Богородица

Марија, попозната како Богородица или Богородица Марија (латински: Virgo Maria, Deipara, грчки: Μαρία, Θεοτόκος, Θεομήτωρ, хебрејски: מירים, арапски: مريم) според верувањата на христијаните — мајка на Исус Христос и сопруга на Јосиф. Таа е позната и како Дева Марија, Светата Мајка, Мадона, Пресвета Богородица итн. Титулата Богородица значи „Мајка Божја“, и била усвоена на Третиот вселенски собор во Ефес (431 година). Во православието и католицизмот таа е најпочитуваната светица, а во исламот е една од трите совршени жени. Пресвета Богородица е светицата заштитничка на градот Скопје.

Марија Пресвета Богородица Света Марија
Православна икона од Марија
Мајка на Исус Сопруга на Јосиф Светица заштитничка на Скопје
Роден(а)	Назарет, Галилеја
Починал(а)	околу 30 година
Почитуван(а) во	Православна црква Римокатоличка црква Англиканска заедница Лутеранска црква
Слава	правосл. / катол. 21 септември / 8 септември — Рождество (Мала Богородица) 28 август / 5 август— Успение на Пресвета Богородица (Голема Богородицa) 8 јануари / 26 декември — Собор на Пресвета Богородица 7 април / 25 март — Благовештение 4 декември / 21 ноември — Воведение на Пресвета Богородица — Пречиста 14 октомври / 1 октомври — Покров на Пресвета Богородица
Обележја	жена со дете, бремена жена, круна од 12 ѕвезди, беспрекорно срце, рози
Заштитништво	Скопје, Православна црква, Римокатоличка црква леунки, мајки, патници

Според евангелијата, Марија живеела во Назарет во тогашниот регион Галилеја. На арамејски јазик, нејзиното име се произнесува како Мирјам. Според верувањата таа стапила во брак со Јосиф и се зачнала со Исус на чудесен начин — кога ѝ се јавил архангел Гаврил и ѝ соопштил дека ќе роди син кој ќе биде Цар на царевите. Во сите евангелија Марија се споменува како мајка на Исус, и нејзината улога во евангелијата главно се врти околу таа насока.

Во Новиот завет

Благовештение на Пресвета Богородица, од Ел Греко

Според списите на Новиот завет, еврејската жена Марија живеела во Назарет, во регионот Галилеја со нејзините родители кога се свршила со дрводелецот Јосиф (била мала за време на свршувачката како и зачнувањето на Исус). И двајцата потекнувале од родословието на еврејскиот цар Давид. Наскоро потоа ѝ се појавил архангел Гаврил и ја поздравил со зборовите што станале основа на молитвата што се користи до ден-денес меѓу следбениците на Марииниот култ:

„Радувај се благодатна! Господ е со тебе, благословена си ти меѓу жените!“ (Лука 1:28).

Ангелот тогаш ѝ рекол дека ќе стане мајка на ветениот Месија, иако била девица. Марија ѝ се потчинила на Божјата волја со зборовите:

„Еве ја слугинката на Господ, нека ми биде според твојот збор“ (Лука 1:38).

Последователно, Марија тргнала на долг пат да ја посети својата бремена роднина Елисавета, која живеела со нејзиниот сопруг Захарија. Само што влегла во нивната куќа, веднаш ја поздравила Елисавета, која ѝ оддала почит како мајка на нејзиниот Господ, а Марија одговорила со пофалби на Господ познати како Магнификат. (Лука 1:46–55) По три месеци, Марија се вратила дома во Назарет. Ангел му се јавил на нејзиниот свршеник Јосиф во сон, кој му рекол дека „она што е зачнато во неа е од Светиот Дух“ (Матеј 1:20). Иако била бремена, Јосиф ја зел со себе и тие направиле свадбена церемонија.

Во тоа време, римскиот император Октавијан Август наредил да се спроведе попис на луѓето ширум светот — всушност мислел на светот со кој управувало Римското Царство. Секој морал да се потпише во градот од каде потекнува нивните предци. Затоа Јосиф и бремената Марија отишле да се запишат во Витлеем, кој бил наречен „Давидов град“. Тие не нашле сместување во градската гостилница бидејќи градот бил преполн со луѓе и затоа биле принудени да се засолнат во штала, опкружени со домашни животни. Таму Марија го родила нејзиниот син Исус Христос. (Лука 2:1–7). Наскоро по раѓањето, таа морала да побегне со него и Јосиф во Египет, бидејќи во сон, еден ангел му рекол на Јосиф дека царот Ирод Велики ќе се обиде да го убие Исус. Тие останале во Египет сè до смртта на Ирод и потоа се вратиле во Назарет (Матеј 2:13–23).

