Норвешка

**Кралство Норвешка**
Кралство Норвешка; Kongeriket Noreg (нинорск); Kongeriket Norge (бокмал)
Знаме	Грб
	Гесло: Кралско гесло: Alt for Norge; („Сè за Норвешка“); 1814 заклетва: Enig og tro til Dovre faller; („Обединето и верни сè додека планините на Довр се затресат“)
	Химна: Ja, vi elsker dette landet; („Да, ја сакаме оваа земја“); Кралска химна: Kongesangen; („Кралска песна“)
	Местоположбата на Норвешка (темнозелено) на Европскиот континент (темносива) — [Легенда] Местоположбата на Норвешка (темнозелено) на Европскиот континент (темносива) — [Легенда]
Главен град; (и најголем)	Осло; 59°56′N 10°41′E / 59.933° СГШ; 10.683° ИГД
Службен јазик	норвешки; (нинорск и букмол)
Признаени регионални јазици	севернолапонски, лулолапонски, квенски и јужнолапонски
Народности	81% Норвежани; 2% Лапонци; 17% други
Демоним	Норвежани (Норвежанец/Норвежанка)
Уредување	Унитарна парламентарна уставна монархија
Основана
Површина
Население
БДП (ПКМ)	проценка за 2010 г.
БДП (номинален)	проценка за 2017 г.
Џиниев коеф. (2017)	23.5; низок · 1ва
ИЧР (2022)	▲ 0.966; многу висок · 2ва
Валута	Норвешка круна (NOK)
Часовен појас	CET (UTC+1)
Датумски формат	dd.mm.yyyy
Се вози на	десно
НДД	.no
Повик. бр.	47

Норвешка (норвешки: Norge [книжевен], Noreg [нов норвешки]), официјално Кралство Норвешка (Kongeriket Noreg/ Kongeriket Norge) или ретко Норвегија^[7] — држава во Северна Европа. Се наоѓа на Скандинавскиот Полуостров, опфаќајќи го неговиот западен брег. Главен град е Осло кој од оснoвањето во 1624 година па сè до 1925 година го носеше името Кристијанија. Осло е единствениот град во кој, покрај Стокхолм, се доделува една од Нобеловите награди — Нобеловата награда за мир.

Таа на исток граничи со Шведска; нејзиниот најсеверен регион граничи со Финска на југ и Русија на запад. Обединетото Кралство и Фарските Острови лежат западно преку Северното Море, а Данска лежи на југ. Долгото крајбрежје на Ноpвешка, во северен Атлантски Океан и Баренцовото Море, се дом на нејзините познати фјордови.

По завршувањето на Втората светска војна, Норвешка забележува огромен економски раст, и денес е меѓу најбогатите земји во целиот свет. Норвешка е четврт најголем извозник на нафта во светот, и нејзината петролејска индустрија зафаќа повеќе од четвртина од нејзиниот бруто-домашен производ. Норвешка е исто така богата со природен гас, хидроенергија, риба, шуми и минерали. Таа беше најголемиот извозник на морска храна после Кина во 2006 година. Други примарни индустрии се: преработка на храна, бродоградба, металната и хемиската индустрија, рударството, риболовот и производството на производи од хартија и пулпа. Норвешка има скандинавски социјален модел.

Норвешка била највисоко оценета од сите земји на полето на развојот на човекот од 2001 до 2006, и го дели првото место со Исланд од 2007 до 2008. Исто така, таа била оценета како најмирна земја во светот во 2007 година, и е една од основачите земји на НАТО.

Потекло на поимот

Историја

Според археолошките ископувања се претпоставува дека Норвешка била населена уште пред околу 12 000 години. Тамошното население се населило на овие простори или од Северна Германија или од Северна Финска и Русија. Норвешките традиции биле променети во текот на 9 век.

