Фране Петриќ

Фране Петриќ или Фрањо Петриш (хрватски: Franjo Petriš или Frane Petrić, италијански: Francesco Patrizi; 25 април 1529 – 6 февруари 1597) ― филозоф и научник од Република Венеција, со потекло од Црес. Тој бил познат како бранител на платонизмот и противник на аристотелизмот.

Фране Петриќ Фрањо Петриш Franjo Petriš Frane Petrić
Portrait of Franciscus Patricius from his book Philosophiae de rerum natura, vol. II, published in Ferrara in 1587
Роден(а)	25 април1529 Црес, Венецијанска Република (денес Хрватска)
Починал(а)	6 февруари 1597 (67 години) Рим, Папска Држава
Период	Рана современа филозофија
Подрачје	Западна филозофија
Школа	Неоплатонизам
Претежна дејност	Математика Поезија Астрономија Музика Реторика Историја Книжевност Геометрија
Влијанија од Платон Аристотел
Влијаел врз Џордано Бруно Рене Декарт Томазо Кампанела Пјер Гасенди Исак Њутн Хенри Мор

Неговото етничко потекло се разликува во изворите, и тој е опишан и како Хрват и како Италијанец. Во Хрватска тој понекогаш е наречуван Петрис, Петришевиќ и Петричевиќ). Неговото семејно име во Црес било познато како Петрис.

Петриќ првично ги посветил своите студии на Аристотеловата филозофија на Универзитетот во Падова, но се свртел кон платонизмот додека се уште бил студент. Тој станал остар, гласен противник на аристотелизмот, со кого опширно се борел во обемни списи. По долги години неуспешни напори да обезбеди материјален опстанок, тој конечно добил покана во 1577 година до дворот на династијата Есте во Војводството Ферара. На Универзитетот во Ферара, посебно за него била поставена катедра за платонска филозофија. Во годините што следеле, тој се здобил со углед на професор, но бил вклучен и во научни и книжевни контроверзии; тој се склонил кон полемика и за возврат бил насилно нападнат од противниците. Во 1592 година тој ја прифатил поканата за Рим, каде благодарение на папската наклонетост му била создадена нова функција. Последните години од неговиот живот биле вплеткани во сериозен судир со инквизицијата, која го забранило неговото главно дело, Nova de universis philosophia („Нова филозофија на универзумот“).

Како еден од последните ренесансни хуманисти, Петриќ се одликувал со широко образование, разновидна научна активност, силна волја за новитети и исклучителна книжевна плодност. Тој критички ги испитувал воспоставените, општо признати учења и предложувал алтернативи. Особено, тој сакал да ја замени преовладувачката Аристотеловска природна филозофија со свој модел. Тој се спротивставил на традиционалното гледиште за значењето на историските студии, кое обично било ограничено на морална инструкција, со неговиот концепт за широко, неутрално, научно историско истражување. Во поезијата тој ја истакнал важноста на вдахновението и се борел против конвенционалните правила, кои ги сметал за произволни, нестварни ограничувања на творечката слобода.

Во раниот нов век, силно контроверзната филозофија на природата на Петриќ наишла на значителен одек и покрај осудата на црквата, но останал положба на отфрлен човек. Современото истражување го препознава неговиот придонес во конституирањето на современиот концепт на просторот и во историската теорија.

Корица на книгата на животописот на Петриш напишана од академик Жарко Дадиќ, член на Хрватската академија на науките и уметностите, објавена во Загреб во 2000 година.

Потекло и име

Фране Петриќ дошол од градот Црес на истоимениот остров југоисточно од Истра. Во тоа време островот припаѓал на Република Венеција. Фране бил вонбрачен син на свештеникот Стјепан Никола Антун Петриш или Петриќ, кој припаѓал на пониското благородништво. Неговата мајка била Марија Радока (исто така „Борофциќ“), мештанка која подоцна се омажила за друг маж, и веројатно „го делела креветот со двајца свештеници од истото семејство [Петриќ]“. Во постарата книжевност, таткото на Фране погрешно бил идентификуван со истоимениот судија Стјепан Никола Матија Петриќ, а неговата мајка Марија била идентификувана со Марија Лупетино, наводната сопруга на судијата. Неточно е и тврдењето поврзано со погрешната генеалогија на врската на филозофот со познатиот богослов Матија Влачиќ.

Според Фране, неговото семејство првично било со седиште во Босна и, според нивниот грб, имало кралско потекло. Како резултат на османлиското освојување на неговата татковина, тие се преселиле и така во Црес дошол предок по име Стефанело. Ова се случило, ако комуникацијата е точна, во втората половина на 15 век. Во неговата книга, „Воени напореди“ (Paralleli militari), тој рекол дека потекнува од семејството Патрици од Сиена.

Следејќи го хуманистичкиот обичај, филозофот го латинизирал своето име и се нарекувал Патрикиј(ус) или Петриќ(ус). Бидејќи живеел во Италија и таму ги објавувал своите дела, името Франческо Петриќ било етаблирано на меѓународно ниво, но во Хрватска се претпочитани варијантите со хрватскиот облик. Додатокот „да Керсо“ (од Крес) служи за да биде разликуван од сиенскиот хуманист Франческо Патрикиј (Францискус Патрикиј Сененсис), кој живеел во 15 век.

Живот

Младост и образование

Фране Петриќ е роден на 25 април 1529 година во Црес. Детството првично го поминал во родниот град. Неговиот стрико Иван Јурај Петриш, кој командувал со венецијански воен брод, го однел единственото деветгодишно момче на воена кампања против Османлиите во февруари 1538 година. Така, се покажало дека Фране учествувал во Битката кај Превеза, во која била погодена христијанската флота. За малку ќе паднеше во османлиско заробеништво. Тој поминал неколку години на море. Во септември 1543 година отишол во Венеција за да се стекне со професионална обука. Првично отишол во трговско училиште по волја на Иван Јурај, но неговата склоност била кон хуманизмот. Бидејќи неговиот татко покажал разбирање за ова, младиот добил часови по латински јазик. Подоцна таткото го испратил да студира во Инголштад, каде што се наоѓало седиштето на баварскиот универзитет. Таму се стекнал со познавање на грчкиот јазик. Меѓутоа, во 1546 година, тој морал да ја напушти Баварија поради превирањата на Шмалкалдската војна.

Во мај 1547 година, Петриќ отишол во Падова, чиј универзитет бил еден од најпочитуваните универзитети во Европа. Првично, на барање на неговиот татко Стјепан, кој размислувал практично, студирал медицина кај Џамбатиста Монтано, Басијано Ландо и Алберто Габриеле, но само многу неволно. Кога Стјепан починал во 1551 година, тој можел да ја напушти медицинската обука. Фране ги продал медицинските книги. Тој продолжил да се интересира за хуманистичко образование. За време на студиите, тој присуствувал на филозофски предавања од професорите Бернардино Томитано, Маркантонио де Пасери (Маркантонјо Џенова), Лазаро Буонамичи и Франческо Робортело. Меѓу неговите пријатели и колеги студенти бил и Николо Сфондрати, кој подоцна станал папа како Григориј XIV. Часовите по филозофија биле разочарување за Петриќ, бидејќи Падова била упориште на Аристотелството, чии претставници ја продолжиле традицијата на средновековната схоластика. Ова била насока што Петриќ цврсто ја отфрлил и жестоко се борел подоцна. Под влијание на францискански изучувач, тој се свртел кон платонизмот. Францисканството го препорачало неоплатонското учење од страна на хуманистот Марсилјо Фичино (1433–1499). Читањето на делата на Фичино, особено на неговото главно филозофско-теолошко дело, „Платонска теологија“ (Theologia Platonica), било пионерско за Петриќ. Подоцна ја изразил својата оддалеченост од падовата схоластичко-аристотелска наставна практика пишувајќи во саможивотопис писмо во 1587 година како самоук претставен. Во студентските денови веќе пишувал и објавувал филозофски и филолошки списи; тој имал збирка од неговите младински дела отпечатена во Венеција во 1553 година.

Први обиди да се обезбеди опстанок (1554–1560)

Во 1554 година, Петриќ морал да се врати во Црес поради долг спор околу наследството на неговиот стрико Иван Јурај. Ова епизода во Црес, која е карактеризирана со болест, изолација и семеен судир. Во тоа време тој очигледно припаѓал на духовната класа - барем до 1560 година. Неуспешно се обидел да го реши спорот. По овој неуспех, тој заминал во Рим во 1556 година, но неговите напори за благодет и таму пропаднале. Потоа се преселил во Венеција. Младиот изучувач неуспешно барал вработување во гламурозниот двор на владеачката куќа Есте во Ферара. На крајот на краиштата, тој стекна основа во венецијанските хуманистички кругови: се приклучил на Академија на славните (Accademia della Fama), изучувачка заедница во која нашол истомисленици.

Активности во Кипар (1560-1568)

Во 1560 година, Петриќ стапил во служба на венецијанскиот патрикиј Џорџо Контарини. Додека првично го подучувал својот работодавец за Аристотеловата етика, Петриќ набрзо ја добил довербата на Контарини и добил важна задача: бил испратен на островот Кипар, за да врши увид и потоа да поднесува извештај за семејниот имот, со кој управувал братот на Контарини. Кога ја опишал ситуацијата при неговото враќање во летото 1562 година, Контарини го испратил повторно на истиот остров и му дал овластување да преземе мерки за подобрување. Како нов администратор, Петриќ обезбедил со мелиорација значително зголемување на вредноста на земјиштето, кое сега можело да биде користено за одгледување памук. Сепак, потребните мерки биле скапи, а слабата жетва исто така го намалил приходот, така што странката не можела да биде задоволена. Кипарските роднини на Контарини, кои Петриќ ги дискредитирал со својот извештај, ја искористиле оваа прилика да се одмаздат и да го обвинат администраторот до главата на семејството. Кога оправдувањето на Петриќ не било прифатено, тој побарал да биде ослободен во 1567 година.

Петриќ првично останал на островот Кипар. Сега стапил во служба на никозискиот католички архиепископ, Венецијанецот Филипо Мочениго, кој му ја доверил управата на селата кои припаѓаат на Архиепископијата. Но, во 1568 година, со островот под османлиска закана, тој го напуштил островот со архиепископот и отишол во Венеција. Во ретроспектива, тој ги виде годините на Кипар како изгубено време. На крајот на краиштата, престојот во грчкогласниот свет го искористил за важна хуманистичка грижа: со значителен успех барал грчки ракописи, кои потоа ги купувал или ги запишувал, или можеби дури и самиот ги препишал.

Различни напори за материјален опстанок (1568–1577)

По враќањето, Петриќ се вратил на науката. Сега повторно отишол во Падова, каде што очигледно повеќе не работеше на универзитетот, туку само држел приватни часови. Меѓу неговите ученици бил и Закарја Мочениго, внук на архиепископот. Нему му било многу важно да размени идеи со познатиот филозоф Бернардино Телезјо, со кого подоцна останал во кореспонденција.

За тоа време, односите на Петриќ со архиепископот се влошиле. Тој стапил во допир со Диего Уртадо де Мендоза и де ла Серда, вицекралот на Каталонија, кој бил ентузијастички собирач на книги. Почетокот на оваа врска била ветувачки: вицекралот го поканил во Барселона и му понудил можност за вработување како дворски филозоф со годишна плата од петстотини дукати. Како резултат на тоа, Петриќ го направил своето прво патување во Шпанија. Во Барселона, пак, бил многу разочаран бидејќи не било извршено паричното ветување. Поради овие околности, филозофот бил принуден да се врати во 1569 година.

Насловната страница на делото на Бенедето Котругли објавено во 1573 година со амблем на издавачката куќа на Петриќ.

Меѓутоа, една од придобивките од патувањето била можноста да направи добра заработка за живот во трговијата со книги на долго растојание. Извозот на книги од Италија кон Барселона изгледал заработувачки. Петриќ успеал да постигне договор со деловните партнери таму пред да замине. Испораката започна и всушност покажала исплатливост на почетокот, но работењето на крајот пропаднало поради неискуството на филозофот и недостатокот на деловна дарба. Сериозен удар го погодил Петриќ во 1570 година кога Османлиите на Кипар заробиле пратка со стока што него му припаѓала и била наменета за извоз во Венеција, за која потрошил 3.500 дукати. Како резултат на тоа, тој се нашол во таква неволја што му се обратил на својот поранешен работодавец Контарини, кој сè уште му должел 200 дукати. Кога вториот одбил да плати, настанала долга постапка кој Петриќ очигледно ја изгубил.

Со цел да ја преструктуира својата финансиска состојба, Петриќ се свртел кон творење книги. Во август 1571 година тој склучил договор со наследникот на ракописот на сценариото на починатиот изучувач Џироламо Ручели за амблемите, Le imprese illustri. Тој го презел уредувањето, а делото било објавено следната година од венецијански печатар. Сепак, Петриќ не можел да ги исполни своите договорни обврски поради неговата несигурна финансиска состојба. Ова резултирало со судир, кој било тешко да биде решено. По ова непријатно искуство, Петриќ основал своја издавачка куќа all'Elefantа. Таму објавил три книги во 1573 година, но потоа влегол издавачот. Потоа, филозофот отишол на ново патување во Шпанија во 1574 година за да ги тужи своите поранешни деловни партнери и да продава грчки ракописи. Во февруари 1575 година бил примен од Антонио Грасијан, секретарот на кралот Филип II, кој го дал за кралската библиотека во Ескоријал 75 кодекси. Од хуманистичка гледна точка, сепак, овој комерцијален успех бил сомнителен, бидејќи Ескоријалот бил сметан за „гроб за книги“ од страна на изучувачите. Кога правната постапка за неуспешната трговија со книги била одолговлекувана без никаков предвидлив резултат, Петриќ се вратил во Италија по тринаесет месеци.

По враќањето, Петриќ се доселил во Модена во 1577 година, каде што стапил во служба на почитуваниот музичар и поет Тарквинја Молца, на која и одржал часови по грчки јазик.

Предавање во Ферара (1578-1592)

Во Модена, Пертиќ ја примил поканата за војводскиот двор во Ферара што било барано пред две децении. На крајот од 1577/1578 година пристигнал во Ферара. Тој бил срдечно примен од војводата Алфонсо II, Д'Есте, важен културен покровител. Негов застапник таму бил Војводскиот совет - секретарот од 1579 година - Антонјо Монтекатини, кој многу го ценел, иако тој бил претставник на Аристотелизмот против кој Петриќ се борел од платонско гледиште. На предлог на Монтекатини, на Универзитетот во Ферара била поставена катедра за платонска филозофија за Петриќ. Почетната плата од 390 лири подоцна била зголемена на 500. Времето на материјални грижи поминале.