Во евангелијата, Марија се појавува спорадично на Исус и на неговата јавна служба. Таа го поттикнала првото чудо што Исус го направил на една свадба во градот Кана, Галилејско, кога ја претворил водата во вино (Јован 2:1–11). Заедно со другите апостоли (освен Јуда — оној што го предал Исус), таа плачела под крстот на кој бил распнат нејзиниот син Исус (Јован 19:25–27). Но исто така е можно негативно да ѝ се протолкувале зборовите на Исус: „Која е мајка ми и кои се моите браќа?“ Потекнува од описот на очекувањето на ветениот Свети Дух среде апостолите, учениците на Исус ,и нивните браќа, додека заедно се молеле по Вознесувањето на Исус (Дела 1:14). Новиот завет не ја запишува смртта на Марија или нејзиното Вознесение.

Живот според евангелијата

Во Новиот завет за раниот живот на Марија има многу малку. Во Библијата не се споменуваат имињата на нејзините родители. Според други извори, традиции и верувања, се знае дека родителите на Марија се викале Јоаким и Ана, кои припаѓале на лозата на цар Давид. Тие долго време немале деца, додека Бог не ги чул молитвите и им подарил ќерка. Според верувањата, Бог одредил името на ќерката да се вика Марија, да биде Богородица и дека Марија од првиот миг на нејзиното постоење била ослободена од нејзините гревови, бидејќи од Бог добила посебна милост. Во третата година од нејзиниот живот, нејзините родители ја одвеле во Ерусалимскиот храм, за да ја посветат на Бог. Таа останала да живее во Храмот, каде била обучувана и воспитувана додека не навршила полнолетство.

Марија била роднина со Елисавета, сопруга на јудејскиот свештеник Захарија. (Лука 1:5) Таа (Елисавета) го родила Јован Крстител. Марија живеела со своите родители во Назарет во Галилеја. Се запознала со Јосиф од Назарет, кој бил од лозата на царот Давид, но бил скромен дрводелец. Тие биле венчани, и во текот на првите години од бракот, Марија сакала да остане девица и понатаму, а Јосиф тоа го прифатил. Пред свадбата тие живееле одвоено, и во тоа време Бог го испратил aрхангелот Гаврил во Назарет кај Марија. Ангелот ја поздравил со зборовите:

„

Радувај се благодатна! Господ е со тебе, благословена си ти меѓу жените!

“

Марија збунето започнала да размислува каков бил тој чудесен поздрав. Ангелот продолжил:

„И ете, ќе зачнеш и ќе родиш Син, и ќе Му го дадеш името Исус. Тој ќе биде голем и ќе се нарече Син на Севишниот. И Господ-Бог ќе Му го даде престолот на Неговиот татко Давид, и ќе царува над Јакововиот дом довека, и Неговото Царство не ќе има крај“ (Лука 1:30–33).

На ова, Марија му рекла на ангелот дека никогаш не имала однос со Јосиф, па го прашала:

„

Како ќе биде тоа, кога не знам за маж (Лука 1:34).

“

Ангелот одговорил:

„Светиот Дух ќе дојде на тебе и силата на Севишниот ќе те осени; затоа Светото што ќе биде родено од тебе ќе се нарече Син Божји“.

На ова Марија одговорила:

„Еве ја Господовата слугинка, нека ми биде според твојот збор“ (Лука 1:35:38).

Така, според верувањата, во тој момент Марија се зачнала со Исус. По ова, Марија ја посетила својата роднина Елисавета, која била бремена (Лука 1:39). Кога престигнала, Елисавета ѝ одговорила:

„Благословена си ти меѓу жените! И благословен е плодот на твојата утроба“ (Лука 1:42).

Според овие стихови од евангелието, Елисавета поверувала на Марија дека е бремена и дека ќе го роди Синот Божји:

„И блажена е таа, која поверува дека ќе се исполни она, што Господ ѝ го рекол“.

Марија одговорила:

„

Мојата душа Го велича Господа.

“

Во следните три месеци, Марија останала да ѝ помага на Елисавета во нејзиниот дом, а по ова таа се вратила кај Јосиф, каде тој веднаш приметил дека е бремена. Јосиф паднал во голема тешкотија, а Марија никако не можела да му објасни што всушност се случило. Тој сметал дека го изневерила, а во тоа време за неверство се добивало каменување. Сепак, Јосиф одлучил да не објави за настанатото, туку тајно да се повлече и да ја напушти Марија, не сакајќи таа да умре. Ноќта пред тој да замине, на сон му се јавил ангелот на Бог, Гаврил, кој му рекол:

„

Јосифе, сине Давидов, не плаши се да ја носиш својата жена Марија кај тебе, бидејќи она што е зачнато во неа е од Светиот Дух. Неговото име е Исус, бидејќи Тој ќе го спаси својот народ од нивните гревови (Матеј 1:18–25).

“

Така, Јосиф отстапил, па според еврејските обичаи таткото имал право да го даде името на своето дете, па Јосиф ја имал таа чест. Јосиф ја зел Марија кај себе и имале свадбена церемонија.

