Википедија

Истражување на Марс

Планетата Марс се истражува од далечина со помош на вселенски летала. Сондите испратени од Земјата, започнувајќи од крајот на 20 век, дале големо зголемување на знаењето за Марс, кое е фокусирано првенствено на разбирање на неговата геологија и потенцијал за животна средина.[1] Инженерските меѓупланетарни патувања се комплицирани и истражувањето на Марс доживеало висока стапка на неуспех, особено во раните обиди. Околу 60% од сите вселенски летала наменети за Марс пропаднале пред да ги завршат своите мисии, а некои не успеале дури уште пред да започнат со своите набљудувања. Некои мисии наишле на неочекуван успех, како што се близнаците Марс Експлорејшн Ровер, Спирит и Опортјунити кои работеле со години надвор од нивните спецификаци.[2]

Активни мисии на Марс, од 1996 до денес α
Година Мисија
2021 11
 
2020 8
 
2019 8
 
2018 9
 
2017 8
 
2016 8
 
2015 7
 
2014 7
 
2013 5
 
2012 5
 
2011 4
 
2010 5
 
2009 5
 
2008 6
 
2007 5
 
2006 6
 
2005 5
 
2004 5
 
2003 3
 
2002 2
 
2001 2
 
2000 1
 
1999 1
 
1998 1
 
1997 2
 
1996 0

Сегашна состојба

уреди
 
Рачно нацртана карта од 19 век од Џовани Скијапарели и посвремена фотографска слика.

Од мај 2021, има три оперативни планетооди на површината на Марс, марсоодите Кјуриосити и Персеверанс, и двата управувани од вселенската агенција на Соединетите Американски Држави, НАСА, како и марсоодот Журонг, дел од мисијата Тјанвен-1 на кинеската Национална вселенска администрација (CNSA)[3][4]. Постојат осум орбитери што ја истражувале или ја истражуваат планетата: Одисеја на Марс, Марс Експрес, Орбитрален истражувач на Марс, Мангалијан, Мејвен, Егзомарс орбитер, орбитерот Тјанвен-1 и Мисијата Хоуп Марс, кои придонеле со огромни количини на информации за Марс. Стационарниот лендер Инсајт ја истражува длабоката внатрешност на Марс. Се планираат различни мисии за враќање на примероците за да се земат примероците добиени од марсоодот Персеверанс. Обидот за враќање на мисијата на марсовата месечина Фобос (Фобос-Грунт) пропаднал при лансирањето во 2011 година. Севкупно, во моментов има 13 сонди кои го истражуваат Марс, вклучувајќи го и хеликоптерот Инџинуити, кој проучува колку би била истрајноста на мисиите кои се спроведуваат на Марс.

Следните мисии кои се очекува да пристигнат на Марс се:

Марсовски систем

уреди
Главни статии: Марс, Марсова површина, Атмосфера на Марс, и Марсови месечини

Марс долго време е предмет на човечки интерес. Раните телескопски набљудувања откриле промени во бојата на површината кои се припишуваат на сезонската вегетација и очигледните линеарни одлики кои се припишуваат на интелигентниот дизајн. Понатамошни телескопски набљудувања откриле две месечини, Фобос и Дејмос, поларни ледени капи и одликата која денес е позната како Олимп, највисоката планина во Сончевиот Систем. Откритијата предизвикале дополнителен интерес за проучување и истражување на црвената планета. Марс е карпеста планета, како Земјата, која се формирала во исто време, но со само половина од пречникот на Земјата и со многу потенка атмосфера; има студена и пустинска површина.[5]

Еден начин на кој површината на Марс е категоризирана е со триесет „четириаголници“, при што секој четириаголник е именуван според истакната физиографска одлика во тој четириаголник.[6]

0°N 180°W / 0° СГШ; 180° ЗГД / 0; -180
 
 Clickable image of the 30 cartographic quadrangles of Mars, defined by the USGS.[7][8] Quadrangle numbers (beginning with MC for "Mars Chart")[9] and names link to the corresponding articles. North is at the top; 0°N 180°W / 0° СГШ; 180° ЗГД / 0; -180 is at the far left on the equator. The map images were taken by the Mars Global Surveyor.
( прегледај • [[Разговор за предлошка:{{{template}}}|разгов]] )

Почетни прозорци

уреди
 
Лансирање на вселенски летала и растојанието на Марс од Земјата во милиони километри

Почетните прозорци со минимална енергија за марсовска експедиција се случуваат во интервали од приближно две години и два месеци (конкретно 780 дена, орбиталниот период на планетата во однос на Земјата).[10] Покрај тоа, најниската достапна преносна енергија варира во приближно 16-годишен циклус.[10] На пример, минимумот се случил во 1969 и 1971 година, кој пак се искачил на врвот во доцните 1970-ти, и достигнал уште едно ниско ниво во 1986 и 1988 година.[10]

Можности 2013–2022[11][12]
Година Прозорец Вселенско летало (лансирано или планирано)
2013 ноември Мејвен, Орбитрална мисија на Марс
2016 март ЕксоМарс
2018 мај Инсајт
2020 јули–септември Мисија Хоуп Марс,
Тјанвен-1 и Zhurong rover,
Марс 2020 марсоод Персеверанс и хеликоптер Инџинуити
2022 август–ноември марсоод Розалинд Франклин
2024–2025 септември–мај Орбитерска мисија на Марс 2 (MOM-2)
EscaPADE

Минати и сегашни мисии

уреди
Лансирање до Марс
Декада
1960-ти
13
1970-ти
11
1980-ти
2
1990-ти
8
2000-ти
8
2010-ти
6
2020-ти
3

Започнувајќи од 1960 година, Советите лансирале серија сонди на Марс, вклучувајќи ги првите планирани прелетувања и слетувања (Марс 1962B).[13] Првото успешно прелетување на Марс било на 14-15 јули 1965 година, од страна на Маринер 4 на НАСА.[14] На 14 ноември 1971 година, Маринер 9 станала првата вселенска сонда која орбитирала околу друга планета кога влегла во орбитата околу Марс.[15] Количината на податоци вратени од сондите драстично се зголемила, главно поради користената подобрена технологијата.[13]

Први што стапиле во контакт со површината биле двете советски сонди: лендерот Марс 2 на 27 ноември и лендерот Марс 3 на 2 декември 1971 година — Марс 2 не успеал за време на спуштањето и Марс 3 околу дваесет секунди по првото меко слетување на Марс.[16] Марс 6 не успеал за време на спуштањето, но вратил некои оштетени атмосферски податоци во 1974 година.[17] Лансирањето на програмата Викинг на НАСА во 1975 година се состоела од два орбитери, секој со лендер кој успешно меко слетале во 1976 година. Викинг 1 останал оперативен шест години додека Викинг 2 три години. Слетувачите на Викинг ги пренеселе првите панорами во боја на Марс.[18]

Советските сонди Фобос 1 и 2 биле испратени на Марс во 1988 година за да го проучуваат Марс и неговите две месечини. Фобос 1 изгубил контакт на патот кон Марс. Фобос 2, додека успешно ги фотографирал Марс и Фобос, не успеал пред да биде поставен да ослободи две летала на површината на Фобос.[19]

Марс има репутација како тешка цел за истражување на вселената; Само 25 од 55 мисии до 2019 година, или 45,5%, биле целосно успешни, со уште три делумно успешни и делумно неуспешни. Сепак, од шеснаесет мисии од 2001 година, дванаесет биле успешни, а осум од нив сè уште се во функција.

Мисиите што завршиле предвреме по Фобос 1 и 2 (1988) вклучуваат (видете го делот Тешкотии со испитување за повеќе детали):

  • Марс обзервер (лансиран во 1992 година)
  • Марс 96 (1996)
  • Марсовски климатски орбитер (1999)
  • Марсовски поларен лендер (1999)
  • Нозоми (2003)
  • Бигл 2 (2003)
  • Фобос-Грунт со Јингхуо-1 (2011)
  • Лендер на Скијапарели (2016)

По неуспехот на Марс обзервер во 1993 година, Марсовскиот глобален геометар на НАСА постигнал орбита на Марс во 1997 година. Оваа мисија доживеала целосен успех, откако ја завршила својата примарна мисија за мапирање на почетокот на 2001 година. Контактот со сондата бил изгубен во ноември 2006 година за време на нејзината трета продолжена програма, поминувајќи точно 10 оперативни години во вселената. Марс Патфајндер на НАСА, кој го носел роботското истражувачко возило Соџурнер, слетало во Арес Валис на Марс во летото 1997 година, враќајќи многу слики.[20]Предлошка:Mars map indicating landersОрбитерот на НАСА за Одисеја на Марс, влегол во орбитата на Марс во 2001 година [21] Спектрометарските гама-зраци детектирале значајни количества на водород, или на реголит на Марс. Се смета дека овој водород е содржан во големи наслаги на воден мраз.[22]

Мисијата Марс Експрес на Европската вселенска агенција (ESA) стигнала до Марс во 2003 година. Го носел лендерот „Бигл 2“, за кој не се слушнало по ослободувањето и бил прогласен за изгубен во февруари 2004 година. Бигл 2 бил сместен во јануари 2015 година од камерата HiRise на Извидувачкиот орбитер на НАСА (MRO) кој безбедно слетал, но не успеал целосно да ги распореди своите сончеви плочи и антена.[23][24] На почетокот на 2004 година, тимот на Марс Експрес објавил дека орбитерот открил метан во атмосферата на Марс, потенцијален биопотпис. ЕСА го објавила во јуни 2006 година откривањето на поларната светлина на Марс од страна на Марс Експрес.[25]

