Википедија

Обединета Ерменија

Обединета Ерменија или Голема Ерменија (ерменски: ՄիացեալՀայաստան) — поим кој се однесува на областите во рамките на традиционалната ерменска татковина, кои во моментов или во минатото биле претежно населени со Ерменци. Идејата за она што Ерменците го гледаат како обединување на нивните историски земји преовладувала во текот на XX век и било застапувано од поединци, разни организации и институции, вклучувајќи ги и националистичките партии Ерменска револуционерна федерација, Наследство, ТАОЕ и други.

Современ концепт на Обединета Ерменија, според Ерменската револуционерна федерација.[1][2]
Портокалово: области со големо мнозинство населени со Ерменци (Република Ерменија: 98%;[3] Нагорно-Карабах: 99%;[4] Џавахетија: 95%)[5]
Жолто: Историски ерменски области со моментално без или незначително ерменско население (Западна Ерменија и Нахичеван)
Арарат, денес во Турција, слика со поглед од главниот град на Ерменија (Ереван). Таа ја симболизира Западна Ерменија.[б 1]

Идејата на Ерменската револуционерна федерација за „Обединета Ерменија“ вклучува територии во Западна Ерменија (источна Турција), Нагорно-Карабах, Нахичеван во Азербејџан и Џавахетија во Грузија.[1][2] Нагорно-Карабах и Џавахетија се претежно населени со Ерменци, додека Западна Ерменија и Нахичеван имале значително ерменско население во почетокот на XX век, но денес повеќе не е така. Ерменското население во источна Турција било речиси целосно истребено за време на геноцидот од 1915 година, кога било прекинато долгото ерменско присуство во оваа област и ерменското културно наследство главно било уништено од страна на турската влада.[9][10] Во 1919 година, владата на Првата Ерменска Република го прогласила формалното обединувањето на ерменските земји. Ерменската револуционерна федерација ги заснова своите тврдења кон териториите кои денеска се наоѓаат во Турција на Договорот од Севр од 1920 година, кој бил негиран од последователните историски настани. Територијалните претензии кон Турција често се сметаат за крајна цел за препознавање на ерменскиот геноцид и хипотетичките репарации на геноцидот[11][12].

Најновото ерменско иредентистичко движење, Движењето Карабах кое било основано во 1988 година, се обидело да го обедини Нагорно-Карабах со тогаш Советската Ерменија. Како резултат на последователната војна со Азербејџан, ерменските сили воспоставиле делотворна контрола над најголемиот дел од Нагорно-Карабах и околните области, со што успеале де факто да ја обединат Ерменија и Карабах[13][14]. Некои ерменски националисти сметаат дека Нагорно-Карабах е „првата фаза на Обединета Ерменија“[15].

Историски тврдења

уреди
 
Една германска етнографска мапа на Мала Азија и Кавказ во 1914 година. Ерменците се обележани со сина боја.

Потекло

уреди

Во денешно значење, терминот „Обединета Ерменија“ бил измислен за време на Ерменското национално будење во втората половина на 19 век. Во овој период, ерменските населби биле поделени меѓу Руското Царство (Источна Ерменија) и Отоманското Царство (Западна Ерменија)[16]. Една од најраните употреби на терминот „Обединета Ерменија“ е од страна на англиското Друштво на пријателите на руската слобода во 1899 година. Според тврдењата, од нивна страна се цитира доверлив извештај на Григориј Голицин (рускиот гувернер на Кавказ) испратен до царот Никола II „кој содржи предлози за идна политика“. Голицин е убеден дека постои националистичко движење кое „има за цел враќање на независната Ерменија од минатото“. Голицин пишува дека „нивниот идеал е една голема и обединета Ерменија“[17].

Идејата за независна и обединета Ерменија била главната цел на Ерменското национално ослободително движење кон крајот на деветнаесеттиот и почетокот на дваесеттиот век[18]. До 1890-тите, вооружен конфликт со мал интензитет се развил меѓу трите најголеми ерменски партии - Ерменската револуционерна федерација (Дашнак), Хунчак и Арменакан - и отоманската влада[19]. Повиците од Големите сили за реформи во ерменските провинции и ерменските аспирации за независност резултирале со масакри помеѓу 1894 и 1896 година, за време на кои до 300.000 ерменски цивили биле заклани по наредба на султанот Абдул Хамид II, по кој биле именувани и масакрите[20][21]. По 1908 година и Младотурската револуција, некои Ерменци сметале дека ситуацијата ќе се подобри. Сепак, една година подоцна се случил масакрот во Адана, а турско-ерменските односи уште повеќе се влошиле[22]. По Балканските војни од 1912-1913 година, отоманската влада била принудена да ги прифати реформите во ерменските провинции во почетокот на 1914 година[23].

Прва светска војна и ерменскиот геноцид

уреди
 
Ерменците што живееле во Отоманското Царство биле речиси истребени за време на Ерменскиот геноцид во 1915 година.

Ерменците од источното Отоманско Царство биле истребени од страна на отоманската влада во 1915 година и следните години. Околу 1,5 милиони Ерменци биле убиени[24][25], додека преживеаните нашле засолниште во други земји. Овој настан, познат како Ерменски геноцид, официјално е негиран од страна на турската држава, која тврди дека убиствата биле резултат на „граѓанска војна“[26]. Отоманската влада успешно го завршила присуството на Ерменците по повеќе од две илјади години во Западна Ерменија[27][28].

До 1916 година, поголемиот дел од Западна Ерменија бил окупиран од Руското Царство како дел од Кавкаската кампања на Првата светска војна. Во делови од окупираните области, особено околу Ван, накратко била поставена ерменска автономија. Руската војска го напуштила регионот поради револуцијата од 1917 година. Отоманското Царство по ова многу бргу ги вратила изгубените териториите. Во Кавказ, Специјалниот Закавкаски комитет бил формиран по Февруарската револуција[29].

Болшевиците ја презедоа власта во Русија преку Октомвриската револуција и наскоро го потпишале примирјето од Ерзинџан напуштајќи ја борбата во турска Ерменија. Руските сили ги напуштиле своите позиции и ја напуштиле областа под слаба ерменска контрола. Болшевиците го формирале Закавкаскиот комесаријат на Кавказ. Договорот од Брест-Литовск бил потпишан на 3 март 1918 година и османлиската војска започнала да ги враќа изгубените територии, преземајќи го Карс до 25 април[30]. Русија го потпиша Договорот од Брест-Литовск со Отоманското Царство и до април 1918 година Транскавкаската федерација ја прогласила својата независност од Русија. Оваа кревка федерација на Ерменија, Грузија и Азербејџан се распаднала кога Турците го нападнале регионот Кавказ. Ерменските единици ги поразиле Турците во Битката кај Сардарапад, на само 40 километри од главниот град Ереван, спречувајќи целосно уништување на ерменската нација[31].

 
Карта презентирана од ерменската национална делегација (која ги претставува османлиските Ерменци[32]) на Париската мировна конференција во 1919 година.[33]

Книгата од 1918 година од американските научници Летроп Стодард и Глен Франк, насловена „Влоговите на војната“, наведува 8 решенија за ерменското прашање. Вториот предлог, под наслов „Обединета Ерменија“, е опишан како што следува[34]:

Сојузот на териториите на турската, руската и персиската Ерменија ќе резултира со доволно простор да се формира независна држава, но во ниту еден значаен дел од оваа област Ерменците не формираат чисто мнозинство од населението. За да бидете сигурни, Ерменците ќе бидат најинтелигентниот и прогресивен елемент; но нивниот број и нивната виталност е значително намален со долгите серии на прогони и масакри, а има и такво големо уништување на имотот на овие територии, што нивната потенцијална сила е намалена за да создаде сериозна пречка за нивно стекнување над побројните расни елементи на територијата.


Прва Ерменска Република: 1918-1920

уреди
 
Премиерот на Ерменија Александар Хатисјан го прогласил формалното обединување на ерменските земји во 1919 година.

Ерменскиот национален совет ја прогласил независноста на ерменските провинции на 28 мај 1918 година[35]. Таа била признаена од Османлиите со договорот од Батум на 4 јуни 1918[36]. По поразот во Првата светска војна, Отоманското Царство и сојузниците го потпишале примирјето од Мудрос со кое турските војници го напуштиле Кавказот и до 1919 година Република Ерменија воспоставила контрола над поранешната област Карс, градот Игдир и неговата околина, вклучувајќи ја и планината Арарат[37][38].

На 28 мај 1919 година, на првата годишнина од Република Ерменија, владата на новооснованата земја симболично го прогласила обединувањето на Источна и Западна Ерменија[39]. Ерменскиот премиер Александар Хатизјан ја прочитал декларацијата[40][41]:

За да се врати интегритетот на Ерменија и да се обезбеди целосна слобода и просперитет на нејзиниот народ, владата на Ерменија, почитувајќи ја солидната волја и желбата на целиот ерменски народ, изјавува дека од овој ден напред одвоените делови на Ерменија вечно се комбинираат како независен политички субјект.

Сега, во прогласувањето на овој чин на обединување и независност на ерменските земји сместени во Закавказјето и Отоманското Царство, владата на Ерменија изјавува дека политичкиот систем на Обединетата Ерменија е демократска република и дека стана влада на Обединета Република Ерменија.

Така, народот на Ерменија отсега е врховен господар и господар на својата консолидирана татковина, а Парламентот и владата на Ерменија стојат како врховен законодавен и извршен орган кој ги поврзува слободните луѓе на Обединетата Ерменија.


Договор од Севр

уреди
 
Ерменско-турската граница со Договорот од Севр

Речиси две години по основањето на Република Ерменија, на 23 април 1920 година, САД официјално ја призната земјата. Нејзините граници требало да се утврдат подоцна. На 26 април 1920 година, Врховниот совет на главните сојузнички и здружени сили во Париз (британскиот премиер Лојд Џорџ, францускиот премиер Жорж Клемансо и италијанскиот премиер Франческо Саверио Нити) побарале од САД да го прифатат мандатот за Ерменија и да направат арбитражна одлука за утврдување на границите на Ерменија со она што денес е Турција [42]. Претседателот Вудро Вилсон се согласил да дејствува како арбитер и да извлече заемно прифатлива граница меѓу двете нации. Во јули 1920 година, американскиот Стејт департмент го основал Комитетот за арбитража на границата помеѓу Турција и Ерменија, предводен од Вилијам Вестерман. Договорот од Севр бил потпишан на 10 август 1920 година помеѓу Отоманското Царство и сојузничките сили. На 28 септември 1920 година, Комитетот доставил извештај со кој се дефинира границата меѓу двете земји. Документот гарантирал пристап до Средоземното Море за Ерменија преку Трабзон и ја прогласил денешната погранична линија за демилитаризирана на пограничните региони на Турција[43].

Територија од 40.000 квадратни милји или 103.599 квадратни километри, порано дел од Отоманското Царство, била дадена на Ерменија. Врз основа на пресметките што ги направил комитетот, етничката структура на населението од 3.570.000 лица би била: 49% муслимани (Турци, Курди, Азери и други), 40% Ерменци, 5% Лази, 4% Грци и 1% останати. Се очекувало дека во случај на враќање на ерменските бегалци, тие ќе сочинуваат до 50% од населението[44]. Два месеци откако комитетот го доставил извештајот до Стејт департментот, претседателот Вудро Вилсон го примил на 12 ноември 1920 година. Десет дена подоцна, Вилсон го потпишал извештајот со наслов „Одлука на претседателот на Соединетите Американски Држави, почитувајќи ја границата меѓу Турција и Ерменија, Пристапот на Ерменија до морето и демилитаризацијата на турската територија во непосредна близина на ерменската граница“.[45] Извештајот бил испратен до американскиот амбасадор во Париз, Хју Кембел Валас, на 24 ноември 1920 година [46]. На 6 декември 1920 година, Валас ги доставил документите до генералниот секретар на мировната конференција за поднесување до Врховниот совет на сојузниците[46].

Договорот од Севр бил подоцна поништен по успешната Турска војна за независност против сојузничките сили и придружните сили, што довело до укинување на царството и основање на модерна Република Турција со договорот од Лозана во 1923 година.

Падот на Првата Република

уреди

Кон крајот на септември 1920 година, се случила војна меѓу Ерменија и турските националисти предводени од Мустафа Кемал (Владата на Големото Национално Собрание), предводена од Ќазим Карабекир. Турците го освоиле Карс на 30 октомври 1920 година[47]. Со турската војска во Александропол, болшевиците ја нападнале земјата од североисток, а на 29 ноември 1920 година ја прогласиле Ерменија за советска држава. На 2 декември 1920 година, Ерменија станала советска држава, според заедничкото прогласување на ерменскиот министер за одбрана и советскиот претставник Борис Легран во Ереван. Ерменија била принудена да го потпише договорот од Александропол со Владата на Големото национално собрание во ноќта 2-3 декември 1920 година[48][49][50]. Договорот од Севр и работите на Вилсон биле поништени[51].

Веднаш по Советската инвазија на Ерменија во ноември 1920 година, советскиот азербејџански водач Нариман Нариманов изјавил дека „старите граници меѓу Ерменија и Азербејџан се прогласени за ништовни. Планинскиот регион Карабах, Зангезур и Нахичеван се признати како составен дел на Социјалистичката Република Ерменија“.[52] И покрај овие гаранции, и Нахичеван и Карабах се држеле под азербејџанска контрола уште осум месеци[53]. На 16 март 1921 година Советската Русија и Владата на Големото национално собрание го потпишале договорот од Москва. Со овој договор, Карс и Ардахан биле отстапени на Турција, а Нахичеван бил ставен под протекторат на Азербејџан[54]. Договорот од Карс бил потпишан помеѓу Владата на Големото Национално Собрание од една страна и Ерменската ССР, Грузиската ССР и Азербејџанската ССР, од друга, потврдувајќи го Договорот од Москва[55].