Со преселбата во градот Ферара, новиот професор започнал пријатна и заработлива фаза од животот. Тој бил високо ценет и на гламурозниот двор на Алфонсо и во академската средина. Тој бил пријател со војводата. Петриќ исто така имал добри лични односи со познатиот поет Торквато Тасо, кој живеел во Ферара, иако имал полемика со него на еден контроверзен настан. Во четиринаесетте години од неговата работа во Ферара, тој објавил многубројни пишани дела.

Сепак, посветените мислења на Петриќ за филозофски и книжевни прашања, исто така, предизвикале контроверзии и довеле до спорови. Поради критиката кон Аристотел, писмената полемика со аристотелецот Теодоро Ангелучи била олеснета. На книжевното поле, Петриќ бил вклучен во спор околу критериумите за поетски квалитет, во кој Камило Пелегрино и Торквато Тасо имале спротивен став.

Предавање во Рим, судир со цензурирање и смрт (1592–1597)

Портрет на папата Климент VIII, патронот на Петриќ.

Академската кариера на Петриќ конечно го достигнала врвот благодарение на добронамерноста на кардиналот Иполито Алдобрандини, кој го поканил во Рим во октомври 1591 година. Во јануари 1592 година Алдобрандини бил избран за папа и го добил името Климент VIII. Тој му приредил ентузијастички добредојде на изучувачот кој пристигнал во Рим на 18 април 1592 година. На Универзитетот во Рим „Сапјенца“, била создадена катедра за платонска филозофија за Петриќ. Професорот имал престојувалиште во куќата на Чинзјо Пасери Алдобрандини, кој бил внук на папата и познат покровител и бил унапреден како кардинал во 1593 година. На 15 мај, тој го одржал своето почетно предавање за Платоновиот „Тимеј“ пред многубројна публика. Додатокот што му бил доделен - 500 дукати основна плата, со додатоци добри 840 дукати“- било највисоко исплаќање во Сапјенца. Тоа било знак на посебната папска наклонетост што ја добил платонистот. Меѓу неговите слушатели и соговорници бил и Торквато Тасо, кој сега живеел во Рим, кој не жалел за судирот во Ферара.

И покрај одличните односи со папата, Петриќ набрзо станал цел на црковна цензура. Поводот бил неговото главно филозофско дело Nova de universis philosophia, кое го објавил во Ферара во 1591 година. Таму цензорот Педро Хуан Сарагоса открил голем број изјави кои ги сметал за еретички или барем сомнителни и кои ги осудил да бидат испитани. Меѓу другото, тој ја прогласил за погрешна изјавата дека Земјата се врти бидејќи тоа не одговара со Светото писмо. Според консензусот на богословите, од Библијата може да биде сфатено дека фиксното ѕвездено небо се врти околу неподвижната Земја.

Во октомври 1592 година, индексното собрание, телото одговорно за Индексот на забранети книги. Во ноември 1592 година, собранието го повикало авторот на осомничениот документ и му дозволила да го прочита извештајот на Сарагоса, што било невообичаено за обвинетиот во тоа време. Петриќ одговорил на нападот на цензорот со писмо за одбрана, Apologia ad censuram, во кое тој во основа се изјаснил за својата потчинетост, но ја бранел својата положба агресивно и претпоставувал дека Сарагоса е неспособен. Тој не нашол разбирање. Тој подоцна неуспешно се обидел да ја задоволи комисијата со писмени објаснувања за неговото учење и отстапки. Дури и откако Конгрегацијата одлучила во декември 1592 година да ја наведе Nova de universis philosophia во новата верзија на индексот, авторот продолжил со напорите за спасување, додека објавувањето на новиот индекс од 1593 година било одложено. Главниот недостаток било тоа што последниот одговорен цензор, језуитот Франсиско де Толедо, бил добро познат претставник на родољубивиот схоластичен аристотелизам. Во јули 1594 година, собранието го забранило распространувањето и читањето на делото и наредило да бидат уништени сите копии што може да бидат најдени. Писмото било наведено во ажурираното издание на индексот, кое било појавено во 1596 година, и во следните изданија. Сепак, авторот бил брзо охрабрен да достави изменета верзија на одобрување. Остарениот и судирен филозоф се справил со ревизијата, но не можел да ја заврши бидејќи починал на 7 февруари 1597 година со треска. Тој бил погребан во римската црква „Св. Онофриј“, до Торквато Тасо.

Дела

Повеќето списи на Петриќ се на италијански, а останатите на латински. Латинскиот дел од опусот првенствено вклучува две монументални дела: „Перипатични дискусии“ (Discussiones peripateticae), обемен памфлет против аристотелизмот и „Нова филозофија на универзумот“ (Nova de universis philosophia), незавршено севкупно претставување на неговото учење.

Антиаристотелски списи

„Перипатични дискусии“

Борбата против аристотелизмот бил средишна тема на Петриќ, што е видливо насекаде во неговите текстови. Тој сакал не само да ги побие поединечните учења на античкиот мислител, туку и да го доведе целиот систем до пад. За таа цел, тој напишал полемичко писмо кое го нарекол „Перипатични дискусии“ (Discussiones peripateticae), повикувајќи се на перипатетичарите, филозофската школа на Аристотел. Првиот импулс дошол од барањето на неговиот ученик Закарја Мочениго, кој побарал од него да напише приказна за Аристотел. Петриќ го исполнил ова барање со изворната верзија на „Перипатични дискусии“, критичко испитување на животот и делата на грчкиот филозоф, која ја објавил во Венеција во 1571 година. Подоцна, по долг прекин, тој повторно се зафатил со систематска анализа на аристотелизмот и го проширил својот оригинален текст на сеопфатна критика на перипатетичкото толкување на светот. Во ова проширување на проектот, „Перипатични дискусии“ отпечатени во 1571 година биле првиот том што бил вграден во четиритомно дело, кое Петриќ го отпечатил во фолио во Базел во Пјетро Перна во 1581 година. Притоа, тој поднел полемичко писмо, кое било дизајнирано и како прирачник за аристотелизмот.

Првиот том бил содржан од тринаесет книги. Првата книга нуди подробен животопис на Аристотел, втората - список на дела. Следните седум книги содржат филолошки студии. Се работи за разјаснување на прашањата за тоа кои од традиционално припишуваните пишани дела на Аристотел, всушност потекнуваат од него, кои наслови на дела се автентични и како треба систематски да бидат подредени записите. Петриќ дефинирал голем број стилски, суштински и историски критериуми за разлика помеѓу вистински и лажни списи. Особено внимание се посветувал на фрагментите од изгубените дела на грчкиот мислител, кои се зачувани во подоцнежната античка книжевност. Тие биле составени во голем број. Десеттата книга се занимава со историјата на приемот. Последните три книги се посветени на различните методи кои можат да бидат користени за толкување на наставата и за аристотелово филозофирање.

Во неговиот втор том, Петриќ ја споредувал перипатетичката филозофија со постарите учења, особено со платонизмот. Неговата намера била да го побие Аристотел како плагијатор или и составувач. Сепак, неговото изразување било претпазливо, бидејќи овој том бил посветен на неговиот пријател и колега Антонио Монтекатино, носител на столот за аристотеловска филозофија во Ферара. Спротивно на ова е отворената, насилна полемика во последните два тома, во која авторот се откажал од својата неподготвеност. Третиот том ги прикажува перипатетичките учења како нескладни со оние на предсократовците и Платон. Петриќ збори за несогласувањата меѓу властите врз основа на многу спротивставени изјави, секогаш изјавувајќи дека гледиштето на Аристотел е погрешно. Од негова Петриќева точка, аристотелството е пад на интелектуалната историја, фалсификување и уништување на знаењето на претходните мислители. Четвртата книга служи за докажување на грешките во аристотеловата природна филозофија.

Кога се занимавал со перипетичко размислување, Петриќ придавал големо значење на тоа да ја земе Аристотеловата доктрина директно од неговите зборови, а не - како што е вообичаено уште од средниот век - да биде под влијание на толкувањата на многубројните објаснувачи и толкувачи. Дополнително, тој барал за гледиштето на Аристотел да не биде поткрепувано со една изјава, како што бил претходно случај, туку да бидат користени сите релевантни изјави на филозофот. Во Discussiones peripateticae, Петриќ не оди доследно од платонски алтернативен систем до аристотелство, туку исто така ги користи аргументите засновани на неплатонски, прилично номиналистички и емпириски идеи. Тој гледал судбоносен развој во филозофијата: првите ученици на Аристотел сè уште размислувале независно и исто така се противрекувале на нивниот учител; подоцна, сепак, Александар Афродизијаски безусловно му се предал на основачот на школата и, на тој начин, се откажал од слободното размислување. Првите средновековни толкувачи на арапски јазик, Авицена, Авемпаце и Алфараби, сè уште биле релативно непристрасни, но тогаш Авероес го прогласил апсолутниот авторитет на Аристотел и на тој начин го посочил патот кон недопреното, схоластично аристотелство.

Контроверзија со Теодоро Анџелучи

Уништувачката пресуда за аристотеловата филозофија во Discussiones peripateticae довела до контроверзии со аристотелецот Теодоро Ангелучи. Последниот одговори на Discussiones peripateticae со противпис во кој остро ги критикувал изјавите на Петриќ за метафизиката и природните науки. Нападнатиот одговорил на ова со Apologia contra calumnias Theodori Angelutii (Извинување за клеветите Теодоро Ангелучи), која ја отпечатил во 1584 година. Следната година, Ангелучи ја продолжил расправата со друго борбено сценарио, Exercitationes (Вежби).

Метафизика, природна филозофија, математика и симболика на броеви

Подготвителна работа на системот на „новата филозофија“

Латински превод на Петриќ од 1583 година на делото на Прокло, „Елементи на теологијата“.

Во 1580-тите, Петриќ работел на подготвителен труд за севкупно претставување на неговиот филозофски систем, кој го замислил како алтернатива на аристотелството. Прво, тој обезбедил релевантен материјал. На латински го превел коментарот на ПсевдоЈован Филопон за делото „Mетафизика“ на Аристотел, како и Elementatio physica и Elementatio theologica на доцноантичкиот неоплатонист Прокл (412–485). И двата преводи се отпечатени во 1583 година. Потоа Петриќ ја разработил својата теорија за просторот. Во трактатот Della nuova geometria, кој му го посветил на Карло Емануел I, војводата на Савоја, тој поставил нова основа за геометријата дека претпочитал Евклидови дефиниции. Во 1587 година, бил појавен латински приказ на неговото разбирање за просторот како прв дел од Philosophia de rerum natura (Филозофија за природата на нештата). Оваа публикација се состои од двете книги De spacio physico (За физичкиот простор) и De spacio mathematico (За математичкиот простор). Таму ја претстави својата алтернатива на Аристотеловата космологија и физика.

Делото на Петриќ, Zoroaster et eius CCCXX oracula Chaldaica (Заратустра и неговите 320 халдејски пророчици), првата независна собремена збирка на фрагменти од Халдејските пророчици, исто така е создадена како дел од ова прелиминарно дело. Тој верувал дека тоа се автентични учења Заратустра и пророците се најстариот доказ за историјата на филозофската мисла. Затоа му било важно да го обезбеди инвентарот на текстот. Положбите биле преземени од делата на доцноантичките автори Прокл, Дамаскиј, Симплициј Киликиски, Олимпиодор и Синесиј. Неговата збирка, која се состои од 318 пророчински стихови, било силно продолжение на претходно авторитативната збирка на Ѓорѓи (Георгиос) Гемист Плетон, која содржи само шеесет хексаметри.

Nova de universis philosophia

Според Петриќевиот план, неговото главно дело, Nova de universis philosophia (Нова филозофија на универзумот) треба да се состои од осум дела и да ја објасни целата нејзина светско толкување. Сепак, тој успеал да ги заврши само првите четири дела и да ги објави во Ферара во 1591 година. Работел на друг дел, „За човековата филозофија“ („De humana philosophia“), во 1591/1592 година, но ракописот останал нецелосен, а судирот со цензурата го спречи неговото завршување и објавување. Авторот го посветил првото издание од 1591 година на папата Григориј XIV, со кого имал пријателство од неговото детство во Падова.

Во предговорот што му препорачал на папата, дека папата длабоко го променил католичкиот училишен систем: во наставата на црковните образовни установи - верските училишта и универзитетите под папска контрола - тој предложил аристотелизмот, кој доминирал во средниот век, да се замени со алтернативен свет. став кој бил надмоќен во однос на преовладувачката училишна филозофија. Биле разгледани пет модели. Првиот е неговиот сопствен систем според Nova de universis philosophia, вториот зороастризмот, третиот Херметиците, учењето на Хермес Трисмегист четвртиот е наводно староегипетска филозофија - што значи учењето на Theologia Aristotelis погрешно му е припишувана на Аристотел -, петтиот е платонизмот. Тој ги реконструирал, наредил и објаснил четирите постари филозофии. Сите пет модели се погодни за религијата и прифатливи од католичко гледиште, за разлика од аристотелизмот, кој е безбожен и не одговара со верата. Старите црковни отци веќе ја препозначе усогласеноста на платонизмот со христијанството. Сепак, Аристотеловата филозофија преовладува. Нивната прдолжена доминација се враќа во средновековната схоластика. Делата на Платон им биле непознати, па затоа се свртеле кон несоодветните списи на Аристотел.

Во предговорот, Петриќ дал провокативна критика кон пристапот на црквата на контрареформацијата, која се обиде да ја обезбеди својата верба во нејзиното учење со помош на цензура, инквизиција и државно насилство. Тој силно препорачач да има потпирање на разумот и на убедливоста на филозофските аргументи наместо да има потпирање на принуда.

Првиот дел од текстот, насловен „Panaugia“ („ Сесветлина“ или „Сесјај“), се занимава со начелото на светлината, кој е претставен како обликувачка и заживувачка сила во универзумот, и со физичката светлина и нејзините својства. Меѓу другото, таму збори за одбирањето и прекршувањето на светлината и природата на боите. Вториот дел е наречен „Панархија“ („Семоќ“ или „Сепричителност“), збор кој има потекло од грчката именка архе („потекло“, „причина“, „правило“), што се однесува на хиерархискиот светски поредок и неговиот божествен извор. Панархија го опишува еманатизмот - постепеното одлевање на ентитетите од нивниот божествен извор - и хиерархијата заснована на нив во универзумот. Третиот дел е насловен Пампсихија (Сите души). Таму филозофот го претставува својот концепт за душата на целиот физички космос преку светската душа и особено дискутира за душите на животните. Во четвртиот дел, Панкосмија ( Сиот ред), се дискутирани теми од физичката космологија, особено прашањето за просторното ширење на универзумот, кое Петриќ го смета за бесконечно.

