Тенесин (симб. Ts) — хемиски елемент со атомски број 117.[4] Неговиот сегашен назив е признат од страна на МСЧПХ. Тој е вториот најтежок познат елемент и претпоследниот елемент од 7-та периода од периодниот систем.

Тенесин  (117Ts)
Општи својства
Име и симболтенесин (Ts)
Изгледполуметален (предвиден)[1]
Други имиња117 елемент, ека-астат
Тенесинот во периодниот систем
Водород (двоатомски неметал)
Хелиум (благороден гас)
Литиум (алкален метал)
Берилиум (земноалкален метал)
Бор (металоид)
Јаглерод (повеќеатомски неметал)
Азот (двоатомски неметал)
Кислород (двоатомски неметал)
Флуор (двоатомски неметал)
Неон (благороден гас)
Натриум (алкален метал)
Магнезиум (земноалкален метал)
Алуминиум (слаб метал)
Силициум (металоид)
Фосфор (повеќеатомски неметал)
Сулфур (повеќеатомски неметал)
Хлор (двоатомски неметал)
Аргон (благороден гас)
Калиум (алкален метал)
Калциум (земноалкален метал)
Скандиум (преоден метал)
Титан (преоден метал)
Ванадиум (преоден метал)
Хром (преоден метал)
Манган (преоден метал)
Железо (преоден метал)
Кобалт (преоден метал)
Никел (преоден метал)
Бакар (преоден метал)
Цинк (преоден метал)
Галиум (слаб метал)
Германиум (металоид)
Арсен (металоид)
Селен (повеќеатомски неметал)
Бром (двоатомски неметал)
Криптон (благороден гас)
Рубидиум (алкален метал)
Стронциум (земноалкален метал)
Итриум (преоден метал)
Циркониум (преоден метал)
Ниобиум (преоден метал)
Молибден (преоден метал)
Технециум (преоден метал)
Рутениум (преоден метал)
Родиум (преоден метал)
Паладиум (преоден метал)
Сребро (преоден метал)
Кадмиум (преоден метал)
Индиум (слаб метал)
Калај (слаб метал)
Антимон (металоид)
Телур (металоид)
Јод (двоатомски неметал)
Ксенон (благороден гас)
Цезиум (алкален метал)
Бариум (земноалкален метал)
Лантан (лантаноид)
Цериум (лантаноид)
Празеодиум (лантаноид)
Неодиум (лантаноид)
Прометиум (лантаноид)
Самариум (лантаноид)
Европиум (лантаноид)
Гадолиниум (лантаноид)
Тербиум (лантаноид)
Диспрозиум (лантаноид)
Холмиум (лантаноид)
Ербиум (лантаноид)
Тулиум (лантаноид)
Итербиум (лантаноид)
Лутециум (лантаноид)
Хафниум (преоден метал)
Тантал (преоден метал)
Волфрам (преоден метал)
Рениум (преоден метал)
Осмиум (преоден метал)
Иридиум (преоден метал)
Платина (преоден метал)
Злато (преоден метал)
Жива (преоден метал)
Талиум (слаб метал)
Олово (слаб метал)
Бизмут (слаб метал)
Полониум (слаб метал)
Астат (металоид)
Радон (благороден гас)
Франциум (алкален метал)
Радиум (земноалкален метал)
Актиниум (актиноид)
Ториум (актиноид)
Протактиниум (актиноид)
Ураниум (актиноид)
Нептуниум (актиноид)
Плутониум (актиноид)
Америциум (актиноид)
Кириум (актиноид)
Берклиум (актиноид)
Калифорниум (актиноид)
Ајнштајниум (актиноид)
Фермиум (актиноид)
Менделевиум (актиноид)
Нобелиум (актиноид)
Лоренциум (актиноид)
Радерфордиум (преоден метал)
Дубниум (преоден метал)
Сиборгиум (преоден метал)
Бориум (преоден метал)
Хасиум (преоден метал)
Мајтнериум (непознати хемиски својства)
Дармштатиум (непознати хемиски својства)
Рендгениум (непознати хемиски својства)
Копернициум (преоден метал)
Нихониум (непознати хемиски својства)
Флеровиум (слаб метал)
Московиум (непознати хемиски својства)
Ливермориум (непознати хемиски својства)
Тенесин (непознати хемиски својства)
Оганесон (непознати хемиски својства)
At

Ts

(Usu)
ливермориумтенесиноганесон
Атомски број117
Стандардна атомска тежина (Ar)[294]
Категоријанепозната, но најверојатно металоид
Група и блокгрупа 7, p-блок
ПериодаVII периода
Електронска конфигурација[Rn] 5f14 6d10 7s2 7p5 (предвидена)[2]
по обвивка
2, 8, 18, 32, 32, 18, 7 (предвидена)
Физички својства
Фазацврста (предвидена)[2][3]
Точка на топење573–773 K ​(300–500 °C) (предвидена)[2]
Точка на вриење823 K ​(550 °C) (предвидена)[2]
Густина близу с.т.7.1–7.3 г/см3 (екстраполирана)[3]
Атомски својства
Оксидациони степени−1, +1, +3, +5(предвидена)[1][2]
Енергии на јонизацијаI: 742,9 kJ/mol (предвидена)[2]
II: 1.785–1.920,1 kJ/mol (екстраполирана)[3]
Атомски полупречникемпириски: 138 пм (предвиден)[3]
Ковалентен полупречник156–157 пм (екстраполиран)[3]
Разни податоци
CAS-број54101-14-3
Историја
Наречен поТенеси
ОткриенОбединет институт за јадрени истражувања и Ливерморска национална лабораторија (2010)
Најстабилни изотопи
Главна статија: Изотопи на тенесинот
изо ПЗ полураспад РР РЕ (MeV) РП
294Ts веш 51+41
−16
 ms
α 10,81 290Mc
293Ts веш 22+8
−4
 ms
α 11,11, 11,00, 10,91 289Mc
| наводи | Википодатоци

Откривањето на тенесин било официјално објавено во Дубна, Русија, со руско-американска соработка во април 2010 година, со што го прави најново откриен елемент сè до 2019 година. Една од неговите ќерки изотопи била создадена директно во 2011 година, делумно потврдувајќи ги резултатите од експериментот. Самиот експеримент бил успешно повторен, од страна на истата соработка во 2012 година, и од заедничкиот германско-американски тим во мај 2014 година. Во декември 2015 година, заедничката работна група на Меѓународниот сојуз за чиста и применета хемија (IUPAC) и Меѓународниот сојуз за чиста и применета физика, која ги евалуира тврдењата за откривање на нови елементи, го признала елементот и му доделила приоритет на руско-американскиот тим. Во јуни 2016 година, IUPAC објавила декларација во која се наведува дека откривачите го предложиле името Тенесин по државата Тенеси, САД.[б 1] Во ноември 2016 година тие официјално го усвоиле името "тенесин". 