1945-1953

уреди
 
Ерменски и грузиски претензии кон турската територија, мај 1946 година

По завршувањето на Втората светска војна во Европа, Советскиот Сојуз направил територијални претензии кон Турција. Јосиф Сталин ја повикал Турција за да ги отстапи Карс и Ардахан, враќајќи ја границата пред Првата светска војна меѓу двете земји. Покрај овие провинции, Советскиот Сојуз, исто така, го посакал и Босфорот. „Сталин, можеби, очекуваше дека Турците, шокирани од триумфот на Црвената армија, ќе се откажат, а Вашингтон и Лондон ќе го прифатат како фаворит“, напишал Џамил Хасанли[56]. Атена Леуси додаде: „Додека мотивите на Сталин можат да се дебатираат, за Ерменците дома и во странство повторното појавување на ерменското прашање ги оживеа надежите за територијално обединување“.[57] На 7 јуни 1945 година, советскиот министер за надворешни работи, Вјачеслав Молотов, го информирал турскиот амбасадор во Москва дека СССР побарал ревизија на својата граница со Турција[58].

Советските власти организирале репатријација на Ерменците што живеат во странство, претежно преживеани од ерменскиот геноцид[59]. Помеѓу 1946 и 1948 година, во Советска Ерменија се преселиле 90.000 до 100.000 Ерменци од Либан, Сирија, Грција, Иран, Романија, Франција и други земји[60][61][58].

Бирото за стратешки услуги (претходник на ЦИА) од 31 јули 1944 година објавил дека ерменската револуционерна федерација го променила своето екстремно антисоветско расположение поради растот на советската моќ на крајот на војната[62]. Во меморандумот испратен на московската конференција, поглаварот на ерменската црква Геворг VI изразил надеж дека „правдата конечно ќе биде изречена“ на Ерменците со „ослободувањето на турска Ерменија и нејзината анексија кон советската Ерменија“.[63] Ерменскиот комунистички водач Григор Харутинјан ги бранел тврдењата, опишувајќи ги Карс и Ардахан „од витално значење за ерменскиот народ како целина“. Советската ерменска елита сугерирала дека Ерменците го стекнале правото на Карс и Ардахан со нивниот придонес во советската борба против фашизмот[64]. Ерменските организации од дијаспората, исто така, ја поддржале идејата[58]. Со оглед на тоа што односите меѓу Западот и Советскиот Сојуз се влошиле, САД и Велика Британија дале поддршка на Турција[65][58]. Сепак, по смртта на Сталин, тие официјално се повлекле од своите тврдења[56], со што го прекинаа спорот[66].

Студена војна

уреди

Ерменскиот национализам повторно се зголемил во средината на 1960-тите години откако Никита Хрушчов дошол на власт и му дал релативна слобода на Советскиот народ за време на десталинизационата ера. На 24 април 1965 година, на 50-годишнината од Ерменскиот геноцид, во Ереван се одржале масовни демонстрации[67]. Илјадници Ерменци излегле на улиците на Ереван за да ја одбележат годината од геноцидот. Сепак, нивната цел не била „да се предизвика авторитетот на советската влада“, туку да се „привлече вниманието на владата“ кон геноцидот и да се убеди „советската влада да им помогне во враќањето на нивните изгубени земји“.[68] Кремљ, во согласност со барањата на демонстрантите, наредил да биде изграден меморијален центар за геноцидот. Споменикот, кој бил изграден на ридот Цицернакаберд, бил завршен во 1967 година[68]

 
Грбот на ТАОЕ претставува мапирана карта на Обединета Ерменија.

Во 1960-тите и 1970-тите започнал порастот на подземна политичка и вооружена борба против Советскиот Сојуз и турската држава во и надвор од Ерменија. Во 1966 година, нелегалната националистичка партија наречена Национална Обединета Партија била основана од страна на Хајказ Хачатријан во Ереван. Движењето тајно работело во советска Ерменија од 1966 до крајот на 1980-тите, а по затворањето на нејзините основачки членови во 1968 година, на нејзино чело застанал Парур Ајрикјан, кој се залагал за создавање на Обединетата Ерменија преку самоопределување[69]. Повеќето од членовите биле уапсени и движењето било забрането. Иако движењето било обвинето за московските бомбашки напади во 1977 година[70], според историчарот Џеј Бергман, главниот организатор на бомбардирањето „никогаш не бил утврден[71]“.

Според Жерар Либаридијан, „до 1970-тите, признавањето на ерменскиот геноцид стана многу важна цел на ерменската кауза и политичките партии во дијаспората што го поврзаа признавањето на геноцидот и сонот за поголема Ерменија, бидејќи признавањето на Турција на геноцидот ќе претставува правна основа за ерменските аспирации за Западна Ерменија[72]“. Од средината на 1970-те до крајот на 1980-тите години, неколку ерменски милитантни (често се сметаат за терористички) групи работеле на Блискиот Исток и Западна Европа. Најважна била т.н., Тајна армија за ослободување на Ерменија или ТАОЕ која спровела вооружени напади врз турските дипломатски мисии низ целиот свет[73][74]. Исто така, слични напади, биле извршени и во Западна Европа[75] од страна на т.н. Борци за справедноста на ерменскиот геноцид. Дејвид Ц. Рапопорт тврди дека овие организации биле инспирирани од Гурген Јаникјан, 77-годишен ерменски преживеан од геноцид, кој убил двајца турски конзуларни претставници во Калифорнија во 1973 година како чин на одмазда против Турција[76].

ТАОЕ била најголема од организациите и во најголем дел била составена од либански ерменски млади луѓе, кои барале одмазда за Ерменскиот геноцид, кој турската држава го негирала до денес. Концептот на Обединетата Ерменија бил една од крајните цели[77][78]. Вилијам Далримпл и Оливие Рој тврдат дека ерменскиот геноцид станал интернационализиран како резултат на активностите на ерменските милитантни групи во западноевропските земји[79][80].

Нагорнокарабашки конфликт: 1988-1994

уреди

Во февруари 1988 година, во Советска Ерменија и во Нагорно карабахската автономна област (НКАО), мала ерменска енклава под јурисдикција на Советски Азербејџан од 1923 година[81], се појавило популарно националистичко движење. Движењето барало обединување на двата ентитета, заживувајќи ја идејата за Обединета Ерменија[82][83].

На 20 февруари 1988 година, Врховниот совет на Нагорно-Карабах (регионално законодавство) издало барање за отстапување на регионот од Советски Азербејџан во Советска Ерменија[84][85]. Московската влада ги отфрлила барањата, додека стотици илјади луѓе демонстрирале во Ереван за поддршка на идејата[86]. Неколку дена подоцна, на 26 февруари, во азерскиот индустриски град Сумгајит избувнал антиерменски погром, принудувајќи илјадници Ерменци масовно да го напуштат Азербејџан[87].

На 15 јуни 1988 година, Врховниот совет на Советска Ерменија гласал за вклучување на Нагорно-Карабах во составот на Ерменија[88]. На 17 јуни 1988 година, азербејџанскиот Врховен Совет одбил да ја даде областа на Ерменија, велејќи дека е дел од Азербејџан[88]. Водечките членови на Карабахскиот комитет, група интелектуалци што ги воделе демонстрациите, биле уапсени во декември 1988 година, но биле ослободени во мај 1989 година[84]. На 1 декември 1989 година Советскиот ерменски Врховен совет и Врховниот совет на НКАО прогласиле обединување на двата ентитета[89]. Во јануари 1990 година се случил уште еден погром против Ерменците, овој пат во Баку. Во меѓувреме, повеќето Азери од Ерменија и Ерменци од Азербејџан ги напуштиле своите домови и се преселиле во нивните земји.

Членовите за независност биле избрани од мнозинството на Ерменскиот парламент на изборите во 1990 година[90]. На 23 август 1990 година, ерменскиот парламент усвоил резолуција за сувереност [90]. Тензиите се зголемиле уште повеќе откако советските и азерските сили депортирале илјадници Ерменци од Шахумјан во текот на т.н. Операција „Прстен“ во април и мај 1991 година. По неуспешниот Августовски државен удар, повеќе советски републики прогласиле независност. На 2 септември 1991 година, Република Арцах прогласила независност[91]. На 21 септември 1991 година, бил одржан Референдумот за независност на Ерменија. На 26 ноември 1991 година, азербејџанскиот парламент ја укинал автономијата на Нагорно-Карабах[92]. На 10 декември 1991 година, во Нагорно-Карабах се одржал референдум за независност, бојкотиран од азербејџанското малцинство, според кој 99% од гласачите гласале за независност[92].

Конфликтот ескалирал во целосна војна со освојување на градот Шушс од страна на ерменските сили на 9 мај 1992 година. До 1993 година, ерменските сили ја презеле контролата не само над Нагорно-Карабах, туку и на неколку окрузи околу регионот[93]. На 5 мај 1994 година, во Бишкек, Киргистан, бил потпишан договор за прекин на огнот. Според Томас де Вал, три фактори придонеле за победата на ерменската страна: „Политичкиот и воениот хаос во Азербејџан, поголемата поддршка на Русија за Ерменците и супериорните борбени вештини на Ерменците“[94]. Од прекинот на огнот во 1994 година, ерменски Нагорно-Карабах де факто контролира територии преземени во војната[95].

Моментална состојба

уреди

Ерменска револуционерна федерација

уреди

Од своето основање во 1890 година, левичарската националистичка Ерменска револуционерна федерација е позната како главен застапник zа Обединета Ерменија[96]. Со здружени организации низ ерменските заедници во странство, ERF се смета за една од највлијателните ерменски институции во светот, особено во дијаспората[97][98]. Според истражувачот Арус Арутуnјан, партијата „јасно стави до знаење дека историската правда ќе биде постигната откако ќе се вратат ерменските територии во обединета Ерменија, која, покрај постоечките политички граници, ќе ги вклучи и Западна Ерменија, Нагорно Карабах, Нахичеван и Џавахетија[2]. Во партиската програма од 1998 година се наведува дека првата цел на ЕРФ е „Создавање слободна, независна и обединета Ерменија. Обединетата Ерменија треба да ги вклучи во своите граници ерменските земји [дадени на Ерменија] со Договорот Севр, како и Арцах[99]“. „Слободна, независна и обединета Ерменија“ е главниот слоган на партијата[100][101], и бил усвоен како нејзина „врвна цел“ на 10-тиот партиски конгрес во Париз (1924-25)[102]. Хрант Маркарјан, претседател на Бирото на ЕРФ, на партискиот конгрес 2004 изјавил[103]:

Ние сме против какви било односи меѓу Ерменија и Турција што би значело прифаќање на какви било предуслови од нас, што би барало од нас да се откажеме од нашите права или некој дел од нив. Ќе продолжиме да вршиме притисок врз Турција додека не постигнеме целосна победа, до меѓународно признавање на фактот за геноцид, сè додека не се формира Обединета Ерменија.


Наследство (партија)

уреди

Иако платформата на националната либерална партија Наследство не прави експлицитно повикување на територијални претензии, нејзиниот водач и некои негови членови изразиле поддршка за нив. Наследство го поддржува формалното признавање на Нагорно-Карабах од страна на Ерменија и повела постапки за признавање на НКР до Ерменското национално собрание во 2007, 2010 и 2012 година. Иако сите три обиди биле изгласани од владејачката Републиканска партија[104], нејзиниот водач и прв министер за надворешни работи изјавил дека Западна Ерменија, Џавахетија и Нахичеван остануваат со недефиниран статус[105]. На пример, за време на говорот во 2013 за неговите идни планови, тој изјавил дека „само со [постоењето на] влада која им припаѓа на народот ќе имаме свест за нашиот национален интерес - со Арцах, Џавахетија, Западна Ерменија која е иднина за нашите деца“[106]. Во 2011 година, водечкиот член на партијата, Зарухи Постанџјан, изјавила во отворено писмо до претседателите на Ерменија и НКР дека со организирање репатријација на дијаспората Ерменци во Ерменија и Нагорно-Карабах, „ќе создадеме основа за ослободување на целата своја татковина[107]“.

На конференцијата во април 2015 година за стогодишнината на Ерменскиот геноцид, таа изјавила дека Ерменија треба „да го врати својот територијален интегритет“, тврдејќи дека „територијата е нејзина историска татковина“. На прашањето за тоа колку се реални ерменски тврдења за нејзините историски земји, водачот на Наследство одговорил: „Денешниот романтичар ќе стане утрешен реалист“[108]. Во едно мислење објавено во The Jerusalem Post од 11 април 2015 година, тој напишал дека Турција ја освоила Западот Ерменија и повикала на „создавање на ерменско национално огниште во историска Западна Ерменија“. Тој додал и дека „преговорите меѓу републиките на Турција и Ерменија ја поттикнуваат првата суверена реципрочна демаркација на официјалната граница, вклучувајќи, но не ограничувајќи се на одредбите за ерменска службеност кон Црното Море“[109].

Територијална состојба

уреди

Современата употреба на Обединета Ерменија од Ерменската револуционерна федерација (ЕРФ) ги опфаќа следните области:[99][1][2]

Површина Дел од Површина(км²) Население Ерменци % Ерменци Извор
Нагорно-Карабах Предлошка:Country data Nagorno Karabakh Република Нагорно-Карабах (де факто)
  Азербејџан (de jure) 		11.458 145.053 144.683 99,7 Попис од 2015[4][110]
Џавахетија   Грузија (Ахалкалаки и Ниноцминда) 2.588 69.561 65.132 93,6 Попис од 2014[5]
Нахичеван   Азербејџан (Нахичеванска Автономна Република) 5.363 398.323 6 ~0 Попис од 2009[111]
Западна Ерменија   Турција 132.967 6.461.400 N/A 2009 [112]

Нагорно-Карабах (Арцах)

уреди
 
Територијата контролирана од ерменските сили во Нагорно-Карабах прикажани во кафеаво

По завршувањето на Нагорнокарабашката војна, Нагорнокарабашката Република, поддржана од Република Ерменија, ја презела контролата над територија на околу 11.500 км2,[113] вклучувајќи неколку области надвор од првично утврдените граници, создавајќи тампон зона[114][95]. Келбеџер и Лачин го гарантираат цврстиот коридор помеѓу Ерменија и Нагорно-Карабах[115][95]. Помеѓу 500.000 и 600.000 Азербејџани биле раселени од областа[116][117]. Во меѓувреме, речиси сите Ерменци од Азербејџан (помеѓу 300.000 и 400.000)[118][119] и Азери од Ерменија (над 150.000) биле принудени да се преселат во нивните земји, бидејќи останувањето во нивните домови станало речиси невозможни бидејќи тензиите меѓу двете групи се влошиле уште од почетокот на конфликтот во 1988 година[120][121][122].

