хирални органски соединенија преку епоксидација наречена Sharpless (шарплес).

Титан формира различни сулфиди, но само TiS2 привлече значаен интерес. Усвојува слоевит структура и се користи како катода во развојот на литиумските батерии. Бидејќи Ti (IV) е "тврд катјон", сулфидите од титан се нестабилни и имаат тенденција да се хидролизираат на оксидот со ослободување на водороден сулфид.

Нитриди и карбиди

уреди

Титан нитрид (TiN) е член на семејството на огноотпорни метални нитриди и експонати својства слични на двете ковалентни соединенија вклучувајќи гиː термодинамичка стабиност, екстремна цврстина, топлинска/електрична спроводливост и висока точка на топење.[26] TiN има цврстина еднаква на сафирот и карборумот (9.0 на Mосовата скала),[27] и често се користи за премачкување на алатите за сечење, како што се рачни алатки.[28] Исто така се користи како златна декоративна завршница и како метален бариер во изработка на полуспроводници.[29] Титан карбид, кој исто така е многу цврст, може да се пронајде во алати за сечење.[30]

 
Титан (III) соединенијата се карактеристични виолетови, илустрирани со овој воден раствор од титан трихлорид.

Халиди

уреди

Титан тетрахлорид (титан(IV) хлорид, TiCl4[31]) е безбојна испарлива течност (комерцијалните примероци се жолтеникави) кои во воздухот хидролизираат со спектакуларна емисија на бели обаци. Преку Крол процесот, TiCl4, се произведува во претворање на титански руди во титан диоксид, на пример, за употреба во бела боја.[32] Тој е широко користен во органската хемија како Луисова киселина, на пример во кондензацијата на Мукаијама алдол.[33] Во процесот на Ван Аркел, титанот тетраиодид (TiI4) е генериран во производство на метал со висока чистота на титан.

Tитаниум(III) и титан(II)исто така формираат стабилни хлориди. Значаен пример е титан(III) хлорид (TiCl3), кој се користи како катализатор за производство на полиолефини и редуцирачки реактанти во органската хемија.

Органометални комплекси

уреди

Благодарение на важната улога на титан соединенија како полимеризација катализатор, соединенија со Ti-C врски се интензивно изучува. Најчестиот органотитански комплекс е титан дихлорид ((C5H5)2TiCl2). Поврзани соединенија вклучуваат реагенс на Tebbe и Petasis реагенс. Титан формира карбонилни комплекси, на пр. [./https://en.wikipedia.org/wiki/Titanocene_dicarbonyl (C5H5)2Ti(CO)2] .[34]

Антиканцерна терапија

уреди

Следејќи го успехот на хемотерапија заснована на платина, титан (IV) комплексите беа меѓу првите неплатински соединенија кои биле тестирани за лекување на рак. Предноста на титанските соединенија лежи во нивната висока ефикасност и ниска токсичност. Во биолошките средини, хидролиза води до безбеден и инертен титандиоксид. И покрај овие предности, првите кандидатски соединенија не успеале клинички испитувања. Понатамошниот развој резултираше со создавање на потенцијално ефикасни, селективни и стабилни лекови засновани на титан.[35] Нивниот начин на дејствување сè уште не е добро разбран.

Историја

уреди
 
Мартин Хајнрих Клапрот го нарекол титан за титаните на старогрчката митологија

Титан е откриен во 1791 година од страна на свештеникот и аматерски геолог, Вилијам Грегор, како вклучување на минерал во Корнвол, Велика Британија.[36] Грегор го препозна присуството на нов елемент во илменитот[4] кога пронашол црн песок од поток и забележал дека песокот бил привлечен од магнет.[36] Анализирајќи го песок, тој утврдил присуство на два метални оксиди: железен оксид (објаснувајќи ја привлечноста кон магнетот) и 45,25% од белиот метален оксид, тој не можеше да ги идентификува.[17] Сфаќајќи дека неидентификуваниот оксид содржел метал кој не се совпадна со ниту еден познат елемент, Грегор ги пријавил своите откритија до Кралското геолошко друштво на Корнвол и во германскиот научен весник Crell's Annalen.[36][37][38]

Околу исто време, Франц-Јозеф Милер фон Рајхенштајн произведе слична супстанција, но не можеше да го идентификува.[4] Оксидот беше независно откриен во 1795 година од прускиот хемичар Мартин Хајнрих Клапрот во рутилите од Боиник (германско име Бијмоска), село во Унгарија (сега Бојнички во Словачка).[36][39] Клапрот открил дека содржи нов елемент и го именувал по Титаните од старогрчката митологија.[19] По сослушувањето за раното откритие на Грегор, тој добил примерок од манаканит и потврдил дека содржи титан.

Тековно познатите процеси за вадење на титан од неговите различни руди се макотрпни и скапи; не е можно да се намали рудата со загревање со јаглерод (како во топењето на железо), бидејќи титан се комбинира со јаглеродот за да се произведе титан карбид.[36] Чистата метален титан (99,9%) за првпат беше подготвена во 1910 година од страна на Метју А. Хантер во Политехничкиот институт Ренслерар со загревање на TiCl4 со натриум на 700-800 °C под голем притисок[40] во серија процес познат како Хантер процес.[13] Металото на титан не се користело надвор од лабораторијата до 1932 година кога Вилијам Џастин Крол докажал дека може да се произведе со намалување на титан тетрахлорид(TiCl4) со калциум.[41] Осум години подоцна тој го усовршувал овој процес со магнезиум, па дури и со натриум во она што станало познато како процес на Крол.[41] Иако истражувањето продолжува во поефикасни и поевтини процеси (на пример, FFC Кембриџ, Армстронг), процесот Крол сè уште се користи за комерцијално производство.[4][13]

 
Титан сунѓер, направен од процесот на Крол

Титан со многу висока чистота беше направен во мали количини кога Антон Едуард ван Аркел и Јан Хендрик де Боер го откриле јодидот или кристалниот бар, процес во 1925 година, реагирајќи со јод и распаѓајќи ги формираните пареи врз жешка филаментна чиста метал.[42]

Во 1950-тите и 1960-тите години, Советскиот Сојуз пионер во употребата на титан во воени и подморници апликации[40] (Класа Алфа и Мајк)[43] како дел од програмите поврзани со Студената војна.[44] Од почетокот на 1950-тите, титан интензивно се користел во воената авијација, особено во авиони со високи перформанси, почнувајќи од авиони како F-100 Super Sabre и Lockheed A-12 и SR-71.

