Википедија

Хорациј

Квинт Хорациј Флак (латински: Quintus Horatius Flaccus , 8 декември 65 п.н.е. - 27 ноември 8 п.н.е.) - римски поет.

Животопис

уреди

Хорациј се родил во градот Венузија, во областа Апулија, на границата со Луканија, како син на еден ослободен роб, а мајка му воопшто не ја споменува, можеби затоа што умрела млада. Неговиот татко бил сиромашен и имал скромен имот (macro pauper agello), но се трудел на Хорациј да му обезбеди добро образование. Основното образование, Хорациј го завршил кај некој Флавиј, „во која одеа синовите на големите центуриони“, а потоа тој и татко му се преселиле во Рим. Таму, татко му работел како коактор (инкасант на лицитациите), занимање кое не било ценето, но било добро платено, а Хорациј се здобил со одлично средношколско образование, посетувајќи настава кај повеќе педагози, меѓу кои бил и познатиот Луциј Орбилиј Пупил, кој се споменува како „Орбилиј што дава ќотек“ (plagosus Orbilius). Кај него, Хорациј ги читал „Одисеја“ (во превод на Лавиј Андроник) и „Илијада“. Сепак, главен воспитувач му бил неговиот грижлив татко.[1][2]

Во потрага по највисоко образование, Хорациј се преселил во Атина, каде студирал философија, т.е. „за да умеам доброто да го разликувам од лошото“ (ut vellem curvo dignoscere rectum). Таму го затекнала граѓанската војна, кога Марко Јуниј Брут пристигнал во градот и почнал да ги привлекува римските студенти со своите републикански идеи. Хорациј бил висок офицер во војската на Брут кого веројатно го придружувал во воениот поход во Мала Азија, а учествувал и во Битката кај Филипи (42 п.н.е.), во која републиканците биле поразени од војската на Марко Антониј и Октавијан Август.[3]

По завршувањето на граѓанската војна, неговиот имот во Венузија бил конфискуван и им бил поделен на воените ветерани. Уште повеќе, за време на неговото враќање, неговиот брод претрпел бродолом при што Хорациј едвај останал жив. Така, тој „со пресечени крилја, останувајќи без татковиот дом и имотот“ (me demisere Philippi decisis humilem pennis inopemque paterni et laris fundi) се вратил во Рим, каде добил амнестија и со последните пари успеал да стекне место во писарскиот еснаф, и тоа во финансиската струка (квестура). На таа служба останал сè додека во 38 година, најпрвин Вергилиј, а потоа и поетот Луциј Вариј Руф, го запознале со Мецена, кој по девет месеци го повикал кај себе и тогаш започнало нивното долгогодишно пријателство. Во 33 година, во замена за одземениот имот во Венузија, Хорациј добил (најверојатно од Мецена) мал имот во сабинските ридови, во близина на градот Вариј (денес, Виковаро), крај реката Тибар. На својот сабински имот (fundus Sabinus), Хорациј го поминал целиот свој живот, при што живеел повлечено и мирно, а единствениот значаен настан во неговиот живот се случил во 29 г. п.н.е., кога за малку ќе погинел кога во дворот на неговата куќа се урнало едно дрво.[4][5] Овој настан, тој го опеал во една своја песна, посветена на Мецена.[6] На имотот, тој читал, пишувал песни, добро се согласувал со робовите и со соседите, а одвреме-навреме го посетувале неговите моќни пријатели од Рим (негов голем пријател бил конзулот Сестиј).[5] Само понекогаш, тој се враќал во Рим, каде времето го минувал во прошетки по улиците и во разговори со обичните луѓе. Најмногу сакал да престојува во бањата Бајама, лечејќи се од ревматизмот.[7] Со помош на Мецена, Хорациј се поврзал со Октавијан Август, кој му го понудил местото на личен секретар.[5] Така, во едно писмо до Мецена, Октавијан Август вели: „... сакам нашиот Хорациј да го одвлечкам од тебе... па ќе ми помага во пишувањето писма.“ Со цел да ја задржи уметничката слобода, Хорациј ја одбил понудата, правдајќи се со лошото здравје. Оттука, одвреме-навреме, императорот продолжил да му врши благ притисок, пишувајќи му „ако ти гордо го презре моето пријателство, не мислам поради тоа кон тебе да заземам надмен став“ и „знај дека ти се лутам поради тоа што во повеќето твои записи (т.н. Sermones) не водиш разговор првенествено со мене. Случајно, да не мислиш дека на твоето добро име кај потомството, ако те сметаат за мој интимен пријател?“[8]