Во прилог на изворните текстови, во прилог биле вметнати и две дигресии на Петриќ на посебни теми: обидот да биде одреден редоследот на Платоновите дијалозите и збирката на противречности меѓу аристотеловата и платоновата филозофија. Изворните текстови се збирка собрана од Петриќ преку фрагментите од халдејските пророчици, херметската книжевност и Theologia Aristotelis, опишана како „мистична филозофија на Египќаните“, псевдо-аристотелско писмо, од чија содржина е Петриќ со само усно претставено „непишано учење “ се поистоветува со Платон. Тој рекол дека тоа е запис за мудростите учења на Аристотел од староегипетско потекло, кои Платон им ги пренел на своите ученици на часовите.

И покрај неговата голема почит кон творците на старите учења на мудроста, Петриќ не се двоумел да заземе поинаков став во поединечни случаи. Тој ја истакнал потребата од важечки докази и одби да прифати цитати од преподобните власти за да ги заменат аргументите што недостасуваат. Тој сметал дека е негова задача да обезбеди аргументи за она што не е доволно втемелено во традиционалните текстови на мудреците од антиката.

De numerorum mysteriis

Според Питагоровата теорија за броевите, Светото писмо De numerorum mysteriis (За загадочностите на броевите), кое Петриќ го нарачал во 1594 година во име на кардиналот Федерико Боромејски го напишал. Делото било предадено со ракопис, но останало непроменето.

Државна теорија, теорија на историја и воена наука

Среќен град

La città felice (Среќен град) е дело на филозофот направено во младоста, кое го напишал како студент, завршено во 1551 година и отпечатено во Венеција во 1553 година. Трактато бил наменет да ги прикаже условите за успешен живот во една идеална државна заедница. Појдовна точка се релевантните размислувања во Политика на Аристотел, чии гледишта младиот хуманист во голема мера ги следел овде. Но, нешто не е во ред, може да биде видено влијанието на платонизмот. Во државниот модел е користен и материјал од стоичката книжевност, а забележливо е и влијанието на Николо Макијавели.

Има десет дијалози од приказната

Петриќ бил еден од почетниците на историската теорија, млада гранка на истражување во тоа време. Неговиот десет дијалози, кои ги објавил во 1560 година под наслов „Има десет дијалози од приказната“ („Della historia diece dialoghi“), тематизирани се со основите на историјата на филозофијата и методите на историско истражување. Измислените дијалози се одвиваат во Венеција меѓу пријатели и познаници на авторот, тој е секогаш таму. Учесниците во говорот застапуваат и се спротивставуваат на различни мислења. Нејзините забелешки се претставени на начин што одговара на природен тек на разговорот, со чести прекини и отстапувања, со иронија, сомнеж, потсмев и богатство од духовити забелешки.

Римските легионери и нивното оружје. Гравура во делото на Петриќ, La militia romana di Polibio, di Tito Livio, e di Dionigi Alicarnaseo, Ферара 1583 година.

Римското војување на Полибиј, Тит Ливиј и Дионисиј од Халикарнас

Трактатот „La militia romana di Polibio, di Tito Livio, e di Dionigi Alicarnaseo“ („Римското војување на Полибиј, Тит Ливиј и Дионисиј од Халикарнас“), која Петриќ го напишал во 1573 година, бил отпечатен дури десет години подоцна. Тоа било силно вдахнато од идеите на Макијавели. Појдовна точка е тезата дека уметноста на војната е основа на мирот и предуслов за човечката среќа. Одлучувачки фактор е војувањето на Старите Римјани, кое е надмоќно во однос на сите други, особено во однос на османлиското. Тој наведува дека мора да биде држено до овој модел, бидејќи ако можете да ја вратите старата римска моќ, повеќе не треба да се плашите од Османлиите. Единствениот кој речиси успеал досега е војводата Алфонсо I д'Есте, кој како генерал, како и во технологијата на опсада и во изградбата на тврдини, е неспоредлив пример за сите други владетели. Со ова ласкање, Петриќ сакал да го импресионира војводата Алфонсо II д'Есте, внук на Алфонсо I, кој тогаш владеел во Ферара. Нему му го посветил своето дело.

Воени напореди

Делото „Paralleli militari“(„Воени напореди/споредби“), отпечатено во два дела во 1594 и 1595 година, се последната публикација на Петриќ. Тие прават преглед на неговите размислувања соочени со политичката и воената криза на територијата на денешна Италија, кон крајот на 16 век. Тој тврдел дека може да ја искористи својата теорија за војување за да ја научи војската во нивното поле. За таа цел тој го испратил своето писмо до познатите воени команданти Феранте Гонзага, Франческо Марија II Дела Ровере и Алфонсо II Д'Есте.

Книжевни студии

Discorso della diversità de 'fuori poetici

„Discorso della diversità de 'furori poetici“ („Трактат за различноста на поетските чувства“), печатено дело од младоста на Петриќ од 1553 година, се занимава со потеклото и различните исходи на поетското вдахновение. Авторот се занимава со контроверзниот однос помеѓу вдахнатата работа во состојба на емоции и научените инженерски техники засновани на традиционални норми и обрасци. Според концептот на Трактатот, вдахнатиот поет е творец кој ја следи своето вдахновение без да биде обврзан со правила; неговата уметност не може да се научи, туку божествен дар. Следејќи ја поетиката на римскиот поет Хорациј, хуманистичкиот теоретичар претпоставува дека „ingegno“ и „furore“ работат заедно во поетската творба. Под „ingegno“ тој подразбира поединечна склоност, талент и тука особено ментална агилност, под „фуроре“ вдахновението од божествените музи. Благодарение на интеракцијата на овие фактори, поетот стекнува привилегиран однос со божеството, што го прави да изгледа болен и луд од гледиште на луѓе без разбирање. Сепак, Петруќ признал дека приемот на странски дела, учењето и практиката исто така би можеле да придонесат за успехот.

Lettura sopra il sonetto del Petrarca „La gola, e'l sonno, e l'ociose piume“

Ова дело било исто така едно од младинските дела на Петриќ отпечатено уште во 1553 година. Овде тој го анализира сонетот La gola, e'l sonno, e l'ociose piume на познатиот поет Франческо Петрарка од филозофско гледиште, давајќи му симболично значење во контекст на Платонската доктрина за душата.

Della retorica dialoghi dieci

„Della retorica dialoghi dieci“ биле десетте дијалози на Петриќ за реторика биле отпечатени во Венеција во 1562 година. Тие се посветени на кардиналот Николо Сфондрати, кој подоцна станал папа Григориј XIV. Секој дијалог е именуван по еден од учесниците. Самиот автор е вклучен во сите разговори. Писмото се свртува против мислењето раширено во хуманистичките кругови, засновано на ставот на Аристотел и Кикерон, дека реториката е уметност на убедување која е неопходна за секој пренос на знаење. Петриќ го гледал ова како преценување на оваа дисциплина, која ја сметал за средство за измама и тој ја гледал реториката со скептицизам. Тој ја опишувал реториката како обична техника на справување со јазичните изразни средства без никаква внатрешна врска со вистината и стварноста. Според него, бидејќи начелото на реториката е непознато и бидејќи се занимава со веројатното, а не со вистинитото, не може да биде наречена наука во сегашната состојба на знаењето, иако можноста за идна научна реторика останала отворена.

Други теми на реторичкото пишување се потеклото на јазикот и моќта на зборовите. Петриќ сметал дека искажаниот збор имал магична моќ во митската историја. Подоцна воведената контрола на умовите со уметноста на убедување било само мамење на оваа изворна моќ, бидејќи поранешната врска со вистината била изгубена за човештвото. Петриќ изработил културна песимистичка слика за човечката историја, нагласувајќи го стравот како одлучувачки фактор што довел до лошата цивилизација во неговото време и владеела во општествениот живот. Во контекст на овој пад тој ги категоризира потеклото и историјата на реториката.

Parere во difesa dell'Ariosto

Појавата на последната верзија на епот од Торквато Тасо, „Ослободен Ерусалим“ во 1581 година, предизвикало жива контроверзија во Ферара. Обожавателите на Тасо се соочиле со група книжевни критичари како што се ариостите за кои делото „Бесниот Орландо“ бил авторитетен образец. Откако поетот Камило Пелегрино даде пејоративна изјава за третманот на делото на Ариост, Петриќ интервенирал во 1585 година со памфлет. Во својата изјава, насловена Parere in difesa dell'Ariosto, тој ја пофали независноста на Ариост, кој ниту ги имитирал еповите на Хомер, ниту ги следел правилата на поетиката на Аристотел. Врз основа на тековната полемика, Петриќ сакал да ја покаже бескорисноста на воспоставената аристотелска поезија. Тој, меѓу другото, тврдел дека Хомер, како и Ариост, не се придржувал до правилата на оваа поетика. Тасо веднаш одговори со реплика во која ги бранел конвенционалните начела.

Страна од ракописот на Поетика на Петриќ. Парма, Библиотека Палатина, Пал. 408, fol. 25r.

Поетика

Делото „Поетика“ (Poetica) е големо претставување на поетската теорија на Петриќ, замена на „Поетика“ на Аристотел. Поделена е на седум томови, наречени декади, бидејќи секој од нив се состои од десет книги. Првите две декади, „Deca istoriale“ и „Deca disputata“, биле отпечатени во 1586 година. „Deca istoriale“ нуди подробен опис на поетските производи од антиката и облиците на нивниот јавен прием. По пописот следи класификација, испитување на метрик и претставување на презентацијата на поезијата во културниот живот. Една од тезите изнесени овде е дека глумците отсекогаш пееле на изведбите на трагедијата во Стара Грција. Втората деценија се занимава со теорија. Завршува со дискусија за разбирањето на поетскиот квалитет на Торквато Тасо. Овој дел од своето дело Петриќ го нарекол Тримеронe (Trimerone; тридневна работа) затоа што биле потребни три дена за да го подготви. Останатите пет децении, кои биле изгубени во раниот нов век, биле откриени дури во 1949 година и објавени во 1969/1971 година.

Контроверзија со Јакопо Мацони

Петриќ имал интензивна дискусија со изучувачотЈакопо Мацони, кој му противречил на филолошки прашања. Станува збор за изгубеното дело Daphnis oder Lityerses („Дафне или Литиерс“) од хеленистичкиот поет Соситеј, кое веројатно било сатира. Петриќ погрешно верувал дека „Дафне“ и „Литиерс„ се насловите на двете трагедии на Соситеј, додека Мацони - исто така лажно - претпоставувал дека тоа е Еклог со наслов „Дафне и Литиерс“. Петриќ одговорил на критиките на Мацони за неговата хипотеза во 1587 година со одговор, Risposta di Francesco Patricius a due opposizioni fattegli dal Signor Giacopo Mazzoni (Одговор на два приговори од г-дин Јакопо Мацони), на што Мацони објавил одговор со Петриќ: нова реплика, Difesa di Francesco Patricius dalle cento accuse dategli dal Signor Iacopo Mazzoni (Одбрана на Франческо Петриќ против стоте обвиненија упатени против него од г-дин Јакопо Мацони).

Љубовни

Говори и аргументи на сонетите на Лука Контиле

Петриќ бил пријател со поетот Лука Контиле. Кога објавил издание на собраните поетски дела на неговиот пријател во Венеција во 1560 година, тој ги додал своите Говори и аргументи (Discorsi et argomenti), воведни и објаснувачки текстови, во кои поставил филозофска основа за љубовната поезија. Тој го продолжил третманот на темата љубов во Платоновиот дијалог „Гозба“ и на својата почитувана пријателка Тарквинија Молза ја пренел улогата на платоновата позната книжевна личност Диотима, која имала суштинско знаење посредувано преку љубовта. Тој ја споредил античката љубовна песна со онаа од ренесансата. Откако се занимавал со теоријата, тој се впуштил во поетското спроведување на филозофските мисли и коментирал педесет сонети на Контиле.

Делфинот или бакнежот

Кога Петриќ го напишал дијалогот Il Delfino overo Del bacio (Делфино или бакнежот) е контроверзно. Тој не го објавил; делото не било достапно во печатен облик до 1975 година, кога било појавено критичкото прво издание. Соговорници се авторот и ангело Делфино по чие име е делото кое не може со сигурност да биде идентификувано. Делфино веројатно е член на важното венецијанско благородничко семејство Делфини. Почетната точка е прашањето што младиот Делфино му го поставува на Петриќ кој живее во изолација: тој сака да знае што ја предизвикува „сладоста“ на бакнежот. Тој не нашол ништо за тоа во љубовната книжевност; таа го игнорира бакнежот како да е неважен за љубовта. Двајцата мажи разговараат за различните видови бакнување и нивните ефекти, а Петриќ дава подробно објаснување што го задоволува прашувачот. Тој навлегува во различните еротски чувствителности на поединечни делови од телото и го рехабилитира сетилото за допир што било отфрлено од Марсилио Фичино. Конечно, благодарниот Делфино испраќа молитва до „прекумерно моќниот“ бог на љубовта Амор.

Љубовна филозофија

Главна статија: Љубовна филозофија

Тарквинија Молза.

„Љубовна филозофија“ (L'amorosa filosofia) е дело за женската привлечност и љубов, кое Петриќ го напишал во Модена во 1577 година, но не го објавил.

Управување со водите

Во 1578/1579 година Петриќ се занимавал со управување со водите, а во исто време и политичко прашање. Поводот бил сериозен проблем на долниот тек на По, на чиј брег е Ферара. По разорната поплава на реката Рено, таа била канализирана во 1442 година и споена во По. Мелиорацијата била во интерес на Болоња којa билa оштетен од поплавата, покрај кој тече Рено. Според мислењето на Ферарците, сепак, тоа било причината за пристапот до копно, што сериозно го нарушило превозот во неговата област на По. Затоа, владетелите на Ферара во 15 и 16 век неволно се согласиле на воведување на вода од Рено во По или одбиле да ја дадат. Поради оваа причина, во 1570-тите настанал нов судир меѓу двата града, во кој посредништвото го презел папата Григориј XIII.