Препознавајќи ја стратегиската важност на титан,[45] Министерството за одбрана на САД ги поддржа раните напори за комерцијализација.[46]

Во периодот на Студената војна, титан се сметаше за стратешки материјал од страна на владата на САД, а голем резервен фонд на титан сунѓер беше задржан од страна на Националниот заштитен фонд за одбрана, кој беше конечно исцрпен во 2000-тите.[47] Според податоците од 2006 година, најголемиот светски производител на руски VSMPO-AVISMA, се проценува дека изнесува околу 29% од светскиот удел на пазарот.[48] До 2015 година, металот од титан сунѓер беше произведен во шест земји: Кина, Јапонија, Русија, Казахстан, САД, Украина и Индија. (во редот на излезот).[49][50]

Во 2006 година, Агенцијата за напредни истражувачки истражувања на САД (DARPA) додели 5.7 милиони долари кон конзорциум од две компании за да развие нов процес за правење метален прав со титан. Под топлина и притисок, прав може да се користи за создавање на силни, лесни предмети кои се движат од обложување на оклоп до компоненти за воздушната, транспортната и хемиската индустрија.[51]

Производство и изработка

уреди
 
Титан (минерален концентрат)
 
Основни производи од титан: плоча, цевка, прачки и прав

Обработката на метален титан се јавува во четири главни чекори:[52] намалување на титанската руда во "сунѓер", порозна форма; топење на сунѓер, или сунѓер плус господар легура за да се формира инготи; примарна фабрикација, каде што инготот се претвора во општи мелнички производи како што се палка, бар, плоча, лист, лента и цевка; и средно производство на готови форми од мелни производи.

Бидејќи не може лесно да се произведе со намалување на неговиот диоксид,[8] титан метал се добива со редукција на TiCl4 со метали од магнезиум во процесот Крол. Сложеноста на оваа серија производство во процесот Крол објаснува релативно високата пазарна вредност на титан,[53] и покрај тоа што процесот на Крол е помалку скап од процесот на Хантер.[40] За да се произведе TiCl4 што се бара од процесот Крол, диоксидот е подложен на карботермично намалување во присуство на хлор. Во овој процес, хлорниот гас се пренесува преку мешавина од рутил или илменит во присуство на јаглерод. По екстензивно прочистување со фракционална дестилација, TiCl4 е намален со 800 °C стопен магнезиум во атмосфера на аргон.[3] Металото на титан може понатаму да се прочисти со процесот на Ван Аркел-де-Боер, кој вклучува топлинско распаѓање на титан тетраиодид.

А неодамна развиена серија производство метод, процесот FFC Кембриџ,[54] консумира прашок од титан диоксид (рафинирана форма на рутил) како суровина и произведува метал од титан, или во прав или сунѓер. Процесот вклучува помалку чекори од процесот на Крол и трае помалку време.[55] Ако се користат мешани оксидни прав, производот е легура.

Чести титански легури се направени со редукција. На пример, кроротитан (рутил со додаден бакар е намален), титан од јаглеводород (илменит намален со кокс во електрична печка) и манганотитан (рутил со манган или манган оксид) се намалени.[56] 2 FeTiO3 + 7 Cl2 + 6 C → 2 TiCl4 + 2 FeCl3 + 6 CO (900 °C) TiCl4 + 2 Mg → 2 MgCl2 + Ti (1.100 °C) Околу педесет степени од титан и легури на титан се дизајнирани и моментално се користат, иако само неколку десетици се лесно достапни на комерцијално ниво.[57] ASTM International признава 31 степен на метан и легури на титан, од кои од една до четири одделенија се комерцијално чисти (нефокусирани). Овие четири се разликуваат во јачината на истегнување како функција на содржината на кислород, при што највисоката снага (најниска затегнувачка цврстина со содржина на кислород од 0,18%) и степен 4 е најниска (највисока затегнувачка јачина со содржина на кислород од 0,40% ).[12] Останатите оценки се легури, од кои секоја е наменета за специфични својства на еластичност, цврстина, цврстина, електрична отпорност, отпорност при лази, специфична отпорност на корозија и нивни комбинации.[58]

Освен спецификациите на ASTM, легурите на титан се произведуваат и за да ги задоволат воздухопловните и воените спецификации (SAE-AMS, MIL-T), ISO стандардите и спецификациите специфични за земјата, како и сопствените спецификации на крајните корисници за воздушната, медицински и индустриски апликации.[59]

Титанскиот прав се произведува со процес на производство на проток познат како Армстронг процес[60] што е слично на процесот на производство на серии Хантер. Поток од гас на титан тетрахлорид се додава во поток на стопен метален натриум; производите (сол натриум хлорид и честички од титан) се филтрираат од екстра натриумот.Титан потоа се одделува од солта со миење на вода. И натриумот и хлорот се рециклираат за производство и обработка на повеќе титан тетрахлорид.[61]

Целото заварување на титан мора да се направи во инертна атмосфера на аргон или хелиум за да се заштити од контаминација со атмосферски гасови (кислород, азот и водород).[10] Загадувањето предизвикува различни состојби, како што се расеаност, кои го намалуваат интегритетот на зглобните заварени споеви и доведуваат до заеднички дефект.