Нагорнокарабашката република (исто така позната како Арцах меѓу Ерменците) останува меѓународно непризнаена. Денес, Република Ерменија и Нагорнокарабашката република де факто функционираат како еден ентитет[14][123][124][125][126][127][128], иако територијата на Нагорнокарабашката република е меѓународно признаена како де јуре дел од Азербејџан. Нагорно-Карабах е повеќе моноетнички дел од Република Ерменија, со 99,7% од нејзиното население ерменско. Азербејџанското малцинство било принудено да замине за време на војната. Областите надвор од оригиналните граници кои ги презедоа ерменските сили за време на војната, се најчесто ненаселени или многу ретко населени, при што градот Лачин е исклучок. Помеѓу 2000 и 2011 година, во НКР се населиле 25.000 до 30.000 луѓе[129].

Од крајот на конфликтот, Ерменија и Азербејџан преговараат преку Мисијата на ОБСЕ. Претседателите и министрите за надворешни работи на двете земји се состануваат меѓусебно, заедно со руските, француските и американските копретседатели, обидувајќи се да најдат решение за „замрзнатиот конфликт“ како што го опишале експертите[130]. Ерменија и Азербејџан редовно разменуваат остри пораки во судирите низ својата граница[131][132].

Џавахетија

уреди
 
Џавахетија прикажан во црвено на картата на Грузија со провинциските граници Абхазија и Јужна Осетија, двете области не се под контрола на централната влада на Грузија,[133] прикажани во светлосива боја.

Областа Џавахетија ги опфаќа областите на Ахалкалаки и Ниноцминда, и дел од провинцијата Самцхе-Џавахетија во Грузија[134][135][136]. Областа претежно е населена со ерменско население (околу 95%)[137]. Областа е географски изолирана од остатокот од Грузија и останува економски и социјално изолирана од Грузија[138]. Според Сванте Корнел, Џавахетија ужива „широка културна автономија и одредени грузиски аналитичари забележуваат дека регионот е во пракса колку Ерменија толку и во Грузија. Особено е полесно да го заобиколиме користењето на ерменскиот од грузискиот јазик во овој регион, а странските посетители тврдат дека во почетокот имале потешкотии во определувањето во која земја се наоѓаат“[137]. Генерално, Евреите живеат во разумна меѓуетничка хармонија во рамките на Грузија, иако постои прилично силен страв за иднината и чувство на несигурност[137]. Џевахетија, заедно со Лори и Борчали, биле спорни територии помеѓу Ерменија и Грузија од 1918 до 1920 година. Во декември 1918 година се случил краток вооружен конфликт, главно во Лори[139].

Обединетата демократска алијанса на Џавахетија, локална цивилна организација, е главната организација која се залага за ерменска автономија во регионот[140]. Таа била основана во 1988 година, за време на распаѓањето на Советскиот Сојуз[141]. Таа води кампања за референдум за добивање на автономија[142][143]. Се верува дека организацијата има блиски врски со Ерменската револуционерна федерација[143][142]. Иако ЕРФ тврди дека е дел од Обединета Ерменија, светските конгреси на ЕРФ „се согласија со барањата на Ерменците дека Џавахетија со висок степен на самоуправа во рамките на федералната Грузија ќе може да се одржи и би имала силна врска во грузиско-ерменските односи“[144]. Претседавачот на Одборот на ЕРФ, Хрант Маркарјан, на партискиот конгрес во 2004 година изјавил: „Сакаме силна, стабилна и автономна Џавахетија која е дел од Грузија и ужива државна грижа“.[103] Водачот на Демократскиот сојуз на Обединета Џавахетија, бил уапсен во 2008 година и ослободен во 2013 година. Во статијата од 2014 година се вели дека алијансата има малку влијание денес[145].

За време на претседателствувањето на Звијад Гамсахурдија (1991), областа останала де факто полунезависна и само во ноември 1991 година гувернерот бил назначуван од Тбилиси, кој можел да ја преземе власта[б 2]Прашањето за областа во 1990-тите „е јасно перцепирано како најопасниот потенцијален етнички конфликт во Грузија“, меѓутоа, не се случил вистински вооружен конфликт[146]. Земајќи ја предвид важноста на билатералните односи, владите на Ерменија и Грузија воделе внимателна и смирувачка политика за да се избегне напнатоста[147]. Ерменската влада не направила територијални претензии кон Грузија, ниту пак повикала на автономија[148]. Односите помеѓу Ерменија и Грузија традиционално се пријателски[149][150], меѓутоа, од време на време се јавуваат тензии помеѓу двете земји. Во последниве години, статусот на ерменски цркви во Грузија[151][152] и статусот на ерменскиот јазик во грузиските јавни училишта претставувал предмет на спор[153][154]. Сванте Корнел тврди дека „Ерменија се чини дека има смирувачко влијание врз Џевахетија, бидејќи е многу зависна од Грузија за увоз"[143]. Ова гледиште го делат и грузиските аналитичари[155].

Ерменскиот националистички активист Александар Јеникомшијан сугерирал дека постојат три долгорочни решенија за прашањето на Џевахетија: 1) регионот и понатаму останува дел од Грузија, каде што се заштитени правата на ерменското население; 2) Арцахизација, односно де факто обединување со Република Ерменија 3) Нахичеванизација, односно Џевахетија го губи ерменското население[156].

Западна Ерменија (источна Турција)

уреди
Турска област која ја бара АРФ (врз основа на Договорот од Севр, 1920)[1]

Западна Ерменија се однесува на недефинираната област, сега во источна Турција, во која живееле значително ерменско население пред Ерменскиот геноцид од 1915 година[157][158]. Како резултат на геноцидот, официјално не живеат Ерменци денес во областа[159]. Сепак, во оваа област живеат најмалку две различни ерменски групи. Хемшините, исламизирана група со ерменско етничко потекло[160][161], живеат на брегот на Црното Море, посебно во провинцијата Ризе[162]. Друга група, „Скриени Ерменци“, живеат низ цела Турција, особено во источните делови на земјата. Многу од нив се асимилирани од Курдите. Невозможно е да се утврди колку има поради фактот што го чуваат својот идентитет скриен, но проценките се движат од под 100.000 до милиони[163]. По Ерменскиот геноцид, во областа најмногу се населиле Курдите и Турците[164], со помал број Азери (во близина на турско-ерменската граница)[165] и Грузијци во североисточните провинции во Турција[166][167]. Општо земено, ерменските националистички групи тврдат дека областа е источно од границата што ја нацртал американскиот претседател Вудро Вилсон за Договорот од Севр во 1920 година. Ерменската револуционерна федерација и групите кои го поддржуваат концептот на Обединетата Ерменија тврдат дека Договорот од Севр, потпишан на 10 август 1920 помеѓу Отоманското Царство и сојузниците, вклучувајќи ја и Ерменија, е единствениот правен документ кој ја одредува границата меѓу Ерменија и Турција.[note 1][168][169][170] Поранешниот заменик-министер за надворешни работи на Ер Ара Папијан тврди дека „Вилсонската Ерменија, територијата доделена на Република Ерменија во 1920 година од страна на Вилсон во рамките на Договорот од Севр, сè уште е де јуре дел од Ерменија[171]. Според него, Договорот од Карс, кој ја определува сегашната турско-ерменска граница, нема правна вредност, бидејќи бил потпишан помеѓу две меѓународно непризнаени земји: Болшевичка Русија и Кемалистичка Турција[172]. Папијан предложил ерменската влада да поднесе тужба до Меѓународниот суд на правдата за да ја оспори границата меѓу Ерменија и Турција[170].

22 ноември некои Ерменци го слават како годишнина од Арбитражната награда[173][174]. Во 2010 и 2011 година, во Ереван биле залепени плакати со карти од Договорот од Севр[note 2][175]

Официјална позиција на Ерменија

уреди

Од независноста на Ерменија од Советскиот Сојуз во 1991 година, ерменската влада официјално не поднела никакви територијални претензии кон Турција.[176][177][178] Сепак, ерменската влада избегнала „експлицитно и формално признавање на постојната турско-ерменска граница“"[179]. Во 2001 година, ерменскиот претседател изјавил дека „признавањето на геноцид нема да доведе до правни последици или територијални претензии“[180].

Во 2010 година, ерменскиот претседател Серж Саркисјан се обрати на конференцијата посветена на 90-годишнината од Арбитралната награда на Вудро Вилсон:

Тоа беше веројатно еден од најзначајните настани за нашата нација во 20 век, кој беше повикан повторно да се воспостави историска правда и да се елиминираат последиците од ерменскиот геноцид извршен во Отоманското Царство. Арбитражната награда ги дефинираше и ги призна границите на Ерменија на меѓународно ниво, во рамките на кои ерменскиот народ, кој помина низ пеколот, требаше да ја гради својата државност[181]. "


На 23 јули 2011 година, за време на состанокот на ерменскиот претседател Серж Саркисјан со учениците од центарот за одмор, еден студент го прашал од Саркисјан дали Турција „во иднина ќе ја врати Западна Ерменија“, на кое тој одговорил[179]:

(

Тоа зависи од вас и од вашата генерација. Верувам, мојата генерација ја исполни задачата пред нас; кога беше потребно во почетокот на деведесеттите години да одбраниме дел од нашата татковина, Карабах, од непријателот, го сторивме тоа. Не го кажувам ова за да се посрами некој: моја поента е дека секоја генерација има свои одговорности и мора да се изврши, со чест. Ако вие, момчињата и девојките од вашата генерација не придржуваат никакви напори, ако постарите и помладите од вас дејствуваат на ист начин, ќе имаме една од најдобрите земји во светот. Верувајте ми, во многу случаи состојбата на земјата не е условена од нејзината територија: земјата треба да биде модерна, таа треба да биде сигурна и просперитетна, а тоа се услови кои им овозможуваат на секоја нација да седи до респектабилните, моќни и познати нации на светот. Ние едноставно мора да ја исполниме нашата должност, мора да бидеме активни, вредни, мора да бидеме способни да создаваме. И ние можеме да го сториме тоа, многу лесно можеме да го сториме тоа, и тоа го направивме повеќе од еднаш во нашата историја. Сигурен сум за тоа, и сакам и вие да бидете сигурни. Ние сме народ кој секогаш се издига од пепел како феникс - повторно и повторно.[182]


)

Неговите изјави биле разгледувани од турските власти за младите ученици да ја исполнат задачата на својата генерација и да ја окупираат источна Турција[183]. За време на неговата посета на Баку неколку дена подоцна, турскиот премиер Реџеп Тајип Ердоган ги осуди изјавите на Саркисјан и ги опишал како провокација и тврдел дека Саркисјан ова им го рекол на младите Ерменци за да бидат подготвени за идна војна со Турција[179]. Ердоган побарал извинување од Саркисјан, нарекувајќи ги неговите изјави погрешни[184]. Како одговор, заменикот министер за надворешни работи на Ерменија изјавил дека зборовите на Саркис се пренесени надвор од контекст[183].

На 5 јули 2013 година[185], за време на форумот на ерменски адвокати во Ереван на 100-годишнината од Ерменскиот геноцид организиран од Министерството за дијаспора, ерменскиот обвинител Агван Ховсејан направил „сензационална изјава“[note 3][170][186]. Тој изјавил:

Навистина, Република Ерменија треба да ги врати загубените територии и жртвите на Ерменскиот геноцид да добијат материјален надомест. Но, сите овие барања мора да имаат совршени законски основи. Силно верувам дека потомците на геноцидот мора да добијат материјална компензација, црквите чудесно зачувани на територијата на Турција и црковните земји мора да бидат вратени во Ерменската црква, а Република Ерменија мора да ги врати загубените земји[185]


Според новинската агенција ArmeniaNow.com, ова се гледа како на првото територијално барање на Ерменија до Турција, направено на официјално ниво. Главниот обвинител е носител на највисоката законска власт во земјата, а неговата изјава е еднаква на официјалната изјава[170]. Како одговор, турското Министерство за надворешни работи објавило соопштение на 12 јули 2013 година со кое ги осудило изјавите на Хусепјан. Според турската страна, неговите изјави го одразуваат „проблематичниот менталитет во Ерменија што преовладува, за територијалниот интегритет на соседот Турција“. Во соопштението се вели дека „треба да се биде свесен дека никој не може да претпостави дека ќе бара земјиште од Турција“[187].

Нахичеван

уреди
 
Нахичеван прикажан во кафена боја. Областа де факто која ја држи Република Нагорно-Карабах прикажана со жолта боја.

Ерменската традиција вели дека Нахичеван бил основан од Ное[188]. Ерменците живееле во Нахичеван уште од античко време. Тој бил еден од гаварите на провинцијата Васпуракан во Кралството Ерменија. Во 189 п.н.е., Нахичеван станал дел од новото Кралство Ерменија основано од Арташес I[189]. Во рамките на кралството, регионот на денешен Нахичеван бил дел од провинциите Ајрарат, Васупракан и Суник[190].

До 16 век, контролата над преминала во рацете на династијата Сафавиди од Персија. Поради својата географска положба, таа честопати страдала за време на претходните војни меѓу Персија и Отоманското Царство во 14-18 век. Во 1604-1605 година, шахот Абас I се загрижел дека териториите на Нахичеван и околните области потенцијално би можеле да поминат во османлиски раце, па одлучил да воспостави политика на изгорена земја. Тој принудил 300.000 Ерменци[191], вклучувајќи го и ерменското население во Нахичеван да ги напуштат своите домови и да се преселат во персиските провинции јужно од реката Арас[192]. По последната руско-персиска војна во 1826-1828 година, Нахичеван станал дел од Русија според Договорот од Туркменхај. Александар Грибоедов, рускиот претставник во Персија, објавил дека 1.228 ерменски семејства од Персија мигрирале во Нахичеван, додека пред нивната миграција живееле 2.024 муслимани и 404 ерменски семејства што живееле во покраината[193].