Папата создал истражна комисија во која Шипјоне ди Кастро, политички советник без инженерски вештини, почнал со работа. Ди Кастро напишал стручно мислење во 1578 година, во кое дошол до заклучок дека слетувањето не било предизвикано од Рено. Ова ги налутило Ферарците, за кои Петриќ зеде збор по опсежните студии. Тој најпрво го формулирал и го оправдал своето мислење во извештајот составен во 1579 година за војводата Алфонсо II д'Есте, Discorso sopra lo stato del Po di Ferrara (Трактат за состојбата на По од Ферара), а потоа во осудувачко мислење за документот на Кастро, Risposta alla scrittura di D. Scipio di Castro sopra l'arrenamento del Po di Ferrara (Одговор на пишувањето на Д. Шипјо ди Кастро за падот на По кај Ферара). Неговиот контакт од страна на куријата бил епископот Томазо Санфеличе, со кого можел добро да комуницира. Во 1580 година, Петриќ напишал извештај за неговите преговори со Санфеличе. Сепак, војводата не ги прифатил неговите храбри предлози за изградба на нови канали.

Барињано

Фране Петриќ обработил етичка тема во 1553 година во збирката рани дела Dialogo dell'honore (Дијалог за честа), која ја нарекол „Барињано“ (Il Barignano). Истоименикот е Фабјо Барињано, современ поет од Пезаро, кој во тоа време бил сè уште многу млад и кој се појавува како еден од двајцата учесници во измислениот разговор. Негов соговорник е и историска личност, грофот Џован Џакомо Леонарди, дипломат во служба на војводата на Урбино. Во писмото за посвета, Петриќ истакнува дека честа е многу важна за секого. Дури и најлошата личност сакала да биде почитувана насекаде и да се смета за чесна и се одмаздувала за навреда и клевета. Како и да е, никој никогаш не посветил сценарио на чест и филозофски не испитал од што всушност се состои. Само еден посебен аспект, двобојот, досега бил разговаран во книжевноста. Делото Барињано требало да го поправи овој недостаток. За време на разговорот, Леонарди му го пренесува на својот млад партнер за дијалог неговото разбирање за вистинската чест. Според него, тоа не се состои во престиж, туку во непоколеблив еднодоблесен основен став. Затоа, никогаш не може да биде изгубена вистинската чест, која не зависи од судовите на другите, за разлика од теоријата на преправање, ефемерен углед заснован на надворешни вредности и сомнителни идеи.

Песни

Петриќ напишал две пофални песни од доцните 1550-ти. Тој, исто така, ја прославил сликарката Ирина ди Спилимберго во два сонети по нејзината рана смрт.

Првата од двете пофални песни, „L'Eridano“ („Еридано“), била создадена кога филозофот неуспешно барал вработување во дворот на војводата на Ферара, Ерколе II Д'Есте. Делото имало за цел да му ги покаже на владетелот хуманистичките квалификации на авторот и во исто време да остави впечаток со вообичаеното додворување. Петриќ ја посветил песната, во која го пофалил владејачкото семејство, на братот на еден војвода, кардиналот Иполито д'Есте. Тој го отпечатил во 1557 година и вклучил објаснување за формата на стихот, „Sostentamenti del nuovo verso heroico“ („Поддршки на новиот јуначки стих“). Како и во другите области, тој се појавил и овде како иноватор: тој тврдел дека воведува нова јуначка мерка во италијанската поезија која одговара на јуначката содржина на епот. Овие се тринаесет братчиња со цезура по шестиот слог, облик пресоздаден од класичниот хексаметар. Во стварноста, оваа мерка, која веројатно потекнува од александринот, не била нова, таа веќе била користена во 14 век.

Автограмско писмо од Петриќ до Бачо Валори од 1 февруари 1583 година. Фиренца, Национална централна библиотека, Филце Ринучини 19, fol. 9r.

Втората пофална поема, „Бадоаро“, е напишана во 1558 година и исто така е напишана во „нова“ јуначка мерка. Петриќ го фали венецијанскиот хуманист, политичар и дипломат Федерико Бадоер. Долго изгубениот текст бил објавен дури во 1981 година.

Писма

Зачувани се околу сто писма од Петриќ, вклучувајќи го и писмото од 26 јуни 1572 година до Бернардино Телезјо, кое е особено важно како извор, во кое тој критички ги испитува неговите филозофски начела, и саможивотописно писмо до неговиот пријател Бачо Валори, од 12 јануари. 1587. Тие сочинуваат само скромен дел од неговата кореспонденција и главно датираат од годините во Ферара и Рим; сите букви од адолесценцијата се изгубени. Стилот е фактички и сув, без книжевен „накит“. Овој изворен материјал го прикажува научникот како важна фигура во културниот живот на неговото време.

На владата на кралствата

Според хипотезата на Џон-Теофанес Пападиметриу, која е сметана за веродостојна, Петриќ го отпечатил во Ферара во 1583 година италијанскиот превод на збирка од ориентални бајки под наслов „Del governo de regni“ („На владата на кралствата“). Основата била грчка верзија на ова дело, кое првично било направено во Индија и се нарекувани „Басни на Бидпаи“ или се познати „Калила ва Димна“.

Настава

Со своите учења во различни предметни области, Фране Петриќ сакал да се истакне како критичар на традиционалните начини на размислување и пронаоѓач на нови начини. Тој претпочитал да се разликува од сите претходни случувања и избрал необичен пристап, кој - понекогаш претерувајќи - го претстави како фундаментална новина. Тој се обидел да ги прошири хоризонтите и да ги надмине вообичаените граници. Притоа, тој наишол на една од главните пречки што се обидел да ги отстрани: релативно ригидното поставување на аристотелизмот, кое владеело во училишната филозофија, кое било развивано низ вековите преку обемниот коментар на Аристотел и дозволувало иновација само во рамките на однапред одредени, тесна рамка. Со оглед на оваа ситуација, полемиката на хуманистот била насочена не само против Аристотел, туку и против схоластичката традиција обликувана од аристотелското размислување и особено против нејзината авероистичка струја. Тој ги обвинил аристотелците и схоластиците дека се занимаваат со зборови - апстракции воведени произволно и без причина - наместо со нешта и дека изгубиле секаков допир со стварноста на природата.

Општо земено, филозофијата на Петриќ се одликува со приоритет на дедуктивниот пристап. Своите тези ги извел од премисата n, чија исправност ја сметал за очигледна. Притоа, тој се стремел да биде научен, заснован на моделот на математичкиот дискурс. Целта била познавање на целото постоечко преку ред (rerum universitas) преку разбирање на структурите. Петриќ го оправдал своето отфрлање на аристотелското размислување велејќи дека тоа не успеало во однос на контингентите. Неговиот пристап треба да го поправи овој недостаток; тој сакал да го систематизира контингентот и со тоа да го направи способен за наука.

Метафизика, природна филозофија и математика

Во природната филозофија, Петриќ ја нагласил новината на своето учење; изјавил дека најавува „големи нешта“ и „безобразни нешта“. Всушност, тој направил фундаментален прекин со средновековната и ранонововековната схоластичка традиција.

Концепт на простор

Во схоластичката физика заснована на Аристотеловите стандарди, кои сè уште преовладувале во 16 век, просторниот концепт бил поврзан со концептот на местоположба. Местото било замислено како еден вид сад кој може да го впива телото и да го сочинува просторот. Недостасувала идејата за тродимензионален простор кој постоел независно од местата како сопствена стварност.

Петриќ се спротивставувал на овој начин на размислување со својот нов просторен концепт. Според неговото разбирање, просторот не е ниту супстанца, ниту несреќа, и не може да се интегрира во неа аристотелска категорија шема. Тоа, исто така, не е „ништо“ или слично на небитието, туку нешто вистинско битие, имено првото битие во светот на разумното. Битието на просторот му претходи на секое друго физичко битие временски и онтолошко: тоа е предуслов за неговото постоење. Ако светот умре, вселената сепак би постоела, не само потенцијално, туку и стварно. Како нешто, просторот е квалитативно определен; неговите особини се приемчивост, тродимензионалност и хомогеност. Тоа е рамнодушно кон она што е во него. Ако биде земено предвид само по себе, тоа е еднакво на вакуумот. Од една страна, физичкиот простор е физички затоа што има три димензии како тело; од друга страна е нефизички бидејќи не пружа никаков отпор.

Филозофија на математиката

Со „новата геометрија“ што ја предложил Петриќ, тој мислел на нова филозофска основа на оваа наука. Петриќ ја оправдал нивната неопходност со несоодветноста на Евклидовиот систем: Евклид ги дефинирал елементарните поими како точка, права и област, но не успеал да развие филозофски систем кој би дозволил другите геометриски поими да бидат одредени правилно. Пред сè, Евклид нема дефиниција за простор, иако просторот мора да биде главен предмет во геометријата. Петриќ се обидел да го поправи овој недостаток со тоа што просторот го направил основа на сопствениот систем и од него изведувал точки, линии, агли, површини и тела.

Според разбирањето на Петриќ, продолжението е вистински факт, додека дискретното е производ на мислата. Ова му го дало приматот на геометријата над математиката над аритметиката. Ова гледиште одговарало на состојбата на знаење во тоа време; аналитичката геометрија, која го проширува концептот на број и го прави продолжен, сè уште не била откриена.

Космологија и светско потекло

Според Аристотеловата космологија, светот на материјалните нешта затворен со сферичниот свод на небото ја образува целата вселена. Ништо не може да биде надвор од овој ограничен универзум, дури ни времето и празниот простор. Петриќ, од друга страна, сметал дека тој дел од тродимензионалниот простор што тој го замислил ја содржи целата материја како ограничена област опкружена со празен простор. Прашањето за обликот на оваа област останало отворено. Аристотеловата претпоставка дека материјалниот свет е топчест бил гледан со скептицизам од страна на Петриќ, бидејќи не бил обезбеден доказ за сферичниот облик на небото. Очигледно тој ја претпочитал хипотезата дека материјалниот дел од универзумот има облик на правилен тетраедар s. Во средината на материјалниот свет, според неговиот модел, се наоѓа Земјата, која секојдневно се врти околу својата оска. Тој не ја сметала за веродостојна противхипотезата, дневната вртење на небесниот свод околу Земјата, бидејќи потребната брзина била тешко возможна. Тој го отфрли конвенционалното објаснување за движењата на небесните тела, според кое ѕвездите се прикачени на проѕирни материјални сфери (сфера n), чии револуции ги следат. Наместо тоа, тој претпоставил дека тие слободно се движат во просторот. За него, традиционалната идеја дека орбитите се кружни исто така отпаднала. Затоа, тој се откажал и од концептот на сферна хармонија, кој е широко распространет уште од античко време, кој претпоставува физички сфери. Сепак, тој се задржа на идејата за хармонична структура на космосот во смисла на платонската природна филозофија. Појавата на нова ѕвезда, Суперновата од 1572 година, тој ја искористи приликата да го објави тврдењето на Аристотел дека небото е непроменливо и непропадливо за да се побие.

Во моделот на Петриќ, материјалниот свет е опкружен со бескрајно проширен, хомоген, празен простор. Ова е преплавено со светлина; празната просторија мора да биде светла бидејќи светлината е насекаде каде што нема материјал што би можел да создаде темнина со својата непробојност. Просторот што го опфаќа материјалниот свет веќе постоел пред создавањето на материјата, која потоа го ставила во него. Со оваа хипотеза, хуманистичкиот мислител Петриќ се спротивставил на Аристотеловото учење, според кое вакуумот во начело е невозможен. Петриќ, исто така, прифатил вакууми во физичкиот свет; ова се мали празни простори помеѓу честичките на материјата. Петриќ видел еден од неколкуте докази за постоењето на такви вакууми во постапките на кондензација, во кои, според него, се пополнувани празните места.

Во космогонијата, доктрината за потеклото на светот, Петриќ ги усвоил основните начела на неоплатонскиот еманционизам, кој го претставува создавањето на сè што е создадено како постепено излегување од божествен извор. Ги користел идеите на халдејските пророчици и херметите.

За разлика од Аристотел, Петриќ претпоставувал временски почеток на светот. Според неговото учење, создавањето на космосот не е самоволно Божјо дело, туку неопходност. Тоа неизбежно произлегува од Божјата природа, која бара создавање. Бог мора да создаде. Како творец, тој е изворот, првото начело во кој сè има свое потекло. Овој извор е нарекуван „едно“ во неоплатонизмот. Петриќ го употребил својот сопствен збор создавање за ова: un'omnia („едно-сè“).

Според моделот на „новата филозофија“, првиот производ на постапката на создавање е просторното начело, индиферентното, неутрално начело на месна точка. Неговото постоење е предуслов за сè друго, за расплетот на природата. Почетната точка на природата е второто начело, „светлината“. Ова не значи светлина како природен феномен и предмет на сетилна перцепција, туку натобјективна природна состојба, создавачко начело на обликот, кое е и начело на спознание и препознавање. Од оваа светлина произлегуваат во постојана постапка, кои метафорично се нарекувани „семиња“ на нештата. Тие се внесувани преку „топлината“ (латински: calor) во „протокот“ или „влагата“ (латински: fluor), флексибилна подлога, од која предоблиците се направени од светски нешта, нивните модели. Сето ова сè уште не е материјално; првите постапки на еманација се одвиваат во чисто интелектуална област. Во овој контекст, поимите како флуор и калор се користени само за илустрација на неилустративното. Под флуор, се мисли на начелото на продолжение, кој ја создава врската помеѓу различните елементарни области, сили и дизајни. Во исто време, флуорот е пасивното начело на зафаќање облик и фактор кој им дава на телата потребната еластичност за одржување на нивното меѓусебно разграничување. „Топлината“ претставува активно начело, тоа е динамично расплетување на светлосното начело во флуорот.

Така четирите основни начела „простор“, „светлина“, „проток“ и „топлина“ се основата на космосот. Од нив произлегува материјалниот свет. Тие образуваат сложено идеално единство кое е вродено во целото материјално постоење и му претходи како услов за постоење. На материјално ниво, начелото на флуор е прикажано во облик на релативна „течност“ на материјалните предмети. Ова значи нивни различни степени на густина. Тие се причина за различниот отпор на физичките тела, нивната цврстина или мекост.