Комерцијално чист рамен производ (лист, плоча) може лесно да се формира, но обработката мора да го земе предвид фактот дека метал има "меморија" и има тенденција да се врати назад. Ова особено важи за одредени легури со висока јачина.[62][63] Титан не може да се залемени без претходно да се натопи во метал што може да лее.[64] Металот може да се машински со иста опрема и истите процеси како не’рѓосувачки челик.[10]

Апликации

уреди
 
Цилиндар со титан со квалитет "степен 2"

Титан се користи во челик како легирање елемент (феро-титан) за да се намали големината на зрната и како дезоксидизер, а во не’рѓосувачки челик за да се намали содржината на јаглерод.[3] Титан често е легиран со алуминиум (за да се рафинира големината на зрната), ванадиум, бакар (за зацврстување), железо, манган, молибден и други метали.[65] Титанските производи (лист, плоча, вар, жица, ковани отпадоци, одлеаноци) наоѓаат примена во индустриски, воздушни, рекреативни и пазари во развој. Правниот титан се користи во пиротехниката како извор на светли запаливи честички.

Пигменти, адитиви и премази

уреди
 
Титан диоксид е најчесто користеното соединение од титан

Околу 95% од целата титанска руда е наменета за пречистување во титан диоксид(TiO2),интензивно бел постојан пигмент кој се користи во бои, хартија, паста за заби и пластика.[16] Исто така се употребува и во цемент, во скапоцени камења, како оптички нечистопен во хартија,[66] и зајакнувачки агент во графит композитни риболов и голф клубови.

TiO2 пигмент е хемиски инертен, се спротивставува на белеење на сончева светлина и е нетранспарентенː тој дава чиста и брилијантна бела боја на кафените или сивите хемикалии кои го сочинуваат поголемиот дел од пластика во домаќинството.[4] Во природата, ова соединение се наоѓа во минералните анатези, брукит и рутил.[3] Бојата направена со титан диоксид добро ги поднесува тешките температури и морските средини[4] Чистиот титан диоксид има многу висок показател на прекршување и на расејување со повисок степен од на дијамант[13] Покрај тоа што е многу важен пигмент, титан диоксид се употребува и во кремите за сончање[8]

Воздухопловна и морска

уреди

Бидејќи титанските легури имаат висока јачина на затегнувачка цврстина и густина,[3] висока отпорност на корозија[13] отпорност од замор, висока отпорност на пукнатини,[67] и способност да издржат умерено високи температури, тие се користат во авиони, оклопни бродови, поморски бродови, вселенски летала и проектили.[4][13] За овие апликации, титан е легиран со алуминиум, циркониум, никел,[68] ванадиум и други елементи за производство на различни компоненти, вклучувајќи ги и критичните структурни делови, огнени ѕидови, опрема за слетување, издувни канали (хеликоптери) и хидраулични системи. Всушност, околу две третини од сите произведени титан метал се користи во моторите и рамките на авионите.[69] Титанската легура 6AL-4V претставува речиси 50% од сите легури кои се користат во авионските апликации.[70]

Локхид А-12 и нејзиниот развој на СР-71 "Блекбурдот" беа две од првите авионски рамки каде што беше употребен титан, отворајќи го патот за многу поширока употреба во модерните воени и комерцијални авиони.Околу 59 тони се користат во Боинг 777, 45 во Боинг 747, 18 во Боинг 737, 32 во Ербас А340, 18 во Ербас А330 и 12 во Ербас А320. Ербасот А380 може да користи 77 метрички тони, вклучувајќи и околу 11 тони во моторите.[71] Во аеромоторните апликации, титан се користи за ротори, компресорски ножеви, компоненти на хидрауличниот систем и нафоли. Раната употреба во авионските мотори беше за Orenda Iroquois во 1950-тите.[72]:412

Бидејќи титанот е отпорен на корозија со морска вода, се користи за да се направат елитни шахти и разменувачи на топлина во растенијата за бигор;[13] грејачи за солена вода во аквариум,конец за ловење риби и ножеви за нуркачи.Титан се користи во куќиштата и компонентите на уредите за следење на океанот за науката и војската. Поранешниот Советски Сојуз развива техники за изработка на подморници со трупови од легури на титан[73] фалсификување на титан во огромни вакуумски цевки.[68]

Титан се користи во ѕидовите на јужното вселенско летало Јунона, за да се заштити електрониката на одборот.[74]

Индустриски

уреди
 
Високо чист (99,999%)титан со видливи кристали

Заварената титанкса цевка и процесна опрема (разменувачи на топлина, резервоари, процесни садови, вентили) се користат во хемиската и во петрохемиската индустрија првенствено за отпорност од корозија. Специфични легури се користат во апликации за нафта и гас на хидрометалургијата на никел за нивната висока јачина (на примерːлегура на титан бета С), отпорност на корозија или и двете.Индустријата за целулоза и хартија користи титан во процесна опрема изложена на корозивни медиуми, како што е натриум хипохлорит или гас за влажен хлор (во криењето).[75] Други апликации вклучуваат ултразвучно заварување, бран лемење,,[76] и цели на распрскување.[77]

Титан тетрахлорид (TiCl4), безбојна течност, е важен како полупроизвод во процесот на изработка на TiO2 и исто така се користи за производство на катализатор на Циглер-Натта. Титан тетрахлорид исто така се користи за иридиумско стакло и, поради тоа што силно гасови во влажен воздух, се користи за правење чад екрани.[8]