Во јануари 2004 година, близнаците на НАСА за истражување на Марс со име Спирит (MER-A) и Опортјунити (MER-B) слетале на површината на Марс. И двата ги исполниле и ги надминале сите свои научни цели. Меѓу најзначајните научни сознанија се убедливите докази дека течна вода постоела во некое време во минатото на двете места за слетување. Марсовската ѓаволска прашина и ветровите повремено ги исчистиле сончевите плочи на двата марсооди, а со тоа го зголемиле и нивниот животен век.[26] Спирит марсоодот (MER-A) бил активен до 2010 година, кога престанал да испраќа податоци бидејќи се заглавил во песочна дина и не можел да се преориентира за да ги наполни батериите.[27]

На 10 март 2006 година, сондата на НАСА Марс, позната како Орбитрален истражувач на Марс (MRO) пристигнала во орбитата за да спроведе двегодишно научно истражување. Орбитерот почнал да го мапира теренот и времето на Марс за да најде соодветни места за слетување за претстојните мисии на лендерот. Риконисанс Орбитер ја снимил првата слика од серијата активни лавини во близина на северниот пол на планетата во 2008 година.[28]

Розета дошла до растојание од 250 км од Марс за време на неговото прелетување во 2007 година. Зора прелетала покрај Марс во февруари 2009 година.[29]

Феникс слетала на севернополарниот регион на Марс на 25 мај 2008 година.[30] Неговата роботска рака започнала со ископувања на почвата на Марс и присуството на воден мраз било потврдено на 20 јуни 2008 година [31][32] Мисијата завршила на 10 ноември 2008 година откако бил изгубен контактот.[33] Во 2008 година, цената на транспортираниот материјал од површината на Земјата на површината на Марс е околу 309.000 US $ по килограм.

Мисијата на Марсовската научна лабораторија била лансирана на 26 ноември 2011 година и го испорачала марсоодот Кјуриосити на површината на Марс на 6 август 2012 година. Тој е поголем и понапреден од Марс Експлорејшан Ровер, со брзина до 90 метри на час.[34] Експериментите вклучуваат ласерски хемиски семплер кој може да го заклучи составот на карпите на растојание од 7 метри.[35]

 
Дијаграм на Кјуриосити, кој слетал на Марс во 2012 година

Орбитерот Мејвен бил лансиран на 18 ноември 2013 година, а на 22 септември 2014 година влегол во ареоцентрична елиптична орбита, 150 километри над површината на планетата за да ја проучува нејзината атмосфера. Целите на мисијата вклучуваат одредување на атмосферата и водата на планетата, за кои се претпоставува дека некогаш биле значителни и изгубени со текот на времето.[36]

Индиската организација за вселенско истражување (ISRO) ја лансирала својата сонда Мангалијан (МОМ) на 5 ноември 2013 година, а била вметната во орбитата на Марс на 24 септември 2014 година. Индиската ISRO е четвртата вселенска агенција која стигнала до Марс, по советската вселенска програма, НАСА и ЕСА.[37] Индија успешно поставила вселенско летало во орбитата на Марс и станала првата земја што го сторила тоа во својот прв обид.[38]

Орбитерот Егзомарс пристигнал на Марс во 2016 година и го распоредил лендерот Скијапарели како тест лендер. Скијапарели паднал на површината, но ги пренесел клучните податоци за време на неговото спуштање со падобран, па тестот бил прогласен за делумно успешен.[39]

Преглед на мисиите

уреди

Следува краток преглед на истражувањето на Марс, ориентирано кон орбитерите и прелетувањата.

Рани советски мисии

уреди
Главни статии: Марс 1M, Марс 1, и Марсова програма
1960-тите
уреди
 
Вселенското летало Марс 1М

Помеѓу 1960 и 1969 година, Советскиот Сојуз лансирал девет сонди наменети да стигнат до Марс. Сите не успеале: три при лансирање; три не успеале да стигнат во орбитата блиску до Земјата; еден за време на согорувањето за да го стави вселенското летало во трансмарсовата траекторија; и два за време на меѓупланетарната орбита.

Програмата на Марс 1М била првата програма за меѓупланетарно истражување на советски беспилотни вселенски летала, која се состоела од две сонди лансирани кон Марс во октомври 1960 година, Марс 1960А и Марс 1960Б (исто така познат како Корабл 4 и Корабл 5). По лансирањето, пумпите од третата фаза на двата фрлачи не биле во можност да развијат доволно притисок за да започнат со палење, така што орбитата за паркирање на Земјата не била постигната. Леталото достигнало височина од 120 км пред повторното влегување.

Марс 1962А била мисија за прелетување на Марс, лансирана на 24 октомври 1962 година, а Марс 1962Б била прва мисија за слетување на Марс, лансирана кон крајот на декември истата година (1962). И двете мисии не успеале и се распаднале уште во Земјината орбита.

Првиот успех
уреди
Избрани советски сонди за Марс
Вселенско летало Исход од орбитер или прелетување Исход од лендерот
Марс 1 Неуспех Неуспех
Марс 2 Успех Неуспех
Марс 3 Делумен успех Делумен успех
Марс 4 Неуспех Н/П
Марс 5 Делумен успех Н/П
Марс 6 Успех Неуспех
Марс 7 Успех Неуспех
Фобос 1 Неуспех Не е распореден
Фобос 2 Делумен успех Не е распореден

Марс 1 (1962 Бета Ну 1), автоматско меѓупланетарно вселенско летало лансирано на Марс на 1 ноември 1962 година, била првата сонда од советската програма на Марс која постигнала меѓупланетарна орбита. Марс 1 требало да прелета покрај планетата на растојание од околу 11.000 км и да ја фотографира површината, како и да испрати податоци за космичкото зрачење, влијанието на микрометеороидите и магнетното поле на Марс, околината на зрачење, атмосферската структура и можните органски соединенија.[40][41] Биле одржани 61 радио преноси, првично во интервали од 2 дена, а подоцна во интервали од 5 дена, од кои биле собрани голем број меѓупланетарни податоци. На 21 март 1963 година, кога леталото било на растојание од 106.760.000 км од Земјата, на пат кон Марс, комуникациите престанале поради дефект на нејзиниот систем за ориентација на антената.[40][41]

Во 1964 година, двете советски лансирања на сонда, на Зонд 1964A на 4 јуни и Зонд 2 на 30 ноември, (дел од Зонд програмата ), резултирале повторно со неуспеси. Зонд 1964A доживеал неуспех при лансирањето, додека комуникацијата со Зонд 2 била изгубена на пат кон Марс по маневар во средината на патеката, на почетокот на мај 1965 година.

Во 1969 година, и како дел од советската програма на Марс, Советскиот Сојуз подготвил два идентични орбитери од 5 тони наречени М-69, наречени од НАСА како Марс 1969A и Марс 1969B. И двете сонди биле изгубени во компликации поврзани со лансирањето со новоразвиената ракета Протон.[42]

1970-тите
уреди

СССР имал намера да го има првиот вештачки сателит на Марс кој ќе ги победи планираните американски орбитери Маринер 8 и Маринер 9. Во мај 1971 година, еден ден откако Маринер 8 не функционирал при лансирањето и не успеал да стигне до орбитата, Космос 419 (Марс 1971С), тешка сонда на советската програма за Марс М-71, исто така не успеала при лансирањето. Ова вселенско летало било дизајнирано само како орбитер, додека следните две сонди на проектот М-71, Марс 2 и Марс 3, биле повеќенаменски комбинации на орбитер и лендер со мали планетооди кои одат на скии, и кои станале првите планети планетооди надвор од Месечината. Тие биле успешно лансирани во средината на мај 1971 година и стигнале до Марс околу седум месеци подоцна. На 27 ноември 1971 година, лендерот на Марс 2 паднал поради дефект на компјутерот и станал првиот вештачки објект што лдо површината на Марс. На 2 декември 1971 година, лендерот Марс 3 станал првото вселенско летало кое постигнало меко слетување, но неговиот пренос бил прекинат по 14,5 секунди.[43]

Орбитерите на Марс 2 и 3 испратиле назад релативно голем обем на податоци кои го покривале периодот од декември 1971 до март 1972 година, иако преносот продолжил до август. До 22 август 1972 година, по испраќањето податоци и вкупно 60 слики, Марс 2 и 3 ги завршиле своите мисии. Сликите и податоците овозможиле создавање на површински релјефни карти и дале информации за гравитацијата и магнетните полиња на Марс.[44]

Во 1973 година, Советскиот Сојуз испратил уште четири сонди на Марс: орбитерите Марс 4 и Марс 5 и комбинираните лендери Марс 6 и Марс 7. Сите мисии освен Марс 7 испраќале податоци, а најуспешен бил Марс 5. Марс 5 пренел само 60 слики пред губењето на притисокот, со кое неговата мисија била завршена. Лендерот Марс 6 пренесувал податоци за време на спуштањето, но не успеал поради удар. Марс 4 прелетал покрај планетата со опсег од 2200 км, враќајќи еден дел од сликите и податоците, што го сочинувало првото откривање на ноќната јоносфера на Марс.[45] Сондата Марс 7 се одвоила предвреме од носечкото возило поради проблем во работата на еден од системите на одборот и ја промашил планетата за 1,300 километри.

Маринер

уреди
Главни статии: Маринер, Маринер 4, Маринер 6 и 7, и Маринер 9
 
Првите снимки одблиску направени од Марс во 1965 година од Маринер 4

Во 1964 година, Лабораторијата за реактивен погон на НАСА направила два обиди да стигне до Марс. Маринер 3 и Маринер 4 биле идентични вселенски летала дизајнирани да го изведат првото прелетување на Марс. Маринер 3 бил лансиран на 5 ноември 1964 година, но обвивката што го обвиткувала леталото на нејзината ракета не се отворила правилно, со што мисијата била осудена на пропаст. Три недели подоцна, на 28 ноември 1964 година, Маринер 4 бил успешно лансиран.