Хорациј бил образован човек и добро ги познавал хеленскиот јазик и книжевност, а имал познавања и од философијата. Тој имал независен дух и сакал да биде независен, за што сведочи одбивањето на понудата на царот Октавијан Август да му биде личен секретар. Неговата сакана девојка се викала Лудија.[9] Инаку, тој бил низок, дебел и со црна коса, која рано му побелела. На пример, во едно писмо до него, Октавијан Август пишува: „... иако ти недостига висина, телесниот волумен не ти недостига...“ Хорациј никогаш не се оженил, живеел скромно и бил претежно вегетаријанец.[10]

Творештво

уреди

Хорациј почнал да пишува уште во Атина, каде составувал стихови на грчки јазик. Потоа, по враќањето во Рим, почнал да пишува латински стихови, а според неговите зборови, „сиромаштијата, која ја буди смелоста, ме натера да правам стихови“ (paupertas inpulit audax, ut versus facerem). Така, благодарејќи на својата поезија, тој успеал да ги придобие богатите покровители.[4] Неговиот опус не е голем, но затоа пак е целосно сочуван и се состои од четири книги со лирска поезија и четири книги со сатири. На почетокот од поетската кариера, под влијание на големиот римски сатиричар Луцилиј и на хеленскиот јамбограф Архилох, Хорациј пишувал сатири и јамби. Подоцна, тој си поставил задача на римска почва да ја пренесе еолската лирика на Сафо и Алкеј, т.е. за разлика од неговите современици кои пишувале под влијание на хеленистичката (александриска) поезија, Хорациј бил под влијание на архајската хеленска традиција. Така, во текот на седум години пишувал лиркси песни по примерот на еолската мелика и во 23 п.н.е. веќе имал доволно песни за една збирка.[11]

 
Ѕидна поема во Лајден

Хорациј е автор на следниве дела:[12][13]