Според пописот на Руското Царство од 1897 година, Нахичеванскиот ујезд на Ереванската Губернија имала население од 100.771 жители, од кои 34.672 биле Ерменци (34,4%), додека Кавкаските Татари (Азери) броеле 64.151 или 63,7% од вкупното население[194]. Процентот на Ерменци бил околу 40% пред Првата светска војна[195][196]. Нахичеван бил спорен меѓу Ерменија и Азербејџан од 1918 до 1920 година за време на кратката независност на земјите. Ерменското население на Нахичеван во голема мера побегнало од областа за време на османлиската инвазија во 1918 година[197]. До јуни 1919 година, откако британските сили ја напуштиле областа, Ерменија успеала да воспостави контрола над Нахичеван. Некои од Ерменците се вратиле во своите домови во летото 1919 година[198]. Повторно, поголемо насилство избило во 1919 година, оставајќи околу 10.000 Ерменци мртви и околу 45 ерменски села уништени[199].

По советското преземање на регионот Кавказ во 1920 и 1921 година, Московскиот договор, исто така познат како Договорот за братство, бил потпишан помеѓу Владата на Големото национално собрание и Советска Русија на 16 март 1921 година. Според овој договор, Нахичеван станал „автономна територија под покровителство на Азербејџан, под услов Азербејџан да не се откаже од протекторат на која било трета страна“[200]. Договорот од Карс бил потпишан помеѓу Големото национално собрание и Ерменска ССР, Азербејџанска ССР, Грузиска ССР на 13 октомври 1921 година. Договорот потврдил дека „турската влада и советските влади на Ерменија и Азербејџан се согласуваат дека регионот на Нахичеван ... претставува автономна територија под заштита на Азербејџан“[201]. До средината на 1920-тите, бројот на Ерменци во Нахичеван значително се намалил и според советскиот попис од 1926 година Ерменците сочинуваат само 10,7% од автономната република[202]. За време на советскиот период, Ерменците во Нахичеван се чувствувале „под притисок да заминат од земјата“.[195] Според советскиот попис од 1979 година, само 3.406 Ерменци живееле во Нахичеван или 1,4% од вкупното население[203]. Последните неколку илјади Ерменци го напуштиле Нахичеван во 1988 година, поради конфликтот во Нагорно-Карабах[204].

Во август 1987 година, Ерменската национална академија на науките започнала петиција за пренесување на надлежноста на Нахичеван и Нагорно-Карабах на Ерменија[205]. Во националистичкото движење за обединување на Нагорно-Карабах, Ерменците „го користеа примерот на бавната деерменизација на Нахичеван во текот на дваесеттиот век, како пример за она што тие се плашеле дека ќе им се случи“.[206][195] За време на војната во Нагорно-Карабах, се случиле судири меѓу ерменските и армиските сили на границата Нахичеван-Ерменија, но војната не се прелеала во Нахичеван. Турција, блискиот сојузник на Азербејџан, се заканила дека ќе интервенира ако Ерменија го нападне Нахичеван[207][208]. Нахичеван бил во центарот на вниманието за време на уништувањето на ерменските гробишта во Џулфа во 2000-тите[209][210][211]. Според истражувањето за ерменска архитектура, поголем дел од ерменските цркви, манастири и гробишта биле уништени од страна на Азербејџан во 1990-тите[212]. Ерменската влада никогаш не поднела никакви барања за Нахичеван, иако имало повици од националистички кругови[213] за насилно анектирање на Нахичеван во случај Азербејџан да го нападне Нагорно Карабах. Директорот на Музејот на азербејџанската книжевност Низами, Руфел Хусејнов, во своето писмено прашање до Комитетот на министри на Советот на Европа во 2007 година тврдел дека „Нахичеван е една од главните воени цели на Ерменија“[214]. Во Harvard International Review во 2011 година азербејџанскиот историчар Алек Расизаде сугерирал дека „ерменските идеолози во последно време почнале да зборуваат за враќањето на Нахичеван“.

Кура-Аракс

уреди

Потенцијалниот воен напредок кон централниот дел на Азербејџан, особено до реката Кура, станал дел од ерменската политичка дискусија по војната во Нагорно-Карабах. А максималистичката и експанзионистичката опција, напредувајќи сè до реката Кура, аналитичарите и воените личности ја гледаат како метод за принудување на Азербејџан да се предаде и да се откаже од своите аспирации за Карабах. За други, тоа е реална политика која владата на Ерменија треба да ја убеди да ја преземе контролата врз териториите кои, според неговите застапници, се историски или природни делови на Ерменија[215][216][217][218][219].

Фразата Кура-Аракс била измислена во 2016 година од страна на Левон Ширинјан[220], професор по политички науки и поранешен член на ЕРФ[221], за застапување на армискиот воен напредок на територијата на Азербејџан западно од реката Кура (вклучувајќи го и Нахичеван) за да се постигне целосно предавање на Азербејџан[220] . По војната во Карабах во април 2016 година со Азербејџан, тој изјавил дека Ерменија треба „да ги пренесе воените операции“ во Евлах и сливот на реките Кура и Аракс, објаснувајќи го значењето на двете како што следува: Јевлах е главен центар на железницата Баку-Тбилиси и нафтоводите и гасоводите, додека вториот ќе й даде на Ерменија можност да му помогне на Талишите независна држава во јужниот дел на Азербејџан[222]. Тој тврди дека во Ерменија не може да има мир „ако не стигнеме до Кура-Аракс и да го уништиме Азербејџан како турска држава“[223]. Тој ја формирал Партијата за христијанско-демократска преродба[224] пред парламентарните избори во 2018 година, а како една од главните цели на партијата е основање на ерменска република Кура-Аракс[225].

Идејата била поддржана и од страна на тврдокорната националистичка група предводена од Џираир Сефилјан, која ја презела полициската база во Ереван во јули 2016 година. Варужан Аветисијан, водач на вооружената група, експлицитно ја поддржал идејата од затворот во 2017 година. [230] [231] ] Сефилијан го сторил тоа во април 2018 година[226][227] [228][229]. По нивното ослободување од затвор по Ерменската револуција во 2018 година, припадниците на вооружената група ја формирале панерменската партија Сасна Црер која како една од нејзините главни цели поставила основање на Кура-Аракс. Нивната партиска програма наведува дека Нахичеван и областите на Азербејџан западно од Кура треба да станат дел од Ерменија и, со тоа, да ја формираат Кура-Аракската Република[230][231]. Сефилијан изјавил:

Целта треба да биде да се вклучат во ерменската држава најмалку Нахичеван, други територии на вештачката држава Азербејџан на десниот брег на Кура. Со создавањето на официјалната територија на денешна Ерменија и Арцах на Новата Република, ќе започне процесот на падот на руско-турската регионална архитектура, што ќе биде проследено со формирање на регионална архитектура во согласност со интересите на Ерменија. Да останеме во рамките на постоечките територии, ќе мораме да распределиме за основното преживување многу повеќе од ресурсите што ни се потребни за развој. Со други зборови, односот кон проектот на Република Кура-Аракс произлегува од многу, многу прагматично прашање. Дали сакаме или не сакаме да го најдеме нашето место, слободниот, достоинствен живот под сонцето, да имаме иднина, вистинска надеж за повторно стекнување на целата своја татковина и враќање на домашните Ерменци.


Јавно мислење

уреди
 
Либански Ерменци држејќи постер за време на посетата на турскиот премиер Ердоган на Бејрут во 2010 година[232]
 
Графити во Ереван од картата на Ерменија и Нагорно-Карабах. Текстот гласи: „Ослободена, не окупирана“.

Нема податоци за јавното мислење во врска со концептот на Обединетата Ерменија, меѓутоа, според Hürriyet Daily News идејата e популарна меѓу Ерменците[233]. Моше Гамер од Универзитетот во Тел Авив и Емил Аслан од Карловиот универзитет во Прага сугерираат дека концептот е популарен во ерменската дијаспора[234][235] Жираир Либаридијан во 2007 година напишал[236]:

И покрај тоа што е точно дека не сите Ерменци во дијаспората ја споделуваат визијата за обединета Ерменија како политичка програма, територијалните аспирации се одржуваат, сепак, од длабокото чувство на неправда што Ерменците генерално го чувствуваат од страна на турското негирање на геноцидот и недостатокот на секаков вид компензација за загубите од геноцидот


Во 2014 година било направено истражување во Ерменија за тоа дали земјата треба да побара територии од Турција. Околу 80% се согласиле дека Ерменија треба да направи територијални претензии (30% изјавиле само територијални претензии, додека уште 50% - територијални, морални, финансиски и сопственички). Само 5,5% одговориле дека не треба да се поднесуваат барања[237]. Според анкетата за 2012 година, 36% од Ерменците побарале согласност или донекаде се согласиле дека турското признавање на Ерменскиот геноцид ќе резултира со територијален надомест, додека 45% сметале дека нема[238]. Интернет-изданието Barometer.am напишало: „Се чини дека нашето прагматично население верува дека сите можни барања треба да се достават до Турција [...], но релативно мнозинство смета дека практичната реализација на територијалните претензии кон Турција е нереална“.[237]

Еден истражувач напишал во списанието Јакобин во 2016 година дека: „Ерменија ја поддржува идејата да се користи Карабах како отскочна даска за да се создаде Голема Ерменија. Но, идејата дека Карабах мора да се одржи без оглед на цената е широко распространета“.[239] Според анкетата од 2017 година во Ерменија 86,4% од испитаниците се спротивставиле на какви било територијални отстапки во конфликтот во Карабах, додека 8,2% би прифатиле концесии заради решавање на спорот[240]. Според истражувањето на Кавкаски барометар во 2013 година, на прашањето дали Нагорно-Карабах е формален дел од Ерменија, 77% од испитаниците „дефинитивно го поддржуваат“ таквиот статус, 13% ќе „прифатат под одредени околности“, а 7% се противат на тоа[241]. Кога биле запрашани дали Нагорно-Карабах да стане независна држава, 56% одговориле дека „дефинитивно ќе го фаворизираат“ таквиот статус, 18% ќе „прифатат под одредени околности“, а 24% изјавиле дека „никогаш нема да го прифатат тоа“.

Култура

уреди

Концептот за создавање на обединета држава која ќе ги опфати сите ерменски населени области била главната тема на ерменските револуционерни песни. Нерсик Испирјан и Харут Памбукчјан се меѓу најпознатите изведувачи на вакви песни. Еден од најпознатите примери на овие песни е „Ние мора да одиме“ (Պիտի գնանք, Piti gnank) напишана во 1989 година:[242]

Ախ էն երկրի հողին մատաղ, պիտի՛ գնանք վաղ թե ուշ,
Սիրով լինի, սրով լինի, պիտի՛ գնանք վաղ թե ուշ,
Արարատի գլխին դրոշ պիտի՛ դնենք վաղ թե ուշ,
Հերթով լինի, երթով լինի, պիտի՛ գնանք վաղ թե ուշ:
Թեկուզ անանց պարիսպներով մեզ բաժանեն մեր երկրից,
Հրով լինի, սրով լինի, պիտի՛ գնանք վաղ թե ուշ:
О, Боже, благослови ја таа земја, каде порано или подоцна мораме да одиме,
Со љубов тоа ќе биде или со меч, ние мора да одиме порано или подоцна,
Ние мора да ставиме знаме на Арарат порано или подоцна,
Со линија ќе биде или со марш, мораме да одиме порано или подоцна.
Дури и ако непроодните огради нè одвојуваат од нашата земја,
Со оган тоа ќе биде или меч, ние мора да одиме порано или подоцна.

Од 2005 до 2008 година, четири кратки анимирани цртани филмови биле објавени од Националниот кино-центар на Ерменија наречен „Патот до дома“ (Ճանապարհ դեպի տուն), продуциран од ерменскиот аниматор Роберт Сакјанц. Таму се раскажува приказна за група ученици од Карин (Ерзурум) во 2050 година, патувајќи низ териториите ослободени од непријателот: Тигранакерт, Багеш (Битлис), Миш и Акдамар. Земјата во која живеат се вика Ајк (Հայք) по историското име на Ерменија. Серијата била емитувана на државната телевизија на Ерменија[243]. Во едно од неговите последни интервјуа, Сакјанц изјавил: „Ако денес снимам филм за тоа како ќе ја вратиме Западна Ерменија, тогаш сум убеден дека тоа дефинитивно ќе се случи“[244].

Реакции

уреди

Ерменија

уреди

Водечка ерменска комунистичка фигура Анастас Микојан, познат по своите антинационалистички ставови, во 1919 година изјавил дека „ерменските шовинисти кои се потпираат на сојузниците на империјализмот обновиле криминална идеја - создавање на Голема Ерменија на границите на Источна Ерменија. Отсуството на Ерменците и присуството на апсолутно муслиманско население не се однесува на нив ... нашата партија не може да ја поддржи идејата за голема или мала турска Ерменија“[245].

Првиот претседател на Ерменија, Левон Тер-Петросјан (1991-1998), во широко објавениот есеј од 1997 година за конфликтот на Нагорно-Карабах насловен како „Војна или мир? Време е да се биде сериозен“, тврди дека ако Ерменија официјално побара „враќање на ерменска територија од Турција и откажување од Договорот од Карс, тоа ќе биде значајно само за Турција“. Тој тврди дека тоа „ќе и овозможи на Турција повеќе докази за експанзионистичките амбиции на Ерменија“ и ќе го пренасочи меѓународното мислење кон Ерменија[246]. Петросјан, исто така, ја нарекол идејата за Република Кура-Аракс како бајка[247].

Азербејџан

уреди

Претседателот на Азербејџан, Хајдар Алиев, во 1998 година во својата „Уредба на претседателот на Република Азербејџан за геноцидот на азербејџанскиот народ“ изјавил дека „вештачката територијална поделба во суштина ги создаде предусловите за спроведување на политиката за протерување на азербејџанскиот народ од нивните земји и нивно уништување. Концептот за Голема Ерменија започна да се пропагира[248].“

Во 2012 година, претседателот на Азербејџан и синот на Хејдар Алиев, Илхам Алиев, кој во минатото имал неколку изјави насочени кон Ерменија и Ерменците, изјавил како „нашите главни непријатели се Ерменците низ светот“[249] и дека „во текот на изминатите два века, Ерменски фанатици, во обид да ја материјализираат опсесијата за Голема Ерменија на сметка на историските азербејџански земји, постојано извршуват злосторства против човештвото, како што се тероризмот, масовното истребување, депортација и етничко чистење на нашиот народ“[250].