Маринер 4 прелетал покрај Марс на 14 јули 1965 година, обезбедувајќи ги првите фотографии одблиску на друга планета. Сликите, кои постепено се репродуцирале на Земјата од мал магнетофон на сондата, покажале ударни кратери. Тој обезбедил радикално попрецизни податоци за планетата; површински атмосферски притисок од околу 1% од температурите на Земјата и дневните температури проценети на околу -100 °C (-148 °F). Не било откриени магнетно поле [46][47] или појаси на марсовско зрачење [48] Новите податоци значееле редизајн на тогаш планираните марсовски летачи и покажаале дека жив свет многу потешко би преживеал таму отколку што претходно се очекувало.[49][50][51][52]

 
Морски кратер

НАСА ја продолжила програмата Маринер со уште еден пар сонди за прелетување на Марс, Маринер 6 и 7. Тие биле испратени на следниот стартов прозорец и стигнале на планетата во 1969 година. За време на следниот прозорец за лансирање, програмата Маринер повторно претрпела загуба на една од сондите. Маринер 9 успешно влегол во орбитата на Марс, првото вселенско летало што некогаш го направило тоа, по неуспехот во времето на лансирање на неговиот сестрински брод, Маринер 8. Кога Маринер 9 стигнал до Марс во 1971 година, тој и два советски орбитери (Марс 2 и Марс 3) откриле дека е во тек бура од прашина на целата планета. Контролорите на мисијата го искористиле времето поминато во чекање да се расчисти бурата за да се одржи рандеву со сондата и фотографирање на Фобос. Кога бурата се расчистила доволно за површината на Марс, вратените слики претставувале значителен напредок во однос на претходните мисии. Овие слики биле првите кои понудиле подетални докази дека на планетарната површина некогаш течела течна вода. Тие, исто така, конечно ја откриле вистинската природа на многу одлики на марсовото албедо. На пример, Никс Олимпија била една од само неколкуте одлики што можеле да се видат за време на планетарната бура од прашина, откривајќи дека е највисоката планина (вулкан, поточно) на која било планета во целиот Сончев Систем, која подоцна била рекласификацирана и денес е позната како планината Олимп.

Викинг-програма

уреди
Главни статии: Викинг-програма, Викинг 1, и Викинг 2

Програмата Викинг ги лансирала вселенските летала Викинг 1 и Викинг 2 на Марс во 1975 година; Програмата се состоела од два орбитери и две летала - тие претставувале второто и третото вселенско летало што успешно слетале на Марс.

 
Викинг 1 (21 јули 1976).
 
Викинг 2 (5 септември 1976).
 
Викинг 2 (25 септември 1977).
 
Викинг 2 (18 мај 1979).
 
Зајдување на Сонцето (20 август 1976).

Примарните научни цели на мисијата на лендерот биле да се бараат биопотписи и да се набљудуваат метеоролошките, сеизмичките и магнетните својства на Марс. Резултатите од биолошките експерименти на лендерите Викинг остануваат неубедливи, со повторна анализа на податоците објавени во 2012 година, кои укажуваат на знаци на микробен живот на Марс.[53][54]

 
Поплавна ерозија кај Дромор.
 
Острови во форма на капка солза
 
 

Орбитерите на Викинг откриле дека големите поплави од вода издлабиле длабоки долини, еродирале жлебови во карпите и поминале илјадници километри. Области на разгранети потоци, на јужната полутопка, сугерираат дека некогаш таму паѓал дожд.[55][56][57]

Марс Патфајндер, марсоод Соџурнер

уреди
Главна статија: Марс Патфајндер
 
Соџурнер прави мерења со алфа-протонски рендгенски спектрометар на Јогиската карпа.

Марс Патфајндер е американско вселенско летало кое слетало на базна станица со марсоод на Марс на 4 јули 1997 година. Се состоело од лендер и мали роботски тркала со име Соџурнер, кој бил првиот марсоод што оперира на површината на Марс.[58][59] Покрај научните цели, мисијата Марс Патфајндер исто така била „доказ за концепт“ за различни современи технологии, како што е систем за слетување на воздушни перничиња и автоматско избегнување пречки, и двете подоцна искористени од Марс Експлорејшан Ровер.[58]

Марсовски глобален геометар

уреди
Главна статија: Марсовски глобален геометар
 
Олуците, слични на оние што се формираат на Земјата, се видливи на оваа слика од Mars Global Surveyor.

По неуспехот на орбитерот Марс обзервер на НАСА во 1992 година, НАСА го преуредила и лансирала Марсовскиот глобален геометар (МГС). Марсовскиот глобален геометар бил лансиран на 7 ноември 1996 година и влегол во орбитата на 12 септември 1997 година. По една и пол година скратување на својата орбита од елипса на кружна патека околу планетата, леталото ја започнало својата примарна мисија за мапирање во март 1999 година. Ја набљудувал планетата од мала надморска височина, речиси поларна орбита во текот на една целосна марсовска година, што е еквивалентно на речиси две Земјини години. Марсовскиот глобален геометар ја завршил својата примарна мисија на 31 јануари 2001 година и завршил неколку продолжени фази на мисијата.

Мисијата ја проучувала целата површина, атмосферата и внатрешноста на Марс и вратила повеќе податоци за црвената планета отколку сите претходни мисии на Марс заедно. Податоците се архивирани и остануваат јавно достапни.[60]

 
Колор-кодирана мапа на височина произведена од податоци собрани од Mars Global Surveyor што укажува на резултатот од поплавите на Марс.

Меѓу клучните научни наоди, Марсовскиот глобален геометар направил слики од долови и одлики на протоци што укажуваат на тоа дека можеби има моментални извори на течна вода, слични на водоносни слоеви, на или близу површината на планетата. Слични канали на Земјата се формираат од протечна вода, но на Марс температурата е нормално премногу студена, а атмосферата премногу тенка за да се одржи течна вода. Сепак, многу научници претпоставуваат дека течната подземна вода понекогаш може да се појави на Марс, да ги еродира доловите и каналите и да се собира на дното пред да замрзне и испари.

Откривањето на магнетометарот покажало дека магнетното поле на планетата не е глобално генерирано во јадрото на планетата, туку е локализирано во одредени области на кората. Новите податоци за температурата и снимките одблиску на марсовската месечина Фобос покажале дека неговата површина е составена од прашинест материјал најмалку 1 метар дебел, предизвикани од удари на метеороиди пред милион години. Податоците од ласерскиот висиметар на вселенското летало им ги дале на научниците нивните први 3-Д погледи на севернополарниот мраз на Марс.

Неисправниот софтвер поставен на возилото во јуни 2006 година предизвикало леталото да ги ориентира погрешно своите сончеви плочи неколку месеци подоцна, што резултирало со прегревање на батеријата и последователен дефект.[61] На 5 ноември 2006 година МГС изгубил контакт со Земјата.[62] НАСА ги завршила напорите за обновување на комуникацијата на 28 јануари 2007 година.[63]

Одисеја на Марс и Марс Експрес

уреди
Главни статии: Одисеја на Марс 2001 и Марс Експрес
 
Анимација на Одисеја на Марс од 24 октомври 2001 година до 24 октомври 2002 година
  Одисеја на Марс 2001 ·   Марс
 
Анимација на Марс Експрес од 25 декември 2003 година до 1 јануари 2010 година
  Марс Експрес ·   Марс

Во 2001 година, орбитерот на НАСА, Одисеја на Марс пристигнал на Марс. Неговата мисија била да користи спектрометри и снимки за да бара докази за мината или сегашната вода и вулканска активност на Марс. Во 2002 година, било објавено дека спектрометарот на гама-зраците и неутронскиот спектрометар на сондата откриле големи количества водород, што покажува дека има огромни наслаги на воден мраз во горните три метри од почвата на Марс на 60° географска широчина од јужниот пол.

На 2 јуни 2003 година, Марс Експрес од Европската вселенска агенција тргнал од космодромот Бајконур кон Марс. Леталото Марс Експрес се состои од орбитерот Марс експрес и стационарниот лендер „Бигл 2“. Лендерот носел уред за копање и најмал масен спектрометар создаден до денес, како и низа други уреди, со цел прецизно да се анализира почвата под правливата површина за да се бараат биосигнали и биомолекули.

Орбитерот влегол во орбитата на Марс на 25 декември 2003 година, а „Бигл 2“ влегол во атмосферата на Марс истиот ден. Сепак, обидите за контакт со лендерот не успеале. Обидите за комуникација продолжиле во текот на јануари, но Бигл 2 бил прогласен за изгубен во средината на февруари, а била покрената заедничка истрага од страна на Обединетото Кралство и ЕСА. Марс Експрес потврдил присуство на воден мраз и мраз со јаглерод диоксид на јужниот пол на планетата, додека НАСА претходно го потврдила нивното присуство на северниот пол на Марс.

Судбината на лендерот останала мистерија сè додека не била сместена недопрена на површината на Марс во серија снимки од Орбитралниот истражувач на Марс.[64][65] Сликите сугерираат дека два од четирите сончеви плочи на леталото не успеале да се распоредат, блокирајќи ја комуникациската антена на леталото. „Бигл 2“ е првата британска и прва европска сонда што постигнала меко слетување на Марс.

МЕР, Спирит и Опортјунити, Феникс

уреди
 
Поларна површина како што ја гледа лендерот Феникс.

Мисијата на НАСА за истражување на марсоодот (МЕР), започната во 2003 година, била роботска вселенска мисија во која учествувале два марсооди, Спирит (MER-A) и Опортјунити, (MER-B) кои ја истражувале геологијата на површината на Марс. Научната цел на мисијата била да бара и карактеризира широк опсег на карпи и почви кои имаат индиции за минатите водни активности на Марс. Мисијата била дел од Програмата на НАСА за истражување на Марс, која вклучува три претходни успешни слетувања: двата на програмата Викинг во 1976 година; и сондата Марс Патфајндер во 1997 година.