Тенесинот може да биде сместен во "островот на стабилност", концепт кој објаснува зошто некои супер тешки елементи се постабилни во споредба со општиот тренд на намалување на стабилноста, за елементите надвор од бизмутот на периодниот систем. Синтетизираните атоми на тенесинот траеле десетици и стотици милисекунди. Во периодниот систем, се очекува дека тенесинот ќе биде член на групата 17, а сите други членови се халогени.[б 2] Некои од неговите својства може значително да се разликуваат од тие на халогените, поради релативистичките ефекти. Како резултат на тоа, се очекува тенесинот да биде испарлив метал, кој ниту формира анјони, ниту пак ги достигнува високите оксидациски состојби. Неколкуте клучни својства, како што се точката на топење и точката на вриење, како и неговата прва јонизирачка енергија, сепак се очекува да ги следат периодичните закони на халогените.

Историја

уреди

Пред-откривање

уреди

Во декември 2004 година, тимот на Заедничкиот институт за јадрени истражувања (ЈИНР) во Дубна, Московска област, Русија, предложил заеднички експеримент со Националната лабораторија Оук Риџ (ОРНЛ) во Оук Риџ, Тенеси, САД, за да го синтезирааат елементот 117 – така-наречен поради 117-те протони во неговото јадро. Нивниот предлог вклучувал спојување на беркилиум (елемент 97) како цел и калциумот (елемент 20) како зрак, спроведен преку бомбардирање на беркилумот, како цел, со јадра од калциум:[6] ова ќе го комплетира сетот од експерименти направени во ЈИНР за соединување на актиноиди цели со калциум-48 зрак, кои досега ги произвеле новите елементи 113-116 и 118. ОРНЛ, тогаш единствениот производител на беркилиум во светот, не можел тогаш да го обезбеди елементот, бидејќи привремено го прекинале производството,[6] а повторното иницирање би било премногу скапо.[7] Плановите за синтетизирање на елементот 117 биле прекинати, во корист на потврдувањето на елементот 118, кој бил произведен порано во 2002 година, со бомбардирање на калифорниумот како цел, со калциумот.[8] Бараниот беркилиум-249 е  спореден производ во производството на калифорниум-252, а добивањето на потребното количество на беркилиум било уште потешка задача отколку добивање на калифорниумот, а исто така и многу скапо: тоа би чинело околу 3,5 милиони долари, па странките се согласиле да почекаат на комерцијалното производство на калифорниум, од кој би можел да се извлече беркилиумот.[7][9]

Тимот на ЈИНР се обидел да го употреби беркилиумот, бидејќи калциумот-48, изотопот на калциум, кој се користи во зракот, има 20 протони и 28 неутрони, создавајќи сооднос помеѓу неутроните-протоните 1.4; а тоа е најлесното стабилно или блиску до стабилно јадро, со таков голем вишок на неутрони. Второто најлесно такво јадро, паладиумот-110 (46 протони, 64 неутрони, сооднос неутрони-протони 1.391), е многу потешко. Благодарение на вишокот на неутрони, се очекувало дека резултирачките јадра ќе бидат потешки и поблиски до општо посакуваниот остров на стабилност.[б 3] Со цел достигнување на 117 протони, калциумот има 20, на тој начин тие требале да го користат беркилиумот, кој има 97 протони во своето јадро.[10]

Во февруари 2005 година, водачот на тимот на ЈИНР, Јури Оганесијан, претставил колоквиум во ОРНЛ. Исто така, присуствувале претставниците на Лоренс Ливермор Националната Лабораторија, која претходно работела со ЈИНР во откривањето на елементите 113-116 и 118, и Џозеф Хемилтон од Вандербилт универзитетот, соработник на Оганесијан.[12]

Хемилтон проверил дали ОРНЛ реакторот со висок флукс произвел калифорниум за комерцијална употреба: потребниот беркилиум требало да се добие како спореден-производ. Тој дознал дека не произвел па немало никакви очекувања за таква цел во блиска иднина. Хемилтон продолжил да ја следи ситуацијата, правејќи проверки понекогаш. (Подоцна, Оганесијан го нарекол Хемилтон како "татко на 117" за создавањето на оваа работа.)[12]

Откривање

уреди

ОРНЛ продолжил со производството на калифорниум во пролетта 2008 година. Хамилтон го забележал рестартирањето на производството во летото, и постигнал договор за последователно извлекување на беркилиумот.[13] За време на симпозиумот во септември 2008 година, на Вандербилт универзитетот во Нешвил, Тенеси, прославувајќи ја 50-та годишнина на факултетот за физика, тој го претставил Оганесијанот на Џејмс Роберто (тогашниот заменик-директор за наука и технологија во ОРНЛ).[14] Тие воспоставиле соработка меѓу ЈИНР, ОРНЛ и Вандербилт;[9] тимот на Лоренс Ливермор Националната лабораторија (ЛЛНЛ) во Ливермор, Калифорнија, САД, наскоро бил поканет да се приклучи.[15]

 
Берклиумот кој бил мета користен за синтезата (во раствор)

Во ноември 2008 година, американското Министерство за енергетика, кое го надгледувало реакторот во Оук Риџ, дозволило научна употреба на извлечениот беркилиум.[15] Производството траело 250 дена и завршило кон крајот на декември 2008 година,[16] што резултирало со 22 милиграма беркилиум, доволно за да се изврши експериментот.[17] Во јануари 2009 година, беркилиумот бил отстранет од изотопскиот реактор со висок флукс на ОРНЛ;[15] потоа бил последователно ладен 90 дена, а потоа бил процесуиран во Центарот за Радиохемиски истражувања и развој на ОРНЛ, за да се оддели и прочисти беркилиум материјалот, кое траело уште 90 дена.[9] Неговиот полуживот е само 330 дена: по тоа време, половина од произведениот берклиум би требало да се распадне. Поради тоа, берклиумот како цел, морал брзо да се транспортира во Русија; за да експериментот биде остварлив, требало да биде завршен во рок од шест месеци од неговото заминување од САД.[9] Целта била спакувана во пет оловни контејнери, кои требало да бидат пренесени од Њујорк во Москва.[9]

Руските царински службеници, двапати одбиле да  дозволат целта да влезе во земјата, поради недостаток или нецелосна документација. Во распон од неколку дена, целта патувала преку Атлантскиот Океан пет пати.[9] По пристигнувањето во Русија во јуни 2009 година, беркилиумот бил префрлен во Институт за истражување на атомски реактори (РИАР) во Димитровград, Уљјановска област, каде што бил депониран како слој од 300 нанометри на слој од титаниум.[16] Во јули 2009 година, потоа бил транспортиран до Дубна,[16] каде што бил инсталиран во акцелераторот за честички во ЈИНР.[17] Калциум-48 зракот бил генериран со хемиско извлекување на мали количини од калциум-48, присутни во природниот калциум,[18] збогатувајќи го 500 пати. Оваа работа била завршена во затворениот град Лесној, Свердловска област, Русија.[15]