Бегство во Египет

Се приближило времето кога Марија требало да се породи. Римскиот цар (император) Октавијан Август заповедал да се направи попис на населението. Според заповедот, секој требал да оди во градот на своите предци. Марија и Јосиф биле од родот на царот Давид, па затоа морале да одат во Витлеем. Во Стариот завет постои пророштво дека Месијата ќе се роди во Витлеем. Марија започнала да ги чувствувуа породилните болки, па затоа побарале некакво сместување, но сите места биле пополнети. Се засолниле во една штала каде овчарите ги чувале своите животни. Така, тука Марија го родила Исус, првенецот, па го повила и го положила во јасли, зашто за нив немало место во гостилницата (Лука 2:7). По ова, на местото дошол ангелот, кој им рекол:

„Не бојте се, зашто, еве, ви најавувам добра вест, голема радост, која ќе биде за сите народи, зашто денес ви се роди Спасител, во Давидовиот град, Кој е Христос Господ, и ова ви е знак: ќе најдете Младенче повиено, како лежи во јасли“ (Лука 2:10–12).

Овчарите го посетиле Исус, Марија и Јосиф, а по ова се сместиле на подобро место.

По четириесет дена од Исусовото раѓање, Марија и Јосиф своето дете го однеле во Ерусалимскиот храм, што бил обичај во Стариот завет. Му пренеле жртва како што е речено во Господовиот закон — две грлици или две гулапчиња (Лука 2:24).

Во Храмот живеел старецот Симеон, човек праведен и благочестив, на кого Светиот Дух му прорекол дека нема да види смрт, додека не го види Исус. Кога го видел Исус, го зел во своите раце, го благословил и рекол:

„Сега, Господару, отпушти го Својот служител со мир, според Твојот збор, зашто моите очи го видоа твоето спасение што го приготви пред лицето на сите луѓе, светлина за осветлување на народите и слава на Твојот народ Израел“ (Лука 2:29–32).

На оваа церемонија, според Евангелието по Лука присуствувала и пророчицата Ана. Светите тројца мудреци од истокот дошле за да се поклонат на Исус. Според Евангелието по Матеј тие дошле источно од Ерусалим. Тие ја следеле ѕвездата што блескала над Витлеем. Во Ерусалим мудреците биле испратени од страна на Ирод, кој сакал да му кажат каде се родил Исус за да може да го убие. Кога го пронашле тие му подариле три поклони: темјан, злато и миро (светено масло). По ова, Господ им наредил да не се враќаат во Ерусалим, туку да си одат во нивните земји:

Благовештение

„И откако беа предупредени од Бога во сон, да не се враќаат кај Ирод, заминаа по друг пат во својата земја (Матеј 2:13).

Кога разбрал царот Ирод за измамата, тој наредил да се убијат сите деца во Витлеем до двегодишна возраст. Исус не бил убиен бидејќи на Јосиф му се јавил Господов ангел, кој му рекол:

„Стани, земи Го Детето, и Неговата мајка, и бегај во Египет, и остани таму додека не ти кажам, зашто Ирод ќе Го бара Детето за да Го погуби“ (Матеј 2:13).

По ова, тие заминале за Египет. Патот кон Египет бил долг и тежок. Во Египет семејството се задржало до смртта на Ирод, кога ангелот повторно му се јавил на Јосиф и му рекол:

„Стани, земи Го детето и Неговата мајка и оди во земјата Израелева, зашто умреа оние, кои ја бараа душата на Детето“ (Матеј 2:20).

Така, Јосиф, Марија и Исус повторно се вратиле во Назарет во Галилеја. Кога Исус имал дванаесет години, отишол во Ерусалимскиот храм. На враќање, Марија и Јосиф виделе дека Исус го изгубиле, па започнале да го бараат. По три дена го пронашле во Храмот, каде тој разговарал со учителите. Марија го прашала:

„Чедо, што ни направи така? Гледај! Татко ти и јас се измачивме, барајќи те?“

Исус зачуден, им одговорил:

„Зошто ме баравте? Зарем не знаете дека јас треба да бидам во куќата на мојот Татко?“ (Лука 2:47–48)

По ова, тие повторно се вратиле во Назарет. Јосиф работел како дрводелец, а Марија се занимавала со семејни работи.

Исус своето прво чудо го направил на свадбата на Кана Галилејска, каде отишол заедно со својата мајка и со своите ученици, бидејќи татко му веќе бил починат. Кога на свадбата снемало вино, Марија му рекла на Исус дека немаат вино, на кое Исус одговорил:

„

„Што имам јас со тебе, жено? Уште не дошол мојот час“ (Јован 2:5).

“

На ова Марија им кажала на слугите што и да побара нејзиниот син, тоа да го сторат. Така, Исус според Евангелието по Јован го направил своето прво чудо, претворајќи ја водата во вино. Неговите апостоли поверувале за првпат дека тој е Месија.