  • „Сатири“ (во две книги), кои самиот тој ги нарекувал „Разговори“ (Sermones), испеани во хексаметри, а посветени на Мецена. Во нив, тој ги критикувал негативните страни на општеството. Во 35 п.н.е., ја објавил првата книга „Сатири“ (10 песни, со вкупно 1.000 хексаметри) кои подоцна ги нарекувал козерии, т.е. лесни разговори (Sermones). Исто така, тие биле напишани и по примерот на дијатрибите (актуелни философски разговори) водени меѓу Бион и Бористен. Во 30 п.н.е., ја објавил втората збирка „Сатири“ (8 песни, со 1.000 хексаметри), која е позрела од првата (авторот не зборува во прво лице, развиен е дијалогот, итн.). Меѓутоа, самиот Хорациј не им придавал големо значење на своите Sermones и ги нарекувал „проза во стихови“ (musa pedestris).[11]
  • „Еподи“ (вкупно 17 песни со 600 стихови), т.е. кратки и долги лирски песни, кои тој ги нарекувал јамби. Во нив, по примерот на Архилох, тој напаѓа одделни личности. Оваа збирка е објавена околу 30 п.н.е., при што тој ги нарекувал пенсите „јамби“, но поради мешањето на кратките стихови (еподи) со долгите, подоцна целата збирка го добила името „Еподи“.[10]
  • „Песни“ (Carmina), т.е. 104 кратки и долги песни (објавени во четири книги кои содржат по 38, 20, 30 и 15 песни, соодветно), испеани во стилот на Сафо, Анакреонт и Алкеј, но во кои тој ја сочувал самостојноста. Станува збор за химни во кои се опеваат боговите и пријателите, како и пригодни песни и песни за виното. Тие се одликуваат со разум, совршена форма и звучен јазик. Од нив, особено се истакнуваат првите шест песни од третата книга (т.н. „Римски оди“). Првите три години биле напишани во текот на седум години и биле завршени во 23 п.н.е., додека четвртата книга била објавена веројатно во 13 п.н.е., а била напишана по убедување на Октавијан Август.[14]
  • „Писма“, т.е. „Посланија“ (Epistulae) во две книги, од кои првата содржи 20, а втората само три посланија. По „Песните“, Хорациј повторно им се вратил на дијатрибите и во 20 п.н.е. ја објавил првата збирка „Посланија“ составена од 20 песни, со вкупно 1.000 хексаметри, кои според содржината сосема малку се разликуваат од „Сатирите“. Во втората книга на „Посланијата“ (три песни со 1.000 хексаметри) тој се свртел кон философијата и во нив пишува за естетиката и за поетската уметност. Од нив се истакнува третото послание, кое набргу било издвоено како посебно дело, „За поетската уметност“ (De arte poetica) со 476 стихови, напишано под влијание на сличното дело на Неоптолем од Парион.[14] Неговите писма се сметаат за едно од врвните дела на римската книжевност.
  • „Столетна песна“ (Carmen saeculare) е химна во 19 строфи. Имено, со намера да го одбележи крајот на граѓанските војни и почетокот на новата ера на мирот, во 17 п.н.е., Октавијан Август сакал да го прослави Секуларниот празник (ludi saeculares), кој се празнувал на секои сто години. На Хорациј му припаднала честа да напише химна во која ги моли боговите да му дадат материјална благосостојба на римскиот народ. Празникот бил славен три дена и три ноќи со полна месечина, од 31 мај до 3 јуни, а химната ја пеел хор составен од 27 момчиња и 27 девојчиња. Во 1890 година, од реката Тибар била извадена камена плоча на која пишувало: carmen composuit Q. Horatius Flaccus. Тогаш, Хорациј се стекнал со голема слава и оттогаш тој бил сметан за „поет на римската лира“ (Romanae fidicen lyrae).[14]

Во своето време, Хорациј бил најголемиот римски поет. И тој самиот, во песната посветена на музата Мелпомена, ја опеал својата поетска слава: во неа, тој вели дека подигнал споменик потраен од камен, кого нема да го сотре ниту чекорот на времето; дека голем дел од него ќе остане во срцата на потомците и, на тој начин, никогаш нема да умре; дека од сиромашен човек станал голем; и дека прв во Римското Царство ја пренесол песната на Еолија.[15] Од неговите 104 лирски песни, 38 се напишани со алкејски а 26 во сафички строфи. Во тој поглед, Хорациј го надминал проблемот на оригиналноста, присутен во римската поезија и на хеленската форма ѝ дал своја содржина во духот на неговата животна философија. Навистина, во младоста, тој бил епикуреец (зашто му бил ученик на Филодем), но таа црта не е пресудна во неговото творештво од зрелата возраст и од староста. Според неговата меланхолија, песимизам и апатија, како и по паролата „Ништо да не се чудиш!“ (Nil admirari), тој е поблиску до етиката на Зеноновата „стоа“. Хорациј ја побарал утехата во поединечната слобода, во создавањето слобода во себе, во изолацијата и во апатијата. Затоа, неговата поезија е рационално студена и стоички мирна. Како човек кој се разочарал во животот и како пасивен републиканец, во својата поезија ги фалел минатите времиња (laudator temporis acti). Тој претставува еден вид пасивен стоички отпор кон монархијата и може да се смета за првиот предвесник на познатиот „сенаторски стоицизам“ во времето на царството.[16]

Рефлексивната лирика на Хорациј извршила големо влијание не само врз неговите современици, туку и врз поезијата во средниот и во новиот век: токму по примерот на Хорациј, Сенека почнал да пишува стоички дијатриби (разговори), само во проза, наместо во стихови; Плејадата во Франција и анакреонтичарите во Германија од него го позајмиле епикурејскиот хедонизам; класичарите ја зеле неговата „поезија на разумот“; а неговите мисли за поезијата и за драмата имале големо влијание врз Боало и биле прифатени како канони во времето на калсицизмот.[17][18] Неговиот придонес кон светската книжевност не е толку во оригиналноста на мотивот, туку во силата на изразот. Исто така, неговата поезија се одликува со јасна и прецизна версификација, како и со различност на јазикот. Така, во сатирите, тој употребува полународен јазик, додека во лирските песни пее со пуристичкиот јазик.[18]