Експериментот започнал кон крајот на јули 2009 година.[15] Во јануари 2010 година, научниците од Лабораторијата за јадрени реакции „Фљоров“ интерно најавиле дека откриле распаѓање на нов елемент со атомски број 117, преку два синџира на распаѓање: еден од непарен-непарен изотоп во процес на 6 алфа-распади пред спонтаното цепење, и еден од непарен-парен изотоп во процес на 3 алфа-распади пред цепењата.[19] Добиените податоци од експериментот биле испратени до ЛЛНЛ за понатамошна анализа.[20] На 9 април 2010 година, официјалниот извештај бил објавен во списанието Physical Review Letters, во кое изотопите биле идентификувани како 294117 и 293117, за кои се покажало дека имаат полуживоти од редот на десетици или стотици милисекунди. Работата била потпишана од страна на сите страни вклучени во експериментот до одреден степен: ЈИНР, ОРНЛ, ЛЛНЛ, РИАР, Вандербилт, универзитетот во Тенеси и универзитетот во Невада (Лас Вегас, Невада, САД), кои обезбедиле поддршка за анализата на податоци.[21] Изотопите биле формирани на начин како што следи:[22][б 4]

Елементот Berkelium не постои. + Елементот calcium не постои.297117* → 294117 + 3 1
0
n (1 настан)
Елементот Berkelium не постои. + Елементот calcium не постои.297117* → 293117 + 4 1
0
n (5 настани)

Конфирмација

уреди
 
Decay chain of the atoms produced in the original experiment. The figures near the arrows describe experimental (black) and theoretical (blue) values for the half-life and energy of each decay.[22]

Сите ќерки изотопи (производи на распаѓање) на елементот 117 претходно биле непознати;[22] па затоа, нивните особини не можат да се користат за да се потврди тврдењето за откривање. Во 2011 година, кога еден од производите на распаѓање (289115) бил синтетизиран директно, неговите својства соодветствувале на оние измерени во тврдената индиректна синтеза од распаѓањето на елементот 117.[23] Откривачите не поднеле барање за нивните откритија во 2007-2011 година, кога Заедничката работна група ги разгледувала тврдењата за откривање на нови елементи.[24]

Тимот Дубна го повторил експериментот во 2012 година, создавајќи седум атоми од елементот 117 и потврдувајќи ја нивната претходна синтеза на елементот 118 (произведен по некое време, кога значително количество од беркилиум-249 како цел имал бета-распад во калифорниум-249). Резултатите од експериментот се совпаднале со претходниот исход;[25] научниците потоа поднеле барање за регистрирање на елементот.[26] Во мај 2014 година, заедничката германско-американска соработка на научници од ОРНЛ и ГСИ Хелмхолц центарот за тешки јонски истражувања во Дармштат, Хесен, Германија, тврделе дека потврдиле откривањето на елемент.[27][28] Тимот го повторил Дубна експериментот користејќи го акцелерот Дармштат, создавајќи два атома на елементот 117.[27]

Во декември 2015 година, ЈВП официјално го признал откривањето на 293117, на сметка на потврдување на својствата на неговата ќерка 289115,[29] па на тој начин, наведените откривачи - ЈИНР, ЛЛНЛ и ОРНЛ добиле право да предложат официјално име за елементот. (Вандербилт бил изоставен од почетната список на откривачи по грешка, која подоцна била корегирана).[26][30]

Во мај 2016 година, Лунд универзитетот (Лунд, Сканија, Шведска) и ГСИ фрлиле сомнеж врз синтезите на елементите 115 и 117. Синџирите на распаѓање доделени на 289115, при потврдувањето на синтезите на елементите 115 и 117, инструментот за изотопи открил дека се премногу различни за да припаѓаат на истиот нуклид со разумно голема веројатност. За пријавените 293117 синџири на распаѓање, одобрени како такви од страна на ЈВП, било утврдено дека е потребна поделба на поединечни збирки на податоци, доделени на различните изотопи на елементот 117. Исто така, било откриено дека тврдената врска помеѓу синџирите на распаѓање пријавени како 293117 и 289115 веројатно не постои . (Од друга страна, синџирите од неодобрениот изотоп 294117 се покажале како складни). Множеството од состојби, откриени кога нуклидите, кои не се парни-парни, подложени на алфа распаѓање не се неочекувани, па придонеле за недостаток на јасност во вкрстените-реакции. Оваа студија го критикувала извештајот на ЈВП за надгледување на суптилностите поврзани со ова прашање, и го забележала фактот дека единствен аргумент за прифаќање на откритијата на елементите 115 и 117, бил речиси сигурно не-постоечката врска која била " проблематична ".[31][32]

На 8 јуни 2017 година, два члена од тимот на Дубна објавиле статија во списание, одговарајќи на овие критики, анализирајќи ги нивните податоци за нуклидите 293117 и 289115, со широко прифатени статистички методи, забележувајќи дека студиите во 2016 година кои укажувале на не-сличноста, создавале проблематични резултати кога се применувале на радиоактивното распаѓање: тие исклучувале 90 % од интервалот на доверба за двете и просечното и екстремното време на распаѓање, а синџирите на распаѓање кои требало да бидат во 90% исклучени од интервалот на доверба што го избрале, е поверојатно дека би биле разгледувани од оние кои би биле вклучени. Реанализата во 2017 година заклучила дека набљудуваните синџири на распаѓање на 293117 и 289115 биле во согласност со претпоставката дека само еден нуклид бил присутен во секој чекор од синџирот, иако би било пожелно, директно да може да се измери масениот бројот на изворното јадро на секој синџир, како и функцијата на возбудување на реакцијата 243Am+48Ca.[33]

Именување

уреди
 
Main campus of Hamilton's workplace of Vanderbilt University, one of the institutions named as co-discoverers of tennessine

Користејќи ја номенклатурата на Менделеев за неименувани и неоткриени елементи, елементот 117 треба да биде познат како ека-астат. Користејќи ги препораките од 1979 година, од страна на Меѓународниот сојуз за чиста и применета хемија (IUPAC), елементот привремено се нарекувал унунсептиум (симбол Уус) сè додека неговото откритие не биде потврдено и не се избере трајно име; привременото име е формирано од латинските корени "еден", "еден" и "седум", референца за атомскиот број на елементот 117.[34] Многу научници во полето го нарекуваат "елемент 117", со симболот E117, (117) или 117.[2] Во согласност со упатствата на IUPAC кои важеле во моментот на одобрувањето за откривање, постојаните имиња на новите елементи треба да завршуваат со "-иум"; ова го вклучувало и елементот 117, дури и ако елементот бил халоген, кој традиционално има имиња што завршуваат во "-ине";[35] меѓутоа, новите препораки објавени во 2016 година препорачувале користење на завршетокот "-ине" за сите нови елементи од групата 17.[36] Во упатствата на IUPAC се наведува дека тимот кој го открил, ги има правата за именување на елементот.