Орбитрален истражувач на Марс

уреди
 
Нишки на падините сликани од HiRise [66]

Орбитрален истражувач на Марс (MRO) е повеќенаменско летало дизајнирано да врши извидување и истражување на Марс од орбитата. Вселенското летало од 720 милиони американски долари било изградено од Локхид Мартин под надзор на Лабораторијата за реактивен погон, лансиран на 12 август 2005 година и влегло во орбитата на Марс на 10 март 2006 година.[67]

МРО содржи мноштво научни инструменти како што се камерата HiRISE, CTX камерата, CRISM и SHARAD. Камерата HiRISE се користи за анализа на формите на Марс, додека CRISM и SHARAD можат да детектираат вода, мраз и минерали на и под површината. Дополнително, МРО го отвора патот за претстојните генерации вселенски летала преку секојдневно следење на временските услови и условите на површината на Марс, пребарување на идни места за слетување и испробување на нов телекомуникациски систем што му овозможува да испраќа и прима информации со невидена бит-стапка, во споредба со претходните Вселенско летало на Марс. Преносот на податоци до и од вселенското летало се случува побрзо од сите претходни меѓупланетарни мисии заедно и му овозможува да служи како важен сателит за други мисии.

Розета и Зора

уреди
Главни статии: Розета (сонда) и Зора (сонда)

Вселенската сонда на ЕСА Розета, до кометата 67Р/Чурјумов-Герасименко полетала на 25 февруари 2007 година, во гравитациски маневар дизајнирана да го забави и пренасочи вселенското летало.[68]

Вселенското летало на НАСА, Зора, ја искористила гравитацијата на Марс во 2009 година за да ја промени насоката и брзината на својот пат кон Веста и ги испробувала камерите и другите инструменти[69]

Фобос-Грунт

уреди
Главна статија: Фобос-Грунт

На 8 ноември 2011 година, рускиот Роскосмос започнал амбициозна мисија наречена Фобос-Грунт. Се состоела од лендер кој имал за цел да извади примерок од месечината на Марс Фобос и да ја постави кинеската сонда Инхо-1 во орбитата на Марс. Мисијата Фобос-Грунт претрпела целосен прекин на контролата и комуникацијата кратко време по лансирањето и останала заглавена во нискоземската орбита, подоцна паѓајќи назад на Земјата.[70] Сателитот Инхо-1 и Фобос-Грунт претрпеле деструктивно повторно влегување на 15 јануари 2012 година, и конечно се распаднале над Тихиот Океан.[71][72][73]

Кјуриосити

уреди
Главна статија: Кјуриосити (ровер)
 
Поглед на Кјуриосити на подножјето на Еолида на 9 август 2012 година.

Мисијата на НАСА, Марсовската научна лабораторија, со својот марсоод наречен Кјуриосити, била лансирана на 26 ноември 2011 година,[74][75] и слетала на Марс на 6 август 2012 година на планината Еолида во кратерот Гејл. Роверот поседува инструменти дизајнирани да бараат минати или сегашни услови релевантни за минатото или сегашното населување на Марс.[76][77][78][79]

Мејвен

уреди
Главна статија: Мејвен

Мејвен на НАСА е орбитарска мисија за проучување на горната атмосфера на Марс.[80] Ќе служи и како комуникациски сателит за роботски летачи и марсооди на површината на Марс. Мејвен бил лансиран на 18 ноември 2013 година и стигнал до Марс на 22 септември 2014 година.

Мангалијан

уреди
Главна статија: Мангалијан

Орбитерската мисија на Марс, исто така наречена Мангалијан, била лансирана на 5 ноември 2013 година од страна на Индиската организација за вселенско истражување (ИСРО).[81] Успешно бил вметнат во орбитата на Марс на 24 септември 2014 година. Мисијата е технолошки демонстратор, а како второстепена цел, ќе ја проучува и атмосферата на Марс. Ова е прва мисија на Индија на Марс, а со неа ИСРО станала четвртата вселенска агенција која успешно стигнала до Марс по Советскиот Сојуз, НАСА (САД) и ЕСА (Европа). Таа, исто така, ја направила Индиската организација за вселенско истражување втората вселенска агенција која стигнала до орбитата на Марс при нејзиниот прв обид (првиот национален, по меѓународната ЕСА), а исто така и првата азиска земја која успешно испратила орбитер на Марс. Завршена е со рекордно низок буџет од 71 милиони долари,[82][83] што ја прави најмалку скапата мисија на Марс досега.[84]

Егзомарс и ЕДМ

уреди
Главни статии: Егзомарс и Скијапарели ЕДМ

Егзомарс е атмосферски истражувачки орбитер изграден во соработка помеѓу ЕСА и Роскосмос. Била вовлечена во орбитата на Марс на 19 октомври 2016 година за да се добие подобро разбирање за метанот (CH4CH4) и други гасови во трагови присутни во атмосферата на Марс кои би можеле да бидат доказ за можна биолошка или геолошка активност. Лендерот Скијапарели ЕДМ бил уништен при обидот да слета на површината на Марс.[85]

Инсајт

уреди
Главни статии: Инсајт (сонда) и Скијапарели ЕДМ

Во август 2012 година, НАСА ја започнала Инсајт, лендерска мисија вредна 425 милиони долари со сонда за проток на топлина и сеизмометар, за да ја одреди длабоката внатрешна структура на Марс.[86] Два прелетувачки CubeSat наречени МарКо биле лансирани со Инсајт на 5 мај 2018 година [87] за да обезбедат телеметрија во реално време, за време на влегувањето и слетувањето на Инсајт. CubeSats се одвоил од засилувачот Atlas V, 1,5 часа по лансирањето.[88][89][90] Инсајт слетал успешно на Марс на 26 ноември 2018 година.[91]

Хоуп

уреди

Обединетите Арапски Емирати ја лансирале мисијата Хоуп Марс, во јули 2020 година со јапонскиот засилувач H-IIA.[92] Успешно била ставена во орбитата на 9 февруари 2021 година. Ја проучува атмосферата и времето на Марс.

Тјанвен-1

уреди
Главна статија: Тјанвен-1

Тјанвен-1 е кинеска мисија, лансирана на 23 јули 2020 година. Вклучува орбитер, лендер и марсоод тежок 240 килограми.[93] Орбитерот бил ставен во орбитата на 10 февруари 2021 година. Роверот успешно слетал на 14 мај 2021 година и бил распореден на 22 мај 2021 година.[94]

Марс 2020, Персеверанс, Ингенити

уреди

Мисијата Марс 2020 од НАСА била лансирана на 30 јули 2020 година со ракетата на United Launch Alliance Atlas V од Кејп Канаверал. Се заснова на дизајнот на научната лабораторија на Марс. Научната носивост е фокусирана на астробиологијата.[95] Во него се вклучени роверот Персеверанс и хеликоптерот Ингенити. За разлика од постарите марсооди кои се потпирале на сончева енергија, Персеверанс се напојува со јадрен погон, за да преживее подолго од своите претходници во оваа сурова средина. Роверот со големина на автомобил тежи околу 1 тон, со роботска рака која достигнува околу 7 стапки, камери за зумирање, хемиски анализатор и дупчалка за карпи.[96][97]

По 293 милиони милји до Марс во текот на повеќе од шест месеци, Персеверанс успешно слетал на 18 февруари 2021 година. Неговата првична мисија е поставена за најмалку една марсовска година, или 687 Земјини денови. Ќе бара знаци на антички живот и ќе ја истражува површината на црвената планета.[98][99]

 
Мисии на НАСА на Марс (28 септември 2021)
(Персеверанс; Инџинуити; Инсајт; Одисеја; Мејвен; Кјуриосити; Орбитрален истражувач на Марс)

Од 19 октомври 2021 година, Персеверанс ги снимил првите звуци од Марс. Снимките се состојат од пет часа налети на марсовскиот ветар, звуци направени од тркалата на марсоодот кои крцкаат над чакалот и мотори што вртеат додека леталото ја движи раката. Звуците им даваат на истражувачите индиции за атмосферата, како на пример колку далеку патува звукот на планетата.

Идни мисии

уреди
  • Како дел од програмата Екзомарс, ЕСА и Роскосмос планираат да го испратат марсоодот Розалинд Франклин во 2022 година да бара докази за минат или сегашен микроскопски живот на Марс.[100] Лендерот за испорака на марсоодот се нарекува Казачок и ќе врши научни студии околу 2 години.
  • EscaPADE (Escape and Plasma Acceleration and Dynamics Explorers) на Универзитетот во Калифорнија, Беркли, е планирана мисија на орбитарот на Марс на НАСА со двојни вселенски летала за проучување на структурата, составот, варијабилноста и динамиката на процесите на магнетосферата и атмосферското бегство на Марс.[101] Орбитерите EscaPADE првично требало да бидат лансирани во 2022 година како секундарна носивост на Фалкон Хеви, заедно со мисиите Psyche и Janus, но сега ќе се манифестираат на различен лет, кој допрва треба да се утврди.[102]
  • Индиската ИСРО планира да испрати следна мисија во 2024 година;[103] мисија која се нарекува нарекува Орбитрален истражувач на Марс 2 (MOM-2) и ќе се состои од орбитер, а веројатно и марсоод.[104]

Предлози

уреди
  • Финско-рускиот концепт Марс МетНет ќе користи повеќе мали метеоролошки станици на Марс за да воспостави широко распространета мрежа за набљудување за да ја истражи атмосферската структура, физиката и метеорологијата на планетата.[105]
  • Марс-Грунт е концепт на руска мисија за да се донесе примерок од марсовска почва на Земјата.[106]
  • Тим на ЕСА-НАСА произвел архитектонски концепт со три лансирања за враќање на примерок од Марс. Соларно-електричниот погон би можел да дозволи враќање на примерокот за едно лансирање наместо три.[107]
  • SCIM ќе вклучи сонда која ја пасира горната атмосфера на Марс за да собере прашина и воздух за враќање на Земјата.[108]
  • JAXA работи на концепт на мисија наречен марсоод МЕЛОС, кој ќе бара биодокази за постоечки живот на Марс.

