Википедија

Скандиум

Скандиум — хемиски елемент со симбол Sc и атомски број 21. Сребрено-бел метален д-блок елемент , историски е класифициран како редок елемент,[4] заедно со итриум и лантаноидите. Бил откриен во 1879 година со спектрална анализа на минералите еуксен и гадолинит од Скандинавија .

Скандиум  (21Sc)
Општи својства
Име и симболскандиум (Sc)
Изгледсребренобела
Скандиумот во периодниот систем
Водород (двоатомски неметал)
Хелиум (благороден гас)
Литиум (алкален метал)
Берилиум (земноалкален метал)
Бор (металоид)
Јаглерод (повеќеатомски неметал)
Азот (двоатомски неметал)
Кислород (двоатомски неметал)
Флуор (двоатомски неметал)
Неон (благороден гас)
Натриум (алкален метал)
Магнезиум (земноалкален метал)
Алуминиум (слаб метал)
Силициум (металоид)
Фосфор (повеќеатомски неметал)
Сулфур (повеќеатомски неметал)
Хлор (двоатомски неметал)
Аргон (благороден гас)
Калиум (алкален метал)
Калциум (земноалкален метал)
Скандиум (преоден метал)
Титан (преоден метал)
Ванадиум (преоден метал)
Хром (преоден метал)
Манган (преоден метал)
Железо (преоден метал)
Кобалт (преоден метал)
Никел (преоден метал)
Бакар (преоден метал)
Цинк (преоден метал)
Галиум (слаб метал)
Германиум (металоид)
Арсен (металоид)
Селен (повеќеатомски неметал)
Бром (двоатомски неметал)
Криптон (благороден гас)
Рубидиум (алкален метал)
Стронциум (земноалкален метал)
Итриум (преоден метал)
Циркониум (преоден метал)
Ниобиум (преоден метал)
Молибден (преоден метал)
Технециум (преоден метал)
Рутениум (преоден метал)
Родиум (преоден метал)
Паладиум (преоден метал)
Сребро (преоден метал)
Кадмиум (преоден метал)
Индиум (слаб метал)
Калај (слаб метал)
Антимон (металоид)
Телур (металоид)
Јод (двоатомски неметал)
Ксенон (благороден гас)
Цезиум (алкален метал)
Бариум (земноалкален метал)
Лантан (лантаноид)
Цериум (лантаноид)
Празеодиум (лантаноид)
Неодиум (лантаноид)
Прометиум (лантаноид)
Самариум (лантаноид)
Европиум (лантаноид)
Гадолиниум (лантаноид)
Тербиум (лантаноид)
Диспрозиум (лантаноид)
Холмиум (лантаноид)
Ербиум (лантаноид)
Тулиум (лантаноид)
Итербиум (лантаноид)
Лутециум (лантаноид)
Хафниум (преоден метал)
Тантал (преоден метал)
Волфрам (преоден метал)
Рениум (преоден метал)
Осмиум (преоден метал)
Иридиум (преоден метал)
Платина (преоден метал)
Злато (преоден метал)
Жива (преоден метал)
Талиум (слаб метал)
Олово (слаб метал)
Бизмут (слаб метал)
Полониум (слаб метал)
Астат (металоид)
Радон (благороден гас)
Франциум (алкален метал)
Радиум (земноалкален метал)
Актиниум (актиноид)
Ториум (актиноид)
Протактиниум (актиноид)
Ураниум (актиноид)
Нептуниум (актиноид)
Плутониум (актиноид)