По оригиналната синтеза во 2010 година, Доун Шоунаси од ЛЛНЛ и Оганесијан се изјасниле дека именувањето е чувствително прашање, и тоа било избегнувано колку што е можно повеќе.[37] Сепак, Хемилтон таа година изјавил: "Јас бев клучен за да ја здружам групата заедно и да го добијам 249Bk за цел, неопходен за откривањето. Како резултат на тоа, јас имам намера да му дадам име на елементот. Не можам да ви го кажам името, но тоа ќе се однесува на регионот ".[21] (Хамилтон предавал на Вандербилт универзитетот во Нешвил, Тенеси, САД).

Во март 2016 година, тимот за откривање се согласил, на конференцискиот повик во кој биле вклучени претставници на вклученитечленови, со името "тенесин" за елементот 117.[12] Во јуни 2016 година, ИУПАЦ објавил декларација во која се наведува дека откривачите ги доставиле своите предлози за именување на новите елементи 115, 117 и 118 на ИУПАК; предлогот за елементот 117 бил тенесин, со симбол Ts, по "регионот на Тенеси".[б 1] Предложените имиња биле препорачани за прифаќање од страна на IUPAC Одделот за неорганска хемија; формалното прифаќање требало да се случи по истекот на петмесечен рок, по објавувањето на декларацијата.[38] Во ноември 2016 година, имињата, вклучувајќи го и тенесинот, биле официјално прифатени. Загриженостите дека предложениот симбол Ts може да дојде до судир со ознаката за тозилна група, која се користи во органската хемија биле одбиени, следејќи ги постоечките симболи со такви двојни значења: Ac (актиниум и ацетил) и Pr (празеодиум и пропил).[39] Церемонијата за именување на московиум, тенесин и оганесон се одржала во март 2017 година во Руската академија на науките во Москва; а посебна церемонија за тенесин била одржана во ОРНЛ во јануари 2017 година.[40]

Предвидени својства

уреди

Јадрена стабилност и изотопи

уреди

Стабилноста на јадрата брзо се намалува со зголемувањето на атомскиот број по кириумот, елементот 96, чиј полуживот е четири пати поголем од оној на секој следен елемент. Сите изотопи со атомски број над 101 се подложни на радиоактивно распаѓање со полуживот помал од 30 часа. Нема елементи со атомски броеви над 82 (по оловото) кои имаат стабилни изотопи.[41] Ова е поради постојаното зголемување на кулоновското одбивање на протоните, така што силната јадрена сила не може да го држи јадрото заедно за долго, наспроти спонтаното цепење. Пресметките сугерираат дека во отсуство на други стабилизирачки фактори, елементите со повеќе од 104 протони не треба да постојат.[42] Меѓутоа, истражувачите во 60-тите години сугерираат дека затворените јадрени школки со околу 114 протони и 184 неутрони треба да се спротивстават на оваа нестабилност, создавајќи "остров на стабилност", каде што нуклидите би требале да имаат полуживот кој ќе достигне илјадници или милиони години. Додека научниците сѐ уште не го достигнале островот, самото постоење на супертешки елементи (вклучувајќи го и тенесинот) потврдува дека овој стабилизирачки ефект е реален, и генерално, познатите супертешки нуклиди стануваат експоненцијално подолго вечни, додека се приближуваат кон предвидената локација на островот.[43][44] Тенесин е вториот најтежок елемент создаден досега, а сите негови познати изотопи имаат полуживот помал од една секунда. Сепак, ова е подолго од вредностите предвидени пред нивното откривање.[22] Тимот Дубна верува дека синтезата на елементот е директен експериментален доказ за постоењето на остров на стабилност.[45]

 
A chart of nuclide stability as used by the Dubna team in 2010. Characterized isotopes are shown with borders. According to the discoverers, the synthesis of element 117 serves as definite proof of the existence of the "island of stability" (circled).[45]

Било пресметано дека изотопот 295Ts ќе има полуживот од околу 18 милисекунди, и дека овој изотоп ќе биде можно да се произведе преку истата беркилиум-калциум реакција, која се користела при откривањето на познатите изотопи, 293Ts и 294Ts. Шансата на оваа реакција за производство на 295Ts се проценува дека е, најмногу, една седмина од шансата за производство на 294Ts.[46][47][48] Пресметките кои користат квантен тунелинг модел предвидуваат постоење на неколку изотопи на тенесин до 303Ts. Најстабилен од овие се очекува да биде 296Ts, со полуживот на алфа-распаѓање од 40 милисекунди.[49] Студија за модел на течна капка на изотопите на елементот покажува слични резултати; таа сугерира општ тренд на зголемување на стабилноста за изотопи потешки од 301Ts, со делумен полуживот кој ја надминува возраста на универзумот за најтешките изотопи како 335Ts, кога бета распаѓањето не се зема предвид.[50] Полесни изотопи на тенесинот можат да бидат произведени во реакцијата 243Am+50Ti, која била сметана како план за вонредни ситуации од тимот на Дубна во 2008 година, ако 249Bk се покажал како недостапен,[51] и може повторно да се разгледува во блиска иднина (2017-2018) за да се испитаат својствата на јадрените реакции со титан-50 зрак, што станува неопходно за синтетизирање на елементи после оганесонот.[52]

Атомски и физички

уреди

Тенесинот се очекува да биде член на групата 17 во периодниот систем, под петте халогени; флуор, хлор, бром, јод и астат, од кои секој има седум валентни електрони со конфигурација ns2np5.[53][б 5] За тенесинот, кој се наоѓа во седмата периода (ред) на периодниот систем, продолжувајќи го трендот кој би предвидел валентна електронска конфигурација 7s27p5,[2] и од кој би се очекувало да се однесува слично на халогените во многу аспекти кои се однесуваат на оваа електронска состојба. Меѓутоа, одејќи надолу во групата 17, металноста на елементите се зголемува; на пример, јодот веќе има метален сјај во цврстата состојба, а астат често се класифицира како металоид поради неговите својства, кои се доста далеку од оние на четирите претходни халогени. Како таква, екстраполацијата заснована на периодичните закони, би предвидела тенесинот да биде прилично испарлив слаб метал.[54]

 
Atomic energy levels of outermost s, p, and d electrons of chlorine (d orbitals not applicable), bromine, iodine, astatine, and tennessine