Потрошувачки и архитектонски

уреди
 
Титан запечатување марки

Метал на титан се користи во автомобилските апликации, особено во трки за автомобили и мотоцикли, каде што малата тежина, висока јачина и цврстина се критични.[78] Металот е генерално премногу скап за пазарот на општата потрошувачка, иако некои подоцнежни модели Corvettes се произведени со издувни гасови од титан,[79] и моторот со супер мотори на Corvette Z06 LT4 користи лесни, цврсти засилувачи на титан за поголема цврстина и отпорност на топлинаио.[80]

Титан се користи во многу спортски производи: тениски рекети, голф-клубови, шахти на лакрос-стап; крикет, хокеј, лакрос и скари за фудбалски шлемови и рамки и компоненти за велосипеди. Иако не е мејнстрим материјал за производство на велосипеди, титанските велосипеди ги користат тркачки тимови и авантуристички велосипедисти.[81]

Титанските легури се користат во рамки на спектакли кои се прилично скапи, но многу издржливи, долготрајни, мала тежина и не предизвикуваат алергии на кожата. Многу патници користат титанска опрема, вклучувајќи садови за садови, прибор за јадење, фенери и шатори. Иако малку поскапи од традиционалните алтернативи на челик или алуминиум, титаниските производи можат да бидат значително полесни без да ја загрозат силата. Титанските потковици од челик ги претпочитаат фармерите, бидејќи се полесни и потрајни.[82]

 
Титанско обложување на музејот Гугенхајм на Френк Гери, Билбао

Титан повремено се користи во архитектурата. На 42,5 метри (139 стапки) споменикот на Јуриј Гагарин, првиот човек кој патува во вселената(55°42′29.7″N 37°34′57.2″E / 55.708250° СГШ; 37.582556° ИГД / 55.708250; 37.582556), како и на 110 метри (360 стапки) споменикот на освојувачите на просторот на врвот на Музејот на Космонаути во Москва се направени од титан за привлечна боја на металот и асоцијација со ракети.[83][84] Музејот на Гугенхајм Билбао и Библиотеката Мирлениум Cerritos беа првите згради во Европа и Северна Америка, соодветно, за да бидат обложени со титански панели.[69] Титан плашт беше користен во зградата Фредерик В. Хамилтон во Денвер, Колорадо.[85]

Поради супериорната јачина на титан и малата тежина во однос на другите метали (челик, не'рѓосувачки челик и алуминиум) и поради неодамнешните достигнувања во техниките за обработка на метали, неговата употреба стана пошироко распространета во производството на огнено оружје. Примарните намени вклучуваат пиштолски рамки и цилиндри на револвер. Од истите причини, се користи во телото на лаптоп компјутерите (на пример, во AppleBook линијата на Apple).[86]

Некои алати за лесни и корозивни отпорни алатки, како што се лопати и рефлектори, се направени од титан или легури на титан.

Накит

 
Однос меѓу напонот и бојата за анодиран титан. (Cateb, 2010).

Поради својата издржливост, титан стана популарен за дизајнерски накит (особено, титан прстени).[82] Нејзината инертност го прави добар избор за оние со алергии или оние кои ќе носат накит во средини, како што се базени за пливање. Титан е исто така легиран со злато за да се произведе легура која може да се продава како 24-каратно злато, бидејќи 1% легиран Ti не е доволен за да побара помала марка. Добиената легура е приближно тврда колку 14-каратно злато и е потрајна од чистото 24-каратно злато.[87]

Издржливоста на титан, малата тежина и отпорноста од корозијата го прават тоа корисно за кутии за часовници.[82] Некои уметници работат со титан за производство на скулптури, декоративни предмети и мебел.[88]

Титан може да биде елоксиран да ја менува дебелината на слојот на површинскиот оксид, предизвикувајќи оптички пречки и различни светли бои.[89] Со оваа боја и хемиска инертност, титан е популарен метал за пирсинг на телото.[90]

Титан има помала употреба во посветен не-циркулирачки монети и медали. Во 1999 година, Гибралтар ја издаде првата титанска монета за прославата на милениумот.[91] Голд Коуст титаните, австралиски рагби лига тим, додели медал од чист титан на нивниот играч на годината.[92]

Медицински

уреди

Бидејќи титанот е биокомпатибилен (не-токсичен и не е отфрлен од телото), тој има многу употреба во медицината, вклучувајќи ги и хируршките помагала и импланти, како што се хип топки и приклучници (замена за зглобови) и забни импланти кои можат да останат на место до 20 години.[36] Титан често е легиран со околу 4% алуминиум или 6% Al и 4% ванадиум.[93]

 
Медицински штрафови и плочи кои се користат за поправка на фрактура на рачниот зглоб, скалата е во сантиметри.

Титан има вродена способност да се осети, што овозможува употреба во стоматолошки импланти кои можат да траат повеќе од 30 години. Овој имот е исто така корисен за апликации за ортопедски импланти.[36] Овие имаат корист од понискиот модул на еластичност на титан (Јангов модул) за да бидат поблиску совпаѓаат со оној на коските кои таквите уреди се наменети за поправка. Како резултат на тоа, скелетните оптоварувања се подеднакво споделени помеѓу коските и имплантите, што доведува до помала инциденца на деградација на коските поради стрес-заштитен и перипротетски фрактури на коските кои се јавуваат на границите на ортопедските импланти. Сепак, вкочанетоста на титанските легури е уште повеќе од двапати поголема од коската, така што соседната коска има значително намалено оптоварување и може да се влоши.[94][95]

Бидејќи титанот е неферромагнетен, пациентите со титан импланти можат безбедно да имаат испитување во кои е вклучена и магнетна резонанца (погодно за долгорочни импланти). Подготовката на титанот за имплантација во телото вклучува подложување на плазма лак со висока температура која ги отстранува атомите на површината, со што се добива свеж титан кој веднаш се оксидира.[36]

Титан се користи и за хируршки инструменти кои се користат во видео-хирургијата, како и за инвалидски колички, патерици и други производи каде што се пожелни висока јачина и мала тежина.