Оваа космологија има и епистемолошки аспект. Ако физичкиот универзум зависи од начелото на создавање на светлината, тој е сличен на светлина. Според тоа, од гледиште на Петриќ, природата не изгледа како непробојна, туѓа и темна материја, туку сама по себе е јасна, таа се манифестира. Неговата јасност не мора да биде поставена и направена од човечкиот набљудувач. Според тоа, не може да има суштински, нерешлив проблем на природното знаење.

Концепт на време

Кога Петриќ го испитувал времето, тој се занимавал со дефиницијата на Аристотел, која ја подложил на суштинска критика. Според него, Аристотел правел неколку грешки во исто време со дефинирањето дека времето е „бројот или мерката на движење со помош на порано или подоцна“. Тој ги направил мерката и бројот, кои се производи на човековата мисла, суштински за вродениот факт на природата, како мислата за човекот да дава битие на природна работа. Во стварноста, времето постои без никакво мерење или броење. Покрај тоа, старогрчкиот филозоф го земал во предвид само движењето и го запоставил застојот или одморот. Исто така, заклучил дека не е времето кое го мери движењето, туку движењето го мери времето. Движењето и мерењето не се ни суштински за човечкото сфаќање на времето. Дури и „порано“ и „подоцна“ на нештата кои се предмет на текот на времето не се дел од суштината на времето. Наместо тоа, времето не е ништо повеќе од времетраењето на телото.

Според ова разбирање што го имал Петриќ, времето не може онтолошки да биде еднакво на просторот. Бидејќи е определено како времетраење на телата, но постоењето на телата го претпоставува тоа на просторот, времето мора да биде подредено на просторот, главното дадено, а исто така и на телата.

Антропологија

Во Пампсихија, третиот дел од „Нова универзална филозофија“ („Nova de universis philosophia“), Петриќ се занимавал со определувањето на конкретно човечкото преку разграничување од животинското. Таму тој се занимавал со анимусот, телото што оживува и овозможува во космосот и особено кај живите суштества. Тој дошол до заклучок дека не постои инхерентно нерационален анимус. Притоа, тој се свртел против популарното мислење дека животните имаат нерационална душа. Според неговото разбирање, рационалноста не е особеност на човекот, туку е повеќе или помалку изразена во животинскиот свет. Емпирискиот наод не дозволува фундаментално разграничување на рационалното од ирационалното, туку разликите меѓу видовите во однос на рационалноста се само постепени.

Исто така, нема смисла да биде користен говорниот чин - дефиниран како „изговорен со зборови“ - како разграничување карактеристично за луѓето, бидејќи и во овој поглед нема фундаментален престанок. Изговорите на животните се средства за општење кои се дел од нивните јазици, а нивните функции се аналогни на човечките јазици. На животните им било дадено и одредено ниво на сознание, што им овозможило да дејствуваат насочено, а имале и разум (ratiocinium), бидејќи биле способни значајно да разменуваат поединечни спомени со нови за да ги поврзат перцепциите, а тоа е активноста. на умот. Посебната положба на човекот се потпира само на неговата способност да стекне длабок увид во причинско-последичните односи со интелектот и врз бесмртноста на неговата душа. Во делото „Грлото, и спиењето, и окиесните пердуви“ („La gola, e'l sonno, e l'ociose piume“), Петриќ ја навел особината на конкретното човечко, покрај пристапот до знаењето кое оди подалеку од она што е перципирано со сетилата, контролата на импулсите.

Како и сите неоплатоничари, Петриќ интензивно се занимавал со односот помеѓу духовниот (разбирлив) и чувствително воочливиот свет. Во хиерархискиот поредок на неговиот систем, материјалната сфера е подредена на духовната во секој поглед, бидејќи таа е нејзин лик и производ. Духовното, како повисоко ниво, е поедноставно и поблиску до божественото потекло, сетилно воочливото е појавувано во различноста на поединечните сетилни предмети и сложеноста на физичкиот свет. Секоја од двете сфери е рангирана сама по себе, при што поедноставната е секогаш надмоќна по ранг и моќ. Релативно едноставното е секогаш сеопфатно во исто време, бидејќи произведува релативно сложено и разновидно. Во рамките на овој ред на целата стварност, човекот зазема средна положба. Човекот го образува најниското ниво на изразување во духовниот свет, бидејќи неговиот интелект е духовниот облик што го поврзува неговото единство со најголемиот степен на различност. Во исто време, човекот е највисокото ниво на постоење на полето на суштества врзани за физички супстрат, бидејќи тој е единствениот со интелект.

Во однос на класификацијата на душата во овој систем, гледиштето на Петриќ се поклопува со учењето на Плотин, основачот на новиот платонизам. Станува збор за контроверзното прашање меѓу новоплатонците, дали душата, преку своето спуштање во физичкиот свет, целосно се предава на материјалните околности, како што мислеле доцноантичките неоплатоничари, или дали Плотин може да го задржи своето присуство во духовниот светот во секое време. Петриќ бил убеден дека човечката душа нема неразумен или страдален живот сама по себе, туку само живот на знаење; импулсивноста, неразумното е резултат на физичката, со која се среќава однадвор.

Историска и државна теорија

Нацрт за државна утопија

Со своето младешко дело „Среќен град“ („La città felice“), Петриќ претставил државен модел заснован на Аристотеловата политичка теорија утопија. Во тоа време, аристотеловите насоки сè уште биле одлучувачки за него.

Како појдовна точка е определувањето на човечката цел во животот. За Петриќ како припадник на христијанството, ова може да биде само достигнување на највисокото добро, идното блаженство во следниот живот. Надежта кон тоа го одржува човекот во потреба од неговото земно постоење. Сепак, мора да има и привремена цел од оваа страна: создавање поволни услови за живеење кои поттикнуваат повисоки цели. За Петриќ, како и за другите хуманисти, оптимумот што може да биде постигнат во земското постоење е среќата што тој, како и древните перипатичари и стоици, ја прави со практикувањето на доблеста (италијански: operazione della virtù). Државата која како град-држава во смисла на античкиот полис и италијанската градска република, задачата е да создаде и гарантира стабилни рамковни услови за тоа. Среќата на градот е збир на среќата на неговите граѓани. Ова претпоставува можност да се биде среќен.

На општествено ниво, потребите кои произлегуваат од природната љубов кон животот во заедницата мора да бидат задоволени. На поединечно ниво, се работи за внимателно одржување на врската што ги поврзува душата и телото, одржување на духот на животот преку исполнување на физичките потреби. Пред сè, мора да биде гарантирано физичкото. Условите вклучуваат поволни климатски услови и соодветно снабдување со вода и храна. Доколку овие основни барања се исполнети, заедницата и јавниот живот може да бидат усогласени. Ова бара граѓаните да си имаат познанства меѓу себе и да општат едни со други, на пример преку заеднички оброци, а особено да се поврзуваат еден со друг преку образовни цели и интелектуална размена. За да биде овозможено ова, државјанството не смее да надминува одредена големина. Понатаму, општествената и класната структурна нееднаквост меѓу граѓаните мора да биде држена во граници; државата треба да обезбеди јавни места за состаноци, а законодавството треба да се спротивстави на приватните непријателства. Главните барања на Петриќ се времено ограничување на вршењето на власта и слободен пристап на секој граѓанин до највисоките државни функции. Ова е за да биде спречено тиранска хемиска или олигархиска злоупотреба на моќта. Надворешната безбедност ја гарантираат самите граѓани, а не платеници.

Петриќ верувал дека религиозниот култ, обредите и свештенството за задоволување на основната човечка потреба се неопходни, треба да бидат градени „храмови и цркви“ и да бидат обожаваат „боговите“. Религијата на „среќниот град“ не е подробно опишана, во секој случај нема посебна христијанска одлика.

Особено важна државна цел е воспитувањето на децата да се здобијат со доблест. Законодавците мора да се погрижат да не бидат изложени на лоши влијанија. Голем нагласок треба да биде ставен на музичкото образование кон младите. Наставата по музика и сликарство да има пропедевтичка функција во однос на подоцнежната филозофска дејност.

Според државната теорија на Аристотел, населението на еден град-држава е поделено на класи. Само повисоките класи, владејачката класа ги образуваат граѓаните со политички права. Припадниците на пониските класи - земјоделци, занаетчии и трговци се зафатени со својата макотрпна работа прво гледаат да обезбедат опстанок и немаат можност да ја постигнат среќата кон која се стремат во „среќниот град“. Според авторот, тие природно не се претходно склони и способни да го прават тоа. Нивниот макотрпен опстанок е предуслов за благосостојба на високата класа. Во однос на неизбежноста на угнетувањето, младиот Петриќ ги следел упатствата дадени од Аристотел, кој ја резервирал можноста за успешен живот за една елита и гледал природна состојба во таквите општествени услови. Ова гледиште било широко распространето во образовната класа во италијанското општество, на која припаѓал Петриќ.

Оценувањето на облиците на владеење

Кога ги споредил различните облици на владеење, Петриќ дошол до заклучок дека урамнотежен републикански мешан устав е надмоќен во однос на сите алтернативи. Ниту треба да биде доверувано премногу моќ на поединец, ниту да биде парализирана државата преку радикална демократизација. Владеењето на мала група поттикнала премногу амбиции, што може да доведе до граѓански војни. Оптимален е Мешаниот устав на Република Венеција, во кој се комбинирани аспекти на различните облици на владеење. Таму елементот на поединечно владеење е претставен преку функцијата дужд, начелото на владеење на мала елита е спроведувано од Сенатот и идејата за учество на сите е земано предвид со создавањето на Големиот совет.

Воспоставување интерес за историјата

Како и во неговата државна утопија, Петриќ, исто така, ја користел својата определба за човечката цел во животот како среќа (италијански: felicità) кога се занимава со историјата. Според неговото учење, ова има три точки: едноставно да има успешно самоодржување, вечно да има соединување со божеството и да има „на добар начин“ (bene essere), успешен живот во општествен контекст. Гледањето во историјата е за проучување на човечкиот стремеж да биде „добар“ во оваа смисла. Петриќ се свртел кон неговиот разговор за историската димензија на животот.

Потребата за среќа во смисла на ова добро битие се јавува според пронаоѓањето на Петриќ за чувствителноста и со тоа областа на афектот e. Човекот е чувствително, страсно суштество. Афектите се првостепени факти и сами по себе не се ниту за пофалба ниту за обвинување, но тие создаваат можност за однесување на кое може да бидат упатени пофалби или обвинувања. Дали може или не да биде постигнато „на добар начин“ зависи од тоа дали ќе биде научено правилно да биде справувано со страстите. Работата на човекот врз себе започнува со однесување кон сопствениот афинитет и само таму „доброто битие“ може да биде целта. Според Петриќ, страстите не влегуваат во игра во поединецот без причина, туку секогаш се разгоруваат во средбата со другите луѓе и секогаш имаат за цел да имаат одреден ефект врз другите. Вистинскиот однос со нив може да биде стекнат и консолидиран само преку пракса во заедницата. Доброто битие преку совладување на страстите се покажува како идентично со етичкото однесување во општествениот живот, во семејството и во државата.

Овде стапила во игра временската димензија како што ја сфаќал Петриќ. Заедницата е одредена не само од сегашноста, туку и од нејзиното минато. Затоа, справувањето со општествениот предизвик мора да ја вклучи целата историја, кое е покажувано како историја. Човечкото суштество кое живее само во сегашноста би било изложено на неговите афекти како животно. Она што го спречува во тоа е соочувањето со минатото. Само историјата го отвора полето во кое поединецот треба да се соочи со својата општествена задача и може да се докаже преку своето етичко однесување. Конструктивно упатување на сегашноста е воспоставувана преку анализа и свесност за минатото.

Критиката на традиционалните пристапи на историчарите

Идејата дека целта на справувањето со историјата е да се илустрира валидноста на моралните учења и да бидат видени вдахнувачки или одвраќачки обрасци е широко распространета уште од античко време. Дури и во ренесансата, бројни автори го поддржале ова гледиште, вклучувајќи го и познатиот хуманист Џовани Понтано и учителот на Петриќ, Франческо Робортело. На овој начин, разгледувањето на историјата било ставено во служба на моралното образование и подредено на нејзините цели. Тоа го приближило поетот и реториката, кое треба да има за цел и образовно враќање. Дополнително, бил очекуван привлечен, забавен, книжевен наратив од историчарот, како и од поетот или говорникот. Како резултат на тоа, разликите помеѓу историското известување и измислената книжевност станале нејасни, на пример во говорите на државниците и генералите измислени од историчарите.

Петриќ ригорозно се спротивставил на овој начин на справување со историските материјали, кој бил вообичаен со илјадници години, иако на крајот, исто така, се стремел кон етичка цел и со ентузијазам ја потврди функцијата пример на големите личности од минатото. Како и неговите претходници, тој ја истакнал практичната употреба на историското знаење во граѓанскиот живот и пред се во политиката. Неговата новина, сепак, било тоа што тој наложувал на доследна поделба помеѓу наоѓање на вистината и морална инструкција или употреба, и го осуди секое украсување. Притоа, тој ги нападнал познатите историчари Тукидид и Ливиј, кои ги обвинил дека измислиле наводни говори кои никогаш не би биле одржани на ваков начин. Според неговиот концепт, поуките што треба да бидат извлечени од историјата се знаењето, кое не е посредувано преку реторичката јазична уметност, туку треба да биде стекнато со размислување и контемплација врз основа на фактите што ги положува историчарот.

Според тоа што Петриќ го сфаќал, концептот на историографијата, кој бил вообичаен уште од антиката, е засновано на спротивна врска со предметот на разгледување. Појдовната точка на неговите размислувања може да биде сумирана на следниов начин: Историчарите теоретски го признаваат идеалот дека историчарите треба да се обврзани да бидат непристрасни и строго да настојуват да искажуваат вистина. Сепак, очигледно е дека тоа речиси никогаш не е случај во пракса, бидејќи извештаите на историчарите се спротивни едни со други во безброј точки. Понатаму, постојат важни пречки за исполнување на тврдењето за вистината: Поради очигледната субјективност на сфаќањата и гледиштата и несоодветноста на традицијата заснована на изворот, историчарите имаат само многу ограничен пристап до историската стварност. Во најдобар случај, тие можат малку правилно да ги одредат резултатите од историските настани, додека околностите, заднината и причините остануваат во темнина. Вистинските односи се познати само на соодветните ликови, но им недостасува непристрасноста потребна за вистинито претставување. Само непристрасните очевидци се навистина сигурни, но такви известувачи обично не се и неможат да бидат достапни. Неутралниот историчар нема пристап до информациите што всушност би му биле потребни за неговиот труд.