Други идни концепти на мисијата вклучуваат поларни сонди, авиони на Марс и мрежа од мали метеоролошки станици.[109] Долгорочните области на проучување може да вклучуваат цевки од лава на Марс, искористување на ресурсите и електронски носачи на полнење во карпите.[110][111]

Предлози за човечка мисија

уреди
 
Концепт за NASA Design Reference Mission Architecture 5.0 (2009).

Човечкото истражување на Марс е аспирација уште од најраните денови на модерната ракета; Роберт Х. Годард ја смета идејата да стигне до Марс како негова сопствена инспирација за проучување на физиката и инженерството на летот во вселената.[112] Предлози за човековото истражување на Марс се направени низ историјата на вселенското истражување; моментално постојат повеќе активни планови и програми за поставување луѓе на Марс во следните десет до триесет години, и владини и приватни, од кои некои се наведени подолу.

НАСА

уреди

Човечкото истражување од страна на Соединетите Американски Држави било идентификувано како долгорочна цел во Визијата за вселенско истражување објавена во 2004 година од тогашниот американски претседател Џорџ В. Буш.[113] Планираното вселенско летало Орион ќе се користи за испраќање човечка експедиција на Месечината на Земјата до 2020 година како отскочна штица за експедиција на Марс. На 28 септември 2007 година, администраторот на НАСА Мајкл Д. Грифин изјавил дека НАСА има за цел да испрати човек на Марс до 2037 година.[114]

На 2 декември 2014 година, директорот на мисијата за напредни системи и операции за човечки истражувања на НАСА Џејсон Крусан и заменик-соработник администратор за програми Џејмс Ројтнер објавиле пробна поддршка за Боингот „Достапен дизајн на мисијата на Марс“ вклучувајќи заштита од зрачење, центрифугална вештачка гравитација, репродукција во премин, и лендер што може да се врати.[115][116] Ројтнер сугерирал дека доколку дојде до соодветно финансирање, предложената мисија ќе се очекува на почетокот на 2030-тите.[117]

На 8 октомври 2015 година, НАСА го објавила својот официјален план за човечко истражување и колонизација на Марс, нарекувајќи го „Патувањето до Марс“. Планот функционира низ три различни фази кои водат до целосно одржлива колонизација.[118]

  • Првата фаза, која веќе е во тек, е фазата „Зависност од Земјата“. Оваа фаза продолжува со користење на Меѓународната вселенска станица до 2024 година; потврдување на технологиите за длабока вселена и проучување на ефектите од долготрајните вселенски мисии врз човечкото тело.
  • Втората фаза, „Терен за докажување“, се оддалечува од потпирањето на Земјата и се впушта во вселенскиот простор за повеќето нејзини задачи. Ова е моментот кога НАСА планира да се соочи со астероид, да испробува објекти за живеење во длабоката вселена и да ги потврди способностите потребни за човечко истражување на Марс. Конечно, третата фаза е транзиција кон независност од ресурсите на Земјата.
  • Последната фаза, фазата „Независност од Земјата“, вклучува долгорочни мисии на површината на Месечината кои ги користат површинските живеалишта кои бараат само рутинско одржување и собирање на ресурсите на Марс за гориво, вода и градежни материјали. НАСА сè уште цели кон човечки мисии на Марс во 2030-тите, иако независноста на Земјата може да потрае повеќе децении.[119]
 
Патување до Марс - наука, истражување, технологија.

На 28 август 2015 година, НАСА финансирала едногодишна симулација за проучување на ефектите од едногодишната мисија на Марс врз шест научници. Научниците живееле во био купола на планината Мауна Лоа на Хаваите со ограничена поврзаност со надворешниот свет и им било дозволено да излезат само ако носат вселенски одела.[120][121]

Во 2017 година, фокусот на НАСА се префрлил на враќање на Месечината до 2024 година со програмата Артемис, а по овој проект може да следи лет до Марс.

SpaceX

уреди

Долгорочната цел на приватната корпорација SpaceX е воспоставување рутински летови до Марс за да се овозможи колонизација.[122][123][124] За таа цел, компанијата развива Starship, вселенско летало способно за транспорт на екипажот до Марс и други небесни тела, заедно со неговиот засилувач СуперХеви. Во 2017 година, SpaceX ги објавил плановите да испрати два екипажа на Марс до 2022 година, по што ќе следат уште два лета без екипаж и два лета со екипаж во 2024 година.[123] Планирано е Starship да има носивост од најмалку 100 тони.[125] Ѕвездениот брод е дизајниран да користи комбинација на аеросопирање и погонско спуштање, користејќи гориво произведено од постројка на Марс (на самото место искористување на ресурсите ).[123] Од средината на 2021 година, програмата за развој на Starship забележала успешно испробување на неколку прототипови на Starship.[126]

Зубрин

уреди

Марс Директ, евтина човечка мисија предложена од Роберт Зубрин, основач на Mars Society, би користела тешки ракети од класата Сатурн V, како што е Арес V, за да ја прескокне орбиталната конструкција, рандевуто LEO и складиштата за гориво на Месечината. Изменетиот предлог, наречен „ Останување на Марс“, вклучува непосредно враќање на првите истражувачи имигранти (види Колонизација на Марс ).[127][128]

Тешкотии со испитување

уреди
 
Технологија Deep Space 2
Вселенското летало Марс 1988–1999 година
Вселенско летало Исход
Фобос 1 Неуспех
Фобос 2 Делумен успех
Набљудувач на Марс Неуспех
Марс 96 Неуспех
Марс Патфајндер Успех
Марсовски глобален геометар Успех
Марсовски климатски орбитер Неуспех
Поларен лендер на Марс Неуспех
Дип Спејс 2 Неуспех
Нозоми Неуспех

Предизвикот, сложеноста и должината на мисиите на Марс довеле до многу неуспеси во мисијата.[129] Високата стапка на неуспех на мисиите кои се обидуваат да го истражат Марс неформално се нарекува „Проклетството на Марс“ или „Марсовското проклетство“.[130] Фразата „Галактички Гул“ [131] или „Големиот галактички Гул“, се однесува на фиктивно вселенско чудовиште кое опстојува на Марс, а понекогаш се користи за да се „објаснат“ повторливите тешкотии.[132][133][134][135]

Две советски сонди биле испратени на Марс во 1988 година како дел од програмата Фобос. Фобос 1 работела нормално додека не се случила очекуваната комуникациска сесија на 2 септември 1988 година. Проблемот бил проследен до софтверска грешка, која ги деактивирала погоните со ставови на Фобос 1, предизвикувајќи сончевите низи на вселенското летало повеќе да не се насочени кон Сонцето, со што се трошат батериите на Фобос 1. Фобос 2 работел нормално во текот на фазите на крстарење и на орбиталното вметнување на Марс на 29 јануари 1989 година, собирајќи податоци за Сонцето, меѓупланетарната средина, Марс и Фобос. Непосредно пред последната фаза од мисијата - за време на која леталото требало да се приближи на 50 метри од површината на Фобос и да ослободи два летала, контактот со Фобос 2 бил изгубен. Мисијата завршила кога сигналот на вселенското летало не успеало повторно успешно да се добие на 27 март 1989 година. Утврдено е дека причината за дефектот е дефект на вградениот компјутер.

Само неколку години подоцна, во 1992 година, Марс обзервер, лансиран од НАСА, не успеал додека се приближуваал до Марс. Марс 96, орбитер лансиран на 16 ноември 1996 година од Русија не успеал, кога не се случило планираното второ согорување на четвртата фаза на блокот Д-2.[136]

По успехот на Марсовскиот глобален геометар и Марс Патфајндер, се случил уште еден бран на неуспеси во 1998 и 1999 година, при што јапонскиот орбитер Нозоми и Марсовскиот климатски орбитер на НАСА, како и Марсовскиот поларен лендер и Дип Спејс 2 претрпеле различни фатални грешки. Марсовскиот климатски орбитер бил забележан по мешањето на американските вообичаени единици со метричките единици, предизвикувајќи орбитерот да изгори додека влегувал во атмосферата на Марс.[137]

Европската вселенска агенција исто така се обидела да слета две сонди на површината на Марс; Бигл 2, лендер од британско производство, кој не успеал правилно да ги распореди своите соларни низи по допирот во декември 2003 година, и Скијапарели. Контактот со лендерот Скијапарели бил изгубен 50 секунди.[138] Подоцна било потврдено дека лендерот удрил во површината со голема брзина, најверојатно експлодирајќи.[139]

Библиографија

уреди
  • Марс – Потопла, влажна планета од Џефри С. Каргел (објавено јули 2004 година;ISBN 978-1-85233-568-7 )
  • Компактниот атлас на НАСА на Сончевиот Систем од Роналд Грили и Рејмонд Батсон (објавен јануари 2002 година;ISBN 0-521-80633-X )
  • Марс: Извештаи за мисијата на НАСА / уредено од Роберт Годвин (2000)ISBN 1-896522-62-9