Пресметките ја потврдија точноста на оваа едноставна екстраполација, иако експерименталната верификација на ова во моментов е невозможна, бидејќи полуживотот на познатите изотопи на тенесинот се премногу кратки.[54] Значајните разлики помеѓу тенесинот и претходните халогени најверојатно ќе произлезат, во голема мера поради спин-орбиталната интеракција - взаемната интеракција помеѓу движењето и спинот на електроните. Спин-орбиталната интеракција е особено силна за супертешките елементи, бидејќи нивните електрони се движат побрзо - со брзини споредливи со брзината на светлината – во однос на оние во полесните атоми.[55] Во атомите на тенесинот, ова ги намалува 7s и 7p енергетските нивоа на електроните, стабилизирајќи ги соодветните електрони, иако две од 7р енергетските нивоа на електрони се повеќе стабилизирани отколку останатите четири.[56] Стабилизацијата на 7s електроните се нарекува ефект на инертен пар; ефектот кој ја дели 7р подшколката на повеќе-стабилизирани и помалку стабилизирани делови се нарекува разделување на подшколката. Компјутерските хемичари ја разбираат поделбата како промена на вториот (азимутски) квантен број l од 1 до 1/2 и 3/2 за повеќе-стабилизираните и помалку-стабилизираните делови на 7p подшколката, соодветно.[57][б 6] За многу теоретски цели, валентната електронска конфигурација може да биде претставена со цел да ја одрази 7p подшколката поделена како 7s2
7p2
1/2
7p3
3/2
.[2]

Исто така постојат и разлики за другите електронски нивоа. На пример, 6d електронските нивоа (исто така поделени на две, со четири кои се 6d3/26d3/2 и шест кои се 6d5/2) обете се подигнати, така што тие се блиску до енергијата на тие со 7s,[56] иако не е предвидена 6d електронска хемија за тенесинот. Разликата помеѓу нивоата 7p1/2 и 7p3/2 е невообичаено висока; 9.8 eV.[56] 6p подшколката на Астатот поделба е само 3.8 eV,[56] а неговата 6p1/2 хемија веќе била наречена "ограничена".[58] Овие ефекти предизвикуваат да хемијата на Тенесинот се разликува од оние на погорните соседи (види подолу).

Првата јонизирачка енергија на Тенесинот - енергијата потребна за отстранување на еден електрон од неутрален атом - е предвидено да биде 7,7 eV, пониско од оние на халогените, повторно следејќи го трендот.[2] Како и неговите соседи во периодниот систем, се очекува да тенесинот има најниска ослободена електронска афинитетна-енергија, кога електронот ќе биде додаден на атомот - во неговата група; 2.6 или 1.80 eV.[2] Електронот на хипотетичкиот сличен на водород тенесин атомот оксидира на тој начин што има само еден електрон, Ts116+—се предвидува да се движи толку брзо, што неговата маса е 1,9 пати од онаа на неподвижниот електрон, функција што може да се припише на релативистичките ефекти. За споредба, бројот на астатот сличен на водород е 1.27, а бројот на јодот сличен на водородот е 1.08.[59] Едноставните екстраполации на законите за релативност индицираат контракција на атомскиот полупречник.[59] Напредните пресметки покажуваат дека полупречникот на атомот на тенесинот кој формирал една ковалентна врска би требал да биде 165 pm, додека оној на астат би требал да биде 147pm.[60] Со седумте најодалечени електрони отстранети, тенесинот е конечно помал; 57pm [2] за тенесинот и 61 pm[61] за астатот.

Точките на топење и на вриење на тенесинот не се познати; претходни документи предвидуваат околу 350-500 °C и 550 °C, соодветно,[2] или 350-550 °C и 610 °C, соодветно.[62] Овие вредности ги надминуваат оние на астатот и на полесните халогени, следејќи ги периодичните закони. Подоцнежниот документ предвидува дека точката на вриење на тенесинот е 345 °C[63] (онаа на астатот се проценува на 309 °C,[64] 337 °C[65] или 370 °C[66], иако се пријавени експериментални вредности од 230 °C[67] и 411 °C[61]). Густината на тенесинот се очекува да биде помеѓу 7,1 и 7,3 g/cm3, продолжувајќи го трендот на зголемување на густината помеѓу халогените; а проценетата вредност на астатот се очекува да биде помеѓу 6,2 и 6,5 g/cm3.[3]

Хемиски

уреди
IF3 has a T-shape configuration.
TsF3 is predicted to have a trigonal configuration.

Познатите изотопи на тенесинот, 293Ts и 294Ts, се со многу краток-живот за да овозможат хемиско експериментирање во моментов. Сепак, многу хемиски својства на тенесинот се пресметани.[68] За разлика од претходните елементи од групата 17, тенесинот не може да го покаже хемиското однесување кое е заедничко за халогените.[5] На пример, флуорот хлорот, бромот и јодот рутински прифаќаат електрон за да се постигне постабилна електронска конфигурација на благороден гас, добивајќи осум електрони (октет) во нивните валентни школки наместо седум.[69] Оваа способност ослабува со зголемувањето на атомската тежина одејќи надолу во групата; тенесинот би бил најмалку подготвен елемент од групата 17 кој би прифатил електрон. Во врска со оксидационите состојби се предвидува да формира, -1 се очекува да биде најмалку заеднички.[2] Стандардниот редукциски потенцијал на двојката Ts/Ts се предвидува да биде -0.25 V; оваа вредност е негативна и со тоа тенесинот не треба да се редуцира на -1 оксидациската состојба под стандардни услови, за разлика од сите претходни халогени.[1]

Постои уште една можност за тенесинот да го комплетира својот октет - со формирање ковалентна врска. Како и халогените, кога ќе се сретнат два атома на тенесин се очекува да формираат врска Ts-Ts за да дадат молекула од два атома. Таквите молекули најчесто се врзани преку единечна сигма-врска меѓу атомите; тие се различни од пи-врските, кои се поделени на два дела, секој од нив поместен во насока нормална на линијата помеѓу атомите, и спротивни една на друга, наместо да се наоѓаат директно помеѓу атомите што ги врзуваат. Сигма-врската била пресметана за да покаже одличен антиврзувачки карактер во молекулата At2 и не е толку поволна енергетски. Се предвидува дека тенесинот ќе продолжи со трендот; силен pi карактер треба да се види во сврзувањето на Ts2.[2][70] Се предвидува дека молекулата тенесин хлорид (TsCl) ќе оди понатаму, поврзана со едноставна пи-врска.[70]

Настрана од нестабилната -1 состојба, превидени се уште три оксидациски состојби; +5, +3 и +1. Состојбата +1 треба да биде особено стабилна поради дестабилизација на трите најодалечени 7p3/2 електрони, формирајќи стабилна, половина-исполнета конфигурација на подшколката;[2] астатот покажува слични ефекти.[71] Состојбата +3 треба да биде важна, повторно поради дестабилизираните 7p3/2 електрони.[62] Се предвидува дека состојбата +5 е невообичаена, бидејќи 7p1/2 електроните се спротивно стабилизирани.[2] Состојбата +7 не е прикажана - дури и пресметана - за да биде остварлива. Бидејќи 7s електроните се во голема мера стабилизирани, се претпоставува дека тенесинот делотворно има само пет валентни електрони.[72]

