Википедија

Марија Магдалена

Марија Магдалена или Марија Магдала во апокрифите од Новиот завет и во Новиот завет е опишана како една од најважните женски личности во животот и мисионерството на Исус Христос.[2] Марија Магдалена била доследна следбеничка на делото на Исус Христос во времето на неговиот живот и по него. Таа во движењето можеби станала позната во последните денови на Исус, патувајќи заедно со него и Апостолите. Според сите Четири Евангелија, Марија Магдалена била првиот сведок на Воскресението Христово.[3]

Марија Магдалена
Роден(а) почетокот на I век, Мадгала?
Починал(а) кон средината или крајот на I век, Ефес, Мала Азија или Марсеј[1]
Почитуван(а) во Римокатоличка црква
Православна црква
Англиканска црква
Протестантство
Слава 22 јули
Заштитништво аптекари; Атрани; Касамилиола Терма; ракавица; бербери; покајание; луѓе исмејувани за нивната побожност; парфимерија; фармацефти; реформирани проститутки; искушенија; жените

Марија Магдалена е наведена и во ранохристијанските списи како „апостол на апостолите“. Во апокрифните текстови, таа е опишана како визионер и водач на Исусовото движење, која била сакана од Исус повеќе од сите други ученици.[4] Во текот на историјата, па и во модерно време се појавиле различни шпекулации или тврдења во врска со Марија Магдалена, вклучувајќи ги и тврдењата дека таа му била сопруга на Исус, па дури и дека била проститутка.[5]

Марија Магдалена од страна на Римокатоличката црква, од Православната црква и од Англиканската црква се смета за светец. Нејзиниот празник се чествува на 22 јули. Таа исто така се чествува и од страна на Лутеранската црква.

Од Рим, Марија Магдалена се вратила во Ефес кај апостол Јован на кој му помогнала во проповедта на евангелието. Моштите на Света Магдалена биле пренесени во Цариград. Блиску до Гетсиманската градина во Ерусалим, денешен Израел, била изградена Црква „Марија Магдалена“ посветена на оваа светица.

Име

уреди

Според четирите Евангелија, името на Марија Магдалена се разликува од другите жени кои го носат името Марија, бидејќи кон првото име стои и „Магдалена“ или „Магдалина“. Според ова, се смета дека таа потекнува од Магдала, град кој се наоѓа на западниот брег на Галилејското Море. Според Евангелието на Лука (Лука 8:2), името всушност и било додадено од страна на месните жители кои ја нарекувале Магдалена. На арамејски јазик, "Magdala" во превод значи „кула“ или нешто возвишено, големо или величествено.[6]

Во Евангелието на Јован, исто така името „Марија“ е наведено најмалку двапати.[7] Гностичките списи ги користат имињата Марија, Марија Магдалена или само Магдалина.

Марија Магдалена на грчки е Μαρία, кое обично се смета за латинска форма на Μαριὰμ (Mariam, Мариам). Мариам на хебрејски се преведува како „Сестра на Мојсеј“. Името станало многу популарно во времето на Исус поради можните владеачки врски со династиите на Хасмонеан и Херодиската династија.[8]

Извори

уреди

Првичните извори за Марија Магдалена и нејзиниот живот можат да се земат од канонските текстови собрани во христијанскиот Нов завет, како и во апокрифните текстови кои биле изоставени од Библијата, но и за оние кои биле осудени како еретички за време на создавањето и развојот на новозаветниот канон. Овие извори очигледно датираат некаде од I век па сè до крајот на IV век, во кои е опишана и смртта на Марија Магдалена.