Наночестичките на титан диоксид се користат во електрониката и испораката на лекови и козметика.[96]

Складирање на јадрен отпад

уреди

Поради тоа што е отпорен на корозија, контејнерите направени од титан се изучуваат за долгорочно складирање на јадрен отпад. Контејнерите траат повеќе од 100.000 години со што се минимализираат материјалните дефекти.[97] Титан "стреа", исто така, може да се стави над контејнери од други видови за подобрување на нивната долговечност.[98]

Биоремедијација

уреди

Габичните видови самовилско карамфилче и хиполома каноиди можат да биоконвертираат титан во титан загадени почви.[99]

Мерки на внимателност

уреди
 
Копривите содржат до 80 делови на милион титан.

Титан е нетоксичен дури и во големи дози и не игра природна улога во човечкото тело.[19] Проценето количество од 0,8 милиграми титан голтаат луѓето секој ден, но повеќето минуваат без да се апсорбираат во ткивата.[19] Меѓутоа, понекогаш био-акумулира во ткива кои содржат силициум диоксид. Една студија укажува на можна врска помеѓу титанот и жолтиот синдром на ноктите.[100] Непознат механизам во растенијата може да користи титан за да го стимулира производството на јаглехидрати и да го поттикне растот. Ова може да објасни зошто повеќето растенија содржат околу 1 дел на милион (ppm) титан, прехранбени растенија имаат околу 2 ppm, а коњска опашка и коприва содржат до 80 ppm.[19]

Како прашок или во форма на метални струготини, металот од титан претставува значителна опасност од пожар и, кога се загрева во воздух, постои опасност од експлозија.[101] Водата и јаглерод диоксидот се неефективни за гаснење на титански оган; Наместо тоа, мора да се користат агенси за сув прав од класа D.[4]

Кога се користи во производството или ракувањето со хлор, титанот не треба да биде изложен на сув гас од хлор, бидејќи може да резултира со пожар од титан-хлор.[102] Дури и влажниот хлор претставува опасност од пожар кога екстремните временски услови предизвикуваат неочекувано сушење.

Титанот може да се запали кога свежа, не-оксидирачка површина доаѓа во контакт со течен кислород.[103] Свежиот метал може да биде изложен кога оксидираната површина е изгребана со тврд предмет, или кога механичките напори предизвикуваат пукнатина. Ова претставува ограничување на неговата употреба во течните кислородни системи, како што се оние во воздушната индустрија. Бидејќи нечистите титанските цевки можат да предизвикаат пожари кога се изложени на кислород, титан е забранет во гасните кислородни системи за дишење. Челични цевки се користат за системи со висок притисок (3.000 p.s.i.) и алуминиумски цевки за низок притисок.

Титанот како тема во уметноста и во популарната култура

уреди
  • „Титанско експозе“ (Titanium Exposé) - песна на американската рок-група „Соник Јут“ (Sonic Youth) од 1990 година.[104]