Америциум (актиноид)
Кириум (актиноид)
Берклиум (актиноид)
Калифорниум (актиноид)
Ајнштајниум (актиноид)
Фермиум (актиноид)
Менделевиум (актиноид)
Нобелиум (актиноид)
Лоренциум (актиноид)
Радерфордиум (преоден метал)
Дубниум (преоден метал)
Сиборгиум (преоден метал)
Бориум (преоден метал)
Хасиум (преоден метал)
Мајтнериум (непознати хемиски својства)
Дармштатиум (непознати хемиски својства)
Рендгениум (непознати хемиски својства)
Копернициум (преоден метал)
Нихониум (непознати хемиски својства)
Флеровиум (слаб метал)
Московиум (непознати хемиски својства)
Ливермориум (непознати хемиски својства)
Тенесин (непознати хемиски својства)
Оганесон (непознати хемиски својства)
 –
↑
Sc
↓
Y
калциум ← скандиум → титан
Атомски број21
Стандардна атомска тежина (±) (Ar)44,955908(5)[1]
Категорија  преоден метал
Група и блокгрупа 3, d-блок
ПериодаIV периода
Електронска конфигурација[Ar] 3д1 4с2
по обвивка
2, 8, 9, 2
Физички својства
Фазацврста
Точка на топење1814 K ​(1541 °C)
Точка на вриење3109 K ​(2836 °C)
Густина близу с.т.2,985 г/см3
кога е течен, при т.т.2,80 г/см3
Топлина на топење14,1 kJ/mol
Топлина на испарување332,7 kJ/mol
Моларен топлински капацитет25,52 J/(mol·K)
парен притисок
P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k
при T (K) 1645 1804 (2006) (2266) (2613) (3101)
Атомски својства
Оксидациони степени3, 2,[2] 1[3] ​(амфотерен оксид)
ЕлектронегативностПолингова скала: 1.36
Енергии на јонизацијаI: 633,1 kJ/mol
II: 1235,0 kJ/mol
II: 2388,6 kJ/mol
(повеќе)
Атомски полупречникемпириски: 162 пм
Ковалентен полупречник170±7 пм
Ван дер Валсов полупречник211 пм
Color lines in a spectral range
Спектрални линии на скандиум
Разни податоци
Кристална структура ​шестаголна збиена (шаз)
Кристалната структура на скандиумот
Топлинско ширењеα, poly: 10,2 µм/(m·K) (при с.т.)
Топлинска спроводливост15,8 W/(m·K)
Електрична отпорностα, пов: 562 nΩ·m (при с.т., пресметан)
Магнетно подредувањепарамагнетно
Модул на растегливост74,4 GPa
Модул на смолкнување29,1 GPa
Модул на збивливост56,6 GPa
Поасонов сооднос0,279
Бринелова тврдост736–1200 MPa
CAS-број7440-20-2
Историја
Наречен поafter Скандинавија
ПредвиделДимитриј Менделеев (1871)
Откриен и првпат издвоенЛарс Фредерик Нилсон (1879)
Најстабилни изотопи
Главна статија: Изотопи на скандиумот
изо ПЗ полураспад РР РЕ (MeV) РП
44м2Sc веш 58,61 ч ВП 0,2709 44Sc
γ 1,0, 1,1, 1,1 44Sc
ε – 44Ca
45Sc 100 % 45Sc е стабилен со 24 неутрони
46Sc syn 83,79 д β− 0,3569 46Ti
γ 0,889, 1,120 –
47Sc syn 3,3492 д β− 0,44, 0,60 47Ti
γ 0,159 –
48Sc syn 43,67 ч β− 0,661 48Ti
γ 0,9, 1,3, 1,0 –
| наводи | Википодатоци