Нов завет

уреди
 
Марија Магдалена пред распнатиот Исус

Сите четири Евангелија кои се вклучени во Новиот завет пишуваат за Марија Магдалена, но со еден исклучок во Евангелието на Лука каде таа не е споменета пред Распнувањето на Исус. Лука 8:1-3 се вели дека: Исус патувал од еден град и од едно село до друго заедно со Дванаесетте апостоли за да го објави доаѓањето на Небесното царство, а исто така имаше со него и некои жени кои биле гонети од лоши духови и демони. Марија (наречена Магдалена) била мачена од седум лоши и зли духови. Таа била ослободена од овие духови од страна на Исус Христос.[9]

За истите „седум демони“ пишува и во Евангелието по Марко 16:9. Сепак, за оваа фраза на Свети Марко се смета дека тој се повикал на Евангелието по Лука.[10]

Марија Магдалена е единствената личност според евангелијата, која е сведок на Исусовото распетие, неговиот погреб и откривањето на празната гробница на Исус. Тоа е напишано во Марко 15:40, Матеј 27:56 и Јован 19:25[11], каде Марија се споменува како сведок на распнувањето, заедно со уште неколку други жени. Лука пак не ги споменува имињата на сведоците, туку споменува „жени кои биле по потекло од Галилеја“ [12]. На списокот на сведоци на погребот на Исус е и Јосиф од Араматеја [13]. Според Матеј[14], освен Марија Магдалена на погребот присуствувала и „другата Марија“ за која се мисли дека е мајката на Јосиф. Лука, сведоците ги опишува само како: "жените, кои беа дошле со Исуса од Галилеја, и го видоа гробот и каде беше положено Неговото тело. "[15]. Јован не споменува други сведоци освен Јосиф и неговиот помошник Никодим[16]. Сепак, подоцна Јован пишува дека Марија Магдалена ја заварила празната гробница. Тој вели: „Во првиот ден на седмицата, многу рано додека уште беше темнина, Марија Магдалена дојде на гробот и виде дека каменот од гробот е поместен“ [17]. Според Марко пак, таа била придружувана од страна на Салома и Марија, мајката на Јован[18], додека пак Матеј не ја споменува Салома. Според Лука, групата која ја заварила празната гробница била составена од страна на Марија Магдалена, Џоана, Марија, мајката на Јаков, и другите со нив" [19].

 
Noli me Tangere („Не допирај ме“) од Ханс Холбајн Помладиот, 1524.

Во сите четири евангелија, Марија Магдалена е прв сведок на Воскресението. Јован 20:16 и Марко 16:9 велат дека Марија Магдалена била првата личност и сведок на кој се јавил Исус по воскреснувањето. Според научникот за Новиот завет Френк Стаг, Марија Магдалена и нејзината улога како сведок е невообичаена, бидејќи жените во тоа време не се сметале за веродостојни сведоци во законска постапка.[20] Поради ова, а и според библиските традиции и верувања, таа била една од најголемите мисионерски активисти во ширењето на Евангелието. Па така, Марија Магдалена е позната и под титулата „Еднаквост на Апостолите“. Во Матеј 28:9, Марија Магдалена била со другите жени, враќајќи се од празниот гроб, кога сите тие го виделе првото појавување на Исус. Според Лука, освен Исус, жените виделе и двајца мажи.

Првиот вистински изглед на Исус, Лука спомнува дека бил виден од Клеопа и некој анонимен ученик на Исус. Евангелијата на Марко и Лука евидентираат дека остатокот од апостолските ученици не верувале на Марија Магдалена кога таа им објавила дека го видела Исус и видела како Воскреснува. Апостол Павле пишува дека Исус се појавил на Свети Петар, а потоа и на останатите апостоли. Всушност, по нејзината изјава пред апостолите околу Воскреснувањето на Исус, Марија Магдалена „исчезнува“ од Новиот завет. Таа не е споменета во делата апостолски и нејзината судбина останала недокументирана.

Во Евангелието по Јован (11:1-45) (12:1-8) и Евангелието по Лука (10:38-42) се споменува дека „Марија“ се појавила во Бетанија, но сепак не е докажано дали станува збор за истото лице, односно Марија Магдалена, бидејќи може да се однесува и на Марија од Бетанија, која е посебна личност според Новиот завет.

Апокрифи од Новиот завет

уреди

Освен евангелијата од Новиот завет постојат и неколку други текстови кои официјалната црква ги нарекува гностички, кои имаат драстично поинакова содржина и поглед за Марија Магдалена за разлика од канонизираните ракописи. Тие датираат од II век и III век. Гностицизмот, како христијанско движење било прогласено за еретичко во 398 година, како резултат на прогонот на неговите наследници, уништување на нивното културно наследство и слично.