Наводи

уреди
  1. ↑ Standard Atomic Weights 2013. Commission on Isotopic Abundances and Atomic Weights
  2. ↑ Andersson, N.; и др. (2003). „Emission spectra of TiH and TiD near 938 nm“ (PDF). J. Chem. Phys. 118: 10543. Bibcode:2003JChPh.118.3543A. doi:10.1063/1.1539848.
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 3,14 Празен навод (help)
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 4,8 Krebs, Robert E. (2006). The History and Use of Our Earth's Chemical Elements: A Reference Guide (2. изд.). Westport, CT: Greenwood Press. ISBN 978-0-313-33438-2.
  5. ↑ Donachie 1988, стр. 11
  6. ↑ 6,0 6,1 Barksdale 1968, стр. 738
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Barbalace, Kenneth L. (2006). „Periodic Table of Elements: Ti – Titanium“. Посетено на 26 December 2006.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 Stwertka, Albert (1998). Guide to the Elements. Titanium (Revised. изд.). Oxford University Press. стр. 81–82. ISBN 978-0-19-508083-4.
  9. ↑ Donachie 1988, Appendix J, Table J.2
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 Barksdale 1968, стр. 734
  11. ↑ Puigdomenech, Ignasi (2004) Hydra/Medusa Chemical Equilibrium Database and Plotting Software, KTH Royal Institute of Technology.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 Emsley 2001, стр. 453
  13. ↑ 13,00 13,01 13,02 13,03 13,04 13,05 13,06 13,07 13,08 13,09 13,10 13,11 Lide, D. R., уред. (2005). CRC Handbook of Chemistry and Physics (LXXXVI. изд.). Boca Raton (FL): CRC Press. ISBN 0-8493-0486-5.
  14. ↑ Casillas, N.; Charlebois, S.; Smyrl, W. H.; White, H. S. (1994). „Pitting Corrosion of Titanium“. J. Electrochem. Soc. 141 (3): 636–642. doi:10.1149/1.2054783. Архивирано од изворникот на 2017-09-26. Посетено на 2019-01-29.
  15. ↑ Forrest, A. L. (1981). Industrial Applications of Titanium and Zirconium. Effects of Metal Chemistry on Behavior of Titanium in Industrial Applications. стр. 112.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 United States Geological Survey. „USGS Minerals Information: Titanium“.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 Barksdale 1968, стр. 732
  18. ↑ Buettner, K. M.; Valentine, A. M. (2012). „Bioinorganic Chemistry of Titanium“. Chemical Reviews. 112 (3): 1863. doi:10.1021/cr1002886. PMID 22074443.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 19,3 19,4 Emsley 2001, стр. 451
  20. ↑ Titanium. Mindat
  21. ↑ Greenwood 1997, стр. 958
  22. ↑ Greenwood 1997, стр. 970
  23. ↑ Liu, Gang; Huang, Wan-Xia; Yi, Yong (26 June 2013). „Preparation and Optical Storage Properties of λTi3O5 Powder“. Journal of Inorganic Materials (кинески). 28 (4): 425–430. doi:10.3724/SP.J.1077.2013.12309.
  24. ↑ Bonardi, Antonio; Pühlhofer, Gerd; Hermanutz, Stephan; Santangelo, Andrea (2014). „A new solution for mirror coating in $γ$-ray Cherenkov Astronomy“ (Submitted manuscript). Experimental Astronomy. 38: 1–9. arXiv:1406.0622. Bibcode:2014ExA....38....1B. doi:10.1007/s10686-014-9398-x.
  25. ↑ Greenwood, Norman N.; Earnshaw, Alan (1997). Chemistry of the Elements (2. изд.). Butterworth-Heinemann. ISBN 0080379419.
  26. ↑ Saha, Naresh (1992). „Titanium nitride oxidation chemistry: An x-ray photoelectron spectroscopy study“. Journal of Applied Physics. no. 7 (7): 3072–3079. Bibcode:1992JAP....72.3072S. doi:10.1063/1.351465.
  27. ↑ Schubert, E.F. „The hardness scale introduced by Friederich Mohs“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 3 June 2010.
  28. ↑ Truini, Joseph (May 1988). „Drill Bits“. Popular Mechanics. 165 (5): 91. ISSN 0032-4558.
  29. ↑ Baliga, B. Jayant (2005). Silicon carbide power devices. World Scientific. стр. 91. ISBN 978-981-256-605-8.
  30. ↑ „Titanium carbide product information“. H. C. Starck. Архивирано од изворникот на 2017-09-22. Посетено на 16 November 2015.
  31. ↑ Seong, S.; и др. (2009). Titanium: industrial base, price trends, and technology initiatives. Rand Corporation. стр. 10. ISBN 978-0-8330-4575-1.
  32. ↑ Johnson, Richard W. (1998). The Handbook of Fluid Dynamics. Springer. стр. 38–21. ISBN 978-3-540-64612-9.
  33. ↑ Coates, Robert M.; Paquette, Leo A. (2000). Handbook of Reagents for Organic Synthesis. John Wiley and Sons. стр. 93. ISBN 978-0-470-85625-3.
  34. ↑ Hartwig, J. F. (2010) Organotransition Metal Chemistry, from Bonding to Catalysis. University Science Books: New York. ISBN 189138953X
  35. ↑ Tshuva, Edit Y.; Miller, Maya (2018). Sigel, Astrid; Sigel, Helmut; Freisinger, Eva; Sigel, Roland K. O. (уред.). Metallo-Drugs: Development and Action of Anticancer Agents. Chapter 8. Coordination Complexes of Titanium(IV) for Anticancer Therapy. 18. Berlin: de Gruyter GmbH. стр. 219–250. doi:10.1515/9783110470734-014. ISBN 9783110470734.
  36. ↑ 36,0 36,1 36,2 36,3 36,4 36,5 36,6 36,7 Emsley 2001, стр. 452
  37. ↑ Gregor, William (1791) "Beobachtungen und Versuche über den Menakanit, einen in Cornwall gefundenen magnetischen Sand" (Observations and experiments regarding menaccanite [i.e., ilmenite], a magnetic sand found in Cornwall), Chemische Annalen …, 1, pp. 40–54, 103–119.
  38. ↑ Gregor, William (1791) "Sur le menakanite, espèce de sable attirable par l'aimant, trouvé dans la province de Cornouilles" (On menaccanite, a species of magnetic sand, found in the county of Cornwall), Observations et Mémoires sur la Physique, 39: 72–78, 152–160.