Во текот на 9 век, Норвешка претставувала множество од мали кралства. Се смета дека Харолд бил оној којшто ги соединил сите мали кралства во 872 година по Битката кај Хаферсерд. Тој имено станал и првиот крал на Норвешка. За време на викиншката епоха од 8 век, норвежаните го населиле Исланд, Гренланд и дел од островите на Велика Британија. Тие ги основале и денешните ирски градови Лимерик, Даблин и Вотерфорд создавајќи трговска линија преку Корк и Даблин. Овие града подоцна станале најважните и најразвиените града во Ирска. Распространувањето на христијанството во Норвешка станало пред сè благодарение на Олав Тригвасон и Свети Олав, и покрај тоа што Хокон Добриот бил првиот христијански крал на Норвешка. Со примањето на христијанството, долгите традиции на норвешкото општество се измениле.

Во 1349 година, се појавила епидемија на тие простори која предизвикала смрт на околу 50% од населението на Норвешка. Ова довело и до огромно забавување на развојот на Норвешка во економски и политички план. Во времето на Кралица Маргарет I, Норвешка влегла во т.н. Калмарски сојуз со Данска и Шведска. И покрај тоа што Шведска во 1523 година ја напуштила унијата, Норвешка останала во сојузот цели 434 години, сè до 1387 година. Во текот на националниот романтизам, целата кралска, интелектуална и административна власт била сместена во Копенхаген, Данска. Ова била една од причините за слабеењето на Норвешка. Во 1537 година се појавило протестанството. Архиепископот во Трохејм бил прогонет и приходите на црквата биле испраќани во Данска. Во тој период, Норвешка изгубила многу верници како и провинциите Бахуслен и Јемтленд по војната со Данска и Шведска. Тие територии биле вклучени во составот на Шведска.

Семејство Лапонци околу 1900 година

По нападот на Велика Британија, државата во сојуз со Данска создала нов сојуз со силите на Наполеон Бонапарт. Кралот Овденбург бил принуден да абдицира и да го предаде престолот во Шведска. Провинциите Исланд и Гренланд останале под власта на Данска. Веднаш по ова, Норвешка ја објавила својата независност. Данскиот крал Кристијан Фредерик бил избран за крал на 17 мај 1814 година. Шведска од друга страна ја принудила Норвешка династијата Бернадот да управува со земјата. Како замена на тоа, Норвешка ја зачувала својата демократска власт со независни институции.

Независност

Кристијан Микаелсен станал премиер на Норвешка во 1905 година. Тој има голема улога во историјата на Норвешка поради мирниот начин на отстранување на Норвешка од Шведска на 7 јуни 1905 година. Големото незадоволство од месното население била главната причина поради кој бил напуштен сојузот со Шведска. Веднаш по напуштањето на сојузот, бил објавен Референдум според кој норвешкиот народ ја претпочитале монархијата пред републиката. Така, норвешката власт го предложил данскиот принц Карл за крал на Норвешка. Тој го зел името Хокон VII. Во негово време бил даден правото на глас на сите мажи, а по 1913 година и на сите жени.

Прва и Втора светска војна

Во текот на Првата светска војна, Норвешка останала неутрална. Државата се стремила да ја задржи својата независност и во Втората светска војна. Таа била нападната од страна на Нацистичка Германија на 9 април 1940 година. Норвешка не била подготвена за војна, но сепак пружила отпор на Германија во следните два месеци. Освен СССР, ниту една друга држава во Европа за време на втората светска војна не успеала да ѝ пружи отпор на Нацистичка Германија. По војната, власта била земена од страна на социјалдемократите. Во 1949 година, Норвешка се приклучила кон НАТО.

Географија и клима

Норвешка се наоѓа во западниот дел на Скандинавија во Северна Европа. Дивото крајбрежје, полно со фјордови и илјадници острови, е долго 2,500 километри. Норвешка дели 2,542 километри граница со Шведска, Финска, и кратка гранична линија со Русија на исток. На запад и југ, се протегаат Норвешкото Море, Северното Море, и Скагеровиот Проток. Исто така и Баренцовото Море ги допира северните брегови на Норвешка.