Според истите ракописи, Марија Магдалена се смета како еден од најважните, ако не и најважниот ученик, кого Исус го сакаше повеќе од другите. Според евангелието на Филип, Марија Магдалена била придружничка на Исус. Делата исто така ги опишуваат тензиите и љубомората меѓу Марија Магдалина и другите ученици, особено со Петар.

Пистис Софија

уреди

Можеби едно од најдобро сочуваните гностички ракописи е Пистис Софија кој датира од II век.[21] За разлика од голем број на такви ракописи кои биле уништени или заборавени, Пистис Софија е целосно познат денеска. Ракописот претставува долг дијалог помеѓу апостолите кои поставуваат прашања и Исус, кој им одговара на поставените прашања.

Од вкупно 64 прашања, 39 се поставени од страна на една жена која е или Марија, исусовата мајка или Марија Магдалена. Исто така во текстовите се појавува и повикување на лице по име Марта помеѓу учениците. Се смета дека станува збор или повторно за Марија Магдалена или за Марија од Бетанија.

Евангелие по Филип

уреди
 
Марија Магдалена, од Ари Шефер.

Евангелието по Филип, кое датира од крајот на 2 век или почетокот на 3 век, е неканонизирано евангелие кое било пронајдено во 1945 година во Наг Хамади, односно во неговата библиотека.[22]

На многу сличен начин како според Јован 19:25-26, Евангелието по Филип ја претставува Марија Магдалена како негов придружник:

Имаше три жени кои секогаш одеа со Господарот: Марија, неговата мајка, нејзината сестра и Марија Магдалена која ја сметаше како негов придружник. Сите три се викаа со исто име - Марија.[22]

Друга „иритација“ и наклонетост на љубов била укажана од страна на Исус кон Марија Магдалена (текстот е лошо фрагментиран, се смета дека текстовите во голема заграда биле додадени):

И придружникот на [спасителот беше Мар]ија Ма[гда]лена. [Христа ја сакаше] М[арија] повеќе од [сите] други уче[ници], и [често] ја бакнуваше на [устата]. Останатиот дел од [учениците беа навредени од тоа и тоа не го одобруваа]. Тие му рекоа на него: „Зошто ја сакаш повеќе од сите нас?“ Спасителот одговори и им рече: „Зошто, јас не ве сакам како неа?“[22]

Евангелие по Марија

уреди

Евангелието по Марија се смета дека датира од истиот период кога било пишувано и она на Филип. Евангелието било откриено во 1896 година. Од него, недостасуваат шест страници од почетокот и четири од средината на евангелието.[23]

Името „Марија“ се појавува како „главен лик“ во Евангелието, но спорно е која е всушност Марија. Сепак, општо прифатливо е дека тоа припаѓа на Марија Магдалена. Во евангелието, Марија е претставена како еден од учениците на Исус, која го видела воскресението[24] и го опишува пред останатите ученици.

Петар ѝ рече на Марија, „Сестро, ние знаеме дека Спасителот ве сакаше вас повеќе од останатите жени. Кажи ни ги зборовите на Спасителот кои ти ги зборуваше тебе, а ние не ги знаевме и не ги слушнавме од него“. Марија одговори и рече: „Што било скриено од тебе, јас ќе го прокламирам пред тебе“. И почна да им зборува со овие зборови: „Јас, таа рече, го видов Господ во визија и му реков, Господе те видов тебе денес во визија.“[23]

За жал, понатамошната визија на Марија околу ова во Евангелието не е докажана бидејќи недостасуваат страници од истото. Марија потоа се соочува со Андреј и Петар, кои не ја поддржуваат во тоа што таа им го зборува, бидејќи таа била жена. Марија сепак била одбранета од Матеј со зборовите:

„Но, ако Спасителот ја направила подостојна, кој си ти да ја отфрлаш неа? Навистина Спасителот ја познаваше Марија најдобро. Од таа причина тој ја сакаше повеќе од нас“[23]

Евангелие по Тома

уреди

Евангелието по Тома по се изгледа датира од крајот на I век или почетокот на II век. Тоа било пронајдено во 1945 година во библиотеката во Наг Хамади.[25] За разлика од канонските и апокрифните евангелија кои се фокусирани околу животот на Исус, ова евангелие содржи само зборови или фрази кои се препишуваат на Исус.