  39. ↑ Klaproth, Martin Heinrich (1795) "Chemische Untersuchung des sogenannten hungarischen rothen Schörls" (Chemical investigation of the so-called Hungarian red tourmaline [rutile]) in: Beiträge zur chemischen Kenntniss der Mineralkörper (Contributions to the chemical knowledge of mineral substances), vol. 1, (Berlin, (Germany): Heinrich August Rottmann, 233–244. From page 244: "Diesem zufolge will ich den Namen für die gegenwärtige metallische Substanz, gleichergestalt wie bei dem Uranium geschehen, aus der Mythologie, und zwar von den Ursöhnen der Erde, den Titanen, entlehnen, und benenne also diese neue Metallgeschlecht: Titanium; … " (By virtue of this I will derive the name for the present metallic substance — as happened similarly in the case of uranium — from mythology, namely from the first sons of the Earth, the Titans, and thus [I] name this new species of metal: "titanium"; … )
  40. ↑ 40,0 40,1 40,2 Roza 2008, стр. 9
  41. ↑ 41,0 41,1 Greenwood 1997, стр. 955
  42. ↑ van Arkel, A. E.; de Boer, J. H. (1925). „Preparation of pure titanium, zirconium, hafnium, and thorium metal“. Zeitschrift für anorganische und allgemeine Chemie. 148: 345–50. doi:10.1002/zaac.19251480133.
  43. ↑ Yanko, Eugene; Omsk VTTV Arms Exhibition and Military Parade JSC (2006). „Submarines: general information“. Посетено на 2 February 2015.
  44. ↑ Stainless Steel World (July–August 2001). „VSMPO Stronger Than Ever“ (PDF). KCI Publishing B.V. стр. 16–19. Архивирано од изворникот (PDF) на 2006-10-05. Посетено на 2 January 2007.
  45. ↑ National Materials Advisory Board, Commission on Engineering and Technical Systems (CETS), National Research Council (1983). Titanium: Past, Present, and Future. Washington, D.C.: national Academy Press. стр. R9. NMAB-392.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  46. ↑ „Titanium Metals Corporation. Answers.com. Encyclopedia of Company Histories“. Answers Corporation. 2006. Посетено на 2 January 2007.
  47. ↑ Defense National Stockpile Center (2008). Strategic and Critical Materials Report to the Congress. Operations under the Strategic and Critical Materials Stock Piling Act during the Period October 2007 through September 2008 (PDF). United States Department of Defense. стр. 3304. Архивирано од изворникот (PDF) на 11 February 2010.
  48. ↑ Bush, Jason (15 February 2006). „Boeing's Plan to Land Aeroflot“. BusinessWeek. Архивирано од изворникот на 9 April 2009. Посетено на 29 December 2006.CS1-одржување: неподобна URL (link)
  49. ↑ "Roskill Information Services: Global Supply of Titanium is Forecast to Increase", Titanium Metal: Market Outlook to 2015 (5th edition, 2010).
  50. ↑ „ISRO's titanium sponge plant in Kerala fully commissioned“. timesofindia-economictimes. Архивирано од изворникот на 2015-08-18. Посетено на 2015-11-08.
  51. ↑ (12 септември 2006). "U.S. Defense Agency Awards $5.7 Million to DuPont and MER Corporation for New Titanium Metal Powder Process". Соопштение за печат.  посет. 1 август 2009 г
  52. ↑ Donachie 1988, Ch. 4
  53. ↑ Barksdale 1968, стр. 733
  54. ↑ Chen, George Zheng; Fray, Derek J.; Farthing, Tom W. (2000). „Direct electrochemical reduction of titanium dioxide to titanium in molten calcium chloride“. Nature (journal). 407 (6802): 361–364. Bibcode:2000Natur.407..361C. doi:10.1038/35030069. PMID 11014188.
  55. ↑ Roza 2008, стр. 23
  56. ↑ „Titanium“. Microsoft Encarta. 2005. Архивирано од изворникот на 2006-10-27. Посетено на 29 December 2006.
  57. ↑ Donachie 1988, стр. 16, Appendix J
  58. ↑ ASTM International (2006). Annual Book of ASTM Standards (Volume 02.04: Non-ferrous Metals). West Conshohocken, PA: ASTM International. section 2. ISBN 978-0-8031-4086-8. ASTM International (1998). Annual Book of ASTM Standards (Volume 13.01: Medical Devices; Emergency Medical Services). West Conshohocken, PA: ASTM International. sections 2 & 13. ISBN 978-0-8031-2452-3.
  59. ↑ Donachie 1988, стр. 13–16, Appendices H and J
  60. ↑ Roza 2008, стр. 25
  61. ↑ „Titanium“. The Essential Chemical Industry online. York, UK: CIEC Promoting Science at the University of York. 15 January 2015.
  62. ↑ AWS G2.4/G2.4M:2007 Guide for the Fusion Welding of Titanium and Titanium Alloys. Miami: American Welding Society. 2006. Архивирано од изворникот на 10 December 2010.
  63. ↑ Titanium Metals Corporation (1997). Titanium design and fabrication handbook for industrial applications. Dallas: Titanium Metals Corporation. Архивирано од изворникот на 9 February 2009.
  64. ↑ „Solderability“. Посетено на 16 June 2011.
  65. ↑ Hampel, Clifford A. (1968). The Encyclopedia of the Chemical Elements. Van Nostrand Reinhold. стр. 738. ISBN 978-0-442-15598-8.
  66. ↑ Smook, Gary A. (2002). Handbook for Pulp & Paper Technologists (3. изд.). Angus Wilde Publications. стр. 223. ISBN 978-0-9694628-5-9.
  67. ↑ Moiseyev, Valentin N. (2006). Titanium Alloys: Russian Aircraft and Aerospace Applications. Taylor and Francis, LLC. стр. 196. ISBN 978-0-8493-3273-9.
  68. ↑ 68,0 68,1 Kramer, Andrew E. (5 July 2013). „Titanium Fills Vital Role for Boeing and Russia“. The New York Times. Посетено на 6 July 2013.