Марија престигнува кај Елисавета

Марија го пратила Исус во текот на неговото мисионерство. Кога Исус бил распнат на крст, таа заедно со нејзината сестра Марија Клопина и Марија Магдалена стоеле под него. (Јован 19:25). Исус ја погледнал Марија, која плачела покрај апостол Јован, и ѝ рекол:

„

Жено, ете ти син! (Јован 19:26)

“

По ова, според евангелието, Јован станал нејзин штитеник, а Марија негова мајка, а во широко значење и мајка на сите верници.

По Исусовото воскресение и вознесение, Марија била во друштво покрај апостолите во Ерусалим, кои постојано биле во молитва (Дела 1:14). Понатаму, Марија повеќе не се споменува во евангелијата, освен во Откровението на Јован:

„И се покажа голем знак во небото: жена, облечена со сонцето и месечината под нејзините нозе, а на нејзината глава круна од дванаесет ѕвезди“ (Откровение 12:1).

Смртта на Марија не се споменува во Библијата на ниту едно место. Католиците и православните христијани веруваат дека таа била вознесена на небото, што денес се слави на празникот Успение на Пресвета Богородица. Во некои верзии на приказната се вели дека настанот се случил во Ефес, во куќата на Марија, а во најстарите традиции настанот е сместен во Ерусалим. Во некои подоцнежни верзии, се раскажува дека апостолот Тома задоцнил на погребот и подоцна кога стигнал и го отворил камениот гроб, виделе дека телото го нема и заклучиле дека, како и Исус, и Марија воскреснала и заминала на небото. Исто така, се раскажува дека Марија им ја фрлила шамијата на апостолите од небото како доказ за нејзиното Успение.

Догми за Марија

Единственоста на Дева Марија е нагласена од богословите, папите и светците уште од времето на раното христијанство. Според Свети Бернард Клервоски (1090 — 1153):

„Марија е порта кон небото, бидејќи никој не може да влезе во Светото Царство без да помине низ неa“.

Свети Бонавентура (1221 — 1274) исто така напишал:

„Како Месечината што стои меѓу Сонцето и Земјата, пренесувајќи го на Земјата она што го доби од Сонцето, така и Марија истура врз нас, кои сме на Земјата, небесна благодат што ја доби од Сонцето на Божјата праведност“.

Мајка Божја (Богородица)

Богородица со нејзиниот син Исус

Ова име не се појавува во Новиот завет. Во црквата се користи од III век. Свети Григориј Богослов († 390) во неа гледа камен на христијанската вера, кој пишува:

„Оној што не ја прифаќа Света Марија како Мајка Божја е одвоен од Бога“.

Во 428 година, Несториј, цариградски патријарх, се изјаснил против поимот Богородица (потекнува од грчки: Θεοτόκος — Богородица; „Мајка Божја, мајка на Бог, таа што родила Бог“). Тоа всушност не била Богородица. Несториј Цариградски и неговите следбеници тврделе дека Марија не може да се нарекува Богородица, затоа што таа била само мајка на човечката природа на Исус, т.е. таа не била Мајка Божја (божествена мајка), туку само Христова — Христородица, Човекородица. Бог не може да се роди. Поуките на Несториј довеле до тврдење дека Исус имал две сосема различни природи: божествена и човечка, кои останале рамо до рамо и ги задржале своите квалитети. Св. Кирил Александриски, патријарх од Александрија, протестирал против разбирањето на Несториј кон Исус затоа што тоа го негирало единството на Бога и човекот во Христовата личност. Тој поучувал дека Марија не родила обична личност како другите луѓе, туку го родила Синот Божји, кој станал човек:

„Дали треба да ја наречеме Богородица? Несомнено, затоа што таа зачнала и го родила Божјиот збор, кој станал човек. Оваа титула ја признале сите православни отци на Исток и Запад“.

На Третиот вселенски собор во Ефес во 431 година, тие требале да се справат со овој спор. Советот започнал предвреме. Во отсуство на цариградскиот патријарх Несториј, неговите следбеници и 43 други антиохиски владици, заедно со патријархот Јован Златоуст — Несториј бил осуден за ерес и соборот пресудил во полза на Св. Кирил и изјавил дека во Христа „се случи обединување на две суштини […]. За ова обединување, ние веруваме дека Пресвета Богородица е Мајка Божја “, што ја донесе првата голема поделба на Црквата. Оваа одлука дополнително била објаснета на Четвртиот вселенски собор во 451 година. Така, титулата Богородица била официјално признаена од сите цркви. Соборот исто така одлучил дека Исус е една личност, но со две природи: човечка — добиена од мајка му Марија, и божествена — добиена од неговиот небесен Татко. Одлуката била сосема спротивна од учењето на Несториј, кој рекол дека таа е мајка само на човечкиот Исус, а не на божествениот. Несторијанските приврзаници подоцна ја основале Несторијанската црква. Протестантите исто така ја препознаваат Марија како Богородица која го зачнала Исус Христос преку Светиот Дух.