Скандиумот е присутен во повеќето депозити на ретки и ураниум соединенија, но се извлекува од овие руди во само неколку рудници низ целиот свет. Поради ниската достапност и тешкотиите при подготовката на метален скандиум, првпат направена во 1937, примените за скандиум не беа развиени до 1970-тите. Позитивните ефекти на скандиумот врз алуминиумските легури биле откриени во 1970-тите, а неговата употреба во такви легури останува неговата единствена главна примена. Глобалната трговија со скандиум оксид е околу 10 тони годишно.

Својствата на соединенијата на скандиум се нешто меѓу оние од алуминиум и итриум . Постои дијагонална врска помеѓу однесувањето на магнезиум и скандиум, исто како што постои помеѓу берилиум и алуминиум. Во хемиските соединенија на елементите од група 3, доминантната оксидациона состојба е +3.

Својства

уреди

Хемиски одлики

уреди

Скандиум е мек метал со сребрен изглед. Развива слабо-жолтеникава или розова нијанса кога се оксидира со воздух. Подложен е на атмосферски влијанија и полека се раствора во повеќето разредени киселини . Не реагира со 1:1 мешавина на азотна киселина (HNO3) и 48% флуороводородна киселина (HF), најверојатно поради формирањето на непропустлив пасивен слој . Скандиумот се пали во воздух со светол жолт пламен формирајќи скандиум оксид .[5]

Изотопи

уреди

Во природата, скандиумот се наоѓа исклучиво како изотопот

45 Sc, кој има јадрен спин од 7/2; ова е нејговиот единствен стабилен изотоп. Тринаесет радиоизотопи се карактеризирани, а најстабилниот од нив е 46 Sc, кој има полуживот од 83.8 дена; 47 Sc, 3.35 дена; испуштачот на позитрони 44 Sc , 4 часа; и

48 Sc, 43.7   часа. Сите останати радиоактивни изотопи имаат полуживот пократок од 4 часови, а поголемиот дел од нив имаат полуживот помал од 2 минути. Овој елемент, исто така, има пет јадрени изомери , со најстабилниот од нив 44 мSc ( t 1/2 = 58.6   ч.).[6]

Изотопите на скандиумот се движат од 36Sc до 60Sc. Примарниот режим на распаѓање на маси пониски од единствениот стабилен изотоп, 45 Sc, е електронскиот зафат , а примарниот режим кај масите над него е бета-распадот . Примарните продукти на распаѓање при атомски тежини под

45 Sc се изотопи на калциум, а примарните производи при повисоки атомски тежини се титаниум изотопи.[6]

Појава

уреди

Во Земјината кора , скандиумот не е редок. Проценките варираат од 18 до 25 рpm, што е споредливо со изобилството на кобалт (20-30 ppm). Скандиумот е само 50-тиот најчест елемент на Земјата (35-ти најзастапен елемент во кората), но е 23-тиот најчест елемент во Сонцето .[7] Сепак, скандиумот се дистрибуира ретко и негови траги се јавуваат во многу минерали .[8] Ретки минерали од Скандинавија [9] и Мадагаскар [10] како што се тортвеитит , еукзинит и гадолинит се единствените познати концентрирани извори на овој елемент. Тортвеититот може да содржи до 45% скандиумот во форма на скандиум оксид .[9]

Стабилната форма на скандиум е создадена во супернови преку р-процесот .[11]

Производство

уреди

Светското производство на скандиум се движи околу 15 тони годишно, во форма на скандиум оксид . Побарувачката е околу 50% повисока, и производството и побарувачката постојано се зголемуваат. Во 2003 година, само три рудници произведуваа скандиум: рудниците за ураниум и железо во Жовти Води во Украина , рудниците за ретки елементи во Бајан Обо , Кина и рудниците за апатит на Колскиот Полуостров, Русија; Оттогаш многу други земји имаат изградено објекти за производство на скандиум, вклучувајќи производства до 5 тони годишно (7,5 тони / годишно Sc 2 O 3 ) од Никел Ази Корпорација и Сумитомо Метал Рударство на Филипините .[12][13] Во секој случај, скандиумот е нус-производ од извлекувањето на други елементи и се продава како скандиум оксид.[14][15][16]

За производство на метален скандиум, оксидот се претвора во скандиум флуорид, а потоа се редуцира со метален калциум .

Мадагаскар и Ивеланд-Еве регионот во Норвешка ги имаат единствените депозити на минерали со висока содржина на скандиум, тортвеитит (Sc,Y)2(Si2O7) и колбекит ScPO 4·2H2O, но тие не се експлоатираат.[15]

Отсуството на сигурно, стабилно, долгорочно производство ги ограничува комерцијалните употреби на скандиум. И покрај ова ниско ниво на употреба, скандиумот нуди значајни придобивки. Особено ветувачки е зајакнувањето на алуминиумските легури со само 0,5% скандиум. Побарувачката на цирконијата стабилизирана со скандиум на пазарот расте поради нејзината употреба како високо ефикасен електролит во цврсти оксидни горивни ќелии .

Цена

уреди

Поради својата реткост, скандиумот е меѓу најскапите елементи. Цената за чист скандиум варира помеѓу 4,000 и 20,000 американски долари по килограм. Во меѓувреме, ограничениот пазар генерира различни цени во било кое дадено време. Во 2010 година, на врвот на недостигот на ретки елементи, цената на скандиумот се зголеми до над 15.000 американски долари за килограм, а широко користениот скандиум оксид (Sc2O3) се продава за над 7 000 американски долари по килограм. Оттогаш ограничената побарувачка заедно со постојаното производство ја задржува цената на нејзиниот 20-годишен просек.[17]

Соединенија

уреди

Хемијата на скандиум е речиси целосно доминирана од тривалентниот јон, Sc 3+ . Полупречниците на M 3+ јоните во табелата подолу укажуваат на тоа дека хемиските својства на скандиумовите јони имаат повеќе заедничко со итриумовите јони отколку со алуминиумските јони. Делумно поради оваа сличност, скандиумот често се класифицира како елемент сличен на лантаноид.