Наводи

уреди
  1. ↑ Grotzinger, John P. (24 January 2014). „Introduction to Special Issue – Habitability, Taphonomy and the Search for Organic Carbon on Mars“. Science. 343: 386–387. Bibcode:2014Sci...343..386G. doi:10.1126/science.1249944. PMID 24458635.
  2. ↑ Society, National Geographic (2009-10-15). „Mars Exploration, Mars Rovers Information, Facts, News, Photos – National Geographic“. National Geographic. Архивирано од изворникот на 2017-11-02. Посетено на 2016-03-04.
  3. ↑ February 2021, Vicky Stein 08 (8 February 2021). „Tianwen-1: China's first Mars mission“. Space.com (англиски). Архивирано од изворникот 2021-02-25. Посетено на 2021-02-24.
  4. ↑ „China lands its Zhurong rover on Mars“. BBC. 2021-05-14. Архивирано од изворникот 2021-05-15. Посетено на 2021-05-14.
  5. ↑ Sheehan, William (1996). „The Planet Mars: A History of Observation and Discovery“. The University of Arizona Press, Tucson. Архивирано од изворникот на 2017-09-11. Посетено на 2009-02-15.
  6. ↑ „Online Atlas of Mars“. Ralphaeschliman.com. Архивирано од изворникот на May 5, 2013. Посетено на December 16, 2012.
  7. ↑ Morton, Oliver (2002). Mapping Mars: Science, Imagination, and the Birth of a World. New York: Picador USA. стр. 98. ISBN 0-312-24551-3.
  8. ↑ „Online Atlas of Mars“. Ralphaeschliman.com. Посетено на December 16, 2012.
  9. ↑ „PIA03467: The MGS MOC Wide Angle Map of Mars“. Photojournal. NASA / Jet Propulsion Laboratory. February 16, 2002. Посетено на December 16, 2012.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 David S. F. Portree, Humans to Mars: Fifty Years of Mission Planning, 1950–2000, NASA Monographs in Aerospace History Series, Number 21, February 2001. Available as NASA SP-2001-4521 Архивирано на 14 јули 2019 г..
  11. ↑ „D. McCleese, et al. – Robotic Mars Exploration Strategy“ (PDF). nasa.gov. Архивирано (PDF) од изворникот 23 January 2017. Посетено на 9 February 2017.
  12. ↑ „Launch windows to Mars between 2015 and 2025. The blue line shows the... | Download Scientific Diagram“. Архивирано од изворникот 2021-10-26. Посетено на 2021-10-26.
  13. ↑ 13,0 13,1 NASA PROGRAM & MISSIONS Historical Log Архивирано на {{{2}}}.. Mars.jpl.nasa.gov. Retrieved on 2012-08-14.
  14. ↑ „Mariner 4“. NSSDC Master Catalog. NASA. Архивирано од изворникот на 2018-09-04. Посетено на 2009-02-11.
  15. ↑ „Mariner 9: Overview“. NASA. Архивирано од изворникот на 2012-07-31.
  16. ↑ Mars 2 Lander – NASA Архивирано на {{{2}}}.. Nssdc.gsfc.nasa.gov. Retrieved on 2012-05-10.
  17. ↑ Mars 6 – NASA Архивирано на {{{2}}}.. Nssdc.gsfc.nasa.gov. Retrieved on 2012-05-10.
  18. ↑ „Other Mars Missions“. Journey through the galaxy. Архивирано од изворникот на 2006-09-20. Посетено на 2006-06-13.
  19. ↑ Sagdeev, R. Z.; Zakharov, A. V. (October 19, 1989). „Brief history of the Phobos mission“. Nature. 341 (6243): 581–585. Bibcode:1989Natur.341..581S. doi:10.1038/341581a0.
  20. ↑ „Mars Global Surveyor“. CNN- Destination Mars. Архивирано од изворникот на 2006-04-15. Посетено на 2006-06-13.
  21. ↑ „NASA's Mars Odyssey Shifting Orbit for Extended Mission“. NASA. October 9, 2008. Архивирано од изворникот на 2012-03-13. Посетено на 2008-11-15.
  22. ↑ Britt, Robert (March 14, 2003). „Odyssey Spacecraft Generates New Mars Mysteries“. Space.com. Архивирано од изворникот на 2006-03-15. Посетено на 2006-06-13.
  23. ↑ Pearson, Michael (16 January 2015). „UK's Beagle 2 lander spotted on Mars“. CNN. Архивирано од изворникот на 2015-01-17. Посетено на 2015-01-17.
  24. ↑ ESA Media Relations Division (February 11, 2004). „UK and ESA announce Beagle 2 inquiry“. ESA News. Архивирано од изворникот на 2012-01-30. Посетено на 2011-04-28.
  25. ↑ Bertaux, Jean-Loup; и др. (June 9, 2005). „Discovery of an aurora on Mars“. Nature. 435 (7043): 790–4. Bibcode:2005Natur.435..790B. doi:10.1038/nature03603. PMID 15944698.
  26. ↑ „Mars Exploration Rovers- Science“. MER website. NASA. Архивирано од изворникот на 2012-03-20. Посетено на 2006-06-13.
  27. ↑ „A Brief History of Mars Missions | Mars Exploration“. Space.com. Архивирано од изворникот на 2019-04-11. Посетено на 2016-03-04.
  28. ↑ „Photo shows avalanche on Mars“. CNN. Архивирано од изворникот на April 19, 2008. Посетено на 2008-03-04.
  29. ↑ Agle, D. C. (February 12, 2009). „NASA Spacecraft Falling For Mars“. NASA/JPL. Архивирано од изворникот на 2012-01-18. Посетено на 2009-12-27.
  30. ↑ „Mars Pulls Phoenix In“. University of Arizona Phoenix mission Website. Архивирано од изворникот на 2008-05-27. Посетено на 2008-05-25.
  31. ↑ „Phoenix: The Search for Water“. NASA website. Архивирано од изворникот на 2012-01-11. Посетено на 2007-03-03.
  32. ↑ „Frozen Water Confirmed on Mars“. UANews.org. 20 June 2008. Архивирано од изворникот на 2012-03-20. Посетено на 2008-08-24.
  33. ↑ Amos, Jonathan (November 10, 2008). „NASA Mars Mission declared dead“. BBC. Архивирано од изворникот на 2012-02-12. Посетено на 2008-11-10.
  34. ↑ „Mars Science Laboratory — Homepage“. NASA. Архивирано од изворникот на 2009-07-30. Посетено на 2012-08-25.
  35. ↑ „Chemistry and Cam (ChemCam)“. NASA. Архивирано од изворникот 2021-08-26. Посетено на 2012-08-25.
  36. ↑ Brown, Dwayne; Neal-Jones, Nancy; Zubritsky, Elizabeth (September 21, 2014). „NASA's Newest Mars Mission Spacecraft Enters Orbit around Red Planet“. NASA. Архивирано од изворникот на January 20, 2017. Посетено на September 22, 2014.
  37. ↑ Majumder, Sanjoy (5 November 2013). „India launches spacecraft to Mars“. BBC News. Архивирано од изворникот на 2014-02-07. Посетено на 2014-01-26. If the satellite orbits the Red Planet, India's space agency is the fourth in the world after those of the US, Russia and Europe to undertake a successful Mars mission
  38. ↑ „Isro's Mars mission successful, India makes history“. The Times of India. Архивирано од изворникот на 5 October 2014. Посетено на 13 December 2014.
  39. ↑ „ExoMars TGO reaches Mars orbit while EDM situation under assessment“. ESA press release. 19 October 2016. Архивирано од изворникот на 20 October 2016. Посетено на 19 October 2016.
  40. ↑ 40,0 40,1 Robbins, Stuart (2008). „"Journey Through the Galaxy" Mars Program: Mars ~ 1960–1974“. SJR Design. Архивирано од изворникот на 2014-02-04. Посетено на 2014-01-26.
  41. ↑ 41,0 41,1 Mihos, Chris (11 January 2006). „Mars (1960–1974): Mars 1“. Department of Astronomy, Case Western Reserve University. Архивирано од изворникот на 2013-10-13. Посетено на 2014-01-26.
  42. ↑ „NASA A Chronology of Mars Exploration“. Архивирано од изворникот на 2000-10-17. Посетено на 2007-03-28.
  43. ↑ Perminov, V.G. (July 1999). The Difficult Road to Mars – A Brief History of Mars Exploration in the Soviet Union. NASA Headquarters History Division. стр. 58. ISBN 978-0-16-058859-4.
  44. ↑ „NASA (NSSDC) Master Catalog Display Mars 3“. Архивирано од изворникот на 2019-05-14. Посетено на 2007-03-28.
  45. ↑ „NASA (NSSDC) Master Catalog Display Mars 4“. Архивирано од изворникот на 2017-02-27. Посетено на 2007-03-28.
  46. ↑ O'Gallagher, J.J.; Simpson, J.A. (September 10, 1965). „Search for Trapped Electrons and a Magnetic Moment at Mars by Mariner IV“. Science. New Series. 149 (3689): 1233–1239. Bibcode:1965Sci...149.1233O. doi:10.1126/science.149.3689.1233. PMID 17747452.
  47. ↑ Smith, Edward J.; Davis, L.; Coleman, Paul; Jones, Douglas (September 10, 1965). „Magnetic Field Measurements Near Mars“. Science. New Series. 149 (3689): 1241–1242. Bibcode:1965Sci...149.1241S. doi:10.1126/science.149.3689.1241. PMID 17747454.
  48. ↑ Van Allen, J.A.; Frank, L.A.; Krimigis, S.M.; Hills, H.K. (September 10, 1965). „Absence of Martian Radiation Belts and Implications Thereof“. Science. New Series. 149 (3689): 1228–1233. Bibcode:1965Sci...149.1228V. doi:10.1126/science.149.3689.1228. PMID 17747451. |hdl-access= бара |hdl= (help)