Марија честопати се нарекува Богородица дури и во химните на Источната православна црква. Според нивната вера, Марија не е мајка на божество, но преку човечко потомство таа е вистинска мајка на син кој е Бог, оттука произлегува титулата Богородица. Таа не е мајка на човек кој се обединил со Бога, туку човек кој е вистински Бог (се мисли на Исус) од првиот момент на неговото зачнување. Божјото мајчинство е најголемата благодат на Марија, од која произлегуваат сите нејзини други привилегии. Името Богородица е пошироко користено на христијанскиот исток (вклучувајќи ги и македонските католици и православци), додека на христијанскиот запад (римокатолици) имињата Дева Марија и Мајка Божја се пораспространети. Овие две имиња се користат и во Македонија, а најчести се Богородица, Богородица Марија или Марија, мајката на Исус и Пресвета Богородица.. Догмата за Марија како Богородица е прифатена и од традиционалните протестантски цркви (Англиканската и Лутеранската црква).

Олтар посветен на Богородица и Исус

Девственост на Дева Марија

Католичката и Православната црква учат дека Марија била девица пред раѓањето, при раѓањето и дека останала така и по раѓањето на Исус. Според ова учење, Исус бил зачнат во утробата на неговата мајка Марија на чудесен начин, без интервенција на човечки татко — односно Јосиф. Според зборовите на ангелот:

„Светиот Дух ќе дојде врз тебе и силата на Севишниот ќе те засени“ (Лука 1:35).

Траги од оваа догма веќе може да се најдат во апостолските и никео-цариградските исповеди на верата (Симболот на верата од латински: кредо):

„Преку Светиот Дух го прими телото на Дева Марија и стана човек“.

На Вториот вселенски собор во Цариград во 381 година, поимот „вечна девственост“ веќе се слушал како дел од потврдата за нејзиното божествено мајчинство. Исламот исто така останува на оваа позиција. Овој факт е експлицитно наведен во Куранот (3:47). Сепак, сегашната Протестантска црква нема такви учења и тврдења дека Марија не била девица сè додека не се родил Исус, но подоцна ја изгубила невиноста и имала други деца со Јосиф, повикувајќи се на повиците на браќата на Исус во Новиот завет. (Матеј 12:46–47; Матеј 13:54–56; Mарко 3:31; Марко 6:3; Лука 8:20; Јован 7:3–5; Марко 1:4; Галатјани 1:19).

Застапниците на доктрината за доживотна девственост на Дева Марија, вклучувајќи го и Жан Калвин, истакнале дека арамејскиот јазик што го зборувале Исус и неговите ученици не го познавал зборот „братучед“ и наместо тоа го користел зборот „брат“. Покрај тоа, овој јазик не е препознаен од поимот маќеа (ист татко, различна мајка). Традицијата дека овој текст првично е напишан на арамејски не ја исклучува можноста авторот подоцна да го објавил на грчки јазик и дека ова грчко издание било потиснато од арамејскиот оригинал. Во класичниот грчки зачуван текст, се разликуваат поимите брат, маќеа и братучед. Но, оваа изјава е само теорија, сè уште не е потврдена. Други експерти на оваа тема велат дека евангелијата биле напишани на грчки јазик, затоа што светот што требало да научи за Исус зборувал грчки.

Аргументот што го користеле протестантите за да докажат дека Марија живеела со Јосиф во класичен брачен живот (и имала деца со него) не е само споменување на браќата на Исус, туку и текст од Евангелието по Матеј (1:24–25). Таму пишува:

„Но, тој не ја познаваше сè додека таа не роди син; и го нарече Исус“.

Значи, тоа не било определена забрана за брак со Јосиф од неговата сопруга, туку само временско ограничување. Не наоѓаме споменување на фактот дека Јосиф и Марија не живееле во брачен живот во канонските евангелија (според Матеј, Марко, Лука и Јован), а апокрифните евангелија не се веродостојни извори од гледна точка на црквите.

Успение на Пресвета Богородица

Успение на Пресвета Богородица, од Тицијан

Повеќе информации: Успение на Пресвета Богородица

Оваа догма е специфична за Католичката (Римокатоличка) црква. Прогласена е на 1 ноември 1950 година од папата Пиј XII во Апостолскиот устав „Munificentissimus Deus“. Како т.н. непогрешлива изјава на папата, оваа изјава станала дел од соборната вера по прогласувањето на догмата. Во исто време, тоа било последната папска догма прокламирана досега. Оваа догма не кажува ништо за тоа дали Дева Марија умрела и веднаш воскреснала или била однесена во небесна слава без да се наруши смртта. Се подразбира како пример за воскресение на човечкото тело по смртта, тврдење што ја формира основата на христијанската вера и се наоѓа во Симболот на верата. Големиот празник Успение на Пресвета Богородица (Голема Богородица) е основан во Рим од страна на папата Сергиј I и се слави на 15 август според грегоријанскиот календар секоја година за католиците.