Халиди и псевдохалиди

уреди

Халидите ScX3, каде што X = Cl , Br или I , се многу растворливи во вода, но SCF3 е нерастворлив. Во сите четири халиди, скандиумот е 6-координиран. Халидите се Луисови киселини ; на пример, ScF<sub id="mwvA">3</sub> се раствора во раствор кој содржи вишок на флуориди, за да се формира [ScF6]3- . Координатниот број 6 е типичен за Sc(III). Во поголемите Y3+ и La3+ јони, координатните броеви од 8 и 9 се чести. Скандиум трифлат понекогаш се користи како катализатор од тип на Луисова киселина во органската хемија.

Органски деривати

уреди

Скандиумот формира серија органометални соединенија со циклопентадиенилни лиганди (Cp), слични на однесувањето на лантаноидите. Еден пример е [ScCp 2 Cl] 2 и сродни деривати на пентаметилциклопентадиенил лигандите.[18]

Невообичаени состојби на оксидација

уреди

Соединенија што го содржат скандиумот во оксидациски состојби различни од +3, се ретки, но добро карактеризирани. Сино-црното соединение CsScCl3 е едно од наједноставните. Овој материјал донесува структура слична на лист, која покажува екстремно сврзување помеѓу центрите на (II)скандиумот.[19] Скандиум хидридот не е добро разбран, иако се чини дека не е солен хидрид на Sc(II). Како што е забележано кај повеќето елементи, дијатомски скандиум хидрид е забележан спектроскопски на високи температури во гасната фаза. Скандиумските бориди и карбиди се нестехиометриски , како што е типично за соседните елементи.[20]

Пониски оксидациски состојби (+2, +1, 0), исто така, се забележани во органоскандиумските соединенија.[21][22][23][24]

Историја

уреди

Дмитриј Менделеев , кој е познат како татко на периодниот систем , го предвиде постоењето на елементот екабор , со атомска маса меѓу 40 и 48 во 1869 година. Ларс Фредрик Нилсон и неговиот тим го откриле овој елемент во минералите еуксен и гадолинит во 1879 година. Нилсон подготвил 2 грама на скандиум оксид со висока чистота.[25][26] Тој го именувал елементот скандиум, од латинскиот збор Scandia што значи "Скандинавија". Нилсон наводно не знаел за предвидување Менделеев, но Пер Теодор Клев го препознал елементот и го известил Менделеев.[27]

Металниот скандиум бил произведен за првпат во 1937 со електролиза на евтектичка мешавина на калиум,литиум и скандиум хлорид , на 700-800 °C. [28] Првиот килограм од 99% чист скандиум метал била произведена во 1960 година. Производството на алуминиумски легури започна во 1971 година, по патент од САД.[29] Алуминиум-скандиум легури, исто така, биле развивани во СССР .[30]

Ласерски кристали на гадолиниум-скандиум-галиум гранат (GSGG) биле користени во стратешки апликации за одбрана развиени за Иницијативата за стратешка одбрана (SDI) во 1980-тите и 1990-тите.[31][32]

Црвени џинови во близина на Галактичкото Средиште

уреди

На почетокот на 2018 година, беа собрани докази од спектрометарски податоци за значителен број на скандиум, ванадиум и итриум кај црвените џинови во јадреното јато (NSC) во Галактичкото средиште, Понатамошните истражувања покажаа дека ова е илузија предизвикана од релативно ниската температура (под 3.500 K) од овие ѕвезди кои ги маскираат сигналите, и дека овој феномен бил забележан кај другите црвени џинови.[33]

Апликации

уреди
 
Делови од MiG-29 се направени од легура на Al-Sc.[34]

Додавањето на скандиум на алуминиум го ограничува растот на кристалитите во топлинската зона на заварени алуминиумски компоненти. Ова има два корисни ефекти: преципитираниот Al3Sc формира помали кристали отколку кај другите алуминиумски легури,[34] и волуменот на не-преципитирани зони кај границите на кристалититите кај зацврстени алуминиумски легури е намален.[34] Двата од овие ефекти ја зголемуваат корисноста на легурата. Меѓутоа, титанските легури кои се слични во леснотијата и силата, се поевтини и многу пошироко се користат.[35]