Симон Петар им рече: „Марија нека си оди од нас зошто жените не заслужуваат да живеат“. А Исус одговорил: „Јас ќе ја оспособам и направам како маж, така таа ќе стане жив дух кој ќе наликува на вас мажите. Затоа што секоја жена која ќе биде како маж, ќе влезе во Домот Небески...“[25]

Црковен поглед на Марија Магдалена

уреди

Православие

уреди
 
Православна икона на Марија Магдалена.

Источната Православна црква останува на ставот дека Марија Магдалена се разликува од Марија од Бетанија, „грешната жена“. Таа била еден од учениците на Исус од Назарет. Православната црква ја смета за апостол на рамниште исто како и останатите апостоли. Во евангелието таа се споменува дека била мачена од седум лоши и зли духови. Таа била ослободена од овие духови од страна на Исус Христос. По ова, Марија Магдалена станала верна следбеничка на делото на Исус Христос во време на неговиот живот и по него.

Марија Магдалена била првиот сведок на Исусовото Воскресение. Таа добила задача воскресението да го соопшти на останатите апостоли.[26] Таа е прикажана на голем број икони. Марија Магдалена се вратила во Ефес кај апостол Јован на кој му помогнала во проповедта на евангелието. Моштите на Света Магдалена биле пренесени во Цариград во [886] година.

Верувањето за велигденското јајце

уреди
Поврзано: Велигденски јајца
 
Црвени јајца, традиција за време на Велигден.

Со векови, бојадисувањето јајца е можеби една од најстарите христијански традиции, особено за време на Велигден. Оваа традиција го симболизира Исусовото воскресение и вознобновувањето на новиот живот. Меѓу православните христијани ова споделување е придружено од страна на зборовите „Христос воскресна“ и одговорот „Навистина воскресна“.

Според верувањата во врска со Марија Магдалена, се смета дека по смртта и воскреснувањето на Исус, таа отишла кај римскиот цар Тибериј. На средбата, таа на царот најнапред му подарила едно црвено јајце и го поздравила со зборовите: Христос Воскресе. Но, кога Марија почнала да му зборува на Тибериј за тоа дека Исус Христос исто така се ослободи од оковите на смртта и воскресна, императорот се насмеал велејќи: „Тоа е исто така невозможно како и твоето бело јајце да се претвори во црвено“. И уште не ја завршил реченицата, а јајцето во рацете на Марија Магдалена станало црвено.[27]

Освен оваа, постои и друго верување според кое по распнувањето на Исус, Марија Магдалена поставила под крстот бели јајца во кошница, каде истите од крвта на Исус биле обоени во црвено. Тогаш, овие јајца биле однесени во Рим кај императорот Тибериј Цезар (види погоре).

Денеска, православните христијани на Велигден подарувајќи си црвено јајце еден на друг или кршејќи се со него, всушност го симболизираат Христовото Воскрсение и спасение: победата над смртта - смрт на смртта.[28]

Шпекулации или вистина?

уреди

Името Марија се споменува во 51 пасус во Новиот завет.[29] Со името Марија во Евангелието се споменуваат повеќе личности. Освен тоа, исто така се смета дека се споменуваат на повеќе места анонимни жени кои се смета дека се однесуваат на Марија Магдалена. Во текот на различни периоди од историјата, Марија Магдалена се поистоветувала или се мислело на секоја жена со ова име, освен со мајката на Исус. Погледот дека оваа Марија била „жената грешница“ е целосно или сосема неосновен.[30] Сепак, не постојат историски или библиски докази дека Марија Магдалена била само еден од следбениците односно учениците на Исус. Овде пред сè се смета околу можната врска помеѓу Исус и Марија Магдалена. Иако во минатото нејзиниот идентитет бил сосема неоткриен, денеска сè повеќе се смета дека таа не била проститутка или голема грешница.[31]