Турција

уреди
 
Некои турски извори шпекулираат дека грбот на Ерменија, во кој се наоѓа планината Арарат, моментално сместена во Турција, е дел од ерменските.[251][252][253]

Во декември 1991 година, Турција станала една од првите земји што ја признале независноста на Ерменија од Советскиот Сојуз[254]. Односите меѓу Ерменија и Турција се влошиле за време на војната во Нагорно-Карабах, при што Турција се приклучила на страната на Азербејџан. Турција го дели турското наследство со Азербејџан, а двете земји генерално се сметаат за сојузници во регионот. Изразот „една нација, две држави“ често се користи за да се опишат односите на овие земји[255].

Во Турција, „многумина веруваат дека територијалните претензии на Ерменија се главната причина зошто ерменската администрација и лобистите се залагаат за глобално признавање“ на Ерменскиот геноцид[251][252]. Турското Министерство за култура и туризам ја препишува идејата за Голема Ерменија на ерменскиот претседател Левон Тер-Петросијан[256]. Според проф. Идрис Бал, Турција смета дека „ерменската политика (и активностите на нејзините моќни групи од дијаспората) од 1989 година се против нејзините интереси за национална безбедност и територијалниот интегритет. Неуспехот на Ерменија да го признае договорот од Карс, заедно со честите јавни наводи кон планината Арарат е прикажана во официјалниот ерменски државен амблем, кој Турција го толкува како знак дека визијата за Голема Ерменија сѐ уште е многу жива“[253].

Според весникот Hürriyet Daily News, некои „експерти за надворешна политика го привлекуваат вниманието на фактот дека Ерменија има територијални претензии кон Турција, цитирајќи одредени фрази во Ерменскиот устав и Декларацијата за независност“[252]. Ерменската декларација за независност била усвоена на 23 август 1990 година и потпишана од Левон Тер-Петросјан, претседател на Врховниот совет, кој станал и првиот претседател на Ерменија во 1991 година[257]. Членот 11 од декларацијата гласи:

„Република Ерменија стои зад поддршката на задачата за постигнување на меѓународно признавање на геноцидот од 1915 година во Отоманска Турција и Западна Ерменија".[257]


Турскиот историчар и политички научник Умут Узер ги карактеризира ерменските територијални тврдења за Источна Турција како „расистичко и иредентистичко барање во однос на територија која никогаш во историјата немала ерменско мнозинство. И овие барања се поткрепени со тврдењата за геноцид, кои всушност го негираат самото постоење на Турција во нејзините сегашни граници“[258].