Легурата Al20Li20Mg10Sc20Ti30 е силен како титан, светол како алуминиум, и тежок како керамика.[36]

Главната примена на скандиум по тежина е во легурите на алуминиум-скандиум за малите компоненти на воздушната индустрија. Овие легури содржат помеѓу 0,1% и 0,5% од скандиум. Тие биле користени во руските воени авиони, поточно МиГ-21 и МиГ-29 .[34]

Некои парчиња спортска опрема, кои се потпираат на материјали за високи перформанси, се направени со скандиум-алуминиумски легури, вклучувајќи бејзбол палки [37] и рамки за велосипеди и компоненти .[38] Лакрос стаповите исто така се направени со скандиум. Американскиот производител на огнено оружје Смит и Весон произведуваат полуавтоматски пиштоли и револвери со рамки од легура на скандиум и цилиндри од титан или јаглероден челик.[39][40]

Стоматолозите користат лабораториски ербиум-скандиум гранат (Er, Cr: YSGG) со итриум-скандиум-галиум легиран состав за подготовка на празнината и во ендодонтија.[41]

Првите електронски халидни светилки засновани на скандиум беа патентирани од страна на General Electric и првично направени во Северна Америка, но денес се произведуваат во сите големи индустриски земји. Околу 20 кг на скандиум (како Sc2O3) се користи годишно во САД за високоинтензитетното празнење светилки.[42] Еден вид на метал-халидна светилка , слична на ламбата со жива-пареа , е изработена од тридиод на скандиум и јодид на натриум . Оваа ламба е извор на бело светло со висок индекс на рендерирање на бои што доволно наликува на сончева светлина за да овозможи добра репродукција на боите со ТВ- камери.[43] Околу 80 кг скандиум се користи во метал-халидните ламби/светилки на глобално ниво годишно.

Радиоактивниот изотоп 46Sc се користи во рафинериите за нафта како агент за следење.[42] Скандиум трифлат е каталитичка Луисова киселина која се користи во органската хемија .[44]

Здравје и безбедност

уреди

Елементарниот скандиум се смета за нетоксичен, иако екстензивно тестирање на животни со соединенија на скандиум не е направено.[45] Средните смртоносни дози (ЛД 50) за скандиум хлорид за стаорци се определени како 4 mg/kg за интраперитонеална и 755 mg/kg за орална апликација.[46] Според овие резултати, соединенијата на скандиум треба да се третираат како соединенија со умерена токсичност.