„Возљубениот ученик“ во Евангелието по Јован

уреди

Некои научници, меѓу кои најпознат е Елаин Регелс, смета дека во времето на т.н. ран период од христијанството, Марија Магдалена била водач на црквата. Исто така, неидентификаниот „возљубен ученик“ се препишува на Евангелието на Јован.[6]

Односите со Исус

уреди

Некои писатели и истражувачи од помодерно време сметаат или тврдаат дека Марија Магалена била сопруга на Исус Христос. Како поддршка на овој аргумент, тие се потпираат на гностичките евангелија, кои не се вклучени во Новиот завет. Според апокрифите од Евангелието на Филип, Марија Магдалена била поблиска до Исус за разлика од било кој друг ученик.

Односите меѓу Исус и Марија, Евангелитето ги опишува како „koinonos“ кое во превод на грчки значи „близок пријател“ или „другар“. Марија Магдалена е споменета како една од трите „Марии“ кои „секогаш одеа по Спасителот“ како негови придружнички[32]. Овде се вели исто така и дека Исус ја засакал многу повеќе од сите ученици, а и честопати ја бакнувал.[4] Така, според денешното гледиште, гностиците сметаат дека Исус и Марија биле многу блиски, дури и сопружници, за разлика од црквата која го негира ова. Според Крипал, историските извори биле премногу контрадикторни и истоивремено претивки за да може да се направи апсолутна претстава околу Исусовата сексуалност.[33] Од друга страна пак, според историчарот Џон Диксон, за раните христијани било вообичаено да се бакнуваат помеѓу себе, со кое се изразувало поздрав еден кон друг[34], и истите односи немале никакви романтични конотации.[35]

Марија Магдалена се јавува со повеќе честота отколку другите жени во канонските Евангелија и е прикажана како близок следбеник на Исус. Нејзиното присуство на Распетиото Христово би можело да ја означува сопружната врска помеѓу неа и Исус.[36] Некои толкуваат дека Исус го одбил физичкиот контакт со Марија Магдалена по неговата смрт, односно Воскреснување, како што објавил Јован 20:17, кое ја означува противбрачната теорија.

Според некои тврдења, се смета дека брачниот статус на Исус како неоженет мисионер или рабин била невозможна. Но сепак, во текот на I век, во еврејската религија постоеле голем број секти и улогата на рабинот сепак не била добро дефинирана. Идејата дека Марија Магдалена била жена на Исус била популаризирана од книги како „Исусовиот запис“, „Светата Крв и Светиот Грал“, „Евангелието според Исус Христос“, Кодот на Да Винчи и други.

Марија Магдалена-Апостол

уреди
 
Марија Магдалена од Антонио Фредерик август Сандис

Според теологот Карењ Кинг, Марија Магдалена била истакнат ученик на Спасителот и една од најголемите водачи на ранохристијанската црква, промовирајќи ја жената како водич на истата.[5] Според истиот извор, како и според Евангелието по Јован, воскреснатиот Исус ѝ ја дал на Марија Магдалена титулата „апостол над апостолите“. Марија била првата жена која ѝ била дадена улогата да го објави воскреснувањето на Исус, да ги удри темелите на новата црква и прва да започне да го шири христијанството односно евангелието.[5] Во источните православни цркви, оваа фраза се преведува како „Еднаква на апостолите“.

Поистоветување со Марија од Бетанија

уреди

Според Римокатоличката црква, Марија Магдалена и Марија од Бетанија се една иста личност, за разлика од источните православни цркви и протестанските кои сметаат дека станува збор за две посебни личности.[37] Марија од Бетанија сама по себе претставува анахронизам, протолкувана како „Марија“ во Лука 10:38-42 и Евангелието на Јован. Идентификацијата е главно заснована на Евангелието на Јован. „Марија од Битанија“ се појавува во Јован 11:1.

Марија Магдалена како проститутка

уреди

Сликата околу вистинската Марија Магдалена, денеска сè уште не е целосно јасна. Во времето на Папа Григориј I во 591 година[33], Римокатоличката црква Марија во своите проповеди ја опишал на следниов начин: „Веруваме дека жената која Лука ја нарекол грешница, а која Јован ја нарекол Марија (од Бетанија), e она Марија која од Марко истерала седум врагови“.