Наједноставно можно соединение на тенесинот би требало да биде монохидридот, TsH. Врската се очекува да биде обезбедена од страна на 7p3/2 електронот на тенесинот и 1s електронот на водородот. Не-сврзувачката природа на 7p1/2 спинорот е поради тоа што се очекува дека тенесинот нема да формира чисти сигма или пи -врски.[73] Според тоа, дестабилизираниот (така проширен) 7p3/2 спинор е одговорен за врската.[74] Овој ефект ја издолжува молекулата TsH за 17 пикометри во споредба со вкупната должина од 195 pm.[73] Бидејќи p електронските врски на тенесинот се две-третини сигма, врската е силна само две-третини во однос на онаа која би била, ако тенесинот не вклучувал спин-орбитални интеракции.[73] Молекулата на тој начин го следи трендот за халоген хидриди, покажувајќи зголемување на должината на врската и намалување на енергијата на дисоцијација во споредба со AtH.[2] Молекулите TlTs и NhTs може да се гледаат аналогно, земајќи го предвид спротивниот ефект прикажан со фактот дека електроните p1/2 на елементот се стабилизирани. Овие две одлики резултираат со релативно мал диполен момент (производ од разликата помеѓу електричните полнежи на атомите и поместување на атомите) за TlTs; само 1.67 D,[б 7] позитивната вредност која имплицира дека негативниот полнеж е на атомот на тенесинот. За NhTs, моќта на ефектите се предвидува да предизвика пренос на електронот од атомот на тенесин во атомот на нихониум, со вредност на диполниот момент која е -1,80 D.[76] Спин-орбиталната интеракција ја зголемува енергијата на дисоцијација на молекулата TsF, бидејќи ја намалува електронегативноста на тенесинот, предизвикувајќи да врската со исклучително електронегативен атом на флуор има повеќе јонски карактер.[73] Тенесин монофлуоридот треба да има најсилна врска од сите монофлуориди во групата 17.[73]

Теоријата на ВСЕПР предвидува свиткана Т-форма на молекуларна геометрија за трифлуоридите од групата 17. Сите познати халогени трифлуориди ја имаат оваа молекуларна геометрија и имаат структура на AX3E2—централен атом, означен со А, опкружен со три лиганди, X и два неразделени електронски парови, E. Ако релативистичките ефекти се игнорираат, TsF3 треба да ги следи неговите полесни конгенери во имањето на свиткана Т-форма на молекуларна геометрија. Пософистицирани предвидувања покажуваат дека оваа молекуларна геометрија нема да биде енергетски фаворизирана за TsF3, наместо тоа предвидувајќи триаголна планарна молекуларна геометрија (AX3E0). Ова покажува дека ВСЕПР теоријата не може да биде доследна за супертешките елементи.[72] Предвидено е дека молекулата TsF3 е значително стабилизирана со спин-орбитални интеракции; можно образложение може да биде големата разлика во електронегативноста помеѓу тенесинот и флуорот, давајќи и на врската делумно јонски карактер.[72]

Библиографија

уреди
  • Barysz, M.; Ishikawa, Y., уред. (2010). Relativistic methods for chemists. Springer Science+Business Media. ISBN 978-1-4020-9974-8.