Наводи

уреди
  1. ↑ Standard Atomic Weights 2013. Commission on Isotopic Abundances and Atomic Weights
  2. ↑ McGuire, Joseph C.; Kempter, Charles P. (1960). „Preparation and Properties of Scandium Dihydride“. Journal of Chemical Physics. 33: 1584–1585. Bibcode:1960JChPh..33.1584M. doi:10.1063/1.1731452.
  3. ↑ Smith, R. E. (1973). „Diatomic Hydride and Deuteride Spectra of the Second Row Transition Metals“. Proceedings of the Royal Society of London. Series A, Mathematical and Physical Sciences. 332 (1588): 113–127. Bibcode:1973RSPSA.332..113S. doi:10.1098/rspa.1973.0015.
  4. ↑
  5. ↑
    " Скандиум ". Национална лабораторија Лос Аламос. Преземено 2013-07-17.
  6. ↑ 6,0 6,1 Audi, Georges; Bersillon, O.; Blachot, J.; Wapstra, A. H. (2003). „The NUBASE Evaluation of Nuclear and Decay Properties“. Nuclear Physics A. 729 (1): 3–128. Bibcode:2003NuPhA.729....3A. CiteSeerX 10.1.1.692.8504. doi:10.1016/j.nuclphysa.2003.11.001.
  7. ↑ Lide, David R. (2004). CRC Handbook of Chemistry and Physics. Boca Raton: CRC Press. стр. 4–28. ISBN 978-0-8493-0485-9.
  8. ↑ Bernhard, F. (2001). „Scandium mineralization associated with hydrothermal lazurite-quartz veins in the Lower Austroalpie Grobgneis complex, East Alps, Austria“. Mineral Deposits in the Beginning of the 21st Century. Lisse: Balkema. ISBN 978-90-265-1846-1.
  9. ↑ 9,0 9,1 Kristiansen, Roy (2003). „Scandium – Mineraler I Norge“ (PDF). Stein (норвешки): 14–23.
  10. ↑ von Knorring, O.; Condliffe, E. (1987). „Mineralized pegmatites in Africa“. Geological Journal. 22: 253. doi:10.1002/gj.3350220619.
  11. ↑ Cameron, A.G.W. (June 1957). „Stellar Evolution, Nuclear Astrophysics, and Nucleogenesis“ (PDF). CRL-41.
  12. ↑ „Establishment of Scandium Recovery Operations“ (PDF). Посетено на 2018-10-26.
  13. ↑ Iwamoto, Fumio. „Commercial Scandium Oxide Production by Sumitomo Metal Mining Co. Ltd“. TMS. Архивирано од изворникот на 2021-02-27. Посетено на 2018-10-26.
  14. ↑ Deschamps, Y. „Scandium“ (PDF). mineralinfo.com. Архивирано од изворникот (PDF) на 2012-03-24. Посетено на 2008-10-21.
  15. ↑ 15,0 15,1 „Mineral Commodity Summaries 2015: Scandium“ (PDF). United States Geological Survey.
  16. ↑
  17. ↑ „Scandium Price“.
  18. ↑ Shapiro, Pamela J.; и др. (1994). „Model Ziegler-Natta a-Olefin Polymerization Catalysts Derived from [{(η5-C5Me4)SiMe2(η1-NCMe3)}(PMe3)Sc(μ2-H)]2 and [{(η5-C5Me4)SiMe2(η1-NCMe3)}Sc(μ2-CH2CH2CH3)]2. Synthesis, Structures and Kinetic and Equilibrium Investigations of the Catalytically active Species in Solution“. J. Am. Chem. Soc. 116 (11): 4623. doi:10.1021/ja00090a011.
  19. ↑ Corbett, J. D. (1981). „Extended metal-metal bonding in halides of the early transition metals“. Acc. Chem. Res. 14 (8): 239–246. doi:10.1021/ar00068a003.
  20. ↑ Holleman, A. F.; Wiberg, E. "Inorganic Chemistry" Academic Press: San Diego, 2001. ISBN 0-12-352651-5.
  21. ↑ Polly L. Arnold; F. Geoffrey; N. Cloke; Peter B. Hitchcock & John F. Nixon (1996). „The First Example of a Formal Scandium(I) Complex: Synthesis and Molecular Structure of a 22-Electron Scandium Triple Decker Incorporating the Novel 1,3,5-Triphosphabenzene Ring“. J. Am. Chem. Soc. 118 (32): 7630–7631. doi:10.1021/ja961253o.
  22. ↑ F. Geoffrey N. Cloke; Karl Khan & Robin N. Perutz (1991). „η-Arene complexes of scandium(0) and scandium(II)“. J. Chem. Soc., Chem. Commun. (19): 1372–1373. doi:10.1039/C39910001372.
  23. ↑ Ana Mirela Neculai; Dante Neculai; Herbert W. Roesky; Jörg Magull; Marc Baldus; и др. (2002). „Stabilization of a Diamagnetic ScIBr Molecule in a Sandwich-Like Structure“. Organometallics. 21 (13): 2590–2592. doi:10.1021/om020090b.