Џејн Шерберг, професорка за религиски и женски студии при Detroit Mercy и авторка на книгата „Воскресението на Марија Mагдалена”, пишува за Марија Магдалена, како моќна жена која била детронизирана и запаметена како проститутка и голема грешница. Џејн Шелзберг оди и подалеку од тоа. Во својата книга таа тврди дека во гностичките текстови нашла траги за тврдењето дека Исус и Магдалена го виделе својот месијски наследник. Таа авторка за сега е осамена во тоа свое тврдење, но тоа нејзино тврдење многу добро го илустрира начинот на кој Магдалена како победник ја потресува машката доминација во црквата. Кога Папа Јован II во 1995 година забранил на расправа за можноста за служењето на жената како свештеник, во образложението на својата забрана го истакнал примерот кој денеска е даден во светите писма, каде Христос своите апостоли ги избирал само меѓу мажите.

Културни наводи

уреди

Во филмот и литературата

уреди
 
Скулптура на Марија Магдалена од Донатело. Се наоѓа во Museo dell'Opera del Duomo, во Фиренца, Италија

Во музиката

уреди

Останато

уреди

Поврзано

уреди

Користена литература

уреди
  • Acocella, Joan. "The Saintly Sinner: The Two-Thousand-Year Obsession with Mary Magdalene." The New Yorker, February 13 & 20, 2006, p. 140–49. Prompted by controversy surrounding Dan Brown's The Da Vinci Code.
  • Brock, Ann Graham. Mary Magdalene, The First Apostle: The Struggle for Authority. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 2003. ISBN 0-674-00966-5. Discusses issues of apostolic authority in the gospels and the Gospel of Peter the competition between Peter and Mary, especially in chapter 7, "The Replacement of Mary Magdalene: A Strategy for Eliminating the Competition."
  • Burstein, Dan, and Arne J. De Keijzer. Secrets of Mary Magdalene. New York: CDS Books, 2006. ISBN 1-59315-205-1.
  • Jansen, Katherine Ludwig. The Making of the Magdalen: Preaching and Popular Devotion in the Later Middle Ages. Princeton, N.J.: Princeton University Press, 2000. ISBN 0-691-05850-4.
  • Kripal, Jeffrey John. (2007), напишано во Chicago, The Serpent's Gift: Gnostic Reflections on the Study of Religion, The University of Chicago Press, ISBN 0226453804 ISBN 0-226-45381-2.
  • Pearson, Birger A. "Did Jesus Marry?." Bible Review, Spring 2005, pp 32–39 & 47. Discussion of complete texts.
  • Picknett, Lynn, and Clive Prince. The Templar Revelation. New York: Simon & Schuster, 1997. ISBN 0-593-03870-3. Presents a hypothesis that Mary Magdalene was a priestess who was Jesus' partner in a sacred marriage.
  • Shoemaker, Stephen J. "Rethinking the ‘Gnostic Mary’: Mary of Nazareth and Mary of Magdala in Early Christian Tradition." in Journal of Early Christian Studies, 9 (2001) pp 555–595.
  • Thiering, Barbara. Jesus the Man: Decoding the Real Story of Jesus and Mary Magdalene. New York: Simon & Schulster (Atria Books), 2006. ISBN 1-4165-4138-1.
  • Wellborn, Amy. De-coding Mary Magdalene: Truth, Legend, and Lies. Huntington, Indiana: Our Sunday Visitor, 2006. ISBN 1-59276-209-3. A straightforward accounting of what is well-known of Mary Magdalene.