Ова учење Православната црква не го смета за догма како во Католичката, бидејќи оваа догма ја прогласил римокатолички папа, чиј авторитет Православната црква не го признава. Во православието, празникот Успение на Пресвета Богородица, попознат како Голема Богородица (верување дека Марија по смртта се вознесла на небото) се слави на 28 август секоја година според јулијанскиот календар. Така, на овој ден низ цела Македонија во манастирите и црквите што го носат името на Пресвета Богородица, се одржуваат масовни народни собири и свечености.

Безгрешното зачнување на Пресвета Богородица

Оваа догма е исто така специфична за Католичката црква. Прогласена е на 8 декември 1854 година од папата Пиј IX во енцикличното писмо (официјално писмо од папата испратено до сите римокатолички бискупи ширум светот) „Ineffabilis Deus“. Тој ги завршил долгогодишните дискусии во Католичката црква за тоа дека Марија била исполнета со Божја благодат веднаш штом се зачнала во матката на нејзината мајка и дека била единствената личност родена без наследен грев. Во догмата се вели:

„Учењето дека Пресвета Богородица е од првиот момент на нејзиното зачнување единствена привилегија на благодатта на Семоќниот Бог, благодарение на заслугите на Исус Христос — Спасителот на човечката раса — спасена од дамката на наследен грев, е цврсто и сè уште верувам“.

Според католичката вера, Марија се спасила од последиците на наследениот грев, како што се наклонетоста кон гревот и одврзаната страст. Сепак, таа не била заштитена од надворешните последици на гревот, како што се болката и страдањето што ги претрпела со нејзиниот Син.

Марија и Македонците

Пресвета Богородица службено е светицата заштитничка на главниот град Скопје. Македонците отсекогаш биле големи обожаватели на Пресвета Богородица и секогаш ѝ се молеле за помош во тешки времиња и мигови. Македонскиот православен народ верува во чудата на Пресвета Богородица и затоа ѝ се моли за нови чуда. За Богородица има многу преданија, кои зборуваат за нејзините чуда, вклучувајќи ги и чудата во Македонија, поврзани со храмот „Рождество на Пресвета Богородица“ во центарот на Скопје, за кои скопјани и денес зборуваат.

Има еден податок што вели дека во XIX век една од најпродаваните и најчитани книги во Европа била токму книгата „Чудата на Пресвета Богородица“ (оригинално: Чудеса пресвјатија Богородици) од Јоаким Крчовски, печатена тогаш на народен јазик што го зборувале Македонците во тие краишта. Според професорот Димитар Пандев, „Чудата на Пресвета Богородица“ е најчитаната книга не само во Македонија, туку и пошироко во XIX век, особено меѓу тогашното словенско население.

Празници за Богородица

Забелешка: Прво се означени датумите според јулијанскиот календар, кој го користи Македонската православна црква, а потоа според грегоријанскиот (католицизам).

Во црковниот календар има најмалку шест дена/празници од годината што ѝ се посветени токму на Пресвета Богородица. Тие се:

• Рождество или Мала Богородица (21 септември / 8 септември) — денот кога се слави нејзиното раѓање.
• Успение или Голема Богородица (28 август / 15 август) — денот посветен на нејзината смрт.
• Воведение на Пресвета Богородица — Пречиста или Пречиста Бпгородица (4 декември / 21 ноември) — воведение на Марија во Ерусалимскиот храм.
• Покров на Пресвета Богородица (14 октомври / 1 октомври) — денот кога се слави нејзиното заштитништво.
• Благовештение (7 април / 25 март) — денот на веста за нејзиното зачнување.
• Собор на Пресвета Богородица (8 јануари / 26 декември)

Речиси нема населено место или град во Македонија во кој нема по еден храм посветен на мајката на Исус Христос. Народот верува дека Богородица е заштитничка на леунките и на жените им помага при породувањето. Секоја осма црква во Македонија ѝ е посветена на Пресвета Богородица, а секое петто семејство оваа светителка ја празнува како домашна слава. Според пресметката на вкупниот број на цркви во државата, околу 235 цркви го носат името на Богородица, а повеќето од нив се посветени на нејзиното Успение.