Поврзано

уреди

Наводи

уреди
Забелешки
  1. ↑ „Земјите на Западна Ерменија, кои го претставуваат Арарат..."[6] „планината Арарат е симбол на баналниот иредентизам на териториите на Западна Ерменија“[7]„...Арарат, кој е на територијата на современа Турција, но го симболизира сонот на сите Ерменци ширум светот за земјите изгубени западно од оваа библиска планина.“[8]
  2. ↑ „Областа остана ефикасно надвор од контролата на Тбилиси за скоро целиот мандат на Гамсахурдија“.[141]
  1. ↑ Партијата ЕРФ верува дека Ерменија има доволно правна основа за тужбите против Турција.
  2. ↑ Националистички групи објавија мапи на Вилсонска Ерменија низ улиците на Ереван на 90-годишнината од Договорот од Севр.
  3. ↑ Ерменците ги обвинија властите на Советски Азербејџан дека намерно го занемаруваат Карабах да ги одвлече младите и манипулира со економијата за да ја намали самоодржливоста на регионот и да ја направи целосно зависна од Баку и другите азербејџански градови. Обвинети за дискриминација и државјанство од втора класа.
Цитати
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 „Ерменија: Внатрешна нестабилност“ (PDF). Ереван/Брисел: International Crisis Group. 18 октомври 2004. стр. 8. Архивирано од изворникот (PDF) на 3 март 2016. Посетено на 11 јуни 2014. Партијата Dashnaktsutiun, која во дијаспората има голем број на поддржувачи, ги наведува своите цели: „Создавање на слободна, независна и обединета Ерменија. Границите на Обединетата Ерменија ќе ги опфатат сите територии што се определени како Ерменија и со Договорот од Севр како региони на Арцах [ерменско име за Нагорно Карабах], Џавахетија и Нахичеван“.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Harutyunyan 2009, стр. 89: „ЕРФ се залага за решение на ерменската кауза и формирање на целата татковина со сите Ерменци. Партијата јасно стави до знаење дека историската правда ќе биде постигната откако ќе се врати етничката ерменска на обединета Ерменија, која покрај постоечките политички граници би ги опфатила и западните ерменски територии (Источна Турција), планинскиот дел Карабах и Нахичеван (во Азербејџан) и Џавахетија во јужна Грузија, кој граничи со Ерменија.“
  3. ↑ „2011 Census Results“ (PDF). armstat.am. National Statistical Service of Republic of Armenia. стр. 144.
  4. ↑ 4,0 4,1 „Де Јуре Население (урбано, рурално) според возраста и етничката припадност“ (PDF). Национална статистичка служба на Нагорнокарабашката Република. Архивирано од изворникот (PDF) на 3 октомври 2008. Посетено на 11 ноември 2012.
  5. ↑ 5,0 5,1 „Етнички групи од главните административно-територијални единици“ (PDF). Национална статистичка служба на Грузија. Архивирано од изворникот (PDF) на 2014-04-07. Посетено на 11 ноември 2012.
  6. ↑ Shirinian, Lorne (1992). The Republic of Armenia and the rethinking of the North-American Diaspora in literature. Edwin Mellen Press. стр. 78. ISBN 978-0773496132.
  7. ↑ Adriaans, Rik (2011). „Sonorous Borders: National Cosmology & the Mediation of Collective Memory in Armenian Ethnopop Music“. University of Amsterdam. стр. 48. Архивирано од изворникот (M.Sc. Thesis) на 5 March 2016.
  8. ↑ Khojoyan, Sara (1 August 2008). „Beyond and Inside: Turk look on Ararat with Armenian perception“. ArmeniaNow.
  9. ↑ Hovannisian, Richard G. (2008). The Armenian Genocide: Cultural and Ethical Legacies. New Brunswick, New Jersey: Transaction Publishers. стр. 22. ISBN 978-1-4128-3592-3.
  10. ↑ Jones, Adam (2013). Genocide: A Comprehensive Introduction. Routledge. стр. 114. ISBN 978-1-134-25981-6.
  11. ↑ Theriault, Henry (6 May 2010). „The Global Reparations Movement and Meaningful Resolution of the Armenian Genocide“. The Armenian Weekly. Архивирано од изворникот на 10 May 2010.
  12. ↑ Stepanyan, S. (2012). „ՀայոցցեղասպանությանճանաչումիցուդատապարտումիցմինչևՀայկականհարցիարդարացիլուծում [From the Recognition and Condemnation of the Armenian Genocide to the Just Resolution of the Armenian Question]“. Lraber Hasarakakan Gitutyunneri (ерменски). Yerevan: Armenian Academy of Sciences (1): 34. ISSN 0320-8117. ԱրդիժամանակներումՀայկականհարցըիրէությամբնպատակամղվածէԹուրքիայիկողմիցարևմտահայությանբնօրրան, ցեղասպանությանևտեղահանությանենթարկվածԱրևմտյանՀայաստանը` հայրենիքըկորցրածհայերիժառանգներինևՀայաստանիՀանրապետությանըվերադարձնելուն:
  13. ↑ Ambrosio 2001, стр. 146: "... Armenia's successful irrendentist project in the Nagorno-Karabakh region of Azerbaijan."
  14. ↑ 14,0 14,1 Hughes, James (2002). Ethnicity and Territory in the Former Soviet Union: Regions in Conflict. London: Cass. стр. 211. ISBN 978-0-7146-8210-5. Indeed, Nagorno-Karabakh is de facto part of Armenia.
  15. ↑ „ARS Marks Centennial With Pilgrimage to Der Zor, Armenia and Karabakh“. Asbarez. 30 December 2010. ...Artsakh, the guiding light of Armenian victories and the first stage of a United Armenia
  16. ↑ Калигијан, Дикран. Ерменска организација и идеологија под османлиско владеење: 1908–1914. Њу Бранзвик: Transaction. стр. 1. ISBN 978-1-4128-4834-3. Не се допушта закосување или задебелување во: |publisher= (help)
  17. ↑ Слободна Русија, Орган на англиското Друштво на пријатели на руската слобода, Томови 6-10, 1895-1899, стр. 55
  18. ↑ Ишканијан, Армин (2008). Градење на демократија и граѓанско општество во пост-советска Ерменија. Њујорк: Routledge. стр. 5. ISBN 978-0-203-92922-3. Не се допушта закосување или задебелување во: |publisher= (help)
  19. ↑ Херциг, Едмунд; Куркчијан, Марина (2005). Ерменците: минато и сегашност во создавањето на националниот идентитет. Лондон: RoutledgeCurzon. стр. 79. ISBN 978-0-203-00493-7. Не се допушта закосување или задебелување во: |publisher= (help)
  20. ↑ Тотен, Самуел (2009). Век на геноцид: критични есеи на очевидец. Њујорк: Routledge. стр. 56–57. ISBN 978-0-203-89043-1. Не се допушта закосување или задебелување во: |publisher= (help)
  21. ↑ Фридман, Џери (2009). Ерменскиот Геноцид. Њујорк: Rosen Pub. Group. стр. 12. ISBN 978-1-4042-1825-3. Не се допушта закосување или задебелување во: |publisher= (help)
  22. ↑ Нејмарк, Норман M. (2002). Пожари на омразата: етничко чистење во Европа од дваесеттиот век. Cambridge, Mass.: Harvard University Press. стр. 83. ISBN 978-0-674-00994-3.
  23. ↑ Акчам, Танер (2012). Криминалот против човештвото на Младотурците: Ерменскиот геноцид и етничкото чистење во Отоманското Царство. Њујорк: Princeton University Press. стр. 129. ISBN 978-0-691-15333-9. Не се допушта закосување или задебелување во: |publisher= (help)
  24. ↑ „Tsitsernakaberd Memorial Complex“. Armenian Genocide Museum-Institute. Посетено на 5 August 2013.
  25. ↑ Kifner, John. „Armenian Genocide of 1915: An Overview“. New York Times. Посетено на 5 August 2013.
  26. ↑ Lewy, Guenter (2005). The Armenian Massacres in Ottoman Turkey: A Disputed Genocide. Salt Lake City: University of Utah Press. стр. 115. ISBN 978-0-87480-849-0.
  27. ↑ Marie-Aude Baronian; Stephan Besser; Yolande Jansen (2007). Diaspora and Memory: Figures of Displacement in Contemporary Literature, Arts and Politics. Rodopi. стр. 174. ISBN 978-90-420-2129-7.
  28. ↑ Shirinian, Lorne (1992). The Republic of Armenia and the rethinking of the North-American Diaspora in literature. E. Mellen Press. стр. ix. ISBN 978-0-7734-9613-2.
  29. ↑ Peimani, Hooman (2008). Conflict and Security in Central Asia and the Caucasus. Santa Barbara, Calif.: ABC-CLIO. стр. 237. ISBN 978-1-59884-054-4.
  30. ↑ McMeekin, Sean (2010). The Berlin-Baghdad Express: the Ottoman Empire and Germany's bid for world power. Cambridge, Mass.: Belknap Press of Harvard University Press. стр. 331. ISBN 978-0-674-05853-8.
  31. ↑ Balakian, Peter (2003). The Burning Tigris: The Armenian Genocide and America's Response. New York: HarperCollins. стр. 321. ISBN 0-06-055870-9.
  32. ↑ Adalian 2010, стр. 227.
  33. ↑ America as Mandatary for Armenia. New York: Armenian National Committee of America. 1919. стр. 2. Text "American Committee for the Independence of Armenia" ignored (help)
  34. ↑ „Stakes of the war; summary of the various problems, claims, and interests of the nations at the peace table“. New York, The Century co. 1918.
  35. ↑ Хованисјан, Ричард. (1971). Република Ерменија: Првата година, 1918–1919. Berkeley: University of California Press. стр. 33. ISBN 978-0-520-01805-1. Не се допушта закосување или задебелување во: |publisher= (help)
  36. ↑ Дероги, Џек (1990). Отпор и одмазда: ерменскиот атентат врз турските водачи одговорен за масакрите и депортациите во 1915 година. Transaction Publishers. стр. 45. ISBN 978-1-4128-3316-5.
  37. ↑ Hille 2010, стр. 84.
  38. ↑ Сани, Роналд Григор (1993). Гледајќи кон Арарат: Ерменија во современата историја. Bloomington: Indiana university press. стр. 128. ISBN 978-0-253-20773-9.
  39. ↑ Хованисјан, Ричард Г. (2004). Ерменскиот народ од античко до модерно време. Њујорк: St. Martin's Press. стр. 323. ISBN 978-1-4039-6422-9.
  40. ↑ Хатизјан, Александар (1930). Создавање и развој на Република Ерменија. Атина. стр. 129–130.
  41. ↑ Hovannisian 1971, стр. 461-462.
  42. ↑ Papian 2009, стр. 152.
  43. ↑ Papian 2009, стр. 153.
  44. ↑ Papian 2009, стр. 154.
  45. ↑ Papian 2009, стр. 155.
  46. ↑ 46,0 46,1 Papian 2009, стр. 158.
  47. ↑ Marshall 2010, стр. 142.
  48. ↑ Hovannisian, Richard G. (1996). The Republic of Armenia, Vol. IV: Between Crescent and Sickle - Partition and Sovietization. Berkeley, California: University of California Press. стр. 394–396. ISBN 978-0-520-08804-7.
  49. ↑ Marshall 2010, стр. 143.
  50. ↑ Chorbajian 1994, стр. 132.
  51. ↑ Sicker, Martin (2001). The Islamic World in Decline: From the Treaty of Karlowitz to the Disintegration of the Ottoman Empire. Westport, Connecticut: Praeger. стр. 225. ISBN 978-0-275-96891-5.
  52. ↑ Chorbajian 1994, стр. 133.
  53. ↑ Chorbajian 1994, стр. 135.
  54. ↑ Hille 2010, стр. 157-158.
  55. ↑ Hille 2010, стр. 159.
  56. ↑ 56,0 56,1 Hasanli, Jamil (2011). Stalin and the Turkish Crisis of the Cold War, 1945–1953. Lanham: Lexington Books. стр. 124. ISBN 978-0-7391-6807-3.
  57. ↑ Leoussi, Gal & Smith 2010, стр. 123.
  58. ↑ 58,0 58,1 58,2 58,3 Suny 1993, стр. 225.
  59. ↑ Olson, James Stuart (1994). An ethnohistorical dictionary of the Russian and Soviet empires. Westport, Connecticut: Greenwood Press. стр. 49. ISBN 978-0-313-27497-8.
  60. ↑ Libaridian 2007, стр. 25.
  61. ↑ Suny, Ronald Grigor (1993). Looking toward Ararat: Armenia in modern history. Bloomington: Indiana University Press. стр. 225. ISBN 978-0-253-20773-9.
  62. ↑ Sassounian, Harut (30 July 2013). „1943 US Intelligence Report: All Armenians Demand Return of Lands from Turkey“. The Armenian Weekly. Посетено на 30 July 2013.
  63. ↑ Libaridian 2007, стр. 24-25.
  64. ↑ Libaridian 2007, стр. 225.
  65. ↑ Mandel, Maud S. (2003). In the Aftermath of Genocide: Armenians and Jews in Twentieth-Century France. Durham: Duke Univ. Press. стр. 194. ISBN 978-0-8223-3121-6.
  66. ↑ USAK Yearbook of International Politics and Law Volume 3. Ankara: International Strategic Research Organization (USAK). 2010. стр. 250. ISBN 978-605-4030-26-2.
  67. ↑ Ishkanian, Armine (2008). Democracy Building and Civil Society in Post-Soviet Armenia. New York: Routledge. стр. 7. ISBN 978-0-203-92922-3.
  68. ↑ 68,0 68,1 Atabaki, Touraj; Mehendale, Sanjyot (2004). Central Asia and the Caucasus: Transnationalism and Diaspora. London: Routledge. стр. 135–137. ISBN 978-0-203-49582-7.
  69. ↑ Cohen, Ariel (1998). Russian Imperialism: Development and Crisis. Westport, Connecticut: Praeger. стр. 107. ISBN 978-0-275-96481-8.
  70. ↑ Ramet, Sabrina P. (1989). Religion and Nationalism in Soviet and East European Politics, REV. Ed. Durham: Duke University Press. стр. 190. ISBN 978-0-8223-0891-1.
  71. ↑ Meeting the demands of reason; by prof. Jay Bergman, Cornell University Press, ISBN 0-8014-4731-3, 2009, p. 256
  72. ↑ Libaridian, Gerard J. (1999). The challenge of statehood: Armenian political thinking since independence. Watertown, Mass.: Blue Crane Books. стр. 128. ISBN 978-1-886434-10-3.
  73. ↑ Jessup, John E. (1998). An Encyclopedic Dictionary of Conflict and Conflict Resolution: 1945–1996. Westport, Conn.: Greenwood Press. стр. 39. ISBN 978-0-313-28112-9.
  74. ↑ Gerringer, Arthur E. (2002). Terrorism: from one millennium to the next. San Jose, Calif. стр. 239. ISBN 978-0-595-24286-3.
  75. ↑ Hovannisian, Richard G. (2008). The Armenian Genocide: Cultural and Ethical Legacies. New Brunswick, New Jersey: Transaction Publishers. стр. 173. ISBN 978-1-4128-3592-3.
  76. ↑ Rapoport, David C. (2001). Inside Terrorist Organizations. London: Psychology Press. стр. 229. ISBN 978-0-7146-8179-5.
  77. ↑ Harutyunyan 2009, стр. 66.
  78. ↑ Federal Research Division (2004). Turkey: A Country Study. Kessinger Publishing. стр. 368. ISBN 978-1-4191-9126-8.
  79. ↑ Dalrymple, William (2004). From The Holy Mountain. Ne Delhi: Penguin Books India. стр. 86. ISBN 978-0-14-303108-6.
  80. ↑ Roy, Olivier (2004). Turkey Today: A European Country?. London: Anthem Press. стр. 170. ISBN 978-1-84331-173-7.
  81. ↑ Ambrosio, Thomas (2001). Irredentism: Ethnic Conflict and International Politics. Westport, Conn.: Greenwood Publishing Group. стр. 148. ISBN 978-0-275-97260-8.
  82. ↑ Høiris, Ole; Yürükel, Sefa Martin (1998). Contrasts and Solutions in the Caucasus. Aarhus University Press. стр. 233. ISBN 9788772887081. Since 1988, Nagorno-Karabakh (called 'Artsakh' by the Armenians), became the symbolic centre of the imagined, lost and regained Erkir. The old romantic idea of both an independent and united Armenia revived with Nagorno-Karabakh.
  83. ↑ Elbakyan, Edgar (2014). „A New Legal Approach Towards the Nagorno-Karabakh Conflict Peaceful Resolution“ (PDF). International Journal of Social Sciences. 3 (5): 47. The Armenians of Karabakh had determined their will towards political reunification with Armenia. That was a result of the same identity they shared with other Armenians as well as a political aspiration for "United Armenia", i.e. all Armenian lands under the same title.[мртва врска]
  84. ↑ 84,0 84,1 Ambrosio 2001, стр. 147.
  85. ↑ de Waal 2003, стр. 10.
  86. ↑ Verluise 1995, стр. 86.
  87. ↑ Verluise 1995, стр. 87.
  88. ↑ 88,0 88,1 de Waal 2003, стр. 289.
  89. ↑ de Waal 2003, стр. 290.
  90. ↑ 90,0 90,1 de Waal 2003, стр. 111.
  91. ↑ Zürcher, Christoph (2007). The Post-Soviet Wars: Rebellion, Ethnic Conflict, and Nationhood in the Caucasus. New York: New York University Press. стр. 168. ISBN 978-0-8147-9709-9.