Извори

уреди
  1. 1,0 1,1 1,2 Fricke, Burkhard (1975). „Superheavy elements: a prediction of their chemical and physical properties“. Recent Impact of Physics on Inorganic Chemistry. 21: 89–144. doi:10.1007/BFb0116498. Посетено на 4 October 2013.
  2. 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 2,16 2,17 Haire, Richard G. (2006). „Transactinides and the future elements“. Во Morss; Edelstein, Norman M.; Fuger, Jean (уред.). The Chemistry of the Actinide and Transactinide Elements (3rd. изд.). Dordrecht, The Netherlands: Springer Science+Business Media. стр. 1724, 1728. ISBN 1-4020-3555-1.
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Bonchev, Danail; Kamenska, Verginia (1981). „Predicting the Properties of the 113–120 Transactinide Elements“. Journal of Physical Chemistry. American Chemical Society. 85 (9): 1177–1186. doi:10.1021/j150609a021.
  4. Housecroft C. E., Sharpe A. G. (2008). Inorganic Chemistry
  5. 5,0 5,1 „Superheavy Element 117 Confirmed - On the Way to the "Island of Stability". GSI Helmholtz Centre for Heavy Ion Research. Архивирано од изворникот на 2020-05-13. Посетено на 2015-07-26.
  6. 6,0 6,1 Cabage, B. (2010). „International team discovers element 117“. Oak Ridge National Laboratory. Архивирано од изворникот на 2015-09-23. Посетено на 2017-06-26.
  7. 7,0 7,1 „Vanderbilt physicist plays pivotal role in discovery of new super-heavy element“. Vanderbilt University. 2010. Посетено на 2016-06-12.
  8. Oganessian, Yu. Ts.; Utyonkov, V. K.; Lobanov, Yu. V.; и др. (2002). „Results from the first 249Cf+48Ca experiment“ (PDF). JINR Communication. Посетено на 2015-09-23.
  9. 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 Bardi, J. S. (2010). „An Atom at the End of the Material World“. Inside Science. Посетено на 2015-01-03.
  10. 10,0 10,1 10,2 Audi, G.; Bersillon, O.; Blachot, J.; и др. (2003). „The NUBASE evaluation of nuclear and decay properties“ (PDF). Nuclear Physics A. 729 (1): 3–128. Bibcode:2003NuPhA.729....3A. CiteSeerX 10.1.1.692.8504. doi:10.1016/j.nuclphysa.2003.11.001. Архивирано од изворникот (PDF) на 2011-07-20.
  11. Karpov, A. V.; Zagrebaev, V. I.; Palenzuela, Y. Martinez; Greiner, Walter (2013). „Superheavy Nuclei: Decay and Stability“. Exciting Interdisciplinary Physics. FIAS Interdisciplinary Science Series. стр. 69. doi:10.1007/978-3-319-00047-3_6. ISBN 978-3-319-00046-6.
  12. 12,0 12,1 12,2 „What it takes to make a new element“. Chemistry World. Посетено на 2016-12-03.
  13. Witze, Alexandra (2010). „The backstory behind a new element“. Science News. Посетено на 2016-06-12.
  14. Emily Siner (2016). How Scientists Plan To Enshrine Tennessee On The Periodic Table Of Elements (Report). National Public Radio. Посетено на 2017-03-07.
  15. 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 James Roberto (2010). The Discovery of Element 117 (PDF) (Report). Oak Ridge National Laboratory. Архивирано од изворникот (PDF) на 2016-10-21. Посетено на 2017-06-26.
  16. 16,0 16,1 16,2 Joint Institute for Nuclear Research (2010). For the Press (Report). Архивирано од изворникот на 2016-03-04. Посетено на 2015-07-28.
  17. 17,0 17,1 Stark, A. M. (2010). „International team discovers element 117“. DOE/Lawrence Livermore National Laboratory. Посетено на 2012-11-29.
  18. „Ununseptium – The 117th element“. Sputnik. 2009-10-28. Посетено на 2012-07-07.
  19. Greiner, W. (2010). „Recommendations: 31st meeting, PAC for nuclear physics“ (PDF): 6. Архивирано од изворникот (PDF) на 2010-04-14. Наводот journal бара |journal= (help)
  20. U.S. DOE Office of Science (2011). „Nations Work Together to Discover New Element“. U.S. Department of Energy. Посетено на 2016-01-05.
  21. 21,0 21,1 „Heaviest in the World“. Arts and Science Magazine. Архивирано од изворникот на 2016-05-03. Посетено на 2016-06-12.
  22. 22,0 22,1 22,2 22,3 Oganessian, Yu. Ts.; Abdullin, F. Sh.; Bailey, P. D.; и др. (2010). „Synthesis of a New Element with Atomic Number Z=117“. Physical Review Letters. 104 (142502): 142502. Bibcode:2010PhRvL.104n2502O. doi:10.1103/PhysRevLett.104.142502. PMID 20481935.
  23. Molchanov, E. (2011). В лабораториях ОИЯИ. Возвращение к дубнию [In JINR labs. Returning to dubnium] (руски). JINR. Посетено на 2011-11-09.
  24. Barber, R. C.; Karol, P. J.; Nakahara, H.; и др. (2011). „Discovery of the elements with atomic numbers greater than or equal to 113 (IUPAC Technical Report)“. Pure and Applied Chemistry. 83 (7): 1485–1498. doi:10.1351/PAC-REP-10-05-01.
  25. Грешка во наводот: Погрешна ознака <ref>; нема зададено текст за наводите по име 277Mt.
  26. 26,0 26,1 „Russian scientists confirm 117th element“. Sputnik. 2012-06-25. Посетено на 2012-07-05.
  27. 27,0 27,1 Грешка во наводот: Погрешна ознака <ref>; нема зададено текст за наводите по име 266Lr.
  28. Chow, D. (2014-05-01). „New Super-Heavy Element 117 Confirmed by Scientists“. LiveScience. Посетено на 2014-05-02.
  29. IUPAC (2015). „Discovery and Assignment of Elements with Atomic Numbers 113, 115, 117 and 118“. Архивирано од изворникот на 2015-12-31. Посетено на 2016-01-04.
  30. Karol, Paul J.; Barber, Robert C.; Sherrill, Bradley M.; Vardaci, Emanuele; Yamazaki, Toshimitsu (22 December 2015). „Discovery of the elements with atomic numbers Z = 113, 115 and 117 (IUPAC Technical Report)“ (PDF). Pure Appl. Chem. 88 (1–2): 139–153. doi:10.1515/pac-2015-0502. Посетено на 2 April 2016.
  31. Forsberg, U.; Rudolph, D.; Fahlander, C.; Golubev, P.; Sarmiento, L. G.; Åberg, S.; Block, M.; Düllmann, Ch. E.; Heßberger, F. P.; Kratz, J. V.; Yakushev, A. (9 July 2016). „A new assessment of the alleged link between element 115 and element 117 decay chains“ (PDF). Physics Letters B. 760 (2016): 293–6. Bibcode:2016PhLB..760..293F. doi:10.1016/j.physletb.2016.07.008. Посетено на 2 April 2016.
  32. Forsberg, Ulrika; Fahlander, Claes; Rudolph, Dirk (2016). Congruence of decay chains of elements 113, 115, and 117 (PDF). Nobel Symposium NS160 – Chemistry and Physics of Heavy and Superheavy Elements. doi:10.1051/epjconf/201613102003.
  33. Zlokazov, V. B.; Utyonkov, V. K. (8 June 2017). „Analysis of decay chains of superheavy nuclei produced in the 249Bk+48Ca and 243Am+48Ca reactions“. Journal of Physics G: Nuclear and Particle Physics. 44 (75107): 075107. Bibcode:2017JPhG...44g5107Z. doi:10.1088/1361-6471/aa7293.
  34. Chatt, J. (1979). „Recommendations for the Naming of Elements of Atomic Numbers Greater than 100“. Pure Appl. Chem. 51 (2): 381–384. doi:10.1351/pac197951020381.
  35. Koppenol, W. H. (2002). „Naming of new elements (IUPAC Recommendations 2002)“ (PDF). Pure and Applied Chemistry. 74 (5): 787–791. doi:10.1351/pac200274050787.
  36. Koppenol, Willem H; Corish, John; García-Martínez, Javier; Meija, Juris; Reedijk, Jan (2016). „How to name new chemical elements (IUPAC Recommendations 2016)“. Pure and Applied Chemistry. 88 (4). doi:10.1515/pac-2015-0802.