Говорејќи за Хорациј, Гете вели дека тој бил над неговото време и сатирично и иронично ја прикажувал моралната расипаност.[19] Од друга страна, во романот „Наспроти“, францускиот писател Жорис-Карл Уисманс ја нарекува поезијата на Хорациј „слоновска елеганција“ и „дрдорење на очаен тронто што се умилкува со мрсни шеги... како некој стар кловн...“.[20]

Наводи

уреди
  1. ↑ Мирослав Марковић, „Квинт Хорације Флак“, во: Хорације, Одабране песме. Београд: Нолит, 1956, стр. 51-52.
  2. ↑ „Objašnjenja“, во: Rimska lirika. Beograd: Rad, 1964, стр. 105.
  3. ↑ Мирослав Марковић, „Квинт Хорације Флак“, во: Хорације, Одабране песме. Београд: Нолит, 1956, стр. 52.
  4. ↑ 4,0 4,1 Мирослав Марковић, „Квинт Хорације Флак“, во: Хорације, Одабране песме. Београд: Нолит, 1956, стр. 52-53.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 „Objašnjenja“, во: Rimska lirika. Beograd: Rad, 1964, стр. 108.
  6. ↑ Хорације, Одабране песме. Београд: Нолит, 1956, стр. 41.
  7. ↑ Мирослав Марковић, „Квинт Хорације Флак“, во: Хорације, Одабране песме. Београд: Нолит, 1956, стр. 53.
  8. ↑ Мирослав Марковић, „Квинт Хорације Флак“, во: Хорације, Одабране песме. Београд: Нолит, 1956, стр. 53-54.
  9. ↑ „Objašnjenja“, во: Rimska lirika. Beograd: Rad, 1964, стр. 107.
  10. ↑ 10,0 10,1 Мирослав Марковић, „Квинт Хорације Флак“, во: Хорације, Одабране песме. Београд: Нолит, 1956, стр. 55.
  11. ↑ 11,0 11,1 Мирослав Марковић, „Квинт Хорације Флак“, во: Хорације, Одабране песме. Београд: Нолит, 1956, стр. 55-56.
  12. ↑ „Kvint Horacije Flak“, во: Rimska lirika. Beograd: Rad, 1964, стр. 97-98.
  13. ↑ Jevrosima Drašković, „Razvitak rimske lirike“, во: Rimska lirika. Beograd: Rad, 1964, стр. 111.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Мирослав Марковић, „Квинт Хорације Флак“, во: Хорације, Одабране песме. Београд: Нолит, 1956, стр. 56-57.
  15. ↑ Хорације, Одабране песме. Београд: Нолит, 1956, стр. 50.
  16. ↑ Мирослав Марковић, „Квинт Хорације Флак“, во: Хорације, Одабране песме. Београд: Нолит, 1956, стр. 58-60.
  17. ↑ Jevrosima Drašković, „Razvitak rimske lirike“, во: Rimska lirika. Beograd: Rad, 1964, стр. 111-112.
  18. ↑ 18,0 18,1 Мирослав Марковић, „Квинт Хорације Флак“, во: Хорације, Одабране песме. Београд: Нолит, 1956, стр. 60.
  19. ↑ J. P. Ekerman, Razgovori sa Geteom: Poslednjih godina njegova života. Beograd: Rad, 1960, стр. 62.
  20. ↑ Карл Уисманс, Наспроти. Скопје: Темплум, 2011, стр. 44.

Надворешни врски

уреди
 
Викицитат има збирка цитати поврзани со:
 
Викиизвор
Викиизворот на латински има изворна содржина поврзана со оваа статија:
 
Викиизвор
Викиизворот на англиски има изворна содржина поврзана со оваа статија:
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Хорациј&oldid=4958639“