  92. ↑ 92,0 92,1 de Waal 2003, стр. 162.
  93. ↑ „Caucasus City Falls to Armenian Forces“. The New York Times. 24 August 1993. Посетено на 10 April 2013.
  94. ↑ de Waal 2003, стр. 206.
  95. ↑ 95,0 95,1 95,2 Ambrosio 2001, стр. 149.
  96. ↑ Pantelic, Nina (28 September 2007). „The Effects of Nationalism on Territorial Integrity Among Armenians and Serbs“. Florida State University. стр. 25. Архивирано од изворникот на 2013-10-02. Посетено на 26 January 2013.
  97. ↑ Christensen, Karen; Levinson, David (2003). Encyclopedia of Community: From the Village to the Virtual World. Thousand Oaks, California: Sage Publications, Inc. стр. 402. ISBN 978-0-7619-2598-9.
  98. ↑ Cohen, Roberta; Deng, Francis Mading (1998). The Forsaken People: Case Studies of the Internally Displaced. Brookings Institution Press. стр. 275. ISBN 978-0-8157-1498-9.
  99. ↑ 99,0 99,1 „ԾրագիրՀայՅեղափոխականԴաշնակցության (1998) [Armenian Revolutionary Federation Program (1998)]“ (ерменски). Armenian Revolutionary Federation Website. 14 February 1998. Архивирано од изворникот на 11 June 2014. Посетено на 30 July 2013. ՀՅԴաշնակցությունընպատակադրումէ. Ա. Ազատ, ԱնկախեւՄիացյալՀայաստանիկերտում: ՄիացյալՀայաստանիսահմաններիմեջպիտիմտնենՍեւրիդաշնագրովնախատեսվածհայկականհողերը, ինչպեսնաեւ` Արցախի, ՋավախքիեւՆախիջեւանիերկրամասերը:
    The goals of the Armenian Revolutionary Federation are: A. The creation of a Free, Independent and United Armenia. United Armenia should include inside its borders the Armenian lands [given to Armenia] by the Sevres Treaty, as well as Artsakh, Javakhk and Nakhichevan provinces.
  100. ↑ Verluise, Pierre (1995). Armenia in crisis: the 1988 earthquake. Detroit: Wayne State University Press. стр. 38. ISBN 978-0-8143-2527-8.
  101. ↑ Chrysanthopoulos, Leonidas T. (2002). Caucasus chronicles. Princeton, New Jersey: Gomidas Institute. стр. 72. ISBN 978-1-884630-05-7.
  102. ↑ Panossian, Razmik (2006). The Armenians: From Kings and Priests to Merchants and Commissars. London: Hurst & Co. стр. 253. ISBN 978-0-231-51133-9.
  103. ↑ 103,0 103,1 Zakarian, Armen (6 February 2004). „Dashnaktsutyun Demands Autonomy For Javakheti Armenians“. azatutyun.am. Radio Free Europe/Radio Liberty.
  104. ↑
  105. ↑ Abrahamyan, Aram (4 March 2013). „Raffi Hovhannisyan's Foreign Policy Agenda“. Aravot. Архивирано од изворникот на 13 April 2014. Mr. Hovhannisyan also hints at Nakhijevan, Western Armenia, and Javakhk with vague formulations...
  106. ↑ Musayelyan, Lusine (29 May 2013). „ՐաֆֆիՀովհաննիսյան. "Մերպայքարըշարունակվումէ" [Raffii Hovannisian. "Our struggle continues"]“. RFE/RL. Архивирано од изворникот на 11 June 2014. Միայնժողովրդինպատկանողհայրենիքովկունենանքազգայինշահիգիտակցություն՝Արցախ, Ջավախք, ԱրեւմտյանՀայաստանեւմերերեխայիապագա:
  107. ↑ Postanjyan, Zaruhi. „Փոստանջյանըպահանջումէհանդիսություններ [Postanjyan demands celebrations]“. A1plus. Архивирано од изворникот на 14 June 2014. ...մերսերնդինընձեռվելէհնարավորություն` կազմակերպելհայրենաշենազգահավաքհայկականերկուպետություններում, որոնքկազմումեն 42000 քառակուսիկիլոմետր, ինչնէլիրհերթինհիմքէծառայումազատագրելունաևմերամբողջականհայրենիքը...
  108. ↑ Lazaryan, Tatevik (2 April 2015). „"Ժառանգությունը" քննարկումէ "ԾովիցծովՀայաստանը" վերականգնելուօրինագիծը“. azatutyun.am (ерменски). Radio Free Europe/Radio Liberty.
  109. ↑ Hovannisian, Raffi K. (11 April 2015). „Remembering the Armenian genocide“. The Jerusalem Post.
  110. ↑ „де факто“ контролирана област од Нагорнокарабашка Република:„Де Јуре население од административна територијална поделба и густина“ (PDF). Национална статистичка служба на Нагорнокарабашката Република. Архивирано од изворникот (PDF) на 6 март 2009. Посетено на 12 јули 2013.
  111. ↑ „Региони на Азербејџан, Нахчивска економска област, етничка структура“. Државен завод за статистика на Република Азербејџан. Архивирано од изворникот на 13 февруари 2012. Посетено на 28 јуни 2013.
  112. ↑ Papian 2009, стр. 37.
  113. ↑ „Преглед на земјата“. Office of the Nagorno-Karabakh Republic in Washington, DC. Посетено на 26 јуни 2013. Не се допушта закосување или задебелување во: |publisher= (help)
  114. ↑ „Профил на Нагорно-Карабах“. BBC News. Посетено на 12 јули 2013.
  115. ↑ Eichensehr, Кристен; Рисман, Михаел (2009). Стопирање на војни и мир: студии во интернационална интервенција. Лиден: Martinus Nijhoff Publishers. стр. 44. ISBN 978-90-04-17855-7. Не се допушта закосување или задебелување во: |publisher= (help)
  116. ↑ Хемптон, Џани (2013). Внатрешно раселени лица: Глобално истражување. Лондон: Routledge. стр. 140. ISBN 978-1-136-54706-5. Не се допушта закосување или задебелување во: |publisher= (help)
  117. ↑ Враќање, Мајкл; Газарјан, Саргиз (2013). Следната војна во Европа: Нагорно-Карабах. Бејзингстоук: Palgrave Macmillan. стр. 150. ISBN 978-0-230-30066-8.
  118. ↑ Пимани, Хуман (2008). Конфликти и безбедност во Средна Азија и Кавказ. Санта Барбара, Калифорнија: ABC-CLIO. стр. 242. ISBN 978-1-59884-054-4.
  119. ↑ Adalian 2010, стр. 6.
  120. ↑ Human Rights Watch (1994). Азербејџан: Седум години конфликт во Нагорно-Карабах (PDF). Хелсинки. стр. 1. ISBN 1-56432-142-8.
  121. ↑ Global IDP Survey, Flyktningeråd (Norway) (2002). Внатрешно раселени лица: Глобално истражување. Лондон: Earthscan. стр. 140. ISBN 978-1-85383-952-8.
  122. ↑ Џентлесон, Брус В. (2000). Пропуштени можности, запленети можности: превентивна дипломатија во светот на постхробната војна. Ланхем: Rowman & Littlefield Publishers. стр. 68. ISBN 978-0-8476-8559-2.
  123. ↑ Мулкер, Џек (9 април 2015). „Влегувањето во војна меѓу Ерменија и Азербејџан“. The National Interest. Претежно ерменското население од спорниот регион сега живее под контрола на Нагорнокарабашката Република, микронација која е поддржана од Ерменија и е ефикасно дел од таа земја.
  124. ↑ „Ерменија очекува руска поддршка во Карабахската војна“. Hürriyet Daily News. 20 мај 2011. Посетено на 25 јуни 2013. Иако меѓународно призната како азербејџанска територија, енклавата се прогласи за независна република, но се спроведува како де факто дел од Ерменија.
  125. ↑ Средна Азија и Кавказ, Информативен и аналитички центар, 2009, Прашања 55-60, Страна 74, „Нагорно-Карабах де факто стана дел од Ерменија (нејзината квазидржавност не може да измами никој) како резултат на агресија.“
  126. ↑ Deutsche Gesellschaft für auswärtige Politik, Internationale Politik, Volume 8, 2007 "... and Nagorno-Karabakh, the disputed territory that is now de facto part of Armenia ..."
  127. ↑ Cornell 2011, стр. 135: "По војната, териториите под контрола на Ерменија, особено планинскиот Карабах, полека беа интегрирани во Ерменија. Официјално, Карабах и Ерменија остануваат одделни политички ентитети, но за повеќето практични работи двата ентитета се обединети."
  128. ↑ де Вол, Томас (13 June 2016). „Nagorno-Karabakh: Crimea's doppelganger“. openDemocracy. Архивирано од изворникот на 2016-04-09. Посетено на 2019-03-27. По ерменската победа во тој конфликт, потврден од прекинот на огнот од 1994 година, Ерменија оттогаш направи де факто анексија на Карабах.
  129. ↑ Արցախիազատագրվածտարածքներումմինչև 2011-ըվերաբնակեցվելէ 20-30 հազարմարդ. PanARMENIAN.Net (ерменски). 7 септември 2012. Посетено на 30 јули 2013.
  130. ↑ Бери, Елен (31 мај 2011). „"Замрзнатиот конфликт" меѓу Азербејџан и Ерменија започнува да врие“. New York Times. Посетено на 25 јули 2013.
  131. ↑ „Fatal Armenian-Azeri border clash“. BBC News. 5 март 2008. Посетено на 14 јули 2013.
  132. ↑ „8 убиени во обновените борби на ерменско-азербејџанската граница“. New York Times. 5 јуни 2012. Посетено на 14 July 2013.
  133. ↑ „Грузиски специфични информации“. Bureau of Consular Affairs, U.S. Department of State. Архивирано од изворникот на 2013-09-04. Посетено на 13 август 2013.
  134. ↑ Европски центар за малцински прашања (2005). Европски годишник за малцински прашања, том 3. Лиден, Холандија: Martinus Nijhoff Publishers. стр. 310. ISBN 978-90-04-14280-0.
  135. ↑ Нодија, Гија; Алваро Пинто (2006). Политичкиот пејзаж на Грузија: политички партии: достигнувања, предизвици и перспективи. Делфт: Eburon Uitgeverij B.V. стр. 66. ISBN 978-90-5972-113-5.
  136. ↑ Ишканјан, Вахан (1 ноември 2004). „Џавахетија: „Третата" Ерменија“. Ерменски Генерален благороднички сојуз. Архивирано од изворникот на 2013-10-02. Посетено на 25 јули 2013.
  137. ↑ 137,0 137,1 137,2 Cornell 2001, стр. 167.
  138. ↑ Cornell 2002, стр. 199.
  139. ↑ Cornell 2002, стр. 198.
  140. ↑ Harutyunyan 2009, стр. 204.
  141. ↑ 141,0 141,1 Cornell 2002, стр. 164.
  142. ↑ 142,0 142,1 Peimani, Hooman (2008). Conflict and Security in Central Asia and the Caucasus. Santa Barbara, Calif.: ABC-CLIO. стр. 270–271. ISBN 978-1-59884-054-4.
  143. ↑ 143,0 143,1 143,2 Cornell 2001, стр. 168.
  144. ↑ „Foreign Policy & Strategy“. Armenian Revolutionary Federation - Dashnaktsutyun. Архивирано од изворникот на 2010-07-02. Посетено на 12 July 2013.
  145. ↑ Rimple, Paul; Mielnikiewicz, Justyna (9 April 2014). „Post-Crimea, Phantom of Armenian Separatism Haunts Georgia“. eurasianet.org. Open Society Institute.
  146. ↑ Cornell 2002, стр. 196.
  147. ↑ Cornell 2002, стр. 107: „Грузиската влада е многу внимателна да не ги испровоцира Ерменците од регионот; во меѓувреме, ерменската влада, имајќи ја предвид важноста на нејзините односи со Грузија, внимателно ги смири потенцијалните проблеми во регионот, интервенирајќи еднаш да разговара со претставниците од плановите за одржување на референдум за автономија или отцепување.“
  148. ↑ Cornell 2002, стр. 172:„Групите на ерменски дијаспори во Русија и САД неодамна почнаа да го покренуваат прашањето за статусот на Џевахетија, иако не е отворена поддршка за барањата за негова автономија од страна на ерменската влада.“
  149. ↑ „Armenia interested in stability in Georgia and wants to strengthen friendly relations with it“. ARKA. 17 January 2013. Посетено на 30 June 2013.
  150. ↑ „PM Ivanishvili: 'There are No Problems in Ties with Armenia'“. Civil Georgia. 17 January 2013. Посетено на 30 June 2013.
  151. ↑ „Armenian, Georgian Churches Fail To Settle Disputes“. Radio Free Europe/Radio Liberty. 17 June 2011. Посетено на 30 June 2013.
  152. ↑ Abrahamyan, Gayane (10 August 2011). „Armenia: Property Disputes Fueling Church Tension between Yerevan and Tbilisi“. Eurasianet.org. Посетено на 30 June 2013.
  153. ↑ „Will Armenian language obtain regional status?“. Georgia Times. 19 March 2013. Архивирано од изворникот на 2015-07-14. Посетено на 30 June 2013.
  154. ↑ „Georgia's Armenians demand official status for Armenian language in 2 districts with Armenian population“. RIA Novosti. 3 April 2005. Посетено на 30 June 2013.
  155. ↑ Barnovi, Andro (2009). „Detailed Review on Samtskhe-Javakheti“. Tbilisi: Institute for Strategy and Development. Посетено на 3 July 2013.
  156. ↑ „Ի՞նչէՋավախքինշանակությունըհայժողովրդիուՀայաստանիհամար“. 7or.am (ерменски). 25 December 2010.
  157. ↑ Wallimann, Isidor Wallimann; Dobkowski, Michael N. (2000). Genocide and the Modern Age: Etiology and Case Studies of Mass Death. New York: Syracuse University Press. стр. 216. ISBN 978-0-8156-2828-6. Отсуството на ерменски живот во Западна Ерменија (сега Источна Турција), успехот на геноцидот;...
  158. ↑ Khanam, R. (2005). Encyclopedic Ethnography Of Middle-East And Central Asia. New Delhi: Global Vision. стр. 53. ISBN 978-81-8220-062-3.
  159. ↑ Foreign Broadcast Information Service, Near East/South Asia Report, Issue 84004, p. 16 "Овие организации бараат отцепување на поранешните ерменски територии во источна Турција. Бидејќи официјално не живеат Ерменци на овие земји денес;..."
  160. ↑ Vaux, Bert. „Hemshinli: The Forgotten Black Sea Armenians“. Harvard University. CiteSeerX 10.1.1.18.1893. Наводот journal бара |journal= (help)
  161. ↑ Pelkmans, Mathijs (2006). Defending the Border: Identity, Religion, And Modernity in the Republic of Georgia. Ithaca, New York: Cornell University Press. стр. 34. ISBN 978-0-8014-7330-2.
  162. ↑ Peter Alford Andrews, Ethnic Groups in the Republic of Turkey. Wiesbaden, Dr. Ludwig Reichert Verlag, 1989, pp. 476–477, 483-485, 491
  163. ↑ „More than half of 4–5 million Islamized Armenians confess that their ancestors have been Armenian“. Public Radio of Armenia. 5 November 2013. Посетено на 10 November 2013.
  164. ↑ Masih, Joseph R.; Krikorian, Robert O. (1999). Armenia: At the Crossroads. London: Routledge. стр. xxvi. ISBN 978-90-5702-344-6.
  165. ↑ Shaffer, Brenda (2002). Borders and Brethren: Iran and the Challenge of Azerbaijani Identity. Cambridge, Massachusetts: MIT Press. стр. 221. ISBN 978-0-262-26468-6.
  166. ↑ Federal Research Division (2004). Turkey: A Country Study. Whitefish, Mont: Kessinger Publishing. стр. 142. ISBN 978-1-4191-9126-8.
  167. ↑ Stokes, Jamie (2009). Encyclopedia of the Peoples of Africa and the Middle East. New York: Infobashe Publishing. стр. 141. ISBN 978-1-4381-2676-0.
  168. ↑ „ԹուրքիանեւԱՄՆ-ըպետքէընդունենՍեւրիԴաշնագիրը [Turkey and the United States Should Recognize the Treaty of Sevres]“ (ерменски). Armenian Revolutionary Federation Website. 22 November 2010. Архивирано од изворникот на 2018-08-29. Посетено на 29 July 2013.
  169. ↑ 170,0 170,1 170,2 170,3 Hayrumyan, Naira (11 July 2013). „Armenia and Year 2015: From Genocide recognition demand to demand for eliminating its consequences“. ArmeniaNow. Архивирано од изворникот на 2013-07-15. Посетено на 11 July 2013.
  170. ↑ Papian, Ara (2009). „Sound the Alarms! This is Our FInal Sardarapat“ (PDF). Yerevan. Посетено на 29 July 2013.
  171. ↑ Papian 2009, стр. 150.
  172. ↑ „Նոյեմբերի 22-ըՀայրենատիրությանօր“. A1plus. 16 November 2007. Посетено на 28 June 2013.
  173. ↑ „Կոչենանումնոյեմբերի 22-ըհռչակելՀայրենատիրությանօր“. Hetq. 22 November 2011. Архивирано од изворникот на 2014-04-13. Посетено на 28 June 2013.
  174. ↑ Öztarsu, Mehmet Fatih (20 July 2011). „Armenia ready, target 2015“. Today's Zaman. Архивирано од изворникот на 2013-11-07. Посетено на 5 July 2013.
  175. ↑ Phillips 2005, стр. 68.
  176. ↑ Terzi, Özlem (2010). The influence of the European Union on Turkish foreign policy. Farnham, Surrey, England: Ashgate. стр. 88. ISBN 978-0-7546-7842-7.
  177. ↑ Hayrumyan, Naira (14 January 2013). „Border matters: Possible emergence of independent Kurdistan in Mideast expected to have bearing on Armenia“. ArmeniaNow. Архивирано од изворникот на 2018-09-20. Посетено на 21 January 2013.
  178. ↑ 179,0 179,1 179,2 Danielyan, Emil (28 July 2011). „Erdogan Demands Apology From Armenia“. Radio Free Europe/Radio Liberty. Посетено на 29 June 2013.