Преданија за Богородица во Македонија

Главниот храм на Богородица „Рождество на Пресвета Богородица“ во Скопје

Кај македонскиот народ е распространето верувањето дека веднаш по спалувањето на храмот „Пресвета Богородица“ во Скопје, бугарскиот цар Борис III бил отруен од страна на германскиот фирер Адолф Хитлер. Тогаш, бугарските окупатори во паника ја напуштиле Македонија, при што загинале голем број фашистички војници, полицајци, политичари и други од разни конфесии како и нивните блиски соработници. Исто така, се верува дека таа го заштитила претседателот на Република Македонија — Киро Глигоров — од атентатот направен врз него на 3 октомври 1995 година кој се случил токму за време на празникот Покров на Пресвета Богородица со чија помош и молитви успеал да заздрави за да ја извршува својата изворна функција. При Поплавата на Скопје во 1962 година, Пресвета Богородица не дозволила да гинат граѓаните на Скопје, а штетата што настанала потоа била минимална, бидејќи тогаш бил големиот празник Пречиста Богородица. Со чудото на Мајката Божја е поврзан и катастрофалниот Земјотрес што скопјани ги затекнал на 26 јули 1963 година, и разурнатиот град кој со нејзина поткрепа брзо се санирал. Веќе следниот месец, точно на празникот Успение на Пресвета Богородица, Скопје станал Град на меѓународна солидарност кога од целиот свет во Македонија пристигнала помош за обнова на градот, кој подоцна ќе стане метропола.

Мошне интересно е преданието дека во периодот 1948 — 1952 година, Мајката Богородица се јавувала на прозорците во Скопје, им оставала аманет на жителите да го обноват разуранатиот храм во нејзина чест (сега обновениот храм „Пресвета Богородица“ кој се наоѓа во центарот на Скопје). Откако бил изграден во далечната 1835 година, тој бил Соборен храм речиси цели 109 години по што бил запален од бугарските окупатори. Земјиштето на која била изградена црквата било свето место, па ако на тоа место се изградело друга зграда — се заканувало дека ќе ги снајде проклетството и гневот на Пресвета Богородица.

Според исказите на тамошните жители, цивилната власт во Скопје, во 1961 година отпочнала да гради младински дом, спремајќи се да ги руши црковните ѕидови. Но се случило — шефот да не може да го запали булдожерот за рушење — по што сите од претпријатието биле многу загрижени. Работниците се исплашиле дека гневот на Богородица ќе ги затекне и нивните семејства. Затоа, тие се помолиле на Пресвета Богородица да им ги опрости гревовите, зашто требало да работат и да ги издржуваат своите семејства. Веднаш по молитвата се случило чудо — булдожерот проработел и темелите на храмот биле урнати. Откако ги поставиле столбовите и бетонската плоча на младинскиот дом, секој втор столб се спуштил за 30 см надолу и градбата наликувала како свиткана змија. Тогаш властите принудно ја напуштиле отпочнатата градба и младинскиот дом се изградил на друг плац.

Икони

Според познатите археолози и историчари на културата, на местото на денешната црква на Пресвета Богородица, некогаш се наоѓал еден од најпрочуените и најубавите христијански храмови на Балканот — катедралната црква „Св. Богородица Трирачица“, кој датирал од XI век, а во него чудотворната икона со истото име. За нејзината чудотворност е врзано следното предание:

Eден скопски златар при работа ја загубил дланката од едната рака. Се помолил тој на Богородица, и таа му ја вратила дланката. Во знак на благодарност, златарот излеал златна дланка, која ја додал на иконата на Богородица. Така, со придодадената дланка таа наликувала дека има три раце.

Други извори велат дека таква икона во средниот век била донесена од Блискиот Исток, а потоа, од оваа катедрална црква пренесена во Хиландар — каде се наоѓа до ден-денес. Ваква чудотворна икона има и во црквата „Света Петка“ во скопската населба Црниче, која се чува во олтарот на храмот. Приказната како чудотворната икона со исцелителна моќ се нашла во црквата е многу интересна. Според постојните записи во црковните гласила, приказната е поврзана со скопјанката Фаница Нанчева — родена 1915 година. Во 1941 година, таа се вселила во станот на еден свештеник што заминал за Србија. При разгледувањето на подрумот на станот, открила необична икона за која никој не знаел дека постои, а била оставена од свештеникот. Иконата која ја претставувала Пресвета Богородица, била насликана во дрво и завиткана во епитрахил.

Новата сопственичка, ја ставила иконата заедно со двете други, во еден агол од својата соба. Покрај нив постојано горело кандило. И тогаш, започнале да се случуваат чудни нешта — ноќе, необичен звук и тропање се слушало од местото каде што се наоѓала иконата на Света Богородица. Една ноќ, сопственичката забележила како сребрена монета паѓа од иконата. Тоа бил чуден звук на паричка од нематеријална природа. Едно утро, кога се разболела, од очите на иконата потекле солзи. Таа не можела да поверува во глетката, сè додека солзите не ги собрала во еден сад. Подоцна, иконата многупати ја покажала својата чудотворност — за заздравување на болните деца или за добивање пород на бездетните брачни двојки, откако ќе се помолеле пред неа. Сопственичката го послушала советот на тогашниот старешина на црквата „Св. Петка“ — Ацо Стојковски — и иконата ја предала во Божјиот храм. Иконата се наоѓа таму до ден-денес.