  24. ↑ Polly L. Arnold; F. Geoffrey; N. Cloke & John F. Nixon (1998). „The first stable scandocene: synthesis and characterisation of bis(η-2,4,5-tri-tert-butyl-1,3-diphosphacyclopentadienyl)scandium(II)“. Chem. Commun. (7): 797–798. doi:10.1039/A800089A.
  25. ↑ Nilson, Lars Fredrik (1879). „Sur l'ytterbine, terre nouvelle de M. Marignac“. Comptes Rendus (француски). 88: 642–647.
  26. ↑ Nilson, Lars Fredrik (1879). „Ueber Scandium, ein neues Erdmetall“. Berichte der deutschen chemischen Gesellschaft (германски). 12 (1): 554–557. doi:10.1002/cber.187901201157.
  27. ↑ Cleve, Per Teodor (1879). „Sur le scandium“. Comptes Rendus (француски). 89: 419–422.
  28. ↑ Fischer, Werner; Brünger, Karl; Grieneisen, Hans (1937). „Über das metallische Scandium“. Zeitschrift für anorganische und allgemeine Chemie (германски). 231 (1–2): 54–62. doi:10.1002/zaac.19372310107.
  29. ↑ Burrell, A. Willey Lower "Aluminum scandium alloy" U.S. Patent 3,619,181 issued on November 9, 1971.
  30. ↑ Zakharov, V. V. (2003). „Effect of Scandium on the Structure and Properties of Aluminum Alloys“. Metal Science and Heat Treatment. 45 (7/8): 246. Bibcode:2003MSHT...45..246Z. doi:10.1023/A:1027368032062.
  31. ↑ Hedrick, James B. „Scandium“. REEhandbook. Pro-Edge.com. Архивирано од изворникот на 2012-06-02. Посетено на 2012-05-09.
  32. ↑ Samstag, Tony (1987). „Star-wars intrigue greets scandium find“. New Scientist: 26.[мртва врска]
  33. ↑
  34. ↑ 34,0 34,1 34,2 34,3 Ahmad, Zaki (2003). „The properties and application of scandium-reinforced aluminum“. JOM. 55 (2): 35. Bibcode:2003JOM....55b..35A. doi:10.1007/s11837-003-0224-6.
  35. ↑ Schwarz, James A.; Contescu, Cristian I.; Putyera, Karol (2004). Dekker encyclopédia of nanoscience and nanotechnology. 3. CRC Press. стр. 2274. ISBN 978-0-8247-5049-7.
  36. ↑
    Калед М. Јусефа, Александар Ж. Заддаб, Чанинг Ниуб, Даглас Л. Ирвингб и Карл К. Кох " Романска ниска густина, висока цврстина, висока ентропија легура со блиски спакувани еднофазни нанокристални структури " DOI: 10.1080 /21663831.2014.985855 Писма за материјали за материјали , 9 декември 2014. Пристапено на: 11 декември 2014.
  37. ↑ Bjerklie, Steve (2006). „A batty business: Anodized metal bats have revolutionized baseball. But are finishers losing the sweet spot?“. Metal Finishing. 104 (4): 61. doi:10.1016/S0026-0576(06)80099-1.
  38. ↑ „Easton Technology Report: Materials / Scandium“ (PDF). EastonBike.com. Посетено на 2009-04-03.
  39. ↑ James, Frank (15 December 2004). Effective handgun defense. Krause Publications. стр. 207–. ISBN 978-0-87349-899-9. Архивирано од изворникот на 2013-06-20. Посетено на 2011-06-08.
  40. ↑ Sweeney, Patrick (13 December 2004). The Gun Digest Book of Smith & Wesson. Gun Digest Books. стр. 34–. ISBN 978-0-87349-792-3. Архивирано од изворникот на 2013-06-21. Посетено на 2011-06-08.
  41. ↑ Nouri, Keyvan (2011-11-09). „History of Laser Dentistry“. Lasers in Dermatology and Medicine. стр. 464–465. ISBN 978-0-85729-280-3.
  42. ↑ 42,0 42,1
    Hammond, CR во Прирачник за хемија и физика на КПР 85-то издание, дел 4; Елементите.
  43. ↑ Simpson, Robert S. (2003). Lighting Control: Technology and Applications. Focal Press. стр. 108. ISBN 978-0-240-51566-3.
  44. ↑ Kobayashi, Shu; Manabe, Kei (2000). „Green Lewis acid catalysis in organic synthesis“ (PDF). Pure Appl. Chem. 72 (7): 1373–1380. doi:10.1351/pac200072071373.
  45. ↑ Horovitz, Chaim T.; Birmingham, Scott D. (1999). Biochemistry of Scandium and Yttrium. Springer. ISBN 978-0-306-45657-2.
  46. ↑ Haley, Thomas J.; Komesu, L.; Mavis, N.; Cawthorne, J.; Upham, H. C. (1962). „Pharmacology and toxicology of scandium chloride“. Journal of Pharmaceutical Sciences. 51 (11): 1043–5. doi:10.1002/jps.2600511107. PMID 13952089.
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Скандиум&oldid=5304970“