  179. ↑ Phillips 2005, стр. 36.
  180. ↑ „Address of President Serzh Sargsyan to the Conference Dedicated to the 90th Anniversary of Woodrow Wilson's Arbitral Award“. Office to the President of the Republic of Armenia. 23 November 2010. Архивирано од изворникот на 13 April 2014. Посетено на 27 June 2013.
  181. ↑ „In Tsakhkadzor President Sargsyan met with the participants of the 5th Pan-Armenian Olympiad and with the students sponsored by the Luys Foundation“. Office to the President of the Republic of Armenia. 25 July 2011. Посетено на 29 June 2013.
  182. ↑ 183,0 183,1 „Yerevan claims Sarksyan's words 'misinterpreted'“. Today's Zaman. 28 July 2011. Архивирано од изворникот на 2013-11-05. Посетено на 29 June 2013.
  183. ↑ „Erdogan Demands Apology From Armenia“. Armenian Mirror-Spectator. 4 August 2011. Посетено на 29 June 2013.
  184. ↑ 185,0 185,1 „Turkey Angry at Yerevan Over 'Land Claim' Remarks“. Asbarez. 15 July 2013. Архивирано од изворникот на 2013-07-19. Посетено на 15 July 2013.
  185. ↑ „Prosecutor General: Armenia Should Have Its Territories Back“. Asbarez. 8 July 2013. Посетено на 11 July 2013.
  186. ↑ „QA-18, 12 јули 2013 година, Изјава на портпаролот на Министерството за надворешни работи на Турција во одговор на прашањето во врска со изјавата на генералниот обвинител на Ерменија за границата помеѓу Турција и Ерменија“. Republic of Turkey Ministry of Foreign Affairs. Посетено на 14 јули 2013.
  187. ↑ Coene, Frederik (2009). The Caucasus: an introduction. Routedge. стр. 35. ISBN 978-0-415-48660-6.
  188. ↑ Ayvazyan, Argam. The Historical Monuments Of Nakhichevan, pp. 10–12. ISBN 0-8143-1896-7
  189. ↑ Hewsen 2001, стр. 100.
  190. ↑ Agop Jack Hacikyan; Gabriel Basmajian; Edward S. Franchuk; Nourhan Ouzounian (2005). The Heritage of Armenian Literature: From The Eighteenth Century To Modern Times. Detroit: Wayne State Univ Press. стр. 4–5. ISBN 978-0-8143-3221-4.
  191. ↑ Gervers, Michael; Bikhazi, Ramzi Jibran (1990). Conversion and Continuity: Indigenous Christian Communities in Islamic Lands Eighth to Eighteenth Centuries. Toronto: Pontifical Inst. of Mediaeval Studies. стр. 230. ISBN 978-0-88844-809-5.
  192. ↑ Письмо Паскевичу И. Ф., 1 октября 1828 - Грибоедов А.С. (руски). 1 October 1828. Посетено на 30 July 2013.
  193. ↑ „All-Russian census of 1897 Nakhichevan uyezd ethnic composition“ (руски). Demoscope Weekly. Посетено на 29 June 2013.
  194. ↑ 195,0 195,1 195,2 Starr, S. Frederick (1994). The Legacy of History in Russia and the New States of Eurasia. M.E. Sharpe. стр. 247–248. ISBN 978-0-7656-1398-1.
  195. ↑ Miller, Donald Earl; Miller, Lorna Touryan (2003). Armenia: Portraits of Survival and Hope. Berkeley: University of California Press. стр. 7. ISBN 978-0-520-92914-2.
  196. ↑ Hovannisian 1971, стр. 229.
  197. ↑ Hovannisian 1971, стр. 247.
  198. ↑ Hewsen 2001, стр. 266.
  199. ↑ „Treaty of Moscow: March 16, 1921“ (PDF). Deutsch-Armenische Gesellschaft (DAG). Посетено на 12 July 2013.
  200. ↑ „Treaty of Kars“ (PDF). Armenian News Network / Groong. Архивирано од изворникот (PDF) на 2016-03-04. Посетено на 12 July 2013.
  201. ↑ „Nakhichevan Autonomous Soviet Socialist Republic 1926“. 1926 Soviet Census. Посетено на 26 July 2013.
  202. ↑ „Azerbaijan SSR“. 1979 Soviet Census. Посетено на 26 July 2013.
  203. ↑ Libaridian 2007, стр. 310.
  204. ↑ Cornell 2011, стр. 48.
  205. ↑ de Waal 2003, стр. 133.
  206. ↑ de Waal 2003, стр. 203.
  207. ↑ Pope, Hugh (7 April 1993). „Turkey 'must show its teeth' to Armenia: Military help for Azerbaijan urged“. The Independent. Посетено на 26 July 2013.
  208. ↑ „Azerbaijan: Famous Medieval Cemetery Vanishes“. Institute for War and Peace Reporting. 27 April 2006. Архивирано од изворникот на 2014-02-17. Посетено на 29 July 2013.
  209. ↑ „High-Resolution Satellite Imagery and the Destruction of Cultural Artifacts in Nakhchivan, Azerbaijan“ (PDF). American Association for the Advancement of Science. 5 December 2010. Посетено на 29 July 2013.
  210. ↑ Sarah Pickman (30 June 2006). „Tragedy on the Araxes“. Archaeology. Посетено на 29 July 2013.
  211. ↑ Gevorgyan, Alisa (13 November 2012). „How the Armenian trace was erased from Nakhijevan“. Public Radio of Armenia. Посетено на 28 July 2013.
  212. ↑ "Հայազն" կուսակցությունըդատապարտումէԼՂՀԱԳնախարարիհայտարարությունները. Aravot (ерменски). 20 June 2013. Посетено на 26 July 2013. ՀավանականպատերազմիդեպքումԱդրբեջանինբռնակցվածմյուսշրջանների' մասնավորապեսԳանձակիևՆախիջևանիազատագրումևպաշտպանականհայեցակարգիհամապատասխանեցումայդնպատակներին:
  213. ↑ „The serious threats arising from Armenia's invasive plans towards the Autonomous Republic of Nakhichevan of Azerbaijan and the responsibility of the Council of Europe“. Parliamentary Assembly of the Council of Europe. 27 June 2007. Посетено на 26 July 2013.
  214. ↑ Hovhannisyan, Artsrun (2013). Aghababyan, Alvina (уред.). ՀայաստանիԱնվտանգությունըՏարածաշրջանայինՌազմաքաղաքականԳործընթացներիՀամատեքստում [Armenia's Security in the Context of Regional Activities] (PDF). Ադրբեջանականռազմականացում. ՌՕՈւ-երիդերըպատերազմում [Azerbaijani militarization: Role of the air force in war] (ерменски). Yerevan State University Press. стр. 112–113. ISBN 978-5-8084-1742-7. Архивирано од изворникот (PDF) на 2020-06-06. Посетено на 2019-03-27. Գալիքպատերազմըդատապարտվածէընթանալարցախյանլեռներիցայնկողմ: Հատկապեսկարևորէհայոցպատմականհողերի` Քուռ-Արաքսյանջրայինսահմանը, որիկամուրջներիհամարառանձնակիմարտերկարողենընթանալ: ԴրանքՀայոցպատմականսահմաններնեն, որոնքբացիպատմականարժեքից, իրենցիցներկայացնումեննաևհզորբնականսահմաններ:
  215. ↑ Ter-Tadevosyan, Arkady (10 May 2013). „Կոմանդոսըպատերազմիժամանակառաջգնալումասին“ (ерменски). Јавен сервис на Ерменија.
  216. ↑ „Խաղաղություննուանվտանգությունըչեներաշխավորում, դրանքպետքէնվաճել. "Սիսական" ջոկատիհրամանատար“ (ерменски). tert.am. 19 August 2014. Архивирано од изворникот на 2018-11-26. Посетено на 2019-03-27. մենքպետքէմերուժերովվերականգնեքհայկականբարձրավանդակիբնականոնսահմանհանդիսացողՔուռ-Արաքսսահմանագիծը:
  217. ↑ Sukiasyan, Luiza (25 May 2016). „"Ոչհայկականհողերպետքէվերցնել, մասնավորապես` Քուռիձախափում". ՎովաՎարդանով“. Aravot (ерменски).
  218. ↑ Nshanyan, Mark (10 September 2012). „Ղարաբաղյանկարգավորմանմերտարբերակը“. chi.am (ерменски). Սպասել, մինչեւԱդրբեջանըհարձակվի, հասնելնրան, որմիջազգայինհանրություննԱդրբեջանինճանաչիորպեսագրեսոր, հաղթելայդպատերազմում (ասենք` հասնելմինչեւՔուռգետը) եւնորիրավիճակումհասնելԼՂՀանկախությանմիջազգայինճանաչմանը։
  219. ↑ 220,0 220,1 „ԿամՔուռ-արաքսյանհանրապետությունկստեղծենք, կամկանցնենքպատմությանգիրկը. հավանականէ 1-ինը. "Cui prodest" կամումէձեռնտու“ (ерменски). Lratvakan Radio. December 2016.
  220. ↑ „Opposition Party Blames Government for Defeat“. Daily Report: Central Eurasia. Foreign Broadcast Information Service (via Interfax): 74. 25 June 1992. ...a member of the "Dashnaktsutyun" opposition party Levon Shirinyan...
  221. ↑ Ismayilov, Murad (2018). The Dialectics of Post-Soviet Modernity and the Changing Contours of Islamic Discourse in Azerbaijan: Toward a Resacralization of Public Space. Rowman & Littlefield. стр. 7. ISBN 9781498568371.
  222. ↑ „Will Lele Tepe help Azerbaijan in its advancement? (video)“. A1plus. 23 May 2016. Архивирано од изворникот на 26 November 2018.
  223. ↑ Karapetyan, Mkrtich (21 November 2018). „Meet the 11 People Leading the Lists in Armenia's Parliamentary Elections“. civilnet.am. Архивирано од изворникот на 2018-11-26. Посетено на 2019-03-27.
  224. ↑ „Մերկուսակցությաննառաջինհերթինձայնէտալուարդյունաբերողդասակարգը. "Թարմուղեղով"՝ԼևոնՇիրինյանիհետ“. Lratvakan Radio (ерменски). 17 November 2018.
  225. ↑ „ՎարուժանԱվետիսյանիևՄխիթարԱվետիսյանիբացնամակը. ձեռնամուխեղեքԿուր-ԱրաքսյանՀանրապետությունհիմնադրելուգործին“. Aravot (ерменски). 28 March 2017.
  226. ↑ Avetisyan, Varuzhan (9 September 2017). „Բուժմանսխեման՝ապստամբություն – ազգայինկառավարություն – ապագաղութացում- Կուր-ԱրաքսյանՆորհանրապետություն“ (ерменски). Gala TV. Архивирано од изворникот на 2019-03-27. Посетено на 2019-03-27.
  227. ↑ „ԺիրայրՍէֆիլյանիևՍասնաԾռերիհայտարարությունը․Զորակցումենքպայքարողժողովրդին“ (ерменски). Gala TV. 14 April 2018. Архивирано од изворникот на 2019-03-27. Посетено на 2019-03-27. ․․․այսպեսկոչված 3-րդհանրապետությանփոխարենՀայրենիքիվերատիրացմանևազգայինառաքելությանվերաստանձնմանևգործառույթնսպասարկողՆոր՝Կուր-ԱրաքսյանՀանրապետությանկայացմանը:
  228. ↑ „Սիրելիերիտասարդներ, դուքիսկականիրավատերքաղաքացիներեքևՀայոցպետականությաննավըվերջապեսկտանեքբացծով. ԺիրայրՍեֆիլյանիու "ՍասնաԾռերի" ուղերձը“. factor.am (ерменски). 20 April 2018.
  229. ↑ „Պաշտոնապեսհիմնադրվեց "Սասնածռեր" համահայկականկուսակցությունը“. The Armenian Times (ерменски). 1 October 2018.
  230. ↑ „"ՍասնաԾռեր" համահայկականկուսակցությանծրագիր [Program of the pan-Armenian party Sasna Tsrer]“ (PDF) (ерменски). Ministry of Justice of Armenia. 8 November 2018.
  231. ↑ „Armenian protest against Erdogan visit turns violent“. The Daily Star. 26 November 2010. Посетено на 28 June 2013.
  232. ↑ Goksel, Nigar (28 јануари 2008). „The Turkey-Armenia border, mental maps and incoherent policies“. Hürriyet Daily News. Посетено на 26 јуни 2013. За границите со Турција да се отвори, Ерменија мора јасно да ја признае границата со Турција, на тој начин завршувајќи ја популарната (меѓу Ерменците) визијата за „Голема Ерменија“.
  233. ↑ Gammer, Moshe (2004). The Caspian Region, Volume 2: The Caucasus, Volume 2. London: Routledge. стр. 32. ISBN 978-0-203-00512-5. На прво место Голема Ерменија е концепт за кој се вели дека има приврзаници во моноетничките Ерменци, како и меѓу ерменската дијаспора во целиот свет.
  234. ↑ Souleimanov, Emil (2013). Understanding Ethnopolitical Conflict: Karabakh, South Ossetia, and Abkhazia Wars Reconsidered. Turkey's Relations with Armenia. Palgrave Macmillan. ISBN 978-1-137-28024-4. ... Ерменската револуционерна федерација, една од највлијателните политички партии во Ерменија, сè уште го смета враќањето на територијата во Источна Анадолија како една од приоритетните цели на своите активности; додека ерменската дијаспора во светот е способна силно ја сочувува оваа аспирација.
  235. ↑ Libaridian, Gerald J. (2007). Modern Armenia: people, nation, state. New Brunswick, New Jersey: Transaction Publishers. стр. 42. ISBN 978-1-4128-0648-0.
  236. ↑ 237,0 237,1 „Ի՞նչ ենք ուզում Թուրքիայից [What do we want from Turkey?]“. barometer.am (ерменски). 19 December 2014. Архивирано од изворникот на 2019-03-27. Посетено на 2019-03-27.
  237. ↑ „Caucasus Barometer 2012 Armenia: Armenia will receive territorial compensation, if Turkey recognizes the Genocide“. Tbilisi: Caucasus Research Resource Centers. Архивирано од изворникот на 11 June 2014.
  238. ↑ Pheiffer, Evan (1 June 2016). „A Place to Live For“. Jacobin.
  239. ↑ Mikaelian, Hrant. „Societal Perceptions of the Conflict in Armenia and Nagorno-Karabakh“ (PDF). Yerevan: Caucasus Institute. стр. 28. Архивирано од изворникот (PDF) на 11 February 2018.
  240. ↑ „Caucasus Barometer 2013 Armenia: Have Nagorno-Karabakh as a formal part of Armenia“. Tbilisi: Caucasus Research Resource Centers. Архивирано од изворникот на 11 June 2014.
  241. ↑ Պիտի գնանք (ерменски). National Center of Educational Technologies. Архивирано од изворникот на 2016-05-28. Посетено на 21 January 2013.
  242. ↑ Ճանապարհ դեպի տուն [Road Home] (ерменски). National Cinema Center of Armenia. Архивирано од изворникот на 11 June 2014. Посетено на 21 January 2013.
  243. ↑ Аплодисменты Роберту Саакянцу. Yerkramas (руски). 29 October 2011. Архивирано од изворникот на 11 June 2014.
  244. ↑ {{наведени вести|last1=Sassounian|first1=Harut|title=Mikoyan’s Surprising Comments to Nixon in 1959 About Armenian Rights in Turkey|url=https://www.azatutyun.am/a/29021998.html%7Cagency=RFE/RL via [[The California Courier|date=6 February 2018}}
  245. ↑ Ter-Petrosyan, Levon (1 November 1997). „Պատերազմ, թե՞ խաղաղություն․ լրջանալու պահը“. Hayastani Hanrapetutyun (ерменски).
  246. ↑ Ter-Petrossian, Levon; Grigoryan, Arman (2018). Armenia’s Future, Relations with Turkey, and the Karabagh Conflict. Palgrave Macmillan. стр. 143. ISBN 978-3-319-58915-2.
  247. ↑ „Decree of President of Republic of Azerbaijan about genocide of Azerbaijani“. Azerbaijani State Commission on Prisoners of War, Hostages and Missing Persons. 26 March 1998. Архивирано од изворникот на 11 June 2014. Посетено на 21 January 2013.
  248. ↑ „Closing Speech by Ilham Aliyev at the conference on the results of the third year into the "State Program on the socioeconomic development of districts for 2009–2013"“. Official website of the President of the Republic of Azerbaijan. 28 February 2012. Архивирано од изворникот на 11 June 2014. Посетено на 8 January 2013.
  249. ↑ „Address to the people of Azerbaijan on the occasion of the 20th anniversary of the Khojaly genocide“. Official website of the President of the Republic of Azerbaijan. 23 February 2012. Архивирано од изворникот на 11 June 2014. Посетено на 21 January 2013.
  250. ↑ 251,0 251,1 Sirmen, Ali (16 март 2007). „A Careful Policy Is Necessity“. Turkish Press. Архивирано од изворникот на 2014-07-14. Посетено на 26 July 2013. Политиката на Ерменија за барање на Голема Ерменија сè уште се турка. Според оваа политика, прво ќе се признае таканаречениот геноцид и ќе следат компензација и територијални претензии против Турција.
  251. ↑ 252,0 252,1 252,2 „Experts suggest Armenia has territorial claims over Turkey“. Hürriyet Daily News. 26 June 2000. Посетено на 28 June 2013.
  252. ↑ 253,0 253,1 Bal, İdris (2004). Turkish foreign policy in post cold war era. Boca Raton, Fl.: BrownWalker Press. стр. 272. ISBN 978-1-58112-423-1.
  253. ↑ „Relations between Turkey and Armenia“. Republic of Turkey Ministry of Foreign Affairs. Посетено на 15 August 2013.
  254. ↑ Cornell 2011, стр. 391.
  255. ↑ „The Dream Of A Greater Armenia“. Republic of Turkey Ministry of Culture and Tourism. Посетено на 26 July 2013.
  256. ↑ 257,0 257,1 „Armenian Declaration of Independence“. National Assembly of the Republic of Armenia. Посетено на 30 June 2013.
  257. ↑ Uzer, Umut (27 April 2015). „The fallacies of the Armenian nationalist narrative“. The Jerusalem Post.

Литература

уреди


  Статијата „Обединета Ерменија“ е избрана статија. Ве повикуваме и Вас да напишете и предложите избрана статија (останати избрани статии).
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Обединета_Ерменија&oldid=5298097“