За Петриќ, двигателот на мислата сега може да биде продолжен вака: Претставник на конвенционалното морализирачко, реторички разубавувачко претставување на историјата може да признае, поради споменатите слаби точки, дека чистата вистина мора да остане скриена. Сепак, тој ќе тврди дека се уште е можно грубо приближување. Еден човек треба да трпи да не може да ја осветли позадината. Оваа отстапка нема да му изгледа премногу сериозна, бидејќи од негово гледиште историската вистина и онака не е важна. Петриќ мисли дека историското знаење само по себе не вреди да биде стремено, туку само како средство за целта на поучување кое на крајот и служи на вистинската цел за добивање блаженство.

Тука доаѓа одлучувачкиот противаргумент, со кој Петриќ сака да го побие ставот што го напаѓа. Тоа гласи: морален поетски изум - како што се еповите на Хомер и Вергилиј - може да го направи посакуваниот морален принос, како и историско дело, вистината со ерсомика. Така, ако некој се откаже во пронаоѓањето на вистината и се држи само за образовниот ефект, разликата меѓу поезијата и историографијата е елиминирана. Историчноста ја губи својата суштинска вредност и со тоа историското истражување го губи своето значење. Тогаш може - според Петриќ - да биде правено без историски студии и наместо тоа да биде учено блаженство со какви било басни.

Концептот на истражување на научната историја

Петриќ се спротивставил на критиката на историјата со своето спротивно убедување, според кое единствена цел на историскиот истражувач е да ја запознае историската вистина и да ги пронајде фактите како придонес за „на добар начин“ (bene essere) е од значајна вредност. Според овој концепт, објективноста и сигурноста мора да бидат постигнати до степен што е возможен за човечкиот ум. Во таква работа не станува збор за стандарди на морал, не станува збор за добро или лошо. Оценувањето на она што се случи е важно, но тоа е на друга страница и треба да се направи во друг контекст, од друго гледиште. Петриќ ја отфрлил врската помеѓу филозофијата и историографијата, како на пример Полибиј; Според мислењето на Петриќ, историчарот не треба да филозофира за скриените причини за текот на историјата, туку само со фактите - вклучувајќи ги и препознатливите мотиви на ликовите.

Како предмет на историско научно истражување во оваа смисла, Петриќ ги определил документираните и запаметените постапки во светот на разумното во целост. Тој ги нарекол „ефекти“ (италијански: effetti), под што мислел на поединечните конкретни стварности со текот на времето. Тоа се единствените и случајните факти кои влегуваат преку сетилата и потоа се обработуваат од умот и се доделувани на нивните причини. Тие се ефекти за разлика од општите причини и чисто духовни услови со кои се занимава филозофијата. Делувањето на историчарот не е ограничена само на собирање и документирање на ефектите; туку може да користи и прецизно истражување за да ги утврди причините за нивното потекло, да ги препознае намерите и мотивите зад нив. Можноста за објаснување на емпириските историски факти каузално го оправдува тврдењето дека историското истражување е наука.

Според оваа дефиниција на истражувачкиот предмет, полето на работа на историчарот е универзалната историја на емпириски тоа што е пронајдено. Петриќ на тој начин се спротивставил на вообичаеното ограничување на постапките на луѓето и натамошното стеснување на видното поле на делата на кралевите, државниците и генералите. Од негова гледна точка, универзалната историја се протега и надвор од човечкиот свет до постапките во природата, односно природонауката. Тој, исто така, повикал на целосно вклучување на културната историја, односно интелектуални достигнувања, технички достигнувања, откритија на непознати земји и народи и историјата на поединечните имоти како што се занаетчиите, земјоделците и бродоградителите. За него, уставната историја заслужува посебно внимание. Секогаш треба да има прашување за причината за уставните измени. Петриќ ја сметал интелектуалната историја, која се занимава со идеи, идеи, мислења и ставови (concetti dell'animo), за поважна од историјата на делата. Покрај обичаите и обичаите, тој ги вклучил и производите како облека, конструкции и бродови, како и сите уреди произведени за работа и секојдневниот живот, како релевантни во однос на културната историја.

Петриќ, исто така, повикал да биде вклучена економската историја, која историчарите целосно ја занемариле. Без да биде земена во предвид економската и финансиската состојба на една држава, претставата за нејзината историја е празна и воздушна, бидејќи економијата е основа за животот на секоја заедница. Важни се прецизни информации за државниот буџет.

Друго поле за кое Петриќ се жалел досега е истражувањето на мирот. Тој забележал дека никогаш не слушнал за историја на мирот, иако особено оваа област ќе биде особено вредна тема.

Методот

Во однос на методот, Петриќ наложувал на јасни критериуми за изворна критика. Еден човек не треба да се потпира на некој воспоставен авторитет, туку да треба да провери сè сам. Дури и согласноста на информациите на неколку автори не е доказ за исправноста, може да биде и обична гласина. Најдобри извори се извештаите на историчари кои и самите биле вклучени во настаните. Сепак, тие би требало да бидат споредени со претставници од гледиште на противникот. Вторите, другите современи извештаи се релативно веродостојни. Трети извори се информации од автори кои пишувале за минатото, но на кои сепак треба да им биде дадена одредена количина на стручност бидејќи тие самите припаѓале на дотичните луѓе. Петриќ предупредил особено со историчарите кои известуваат за странски народи и се занимаваат со настани што биле одамна. Според Петриќ, вредноста на општите историски дела како што е Светската хроника лежи само во тоа што може да биде испитана обработката на составениот материјал од постари извори. Еден човек секогаш мора да се запраша каква стручност можел да има соодветниот известувач, до кој степен може да се очекува да биде непристрасен и што треба да биде кажано за неговите гаранти. Петриќевите аналистички извори се сметани за особено веродостојни, под услов да се во изворна, чиста верзија. Дополнително, треба да биде посветено должно внимание на текстовите создадени без намера за традиција, според терминологијата на современата историска наука.

Петриќ го споредил упадот на историчарот од околностите на дејството со причината за дејството со одвојување на поединечните слоеви, што постепено води до јадрото на темата. Ја користел и метафората на анатомот, која е слична на онаа на историчарот. Како анатом со телото, историчарот треба да се справи со дејството што го истражува. Секое дејство има главен лик (италијански: principal attore), чија причина мора да биде откриена со „сечење“ на материјата.

Приказната за иднината

Определувањето на предметот на истражување како целина на временските постапки го навело Петриќ да претпостави дека историското истражување дури може да биде проширено и во иднината. Тој сметал дека е суштински можно да биде напишана приказна за иднината, односно да бидат направени сериозни научни прогнози врз основа на признати закони. Заднината била неговото разбирање за уметноста на државникот, според кое таа се потпира на способноста да биде предвидено и да биде постигнато она што сè уште не е. Според тоа, владетелот овластен да го стори тоа ќе може да води евиденција за точно предвиденото. Тогаш приказната за иднината лежи во доменот на замисливото.

Воен систем

Петриќ посветил особено внимание на војската. Петриќ сметал дека е незадоволително да ги покаже воените сили на една држава само преку извештаи за битки, освојувања, опсади, победи или порази. Наместо тоа, неопходно е разбирање на воената организација. Потребно е прецизно познавање на структурата и управувањето со вооружените сили, оружје, муниција и плата.

Следејќи го Макијавели, Петриќ опширно ја критикувал употребата на странски платеници, чии недостатоци ги нагласил. Може да биде потпирано само на сила од граѓани и доброволци. Кобно е да биде занемарено сопственото вооружување и да биде откажано од илузијата дека мирот може да се одржи преку сојузи, преговори и плаќања наместо да биде обезбедено сопственото влијание. Верувањето дека непријателската инвазија може да биде запрена со тврдини е исто така сосема погрешно.

Петриќ ја истакнал пресудната улога на пешадијата, која обично е пресудна. Само во три битки - вклучувајќи ја и Битката кај Равена 1512 година - употребата на артилерија довела до одлука. Воглавно, изјавите на Петриќ за воена наука се одликуваат со потценување на артилеријата и аркебузата. Затоа, неговото дело „Воени напореди“ било застарени од техничка гледна точка штом се појавило. На крајот на краиштата, тој ја препознал вредноста на топовите во поморските битки и опсади.

Теорија на поезијата

Определувањето на предметот

Со својата поетска теорија, Петриќ се оградувал од традиционалните насоки, како што се античките дефиниции, така и од пристапите развиени во ренесансата. Петриќ пред сè се спротивставувал на поетиката на Аристотел. Неговиот протест бил насочен против сите конвенционални определби за природата и значењето на поезијата, кои наметнуваат формални или содржински ограничувања на поетското творештво и со тоа ги ограничуваат можностите за поетски дизајн. Прво и основно, Петриќ се спротивставил на тезите од антиката, преземена од влијателниот современ Аристотелов коментатор Лодовико Кастелветро, дека задачата на поетот е да имитира природни или историски факти. Кастелветро тврдел дека поезијата ја зема целата своја светлина од историјата. Тој верувал дека на поезијата и е потребен кредибилитет и затоа, барем во главната приказна, треба да претставува само односи и настани кои се во склад со природните постапки и кои можат да бидат замислени како историски факти. Петриќ се спротивставил на ова со неговиот концепт за универзална поезија, чија тематика го опфаќала божественото, како и човечкото и природното. Секој материјал може да биде предмет на поетско дизајнирање доколку е третиран поетски. Како формална дефиниција, Петриќ го прифатил само стиховниот облик. Стихот припаѓа на суштината на поезијата и ја разликува од прозата. Аристотеловата дефиниција за поезијата според нејзиниот наводен карактер како имитација е неупотреблива, бидејќи самиот Аристотел го користи поимот „имитација“ во различни значења.

Особеноста и функцијата на поезијата

Главен концепт на Петриќевата поетиката е „чудесното“, „прекрасното“, односно она што кај читателот предизвикува чудење или восхит бидејќи се издвојува од масата на обични, еднооблични и очигледни појави. Според сфаќањето на хуманистичкиот филозоф Петриќ, „чудесното“ е определувачка особина на поезијата, преку која таа содржински се дефинира. При определувањето на функцијата на ова чудесно нешто, има аналогија меѓу особеноста и положбата на човекот во космосот и посебната природа и задача на поезијата во културата. Според антрополошкото толкување вообичаено во ренесансното време, човекот стои како посредник и поврзувачки ентитет помеѓу светот на духовниот и оној на физичкиот. Ова му овозможува да го внесе духовното во физичкиот лик и исто така да го прикаже физичкото во духовното. Пренесувано е од една област во друга, преобразувајќи се и разобличувајќи се. За Петриќ, оваа улога на човекот во создавањето одговара на задачата на поезијата во областа на „уметноста“ (италијански: arte), човечките производи: поезијата на аналоген начин посредува меѓу чисто духовното и материјалното. Така воспоставената аналогија се протега и на факторот што го прави субјектот посредник онаков што е. Особеноста на човекот, која ја одредува неговата природа и од која произлегува неговата посебна положба, е духот (mente) или разумот. Она што е духот во однос на човекот е, според експлицитната изјава на Петриќ, „чудесното“ во поезијата. Како што разумот е универзалниот облик на човекот, која го сочинува како човек, така чудесното е специфичната особина што ја прави таква секоја песна. Ова, исто така, резултирало со аналогија по редоследот на рангирањето на оние кои работат: Како што вежбањето на разумот го става човекот над сите други живи суштества, така и јазичниот дизајн на „чудесното“ го издигнува поетот над сите други кои пишуваат текстови од секаков вид.

Одредувачкиот фактор е начелото на обликот на „чудесното“ на она што го дизајнира. Според тоа, неговата функција е споредлива со онаа на душата кај човекот. Исто како што душата продира и ги обликува сите делови на телото, „чудесното“ ја врши својата моќ за обликување на целата печат. Може да биде зборувано само за поезија каде ефективното присуство на чудесното е опипливо и на целиот производ му дава соодветен квалитет. Така, три аспекти го одредуваат поетското: прво, влијанието на неговото посебно начело на облик, второ, достоинството што одговара на високиот ранг на овој творечки начело и трето, универзалното присуство на начелото на обликот во она што го обликува. Ова резултира со потребата од стиховниот облик, бидејќи според проценката на Петриќ таа е единствениот јазичен облик што е соодветна на квалитетот на содржината што го овозможи „чудесното“.

Една од вообичаените конотации на чудесното во ренесансното време е тоа што не само што предизвикува чудење и восхит, туку и овозможува знаење со тоа што води во светот на новото и неверојатното. Според учењето на Петриќ од областа на поезијата, тоа се однесува на едно посебно битие, независна стварност, која поетот ја создал преку своето обликување (италијански: formazione). Особеноста на „чудесното“ во поезијата за хуманистичкиот мислител Петриќ е тоа што е покажувано во успешна мешавина (mescolanza) на познатото и непознатото. Еден поет може и треба да ги надмине границите на дозволеното од теоретичарите, тој треба свесно да ги занемарува нормите како имитација на природното и усогласеноста со нормалното животно искуство и да го вклучи необичното и неверојатното. Со оглед на тоа што на јавноста треба да и бидат претставени и познати и веродостојни ефекти, како и нови и неверојатни работи, авторот мора да меша спротивности, а неговото мајсторство на оваа задача ја покажува неговата уметност и способност. Поетскиот чин е одвиван на границата на битието и небитието, на можното и вистинското, на веродостојното и неверојатното, но не дозволува оваа граница да постои, туку на неверојатното му го дава „лицето“ на веродостојното и обратно. Успехот на ова мешање го создава „чудесното“ во производот, што го претвора во поезија.

Универзалната концепција на поетиката на Петриќ го исклучува стеснувањето на поетската продуктивност по еднострани стандарди. Претпочитањето за одредени модели како што е Хомер или трендови како што е петрарцизмот затоа не е можност.

Во Петриќевата поезија, особен нагласок е ставен на барањето дека целта на поезијата не треба да биде да создава афекти, да не маѓепса и да мами, туку да ја пренасочи душата на слушателот или читателот преку увидот што му се пренесува. Мешавината на познатото и непознатото, разбраното и неразбраното треба да создаде тензија кај читателот што го тера да прави да да сака да го разбере она што не е разбрано. Тоа треба да започне постапка на учење. Затоа, улогата на „чудесното“ како главно начело на дејството на поезијата не е израз на субјективистичката естетика на Петриќ или ориентација кон нерационалното; туку, тоа произлегува од дидактичката грижа на поезијата да донесе премин од незнаење кон знаење. Ова треба да се случи преку поттик за размислување.