  49. ↑ Leighton, Robert B.; Murray, Bruce C.; Sharp, Robert P.; Allen, J. Denton; Sloan, Richard K. (August 6, 1965). „Mariner IV Photography of Mars: Initial Results“. Science. New Series. 149 (3684): 627–630. Bibcode:1965Sci...149..627L. doi:10.1126/science.149.3684.627. PMID 17747569.
  50. ↑ Kliore, Arvydas; Cain, Dan L.; Levy, Gerald S.; Eshleman, Von R.; Fjeldbo, Gunnar; Drake, Frank D. (September 10, 1965). „Occultation Experiment: Results of the First Direct Measurement of Mars's Atmosphere and Ionosphere“. Science. New Series. 149 (3689): 1243–1248. Bibcode:1965Sci...149.1243K. doi:10.1126/science.149.3689.1243. PMID 17747455.
  51. ↑ Salisbury, Frank B. (April 6, 1962). „Martian Biology“. Science. New Series. 136 (3510): 17–26. Bibcode:1962Sci...136...17S. doi:10.1126/science.136.3510.17. PMID 17779780.
  52. ↑ Kilston, Steven D.; Drummond, Robert R.; Sagan, Carl (1966). „A Search for Life on Earth at Kilometer Resolution“. Icarus. 5 (1–6): 79–98. Bibcode:1966Icar....5...79K. doi:10.1016/0019-1035(66)90010-8.
  53. ↑ Bianciardi, Giorgio; Miller, Joseph D.; Straat, Patricia Ann; Levin, Gilbert V. (March 2012). „Complexity Analysis of the Viking Labeled Release Experiments“. IJASS. 13 (1): 14–26. Bibcode:2012IJASS..13...14B. doi:10.5139/IJASS.2012.13.1.14.
  54. ↑ Klotz, Irene (12 April 2012). „Mars Viking Robots 'Found Life'“. DiscoveryNews. Архивирано од изворникот на 2012-04-14. Посетено на 2012-04-16.
  55. ↑ Matthews, Mildred S. (1 October 1992). Mars. University of Arizona Press. ISBN 978-0-8165-1257-7. Архивирано од изворникот на 11 January 2014. Посетено на 14 August 2012.
  56. ↑ Raeburn, P. (1998) "Uncovering the Secrets of the Red Planet Mars". National Geographic Society. Washington D.C. ISBN 0792273737.
  57. ↑ Moore, Patrick; Hunt, Garry (1 January 1997). The Atlas of the Solar System. Chancellor Press. ISBN 978-0-7537-0014-3. Архивирано од изворникот на 2014-01-03. Посетено на 2012-08-14.
  58. ↑ 58,0 58,1 Anderson, Charlene (August 1990). „The First Rover on Mars – The Soviets Did It in 1971“. The Planetary Report. Архивирано од изворникот на 2011-06-05. Посетено на 2012-04-05.
  59. ↑ December 4, 1996 – First successful Mars Rover – Sojourner – was launched Архивирано на 24 декември 2013 г.. Todayinspacehistory.wordpress.com (2007-12-04). Retrieved on 2012-08-14.
  60. ↑ „PDS Geosciences Node Data and Services: MGS“. Архивирано од изворникот на 2006-09-11. Посетено на 2006-08-27.
  61. ↑ Minkel, JR. „Human Error Caused Mars Global Surveyor Failure“. Scientific American. Архивирано од изворникот на 2018-11-29. Посетено на 2018-11-27.
  62. ↑ David, Leonard (21 November 2006). „Mars Global Surveyor Remains Silent, Feared Lost“. Space.com. Архивирано од изворникот на 2006-11-24. Посетено на 2007-04-01.
  63. ↑ Mars Global Surveyor Operations Review Board. „Mars Global Surveyor (MGS) Spacecraft Loss of Contact“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 2011-10-26. Посетено на 2012-02-15.
  64. ↑ Webster, Guy (16 January 2015). „'Lost' 2003 Mars Lander Found by Mars Reconnaissance Orbiter“. NASA. Архивирано од изворникот на 24 February 2017. Посетено на 16 January 2015.
  65. ↑ „Mars Orbiter Spots Beagle 2, European Lander Missing Since 2003“. The New York Times. Associated Press. 16 January 2015. Архивирано од изворникот на 2018-10-24. Посетено на 2015-01-17.
  66. ↑ „Catalog Page for PIA22240“. Архивирано од изворникот на 2020-07-29. Посетено на 2018-02-09.
  67. ↑ „"Spaceflight Now" MRO Mission Status Center“. Архивирано од изворникот на 11 June 2016. Посетено на 23 October 2016.
  68. ↑ „Europe set for billion-euro gamble with comet-chasing probe“. PhysOrg.com. 2007-02-23. Архивирано од изворникот на 2007-02-25.
  69. ↑ Malik, Tariq (February 18, 2009). „Asteroid-Bound Probe Zooms Past Mars“. Space.com. Архивирано од изворникот на 2010-03-27. Посетено на 2015-08-20.
  70. ↑ "Russia's failed Phobos-Grunt space probe heads to Earth" Архивирано на 17 мај 2018 г., BBC News (2012-01-14).
  71. ↑ "Phobos-Grunt: Failed Russian Mars Probe Falls to Earth" Архивирано на 1 јули 2020 г.. ABC News, January 15, 2012.
  72. ↑ "Phobos-Grunt: Failed probe likely to return late Sunday" Архивирано на 17 мај 2018 г.. BBC News (2012-01-15).
  73. ↑ Morris Jones (2011-11-17). "Yinghuo Was Worth It" Архивирано на 26 ноември 2013 г.. Space Daily. Retrieved 19 November 2011.
  74. ↑ „Mars Science Laboratory Launch“. 26 November 2011. Архивирано од изворникот на 2017-05-20. Посетено на 2011-11-26.
  75. ↑ „NASA Launches Super-Size Rover to Mars: 'Go, Go!'“. The New York Times. Associated Press. 26 November 2011. Посетено на 2011-11-26.
  76. ↑ USGS (16 May 2012). „Three New Names Approved for Features on Mars“. USGS. Архивирано од изворникот на 28 July 2012. Посетено на 28 May 2012.
  77. ↑ „'Mount Sharp' on Mars Compared to Three Big Mountains on Earth“. NASA. 27 March 2012. Архивирано од изворникот на 7 May 2017. Посетено на 31 March 2012.
  78. ↑ Agle, D. C. (28 March 2012). „'Mount Sharp' On Mars Links Geology's Past and Future“. NASA. Архивирано од изворникот на 6 March 2017. Посетено на 31 March 2012.
  79. ↑ „NASA's New Mars Rover Will Explore Towering 'Mount Sharp'“. Space.com. 29 March 2012. Архивирано од изворникот на 23 August 2016. Посетено на 30 March 2012.
  80. ↑ „NASA Selects 'MAVEN' Mission to Study Mars Atmosphere“. Nasa. Архивирано од изворникот на 2009-06-19. Посетено на 2009-09-20.
  81. ↑ „Mars Atmosphere and Volatile Evolution mission – MAVEN“. NASA. 2015-02-24. Архивирано од изворникот на 2019-02-26. Посетено на 12 June 2015.
  82. ↑ „India Successfully Launches First Mission to Mars; PM Congratulates ISRO Team“. International Business Times. 5 November 2013. Архивирано од изворникот на 4 March 2020. Посетено на 13 October 2014.
  83. ↑ Bhatt, Abhinav (5 November 2013). „India's 450-crore mission to Mars to begin today: 10 facts“. NDTV. Архивирано од изворникот на 20 October 2014. Посетено на 13 October 2014.
  84. ↑ Vij, Shivam (5 November 2013). „India's Mars mission: worth the cost?“. The Christian Science Monitor. Архивирано од изворникот на 5 July 2017. Посетено на 13 October 2014.
  85. ↑ Chang, Kenneth (19 October 2016). „ExoMars Mission to Join Crowd of Spacecraft at Mars“. The New York Times. Архивирано од изворникот на 19 October 2016. Посетено на 19 October 2016.
  86. ↑ „InSight: Mission“. Mission Website. NASA's Jet Propulsion Laboratory. Архивирано од изворникот на 11 January 2012. Посетено на 7 December 2011.
  87. ↑ Chang, Kenneth (5 May 2018). „NASA's Mars InSight Mission Launches for Six-Month Journey“. The New York Times. Архивирано од изворникот на 19 May 2019. Посетено на 7 May 2018.
  88. ↑ „NASA Prepares for First Interplanetary CubeSat Mission“. 2015-06-12. Архивирано од изворникот на 2015-06-15. Посетено на 2015-06-12.
  89. ↑ „The CubeSat Era in Space“. Jet Propulsion Laboratory. Архивирано од изворникот на 2015-08-12. Посетено на 2015-08-20.
  90. ↑ „InSight“. 2015-02-23. Архивирано од изворникот на 2015-06-13. Посетено на 2015-06-12.
  91. ↑ Chang, Kenneth (26 November 2018). „Mars InSight Landing: Follow NASA's Return to the Red Planet - The NASA spacecraft will arrive at the red planet today and attempt to reach its surface in one piece“. The New York Times. Архивирано од изворникот на 21 May 2019. Посетено на 26 November 2018.
  92. ↑ Gray, Tyler (26 April 2020). „UAE-built Mars orbiter arrives at launch site ahead of July liftoff“. NASASpaceFlight. Архивирано од изворникот на 28 April 2020. Посетено на 26 April 2020.
  93. ↑ Jones, Andrew (24 April 2020). „China's Mars mission named Tianwen-1, appears on track for July launch“. SpaceNews. Архивирано од изворникот на 6 November 2021. Посетено на 2 May 2020.
  94. ↑ „China lands its Zhurong rover on Mars“. BBC. 2021-05-14. Архивирано од изворникот на 2021-05-15. Посетено на 2021-05-14.