  37. Glanz, J. (2010). „Scientists Discover Heavy New Element“. Oregon State University, Department of Chemistry. Архивирано од изворникот на 2016-03-04. Посетено на 2016-01-05.
  38. „IUPAC Is Naming The Four New Elements Nihonium, Moscovium, Tennessine, and Oganesson“. IUPAC. 2016-06-08. Посетено на 2016-06-08.
  39. „IUPAC Announces the Names of the Elements 113, 115, 117, and 118 - IUPAC | International Union of Pure and Applied Chemistry“. IUPAC | International Union of Pure and Applied Chemistry (англиски). 2016-11-30. Посетено на 2016-11-30.
  40. Fedorova, Vera (3 March 2017). „At the inauguration ceremony of the new elements of the Periodic table of D.I. Mendeleev“. jinr.ru. Joint Institute for Nuclear Research. Посетено на 4 February 2018.
  41. de Marcillac, P.; Coron, N.; Dambier, G.; и др. (2003). „Experimental detection of α-particles from the radioactive decay of natural bismuth“. Nature. 422 (6934): 876–878. Bibcode:2003Natur.422..876D. doi:10.1038/nature01541. PMID 12712201.
  42. Möller, P. (2016). „The limits of the nuclear chart set by fission and alpha decay“ (PDF). EPJ Web of Conferences. 131: 03002:1–8. doi:10.1051/epjconf/201613103002.
  43. Considine, G. D.; Kulik, Peter H. (2002). Van Nostrand's scientific encyclopedia (9. изд.). Wiley-Interscience. ISBN 978-0-471-33230-5. OCLC 223349096.
  44. Oganessian, Yu. Ts.; Sobiczewski, A.; Ter-Akopian, G. M. (9 January 2017). „Superheavy nuclei: from predictions to discovery“. Physica Scripta. 92 (2): 023003–1–21. Bibcode:2017PhyS...92b3003O. doi:10.1088/1402-4896/aa53c1.
  45. 45,0 45,1 „Element 117 is synthesized“. JINR. 2010. Посетено на 2015-06-28.
  46. Zagrebaev, V.; Karpov, A.; Greiner, W. (2013). Future of superheavy element research: Which nuclei could be synthesized within the next few years? (PDF). Journal of Physics: Conference Series. 420. стр. 1–15. arXiv:1207.5700. doi:10.1088/1742-6596/420/1/012001. Посетено на 2013-08-20.
  47. Zhao-Qing, F.; Gen-Ming, Jin; Ming-Hui, Huang; и др. (2007). „Possible Way to Synthesize Superheavy Element Z = 117“. Chinese Physics Letters. 24 (9): 2551. arXiv:0708.0159. Bibcode:2007ChPhL..24.2551F. doi:10.1088/0256-307X/24/9/024.
  48. Zhao-Qing, F.; Jina, Gen-Ming; Li, Jun-Qing; и др. (2009). „Production of heavy and superheavy nuclei in massive fusion reactions“. Nuclear Physics A. 816 (1–4): 33. arXiv:0803.1117. Bibcode:2009NuPhA.816...33F. doi:10.1016/j.nuclphysa.2008.11.003.
  49. Chowdhury, R. P.; Samanta, C.; Basu, D. N. (2008). „Search for long lived heaviest nuclei beyond the valley of stability“. Physical Review C. 77 (4): 044603. arXiv:0802.3837. Bibcode:2008PhRvC..77d4603C. doi:10.1103/PhysRevC.77.044603.
  50. Duarte, S. B.; Tavares, O. A. P.; Gonçalves, M.; и др. (September 2004). Half-life prediction for decay modes for superheavy nuclei (PDF) (Report). Notas de Física. Centro Brasileiro de Pesquisas Físicas. Bibcode:2004JPhG...30.1487D. doi:10.1088/0954-3899/30/10/014. ISSN 0029-3865.
  51. Utyonkov, V. K. (12 February 2008). „Синтез новых элементов 113-118 в реакциях полного слияния 48Ca + 238U-249Cf“ [Synthesis of new elements 113–118 in complete fusion reactions 48Ca + 238U–249Cf] (PDF). nuclphys.sinp.msu.ru. Посетено на 28 April 2017.
  52. Roberto, J. B. (31 March 2015). „Actinide Targets for Super-Heavy Element Research“ (PDF). cyclotron.tamu.edu. Texas A & M University. Посетено на 28 April 2017.
  53. Dhingra, A. (1999-12-01). The Sterling Dictionary Of Chemistry. Sterling Publishers Pvt. Ltd. стр. 187. ISBN 978-81-7359-123-5. Посетено на 2015-07-23.
  54. 54,0 54,1 Грешка во наводот: Погрешна ознака <ref>; нема зададено текст за наводите по име GSI.
  55. Thayer 2010, стр. 63–64.
  56. 56,0 56,1 56,2 56,3 Fægri Jr., K.; Saue, T. (2001). „Diatomic molecules between very heavy elements of group 13 and group 17: A study of relativistic effects on bonding“. The Journal of Chemical Physics. 115 (6): 2456. Bibcode:2001JChPh.115.2456F. doi:10.1063/1.1385366.
  57. Thayer 2010, стр. 63–67.
  58. Thayer 2010, стр. 79.
  59. 59,0 59,1 Thayer 2010, стр. 64.
  60. Pyykkö, P.; Atsumi, M. (2008-12-22). „Molecular Single-Bond Covalent Radii for Elements 1-118“. Chemistry: A European Journal. 15: 186–197. doi:10.1002/chem.200800987. PMID 19058281.
  61. 61,0 61,1 Sharma, B. K. (2001). Nuclear and radiation chemistry (7. изд.). Krishna Prakashan Media. стр. 147. ISBN 978-81-85842-63-9. Посетено на 2012-11-09.
  62. 62,0 62,1 Seaborg, Glenn T. (1994). Modern alchemy. World Scientific. стр. 172. ISBN 978-981-02-1440-1.
  63. Takahashi, N. (2002). „Boiling points of the superheavy elements 117 and 118“. Journal of Radioanalytical and Nuclear Chemistry. 251 (2): 299–301. doi:10.1023/A:1014880730282.
  64. Luig, H.; Keller, C.; Wolf, W.; и др. (2005). „Radionuclides“. Во Ullmann, F. (уред.). Encyclopedia of industrial chemistry. Wiley-VCH. стр. 23. doi:10.1002/14356007.a22_499. ISBN 978-3-527-30673-2.
  65. Punter, J.; Johnson, R.; Langfield, S. (2006). The essentials of GCSE OCR Additional science for specification B. Letts and Lonsdale. стр. 36. ISBN 978-1-905129-73-7.
  66. Wiberg, E.; Wiberg, N.; Holleman, A. F. (2001). Inorganic chemistry. Academic Press. стр. 423. ISBN 978-0-12-352651-9.
  67. Otozai, K.; Takahashi, N. (1982). „Estimation of the chemical form and the boiling point of elementary astatine by radiogas-chromatography“. Radiochimica Acta. 31 (3‒4): 201‒203.
  68. Moody, Ken (2013-11-30). „Synthesis of Superheavy Elements“. Во Schädel, Matthias; Shaughnessy, Dawn (уред.). The Chemistry of Superheavy Elements (2. изд.). Springer Science & Business Media. стр. 24–8. ISBN 9783642374661.
  69. Bader, R. F. W. „An introduction to the electronic structure of atoms and molecules“. McMaster University. Посетено на 2008-01-18.
  70. 70,0 70,1 Pershina 2010, стр. 504.
  71. Thayer 2010, стр. 84.
  72. 72,0 72,1 72,2 Bae, Ch.; Han, Y.-K.; Lee, Yo. S. (2003-01-18). „Spin−Orbit and Relativistic Effects on Structures and Stabilities of Group 17 Fluorides EF3 (E = I, At, and Element 117): Relativity Induced Stability for the D3h Structure of (117)F3“. The Journal of Physical Chemistry A. 107 (6): 852–858. Bibcode:2003JPCA..107..852B. doi:10.1021/jp026531m.
  73. 73,0 73,1 73,2 73,3 73,4 Han, Y.-K.; Bae, Cheolbeom; Son, Sang-Kil; и др. (2000). „Spin-orbit effects on the transactinide p-block element monohydrides MH (M=element 113-118)“. Journal of Chemical Physics. 112 (6): 2684–2691. Bibcode:2000JChPh.112.2684H. doi:10.1063/1.480842.
  74. Stysziński 2010, стр. 144–146.
  75. Lide, D. R. (2003). „Section 9, Molecular Structure and Spectroscopy“. CRC Handbook of Chemistry and Physics (84th. изд.). CRC Press. стр. 9–45, 9–46. ISBN 978-0-8493-0484-2.
  76. Stysziński 2010, стр. 139–146.


Грешка во наводот: Има ознаки <ref> за група именувана како „б“, но нема соодветна ознака <references group="б"/>.