Важна цел на поетиката на Петриќ е одбраната на Теоријата на вдахновението, според која значајните поети учествуваат во трансцендентната стварност и нивната продуктивност е плод на божественото вдахновение. Вдахновението е прикажана во „Поетски бес“ („furore poetico“), екстатичниот ентузијазам за поетска творба што може да биде објаснета само како резултат на влијанието на божеството. Забелешките на Петриќ се одговор на фундаменталната критика на ентузијазмот на аристотелецот Лодовико Кастелветро. Според мислењето на Кастелветро, „Поетски бес“ постои само во едно наивно популарно верување, кое е поттикнато од зависноста на поетот од самопотврдување и самомистификација. Според тоа, тоа е список на поети кои тврдат дека се бдахнати да стекнат престиж и слух. Спротивно на тоа, молбата на Петриќ се залага за автентичноста на емоциите. Се обидува да го поништи физиолошкото расудување на аристотелците, според кое „опсесијата“ на она што е запленето со „бес“ може да се толкува како симптом на темперамент. Сепак, според Петриќ, „бесот“ се појавувал само кај автори од минатите времиња, а не во петрархистичката поезија од неговото време. Успешните современи песни не се божествено вдахнати, туку производи на талент и уметност.

Љубовна теорија

Петриќ се појави и на полето на љубовната теорија како иноватор, најави „нова филозофија на љубовта“. Сепак, основните компоненти на неговиот концепт биле веќе познати, биле засновани на антички идеи или веќе биле претставени од други хуманисти. Учењето претставено во дијалозите на Платоновите „Гозба“ и „Федр“ послужи како почетна точка. Како и Платон, Петриќ ја гледал љубовта како наклонетост кон божествената убавина, која на душата и дава „крилја“ со кои може да се издигне до својот трансцендентен дом. Тоа била претстава позната на образована публика. Две други тези на хуманистот биле помалку конвенционални: тој тврдел дека љубовта не припаѓа на природата на човекот, туку доаѓа однадвор како несреќи, и дека сите видови љубов се од самата љубов, филаутијата. Сепак, ниту овие идеи не биле нови. Тие биле изнесени од Марио Екикола на почетокот на 16 век, а Аристотел веќе ја припишувал љубовта кон другите на самољубието.

Во тоа време, сепак, ова бил навлегувачки концепт, бидејќи ценењето на љубовта кон себе било невообичаено и навредливо за големите групи. Особено провокативно било тоа што христијанската љубов кон ближниот и љубовта кон Бога на верникот исто така биле толкувани како варијации на самољубието. Во платонската и стоичката, како и во христијанската традиција, самољубието било сметано за сомнително. Очигледно бил сомнежот за оправдување на себичност или епикурејски начин на размислување. Меѓутоа, тезата на Петриќ не била така замислена затоа што тој не го земал самољубието во смисла на себично претпочитање. Наместо тоа, Петриќ се осврнал и на еден аспект што ја надокнадува самореференцата: завидливоста на доброто што веќе била тематизирана од страна на филозофот Платон. Според Платоновото разбирање, тоа неизбежно предизвикува да се пренесе доброто алтруистичко. Вистинска новина било вметнувањето на сексуалноста во стариот концепт на искачувањето на љубовникот управуван од Ерос. Според конвенционалното платонско гледиште, Петриќ рекол дека човечката љубов започнува со гледањето на физичката убавина, а потоа се издигнува до духовната убавина на саканата личност, па така човек постепено се движи кон божествената љубов. Меѓутоа, за разлика од традицијата, хуманистичкиот теоретичар претпоставува дека еротиката потоа повторно се спушта на неколку нивоа до сензуалната љубов сè додека не го достигне дното и последното ниво, а тоа е физичката заедница. Петриќ на тој начин ја префрлил крајната точка на еротското движење од трансценденција кон сексуалност.

Следејќи ја платонската традиција, Петриќ на љубовта и дал и метафизичка и космолошка димензија. Тој во љубовта видел не само феномен на човечкиот свет, туку вистинско начело во космосот, за кој верувал дека е вдахнат. На космичко ниво, според неговата филозофија на љубовта, постои функцијата која ги држи заедно поединечните компоненти на светот како поврзувачка сила и да го обезбеди продолжение на битието. Според тоа, тоа е основата на постоењето на сите нешта. Нивното универзално присуство го проникнува целиот живот во универзумот. И овде првично е самољубие, затоа што Господ го создал созданието од љубов кон себе, а ги сака нештата затоа што се негови аспекти. Па тој се сака себеси во нив. Според тоа, како Божјиот образ, и човекот прво се сака себеси. Ова е предуслов за неговата љубов кон другите и особено кон Господ. Според ова сфаќање, секоја човечка или божествена љубов кон другите е самоопштење, која претпоставува дека љубовникот го потврдува сопственото битие и својот идентитет. Самољубието сфатено на овој начин е прикажување на единството како самореференца. Тогаш кога љубовта на поединецот ќе се сврти кон надворешниот свет, неговите напори за самоодржување се прошируваат таму. Освен тоа, самољубието е изворот и основата на сите човечки чувства, мисли и постапки, вклучително и религиозните. Позадината на овој концепт е убедувањето на Петриќ дека битието на секое битие има одлика со основната структура на односот кон себе. Во овој контекст, тој го измислил изразот на латински јазик, persentiscentia („самосвест“), со кој сакал да го опише искуството на останување еден со друг, имањето свесност за постојаниот самоидентитет.

Прием

Ран нов век

Насловната страница на изданието на Nova de universis philosophia отпечатено во Венеција, наводно во 1593 година, но дури по забраната на црквата од 1594 година.

По долг период на неуспех, Петриќ конечно успеал да стекне почит во науката, што за него покажува создавањето на две катедри на важни универзитети. Неговиот предлог да биде заменета аристотеловата програма со платонска во црковните образовни установи не бил слушнат од папата Климент VIII. Прекинот на двете катедри за платонската филозофија прилагодени на него по неговото заминување покажува дека неговата филозофија била сметала за застарена. Римската катедра била затворена во 1600 година.

Теоријата на Петриќ за природата и критиката на Аристотел биле силно прифатени кон крајот на 16 и 17 век, иако неговото главно дело било на индексот на забранети книги, од кој бил отстранет дури во 1900 година. Дури и во Италија, забраната за Nova de universis philosophia првично не можела да биде спроведена во целост: ново издание со погрешен датум 1593 година било појавено во Венеција, преправајќи се дека е веќе отпечатено пред забраната во 1594 година. Оваа испорака била распространета во протестантска Северна и Средна Европа, каде што во тоа време католичката осуда делувала како реклама.

Позитивен прием

Филозофијата на природата на Петриќ била добро прифатена од противаристотелијанските мислители кои сакале да ги користат неговите аргументи. Раниот примател бил англискиот природен филозоф Николас Хил, кој ги прифатил идеите на италијанскиот хуманист во неговата „Епикурејска филозофија“ („Philosophia Epicurea“) отпечатена во 1601 година, без да го именува. Пјер Гасенди (1592–1655), кој напишал книга против аристотелизмот сакал да напише, се откажал од својот проект кога ја открил Nova de universis philosophia. Концептот на Гасенди за просторот јасно го покажува влијанието на ова дело. Томазо Кампанела (1568–1639) позитивно ја примил Петриќевата теорија за начелата, Јан Амос Коменски (1592–1670) поврзана со неговата лесна метафизика. Пјер Бајл (1647–1706) ја ценел метафизиката и природните науки на венецијанскиот филозоф. Тој го сметал за важен мислител и рече дека делото Nova de universis philosophia ја открива многу восхитувачката длабочина на умот на нејзиниот автор. Главното дело на Петриќ исто така било ценето во 17 век од страна на платонистите од Кембриџ, особено од Хенри Мор, кој го напишал дополнително развиениот концепт на просторот претставен таму.

Дијалозите за историјата и нејзиното истражување наишле на значителен одзив. Превод на латински, De legendae scriptndaeque historiae ratione dialogi decem, бил појавен во Базел во 1570 година, еден од англиските апстрактни, Томас Блундвил, „Вистинскиот ред и метод на пишување и читање истории, „1574 година во Лондон. Концептот на Петриќ наиде на ентузијастичко одобрување од италијанскиот емигрант кој живее во Англија, Јакопо Аконсио, пријател на Блундевил. Бил преземен од Паоло Бени и Томазо Кампанела на почетокот на 17 век“.

Критички гласови

Бранителите на аристотелизмот како Теодоро Ангелучи и Јакопо Мацони биле меѓу современите противници на венецијанскиот платонист, но и Џордано Бруно, кој, како Петриќ, се борел против аристотелизмот, но не верувал во Discussiones peripateticae. Тој го опишал ова дело како педантно ѓубриво и жали што авторот обоил толку многу хартија со своите изливи. Подоцна, сепак, се чини дека Бруно донел поблага пресуда. Се вели дека рекол дека Петриќ бил недоверлив филозоф и дека сепак успеал како миленик на папата во Рим. Судејќи многу омаловажувачки Френсис Бејкон, помлад современик. Тој открил дека Петриќ неодамна изнел бесмислени и фантастични тврдења во состојба на презир.

Остри критики дошле од астрономска страна. Тихо Брахе се пожалил во писмо до Јоханес Кеплер во декември 1599 година дека неговата положба во Nova de universis philosophia била погрешно претставена. Ова е вистина; Петриќ го критикувал ставот на Брахе врз основа на неточно претставување од втора рака, бидејќи неговиот трактат за кометата од 1577 година не бил достапен за него. Потоа Кеплер насилно го нападнал Петриќ во неговата Apologia pro Tychone contra Ursum од 1600/1601 година, документ за одбрана на Тихо. Тој го обвинил дека не прави разлика помеѓу вистински и привидни движења. Сепак, критиката на Кеплер била заснована на фактот дека тој погрешно го разбрал моделот на Петриќ.

Неповолно мислење имал и Готфрид Вилхелм Лајбниц. Тој го опишал Петриќ како човек со значителен талент, но кој му го расипал умот читајќи ги пишувањата на „псевдоплатоничарите“. Под ова Лајбниц мислел пред се на неоплатоничарите од антиката. За него, Петриќ препознал дефекти во геометријата, но не можел да ги поправи.

Филозофот како дијалошка фигура

Писателот Анибале Ромеи го натерал Петриќ да се појави како дијалошка фигура во неговото дело „Discorsi“, кое било завршено во 1586 година. Таму венецијанскиот филозоф ја претставил својата космологија и теорија за убавина и учествува во спорот за честа, двобојот, благородништвото и богатството. На седмиот и последен ден од дијалозите, тој разговарал со искусниот дворјанин Џулио Чезаре Бранкачо дали треба да биде даден приоритет на филозофијата или воената служба.

Денешно време

Статуа на Петриќ во Црес, Хрватска.

Во многу богатата современа истражувачка книжевност, Петриќ често е препознаван како независен, иновативен мислител и неговата изведба е сметана за важна. Тоа се однесува на филозофските и книжевните теориски дела, на историската теорија и филолошката способност на хуманистот, но не и на неговите математички идеи. Хана-Барбара Герл го опишува како генијален мислител на вистинска ренесансната филозофија, кој има безусловна волја да го претстави методот и еднообличната објаснувачка основа за сè стварно. По пресудата на Томас Лајнкауф, тој бил најважниот платоничар на раниот нов век, по Марсилјо Фичино. Сепак, исто така било истакнувано дека неговата сила лежи во критикувањето на конвенционалното, а не во развојот на остварливи алтернативи. Во оваа смисла, Бенедето Кроче веќе се изразил во 1903 година.

Моделот на природна филозофија, пред се теоријата на просторот, добивал внимание и признание. Така, Ернст Касирер во 1911 година пресудил дека „Nova de universis philosophia“, заедно со главното дело на Телезјо, De rerum natura, биле најважниот обид за еднообразно и независно објаснување на природата во филозофијата во тоа време. Пол Оскар Крислер изразил широко распространето мислење кога во 1964 година изјавил дека има добри причини да биде вброен Петриќ меѓу природните филозофи кои „го отвориле патот за новата наука и филозофија на 17 век и новото време“. Како мислител на преодниот период, тој се обидел да развие систематско објаснување на физичкиот универзум на нов и изворен начин. Ова е мешавина од наука и шпекулации. Неговата работа и труд претставува голем обид за создавање систем, но во исто време открива голем број празнини и несогласувања.

Поетската теорија на хуманистот е сметана за исклучително достигнување, чија посебна положба во обемната книжевност во времето на „Петстотката“ на оваа тема е нагласена. Борбата на Петриќ против аристотеловата поетика е сметана за иновативна, иако мал последователен импулс кој тешко дека би можело да влијае на аристотеловото надвладение на оваа област во 17 и 18 век. Џорџ Сентсбери во 1902 година открил дека како книжевен критичар Петриќ бил два века пред своето време. Рајнер Стилерс ја истакнал високо развиената методолошка свест во 1988 година, што се одразува во внимателното разгледување на традицијата на Петриќ и неговото методично напредување од факти до теорија. Од друга страна, Бернард Вајнберг, кој го покренал обвинувањето за недоследност во 1961 година, и противаристотелите ја отфрлиле аргументацијата како невалидна.

Историската теорија е исто така високо ценета. На пример, Франц Лампрехт напишал во 1950 година дека Петриќ се наоѓа во средината на празен формализам, замрзнатиот начин на размислување „ја зачувува чистата основна идеја на хуманистичкиот поглед на светот“. Тој бил главен претставник на струјата, која „барал начин за посеопфатна и научно заснована концепција на историјата“. Во неговиот концепт, историјата за прв пат станала наука во современа смисла. Слични коментари биле дадени за пионерската улога на Петриќ во воспоставувањето на научно-историското истражување кај Џорџо Спини (1948), Ридигер Ланфештер (1972) и Томас Серен Хофман (2007). Томас Лајнкауф (2017) рекол дека Петриќ го имал веројатно најинтересниот и најхрабриот концепт на историјата во 16-тиот век.

Нагласена е трудољубивоста на хуманистичкиот изучувач, неговото темелно познавање на историјата на филозофијата и неговата прецизна текстуална работа. Сепак, критикувана му е пристрасноста, која понекогаш е сметана за фанатична, во неговите полемички напори да го побие Аристотел во сите области.