  69. ↑ 69,0 69,1 Emsley 2001, стр. 454
  70. ↑ Donachie 1988, стр. 13
  71. ↑ Sevan, Vardan (23 September 2006). „Rosoboronexport controls titanium in Russia“. Sevanco Strategic Consulting. Архивирано од изворникот на 11 November 2012. Посетено на 26 December 2006.CS1-одржување: неподобна URL (link)
  72. ↑ „"Iroquois" a 1957 Flight article“. Архивирано од изворникот на 2017-11-07. Посетено на 2019-01-29.
  73. ↑ „GlobalSecurity“. GlobalSecurity.org. April 2006. Посетено на 23 April 2008.
  74. ↑ Scharf, Caleb A. (June 17, 2016) The Jupiter Vault. Scientific American.
  75. ↑ Donachie 1988, стр. 11–16
  76. ↑ Kleefisch, E.W., уред. (1981). Industrial Application of Titanium and Zirconium. West Conshohocken, PA: ASTM International. ISBN 978-0-8031-0745-8.
  77. ↑ Bunshah, Rointan F., уред. (2001). Handbook of Hard Coatings. Ch. 8. Norwich, NY: William Andrew Inc. ISBN 978-0-8155-1438-1.
  78. ↑ Bell, Tom; и др. (2001). Heat Treating. Proceedings of the 20th Conference, 9–12 October 2000. ASM International. стр. 141. ISBN 978-0-87170-727-7.
  79. ↑ National Corvette Museum (2006). „Titanium Exhausts“. Архивирано од изворникот на 3 January 2013. Посетено на 26 December 2006.
  80. ↑ Compact Powerhouse: Inside Corvette Z06’s LT4 Engine 650-hp supercharged 6.2L V-8 makes world-class power in more efficient package. media.gm.com. 20 August 2014
  81. ↑ Davis, Joseph R. (1998). Metals Handbook. ASM International. стр. 584. ISBN 978-0-87170-654-6.
  82. ↑ 82,0 82,1 82,2 Donachie 1988, стр. 11, 255
  83. ↑ Mike Gruntman (2004). Blazing the Trail: The Early History of Spacecraft and Rocketry. Reston, VA: American Institute of Aeronautics and Astronautics. стр. 457. ISBN 978-1-56347-705-8.
  84. ↑ Lütjering, Gerd; Williams, James Case (12 June 2007). Titanium. Appearance Related Applications. ISBN 978-3-540-71397-5.
  85. ↑ „Denver Art Museum, Frederic C. Hamilton Building“. SPG Media. 2006. Посетено на 26 December 2006.
  86. ↑ „Apple PowerBook G4 400 (Original – Ti) Specs“. everymac.com. Посетено на 8 August 2009.
  87. ↑ Gafner, G. (1989). „The development of 990 Gold-Titanium: its Production, use and Properties“ (PDF). Gold Bulletin. 22 (4): 112–122. doi:10.1007/BF03214709. Архивирано од изворникот на 29 November 2010.CS1-одржување: неподобна URL (link)
  88. ↑ „Fine Art and Functional Works in Titanium and Other Earth Elements“. Архивирано од изворникот на 13 May 2008. Посетено на 8 August 2009.
  89. ↑ Alwitt, Robert S. (2002). „Electrochemistry Encyclopedia“. Архивирано од изворникот на 2 July 2008. Посетено на 30 December 2006.CS1-одржување: неподобна URL (link)
  90. ↑ „Body Piercing Safety“. doctorgoodskin.com. Посетено на 1 August 2009.
  91. ↑ „World Firsts | British Pobjoy Mint“. www.pobjoy.com (англиски). Архивирано од изворникот на 2015-02-26. Посетено на 2017-11-11.
  92. ↑ Turgeon, Luke (20 September 2007). „Titanium Titan: Broughton immortalised“. The Gold Coast Bulletin. Архивирано од изворникот на 28 September 2013.CS1-одржување: неподобна URL (link)
  93. ↑ „Orthopaedic Metal Alloys“. Totaljoints.info. Посетено на 27 September 2010.
  94. ↑ „Titanium foams replace injured bones“. Research News. 1 September 2010. Посетено на 27 September 2010.
  95. ↑ Lavine, Marc S., Make no bones about titanium, Science Magazine, 2018.01.08, Volume 359, Issue 6372, pp. 173-174 DOI: 10.1126/science.359.6372.173-f
  96. ↑ Pinsino, Annalisa; Russo, Roberta; Bonaventura, Rosa; Brunelli, Andrea; Marcomini, Antonio; Matranga, Valeria (2015-09-28). „Titanium dioxide nanoparticles stimulate sea urchin immune cell phagocytic activity involving TLR/p38 MAPK-mediated signalling pathway“. Scientific Reports. 5: 14492. Bibcode:2015NatSR...514492P. doi:10.1038/srep14492. PMC 4585977. PMID 26412401.
  97. ↑ Shoesmith, D. W.; Noel, J. J.; Hardie, D.; Ikeda, B. M. (2000). „Hydrogen Absorption and the Lifetime Performance of Titanium Nuclear Waste Containers“. Corrosion Reviews. 18 (4–5). doi:10.1515/CORRREV.2000.18.4-5.331.
  98. ↑ Carter, L. J.; Pigford, T. J. (2005). „Proof of Safety at Yucca Mountain“. Science. 310 (5747): 447. doi:10.1126/science.1112786. PMID 16239463.
  99. ↑ Elekes, Carmen Cristina; Busuioc, Gabriela. „The Mycoremediation of Metals Polluted Soils Using Wild Growing Species of Mushrooms“ (PDF). Engineering Education. Архивирано од изворникот (PDF) на 3 March 2016. Посетено на 28 January 2014.
  100. ↑ Berglund, Fredrik; Carlmark, Bjorn (October 2011). „Titanium, Sinusitis, and the Yellow Nail Syndrome“. Biological Trace Element Research. 143 (1): 1–7. doi:10.1007/s12011-010-8828-5. PMC 3176400. PMID 20809268.
  101. ↑ Cotell, Catherine Mary; Sprague, J. A.; Smidt, F. A. (1994). ASM Handbook: Surface Engineering (10. изд.). ASM International. стр. 836. ISBN 978-0-87170-384-2.
  102. ↑ Compressed Gas Association (1999). Handbook of compressed gases (4. изд.). Springer. стр. 323. ISBN 978-0-412-78230-5.
  103. ↑ Solomon, Robert E. (2002). Fire and Life Safety Inspection Manual. National Fire Prevention Association (8. изд.). Jones & Bartlett Publishers. стр. 45. ISBN 978-0-87765-472-8.
  104. ↑ DISCOGS, Sonic Youth ‎– Goo (пристапено на 22.7.2019)
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Титан&oldid=5292861“