  95. ↑ NASA Announces Mars 2020 Rover Payload to Explore the Red Planet as Never Before Архивирано на {{{2}}}.. July 31, 2014.
  96. ↑ „Perseverance rover“. usatoday.com. Архивирано од изворникот на 19 February 2021. Посетено на 20 Feb 2021.
  97. ↑ „NASA lands Perseverance rover on the Mars surface“. cnbc.com. 18 February 2021. Архивирано од изворникот на 19 February 2021. Посетено на 20 Feb 2021.
  98. ↑ „TNASA's Perseverance rover lands on Mars“. foxnews.com. 18 February 2021. Архивирано од изворникот на 18 February 2021. Посетено на 18 Feb 2021.
  99. ↑ „The most advanced robot ever sent to Mars has landed successfully“. Space.com. 18 February 2021. Архивирано од изворникот на 18 February 2021. Посетено на 18 Feb 2021.
  100. ↑ „Money Troubles May Delay Europe-Russia Mars Mission“. Agence France-Presse. Industry Week. 15 January 2016. Архивирано од изворникот на 2020-02-01. Посетено на 2016-01-16.
  101. ↑ „EscaPADE A, B (SIMPLEx 4)n“. Agence France-Presse. Guntr's Space Page. Архивирано од изворникот на 2021-03-03. Посетено на 2021-04-07.
  102. ↑ „Mars smallsat mission bumped from launch“. SpaceNews. SpaceNews. 18 September 2020. Посетено на 2021-04-07.
  103. ↑ Jatiya, Satyanarayan (18 July 2019). „Rajya Sabha Unstarred Question No. 2955“ (PDF). Посетено на 30 August 2019.[мртва врска][мртва врска] Alt URL Архивирано на 13 септември 2020 г.
  104. ↑ „India eyes a return to Mars and a first run at Venus“. Science. 17 February 2017. Архивирано од изворникот на 23 March 2017. Посетено на 1 May 2017.
  105. ↑ Harri, A. M.; Schmidt, W.; H., Guerrero; Vasquez, L. (2012). „Future Plans for MetNet Lander Mars Missions“ (PDF). Geophysical Research Abstracts. 14 (EGU2012–8224): 8224. Bibcode:2012EGUGA..14.8224H. Архивирано од изворникот (PDF) на 6 August 2020. Посетено на 18 February 2014.
  106. ↑ Day, Dwayne A. (2011-11-28). „Red Planet blues“. The Space Review. Архивирано од изворникот на 2012-04-19. Посетено на 2012-01-16.
  107. ↑ Oh, David Y. et al. (2009) Single Launch Architecture for Potential Mars Sample Return Mission Using Electric Propulsion. JPL/Caltech.
  108. ↑ Jones, S.M. et al. Mars Sample Return at 6 Kilometers per Second: Practical, Low Cost, Low Risk, and Ready Архивирано на {{{2}}}.. Ground Truth from Mars: Science Payoff from a Sample Return Mission, held April 21–23, 2008, in Albuquerque, New Mexico. LPI Contribution No. 1401, pp. 39–40.
  109. ↑ Planetary Science Decadal Survey Mission & Technology Studies Архивирано на 18 декември 2017 г.. Sites.nationalacademies.org. Retrieved on 2012-05-10.
  110. ↑ Decadal Survey Document Listing: White Papers Архивирано на 14 мај 2013 г. (NASA)
  111. ↑ Balloons – NASA Архивирано на 12 август 2012 г.. Mars.jpl.nasa.gov. Retrieved on 2012-05-10.
  112. ↑ Stern, David. „Robert Goddard and His Rockets“. NASA Goddard Space Flight Center. Архивирано од изворникот на 17 March 2020. Посетено на 21 November 2019.
  113. ↑ Britt, Robert (19 September 2005). „When do we get to Mars?“. Space.com FAQ: Bush's New Space Vision. Архивирано од изворникот на 2006-02-09. Посетено на 2006-06-13.
  114. ↑ „NASA aims to put man on Mars by 2037“. AFP. Архивирано од изворникот на 2012-03-12. Посетено на 2012-08-12.
  115. ↑ K.Klaus, M. L. Raftery and K. E. Post (2014) "An Affordable Mars Mission Design" Архивирано на 7 мај 2015 г. (Houston, Texas: Boeing Co.)
  116. ↑ M. L. Raftery (May 14, 2014) "Mission to Mars in Six (not so easy) Pieces" Архивирано на 6 ноември 2021 г. (Houston, Texas: Boeing Co.)
  117. ↑ NASA (December 2, 2014) "NASA's Journey to Mars News Briefing" Архивирано на 17 мај 2015 г. NASA TV
  118. ↑ Mahoney, Erin (2015-09-24). „NASA Releases Plan Outlining Next Steps in the Journey to Mars“. NASA. Архивирано од изворникот на 2015-10-12. Посетено на 2015-10-12.
  119. ↑ „NASA's Journey To Mars: Pioneering Next Steps in Space Exploration“ (PDF). www.nasa.gov. NASA. October 8, 2015. Архивирано од изворникот (PDF) на October 11, 2015. Посетено на October 10, 2015.
  120. ↑ James Griffiths (29 August 2016). „Mars simulation crew 'return to Earth' after 365 days in isolation“. CNN. Архивирано од изворникот на 2016-08-29. Посетено на 2016-08-29.
  121. ↑ Slawson, Nicola; agencies (2016-08-28). „Mars scientists leave dome on Hawaii mountain after year in isolation“. The Guardian (англиски). ISSN 0261-3077. Архивирано од изворникот на 2016-08-28. Посетено на 2016-08-29.
  122. ↑ Kenneth Chang (September 27, 2016). „Elon Musk's Plan: Get Humans to Mars, and Beyond“. The New York Times. Архивирано од изворникот на March 12, 2018. Посетено на September 18, 2019.
  123. ↑ 123,0 123,1 123,2 „Making Life Multi-planetary - RELAYTO/“. RELAYTO/ (англиски). 2018. Архивирано од изворникот на 2018-04-05. Посетено на 2019-09-18.
  124. ↑ Shontell, Alyson. „Elon Musk Decided To Put Life On Mars Because NASA Wasn't Serious Enough“. Business Insider. Архивирано од изворникот на April 1, 2019. Посетено на September 18, 2019.
  125. ↑ Elon Musk on Twitter: Aiming for 150 tons useful load in fully reusable configuration, but should be at least 100 tons, allowing for mass growth Архивирано на {{{2}}}.
  126. ↑ Chris Bergin (May 5, 2021). „Starship SN15 conducts smooth test flight and nails landing“. NasaSpaceflight.com. Архивирано од изворникот на May 7, 2021. Посетено на May 7, 2021.
  127. ↑ „The Mars Homestead Project—Arrive, Survive, & Thrive!“. Marshome.org. Архивирано од изворникот на 2012-03-01. Посетено на 2009-09-20.
  128. ↑ „Liftoff for Aurora: Europe's first steps to Mars, the Moon and beyond“. October 11, 2002. Архивирано од изворникот на 2010-10-02. Посетено на 2007-03-03.
  129. ↑ The "Mars Curse": Why Have So Many Missions Failed? Архивирано на {{{2}}}.. Universetoday.com (2008-03-22). Retrieved on 2012-08-14.
  130. ↑ Knight, Matthew. „Beating the curse of Mars“. Science & Space. Архивирано од изворникот на 2020-02-01. Посетено на 2007-03-27.
  131. ↑ Bothwell, William (2008-10-23). „Looking to Mars“. Orangeville Citizen. Архивирано од изворникот на 2011-07-06. Посетено на 2020-12-23.
  132. ↑ "The Depths of Space: The Story of the Pioneer Planetary Probes (2004)" Архивирано на {{{2}}}. from The National Academies Press Архивирано на {{{2}}}.. URL accessed April 7, 2006.
  133. ↑ "Uncovering the Secrets of Mars" (first paragraph only). Time July 14, 1997 Vol. 150 No. 2. URL accessed April 7, 2006.
  134. ↑ Matthews, John & Caitlin. "The Element Encyclopedia of Magical Creatures", Barnes & Noble Publishing, 2005. ISBN 0-7607-7885-X
  135. ↑ Dinerman, Taylor (2004-09-27). „Is the Great Galactic Ghoul losing his appetite?“. The space review. Архивирано од изворникот на 2019-08-07. Посетено на 2007-03-27.
  136. ↑ Igor Lissov, with comments from Jim Oberg (1996-09-19). „What Really Happened With Mars-96?“. Federation of American Scientists. Архивирано од изворникот на 2010-11-11. Посетено на 2012-08-20.
  137. ↑ „CNN – Metric mishap caused loss of NASA orbiter – September 30, 1999“. cnn.com. Архивирано од изворникот на 24 October 2019. Посетено на 9 February 2017.
  138. ↑ Amos, Jonathan (2016-10-20). „Schiaparelli Mars probe's parachute 'jettisoned too early'“. BBC News (англиски). Архивирано од изворникот на 2016-10-20. Посетено на 2016-10-20.
  139. ↑ „Space Images | Schiaparelli Impact Site on Mars, in Color“. Jpl.nasa.gov. 2016-10-19. Архивирано од изворникот на 2016-11-04. Посетено на 2016-11-04.

Надворешни врски

уреди

Белешки

уреди
^α Дијаграмот вклучува мисии кои се активни на површината, како што се оперативни ровери и лендери, како и сонди во орбитата на Марс. Дијаграмот не вклучува мисии кои се на пат кон Марс, или сонди кои извршиле прелетување на Марс и продолжиле понатаму.
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Истражување_на_Марс&oldid=5263333“