Постои општа согласност дека обидот на Петриќ да ја обнови геометријата бил неуспешен. Од математичко-историска гледна точка, откриено е дека тој всушност нашол слабост во Евклидовите Елементи“, но дека не можел да ја поправи со свој пристап. Неговиот дизајн на алтернатива на Евклидовата геометрија е веќе чекор наназад виден во античко време. Иако некои од релевантните претпоставки биле точни, неговиот астрономски поглед на светот исто така се покажал како несоодветен. Причината за овој неуспех во истражувањето е дадена како неговиот чисто филозофски пристап кон научните проблеми.

Различните импулси на Петриќ се различно одговорени на прашањето за класификацијата на интелектуалната историја. Некои истражувачи како Чезаре Васоли и Лина Болзони ги наоѓаат неговите идеи во средината на светот на идеите на „Петстотката“. Други, особено Џорџо Спини, Стефан Ото и Данило Агуци Барбаљи, го нагласуваат револуционерниот потенцијал на неговите тези, кои укажуваат надвор од ренесансата во иднината. Гледан е како експонент на еден епохален пресврт, предвесник на разумниот дискурс кој последователно зајакна и имал за цел научна прецизност. Каролин Хениг го наоѓа во зона на пресврт меѓу ренесансата и барокот и регистрира „протобарокни тежнеења“. Поради неговата филозофска ориентација, дури и неговата припадност кон ренесансниот хуманизам не е едногласно прифатена.

Галерија

• 
  „Перипатетичка дискусија“ (латински: „Discussionum peripateticarum“), прв том - насловна страница; објавено во Венеција во 1571 година
• 
  „Новата универзална филозофија“ (латински: „Nova de universis philosophia“) - насловна страница; објавено во Ферара во 1591 година
• 
  „Почетоците и започнувањето на универзалниот физички свет“ (латински: „Pancosmiae mundi corporei principia et constitutio“), осми том – насловна страница; Ферара, 1591 година

Поврзано

• Список на католичкосвештенички научници
• Список на Хрвати

Општи извори

• Саможивотопис на Петриќ Архивирано на 2 јули 2007 г.
• Франческо Патрици да Керсо (на Универзитетот во Источна Каролина)
• Франческо Патрици да Керсо (во енциклопедија за филозофија Стенфорд)
• Брикман, Б. Вовед во Новата универзална филозофија на Франческо Патрици. Њујорк, 1941 година.
• Роб, Н. Неоплатонизам на италијанската ренесанса. Лондон, 1935 година.
• Уго Балдини, Лин Спрут (уред.): Catholic Church and Modern Science. Documents from the Archives of the Roman Congregations of the Holy Office and the Index. Том 1: Sixteenth-Century Documents. Том 3. Libreria Editrice Ватикана, Рим 2009 година,ISBN 978-88-209-8288-1, стр. 2197–2264 (досието на постапките на Индексната конгрегација, вклучувајќи ги и стручните извештаи, како и писмата и изјавите од Петриќ)

Атрибуција

• Владимир Филиповиќ (уред.): Фране Петриќ: Десет дијалога о повијести. Čakavski Sabor, Пула 1980 (Della historia diece dialoghi, препечатување на изданието од Венеција од 1560 година со хрватски превод)
• Звонко Панџиќ (уред.): Franciscus Patricius: Discussiones Peripateticae. Препечатување на четиритомното издание Базел 1581 година (Извори и прилози за хрватската културна историја. Том 9). Böhlau, Келн 1999, ISBN 3-412-13697-2 (со вовед од уредникот)
• Ана Лаура Пулијафито Блеуел (уред.): Francesco Patricius: Della retorica dieci dialoghi. Конте, Лече 1994 година,ISBN 88-85979-04-1 (препечатување на изданието во Венеција од 1562 година)
• Томас Серен Хофман: Philosophy in Italy. An introduction to 20 portraits. Marixverlag, Визбаден 2007, ISBN 978-3-86539-127-8, стр. 293–304
• Пол Оскар Крислер: Eight philosophers of the Italian Renaissance. Petrarca, Valla, Ficino, Pico, Pomponazzi, Telesio, Patricius, Bruno. VCH, Вајнхајм 1986, ISBN 3-527-17505-9, стр. 95-108
• Томас Лајнкауф: Francesco Patricius (1529–1597). Во: Пол Ричард Блум (уред.): Renaissance philosophers. An introduction. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Дармштат 1999, стр. 173–187
• Dizionario Biografico degli Italiani. Рим: Istituto dell'Enciclopedia Italiana. 1960–2020. ISBN 978-8-81200032-6.

Изданија и преводи

Современи изданија и преводи

• Кристијане Хаберл: Di scienzia ritratto. Studies on the Italian dialogue literature of the Cinquecento and its epistemological requirements. Ars una, Нојрид 2001 година, ISBN 3-89391-115-4, стр. 137–214
• Сандра Пластина: Gli alunni di Crono. Mito linguaggio e storia in Francesco Patricius da Cherso (1529-1597). Rubbettino, Соверија Манели 1992, ISBN 88-728-4107-0
• Чезаре Васоли: Francesco Patricius da Cherso, Bulzoni, Рим 1989.

Препечатење на раните изданија

• Патричуза Кастели (уред.): Francesco Patricius, filosofo platonico nel crepuscolo del Rinascimento. Olschki, Фиренца 2002, ISBN 88-222-5156-3
• Томаш Нејешлеба, Пол Ричард Блум (уред.): Francesco Patricius. Philosopher of the Renaissance. Proceedings from The Center for Renaissance Texts Conference [24-26 April 2014]. Универзитет Палацкехо во Оломоуц, Оломоуц 2014, ISBN 978-80-244-4428-4 (на интернет)

Изданија од 16 век

• Di M. Francesco Patritio La città felice. Del medesimo Dialogo dell'honore Il Barignano. Del medesimo discorso della diversità de 'furori poetici. Lettura sopra il sonetto del Petrarca La gola e'l sonno e l'ociose piume. Џовани Грифио, Венеција 1553 година (на интернет)
• L'Eridano во nuovo verso heroico. Франческо де Роси да Валенца, Ферара 1557 (на интернет)
• Le rime di messer Luca Contile, divise in tre parti, con discorsi et argomenti di M. Francesco Patritio и M. Antonio Borghesi. Франческо Сансовино, Венеција 1560 (на интернет )
• Della historia diece dialoghi. Андреа Аривабене, Венеција 1560 (на интернет)
• Della retorica dieci dialoghi. Франческо Сенезе, Венеција 1562 година (на интернет)
• Discussionum Peripateticarum tomi IV. Пјетро Перна, Базел 1581 година (на интернет)
• La militia Romana di Polibio, di Tito Livio, e di Dionigi Alicarnaseo. Доменико Мамарели, Ферара 1583 (на интернет)
• Apologia contra calumnias Theodori Angelutii eiusque novae sententiae quod metaphysica eadem sint quae physica eversio. Доменико Мамарели, Ферара 1584 (на интернет)
• Della nuova Geometria di Franc. Patrici libri XV. Виторјо Балдини, Ферара 1587 (на интернет)
• Difesa di Francesco Patricius dalle cento accuse dategli dal Signor Iacopo Mazzoni. Виторјо Балдини, Ферара 1587.
• Risposta di Francesco Patricius a due opposizioni fattegli dal Signor Giacopo Mazzoni. Виторјо Балдини, Ферара 1587.
• Philosophiae de rerum natura libri II priores, alter de spacio physico, alter de spacio mathematico. Виторјо Балдини, Ферара 1587 (на интернет)
• Nova de universis philosophia. Бенедето Мамарели, Ферара 1591 (на интернет)
• Paralleli militari. Лујци Занети, Рим 1594 (прв дел од делото; на интернет)
• De paralleli militari. Party II. Гуљелмо Фачото, Рим 1595 година (на интернет)

Дополнителна книжевност

Општо споменување

• Лук Дајц: Space, Light, and Soul in Francesco Patricius's Nova de universis philosophia (1591). Во: Ентони Графтон, Ненси Сираиси (уред.): Natural particulars. Nature and the Disciplines in Renaissance Europe. MIT Press, Кембриџ (Масачусетс) 1999, ISBN 0-262-07193-2, стр. 139–169
• Курт Флаш: Battlefields of philosophy. Great controversy from Augustin to Voltaire. Klostermann, Франкфурт на Мајна 2008, ISBN 978-3-465-04055-2, стр. 275–291

Општи претставувања и студии на повеќе предметни области

• Лина Болцони: L'universo dei poemi possibili. Studi su Francesco Patricius da Cherso. Bulzoni, Рим 1980.
• Лук Дајц: Francesco Patricius da Cherso on the Nature of Poetry. Во: Luc Deitz u.a. (уред.): Neo-Latin and the Humanities. Essays in Honor of Charles E. Fantazzi (Essays and Studies. Том 32). Центар за реформациски и ренесансни студии, Торонто 2014, ISBN 978-0-7727-2158-7, стр. 179–205
• Каролин Хениг: Francesco Patriciuss Della Poetica. Renaissance literary theory between system poetics and metaphysics (Ars Rhetorica. Том 25). Lit, Берлин 2016, ISBN 978-3-643-13279-6.

Збирки на есеи

•  Chisholm, Hugh, уред. (1911). „Patrizzi, Francesco“ . Encyclopædia Britannica (11. изд.). Cambridge University Press.

Метафизика и природна филозофија

Историја и теорија на државата

• Паола Марија Аркари: Il pensiero politico di Francesco Patricius da Cherso. Zamperini e Lorenzini, Рим 1935.
• Франц Лампрехт: On the theory of humanistic historiography. Mensch and history with Francesco Patricius. Artemis, Цирих 1950.

Книжевни студии

• Danilo Aguzzi Barbagli (уред.): Francesco Patricius da Cherso: Della poetica . 3 volumes. Istituto Nazionale di Studi sul Rinascimento, Florence 1969-1971 (исто така го содржи Discorso della diversità de 'furori poetici во третиот том)
• Danilo Aguzzi Barbagli (уред.): Francesco Patricius da Cherso: Lettere ed opuscoli inediti. Istituto Nazionale di Studi sul Rinascimento, Florence 1975 (includes the writings on water management and the dialogue Il Delfino overo Del bacio '. Critical review: Lina Bolzoni:' 'A proposito di una recente edizione di inediti patriziani.' 'In:' 'Rinascimento.' 'Volume 16, 1976, стр. 133–156)
• Lina Bolzoni (уред.): La poesia e le "imagini de 'sognanti" (Una risposta inedita del Patricius al Cremonini). In: Rinascimento. том 19, 1979, стр. 171–188 (критичко издание на поетска теорија изјава од Петриќ)
• Lina Bolzoni (уред.): Il "Badoaro" di Francesco Patricius e l'Accademia Veneziana della Fama. In: Giornale storico della letteratura italiana. том 18, 1981, стр. 71–101 (издание со подробен вовед)
• Silvano Cavazza (уред.): Una lettera inedita di Francesco Patricius da Cherso. In: Centro di Ricerche Storiche - Rovigno: Atti. Том 9, 1978/1979, стр. 377–396 (Издание на писмо од Петриќ до Конгрегацијата за Индексот со подробен вовед и коментар од уредникот)
• Antonio Donato (преведувач): Italian Renaissance Utopias. Doni, Patricius, and Zuccolo. Palgrave Macmillan, Cham 2019, ISBN 978-3-030-03610-2, стр 61–120 (Англиски превод на La città felice)
• Alessandra Fiocca: Francesco Patricius e la questione del Reno nella seconda metà del Cinquecento: tre lettere inedite. In: Patriciusa Castelli (уред.): Francesco Patricius, filosofo platonico nel crepuscolo del Rinascimento. Olschki, Фиренца 2002, ISBN 88-222-5156-3, pp. 253–285 (издание на три писма од Петриќ од 1580 и 1581 година до војводата на Ферара)
• Francesco Fiorentino: Bernardino Telesio ossia studi storici su l'idea della natura nel Risorgimento italiano. Volume 2. Successori Le Monnier, Florenz 1874, стр. 375–391 (издание од писмото на Петриќ до Телезјо)
• Sylvie Laurens Aubry (преведувач): Francesco Patricius: Du baiser. Les Belles Lettres, Paris 2002, ISBN 2-251-46020-9 (француски превод)
• John Charles Nelson (уред.): Francesco Patricius: L'amorosa filosofia . Felice Le Monnier, Florence 1963
• Sandra Plastina (уред.): Tommaso Campanella: La Città del Sole. Francesco Patricius: La città felice. Marietti, Џенова 1996, ISBN 88-211-6275-3
• Anna Laura Puliafito Bleuel (уред.): Francesco Patricius da Cherso: Nova de universis philosophia. Materiali per un'edizione emendata. Olschki, Фиренца1993, ISBN 88-222-4136-3 (критичко издание на текстовите на Петриќ кои се создадени како дел од планираната ревизија на Nova de universis philosophia)
• Frederick Purnell (уред.): An Addition to Francesco Patricius's Correspondence. In: Rinascimento. Том 18, 1978, стр. 135–149 (издание на писмото од 1590 година)
• Thaddä Anselm Rixner, Thaddä Siber (преведувач): Life and Doctrine of Famous Physicists. Книга 4: Franciscus Patritius. Seidel, Сулцбах 1823 ( Превод на извадоци од Nova de universis philosophia, семрежно)
• Giovanni Rosini (уред.): Parere di Francesco Patricius in difesa di Lodovico Ariosto. In: Giovanni Rosini (уред.): Opere di Torquato Tasso. Том 10. Capurro, Пиза 1824, стр. 159-176
• Hélène Védrine (уред.): Patricius: De spacio physico et mathematico. Vrin, Париз 1996, ISBN 2-7116-1264-3 (француски превод со вовед)

Надворешни врски

• Della historia diece dialoghi Архивирано на 23 мај 2011 г. (во Imago Historiae)
• Денови на Фране Петриш во Црес, Хрватска, 13-17 јули 1997 г.
• Кратот животопис
• Книга на Фрањо Петриш од Жарко Дадиќ, хрватски академик, на WorldCat
• Книгата на Фрањо Петриш од Жарко Дадиќ во продажба
• Литература од или за Фране Петриќ во каталогот на Германската национална библиотека (германски)
• Works by Фране Петриќ на Германската дигитална библиотека (Deutsche Digitale Bibliothek)
• http://plato.stanford.edu/entries/patrizi/ / "" Stanford Encyclopedia of Philosophy