Лековити води

Како симбол на раѓањето и обновата, празникот Успение на Пресвета Богородица е особено поврзан со водите како извор на животот. Постои верување дека за време на постите за Голема Богородица (Успение) секнуваат изворите низ цела Македонија, односно се намалува нивото, за на самиот празник да добијат чудотворна моќ. Тоа се водите во многу манастири низ Македонија посветени на Богородица во кои има извори/бунари. Тука спаѓаат и оние извори потајници, кои повремено капат и прекапуваат — потоа изворите што не го намалуваат ниту зголемуваат нивото на водата, изворите од темните пештерски карпи, како и водите што истекуваат спрема исток. Сиве овие води стануваат животворни за време на овој празник и помагаат за залечување на рани, подобрување на видот и имаат прочистително дејство за душата и телото. За овие води на денешниот празник не се обрнува многу внимание, од причина што луѓето што доаѓаат таму сметаат дека се тоа најобични работи. Но се слуша дека водите како во Пречиста Кичевска, култните извори во село Долно Водно, кои се нарекуваат Капиштец, како и многу други се навистина лековити.

Гроб

Гробот на Марија во Ерусалим

За местото на настанот денеска сè уште се води спор помеѓу христијанските цркви. Според едни, гробот на Марија денес се наоѓа во Ерусалим. Но според Библијата, по распнувањето, Исус Христос му ја доверил Богородица на апостол Јован да се грижи за неа како за своја мајка. Потоа се знае дека апостолот отишол да проповеда во Ефес веројатно некаде помеѓу 37 и 48 година, каде продолжил да го шири христијанството. Покрај останатото, фактот дека Марија живеела во Ефес бил потврден и со некои други елементи. Во ѕидините на самиот Ефес постои една базилика која е посветена на Марија, која била изградена во периодот кога законот кој одговарал на црковните прописи дозволувал една црква да се посвети на некој светец само ако тој истиот живеел и умрел на тоа место. Потоа тука се и околностите на Третиот вселенски собор, кој во Ефес ја одредил догмата за Марија — односно, ја признал титулата Богородица. Како кулминација на сето ова, во блискиот град Селџук археолозите во средината на XX век го пронашле гробот на апостол Јован, во внатрешноста на една огромна базилика подгната за време на владеењето на византискиот цар Јустинијан I.

Куќата на Марија во Ефес

Кон крајот на XIX век, двајца свештеници од лазаријанскиот ред, Јанг и Полен, изненадени со прецизноста на деталите кои ги навела калуѓерката Катрине Емерих, во близината на денешното археолошко наоѓалиште Ефес почнале со археолошки ископувања. Како резултат на ископувањето било пронаоѓањето на остатоци од куќа, која изгледала доста стара (темелите се датирани во I век). Таа се поклопува со визијата на калуѓерката дека куќата на Марија која била од камен, била изградена од самиот Јован, имала правоаголна основа со заден кружен ѕид, како и апсида и огниште. Откритието на оваа примитивна куќа само го потврдува фактот дека Марија престојувала во Ефес.

Молитва

Познатата молитва што се користи до ден-денес:

Богородице Дево, радувај се благодатна Марије. Господ е со тебе. Благословена си ти меѓу жените и благословен е плодот во твојата утроба, зашто си го родила Спасителот на душите наши. Богородице Дево, радувај се благодатна, зашто телесно во утробата го носеше Синот Божји; Радувај се оти го роди, Радувај се, оти мудреците му се поклонија, Радувај се, оти Христа по три дена си го пронашла во Храмот, Радувај се, оти Христос воскресна од мртвите и се вознесе на небесата, Радувај се, оти ти самата на небесата си земна, Радувај се, оти тебе сите небесни жители ти се послушни. Радувај се, оти сè што сакаш можеш да направиш. Радувај се, оти блиску си до Пресвета Троица. Радувај се, Благодатна Марије, Господ е со тебе.

Богородица како тема во уметноста и во популарната култура

• „Servus Madona“ — песна на полскиот поет Константи Илдефонс Галчињски од 1929 година.
• „Богородица ридска“ — кус расказ на ирскиот писател Вилијам Батлер Јејтс од 1902 година.
• „Мадона“ — песна на рускиот поет Александар Пушкин од 1830 година.
• „Мадона со лав“ — песна на полскиот поет Збигњев Херберт.
• „Богородице Дево Радусја“ — вокална композиција на рускиот композитор Сергеј Рахмањинов.
• „Богородице Прилежна“ — вокална композиција на рускиот композитор Александар Архангелски.
• „К' Божјеј Матери“ — вокална композиција на композиторот А. Дудин.
• „Санта Марија“ (Santa Maria) — песна на црногорскиот музичар Рамбо Амадеус од 1989 година.
• „Марија–Христос“ (Mary–Christ) — песна на американската рок-група „Соник јут“ (Sonic Youth) од 1990 година.

Надворешни врски

• Богородица на Ризницата ^?
• Типови икони на Пресвета Богородица, Покајание — за различните претстави на Богородица во иконографијата