Наводи

уреди
  1. ↑ „Saint Mary Magdalen“. New Catholic Dictionary. 1910. Архивирано од изворникот на 2011-09-17. Посетено на 2007-02-28.
  2. ↑ "Mary Magdalene—Apostle and Friend of Jesus." Jesus and Courageous Women. 8 август 2009
  3. ↑ Galli, Mike. "Mary Magdalene." 2005.
  4. ↑ 4,0 4,1 King, Karen L. "Women In Ancient Christianity: The New Discoveries." Frontline: The First Christians. Web: 2 Nov 2009.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 King, Karen L. The Gospel of Mary of Magdala: Jesus and the First Woman Apostle. Polebridge Press, 2006. ISBN 0-944344-58-5 Грешка во наводот: Неважечка ознака <ref>; називот „King“ е зададен повеќепати со различна содржина.
  6. ↑ 6,0 6,1 See Marvin Meyer, with Esther A. de Boer, The Gospels of Mary: The Secret Traditions of Mary Magdalene the Companion of Jesus (Harper San Francisco) 2004;Esther de Boer provides an overview of the source texts excerpted in an essay "Should we all turn and listen to her?': Mary Magdalene in the spotlight." pp.74-96.
  7. ↑ John 20:11 and John 20:16.
  8. ↑ Mariam, The Magdalen, and The Mother Deirdre Good, editor Indiana University Press 601 North Morton Street, Bloomington, IN 47404-3797. Pages 9-10.
  9. ↑ http://www.biblegateway.com/passage/?search=Luke%208:1-3;&version=TNIV;
  10. ↑ May, Herbert G. and Bruce M. Metzger. The New Oxford Annotated Bible with the Apocrypha. 1977.
  11. ↑ http://www.mkbible.net/biblija/index.php[мртва врска]
  12. ↑ Лука 23;49
  13. ↑ Марко 15:47
  14. ↑ (Матеј 27:61
  15. ↑ Лука 23:55
  16. ↑ Јован 19:39-42
  17. ↑ Јован 20:1
  18. ↑ Марко 16:1
  19. ↑ Лука 24:10
  20. ↑ Stagg, Evelyn and Frank. Woman in the World of Jesus. Philadelphia: Westminster Press, 1978. ISBN 0-664-24195-6
  21. ↑ Hurtak, J.J. and D.E. (1999) Pistis Sophia: Text and Commentary complete text with commentary.
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 The Old and New Testament and Gnostic contexts and the text are discussed by Robert M. Grant, "The Mystery of Marriage in the Gospel of Philip" Vigiliae Christianae 15.3 (September 1961:129-140).
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 De Boer, Esther A., The Gospel of Mary Listening to the Beloved Disciple. London: Continuum, 2006 (2005).
  24. ↑ Спореди со Јован 20:14-18.
  25. ↑ 25,0 25,1 Meyer, Marvin (2004). The Gospel of Thomas: The Hidden Sayings of Jesus. HarperCollins. ISBN 978-0-06-065581-5.
  26. ↑ Јован 20:11-18
  27. ↑ Abernethy and Beaty, The Folklore of Texan Cultures, Denton University of North Texas Press, 2000, p. 261.
  28. ↑ http://www.a1.com.mk/vesti/default.aspx?VestID=45911
  29. ↑ "Mary." International Standard Bible Encyclopedia. Web: 21 Dec 2009
  30. ↑ Easton, M.G. "Mary." The Illustrated Bible Dictionary. 1897
  31. ↑ Coulter, Gary. "Who is Mary Magdalene?" A talk given on Oct. 26, 2006, Omaha, Nebraska. Web: 22 Dec. 2009
  32. ↑ Филип 59,6-11
  33. ↑ 33,0 33,1 Грешка во наводот: Погрешна ознака <ref>; нема зададено текст за наводите по име Kripal, 2007, p. 52.
  34. ↑ http://www.biblegateway.com/passage/?search=1Peter%205:14
  35. ↑ The Christ Files, John Dickson, p. 95
  36. ↑ "The Last Tomb of Jesus." Discovery Channel, 2007. Quoted by Don Sausa, The Jesus Tomb. Vision Press, 2007. ISBN 0-9788346-9-0
  37. ↑ Pope, H. (1910). St. Mary Magdalen, in The Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company.
  38. ↑ Антологија руске лирике – X-XXI век. Књига II: Прва четвртина – средина XX века (авангарда и социјалистички реализам). Београд: Paidea, 2007, стр. 134.

Надворешни врски

уреди
  Статијата „Марија Магдалена“ е избрана статија. Ве повикуваме и Вас да напишете и предложите избрана статија (останати избрани статии).

[[Категорија:Јован Зонара

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Марија_Магдалена&oldid=5281445“