Политички систем

Парламентот на Норвешка

Административна поделба

Стопанство

Норвешка има шести најголем БДП по жител (после Катар, Луксембург, Сингапур, Брунеј и Кувајт).^[5] Норвешка веќе долго време го држи првото место во светот показателот на човековиот развој според Програмата за развој на Обединетите нации, и тоа осум години по ред (2000—2007), а потоа уште седум години по ред (2009—2015).^[6] Трошоците за живот во Норвешка се околу 30 % повисоки отколку во Соединетите Американски Држави и 50 % повисоки отколку во Обединетото Кралство. Животниот стандард во Норвешка е меѓу највисоките во светот. Магазинот Форејн полиси ја рангирал Норвешка на последното место на државите кои е можно да се распаднат (англиски: Failed States Index) за 2009 година, проценувајќи ја Норвешка за најстабилна земја на светот и земја која најдобро функционира. Непрекинатиот извоз на нафта и природен гас, во комбинација со здрава економија и големо насобрано богатство, доведува до заклучок дека Норвешка во догледна иднина ќе остане меѓу најбогатите земји на светот.

Норвешката економија е пример за мешана економија, составена од слободен пазар и големо државно поседништво. Владата има огромно поседништво во клучните индустриски сектори, како што е нафтениот сектор (StatoilHydro), хидроенергетското производство на струја (Starkraft), алуминиумското производство (NorskHydro), најголемата Норвешка банка (DnB NOR) и телекомуникацискиот услужник (Telenor). Владата контролира 31.6% од јавно истакнатите компании.

Табела 1: Годишни реални стапки на растеж на БДП во Норвешка (1990-2013)^[8]

	1990-1998	1999-2007	2008-2013	1990-2013
ЕУ		2,5%	-0,1%	1,7%
Норвешка	3,8%	2,4%	1,0%	2,6%

Референдумите одржани во 1972 и во 1994 година покажале дека Норвежаните сакаат да останат надвор од Европската Унија (EU). Но, Норвешка, заедно со Исланд и Лихтенштајн, учествува во единствениот пазар на Европската Унија преку договорот за Европската економска зона (EEA). Норвешка е исто така потписник на Шенгенскиот договорот и на неколку други договори со останатите членки на ЕУ.

Норвешка е голема поморска земја и има шеста најголема трговска флота на светот, со 1.412 сопствени трговски бродови. Таа е и втор најголем извозник на риби (според вредноста веднаш зад Кина) и шести најголем светски извозник на оружје.

Норвешка е многу богата со природни богатства, како: нафта, природен гас, риба, шуми и минерали. Огромните резерви на нафта и природен гас што биле пронајдени во 1960-тите придонеле за уште поголем развиток на економијата. Норвешка има еден од највисоките стандарди на живеење во светот, како резултат на огромните природни богатства во однос на нејзината популација. Таа, исто така, има многу ниско ниво на невработеност, помалку од 2% (јуни 2007). Продуктивноста на час и платата во Норвешка се едни од највисоките во светот. Егалитаристичките вредности на Норвешкото општество гарантираат дека разликата во платите помеѓу најниско платените работници и менаџерите на големите компании е многу помала за разлика од другите западни економии. Трошоците за живеење во Норвешка се 30% поголеми отколку во САД и 25% повисоки отколку во Обединетото Кралство.

Како членка на ЕАСТ од 1 јануари 1993 година му се приклучила на единствениот запаедноевропски пазар, но на референдумот одржан во 1994 година жителите го одбило полноправното членство во Европската Унија. До откривањето на големи наоѓалишта на нафта и земен гас под Северното Море на крајот на 1960-тите години, стопанството се темелело на рибарство и производство на енергетски изискливи индустриски производи, како што се алуминиум и останатите обоени метали, како и вештачки гној. Како скандинавска земја, најголем нагласок во својата економија ѝ дава на интеграцијата во европскиотекономски простор, каде годишно разменува стока во вредност од близу 50 милијарди американски долари. Таа е значаен извозник на нафта, деривати, хемикалии, дрво, хартија, поморски услуги, бродови, како и бакалар и други прехранбени производи. Нејзини главни трговски партнери се Обединетото Кралство, Шведска, Германија и САД. Со земјите на ЕАСТ остварува 17 % од извозот и 25 % од увозот, а со земјите на ЕУ 65 % од извозот и 48 % од увозот. Норвешката круна во својата курсна адаптација е врзана за ₠, де факто за германската марка, па од почетокот на 1990-ите и норвешката монетарна политика била ускладена со политиката на германската Бундесбанка. Монетарната стабилност и либерализираното стопанство привлекле во 1990-ите многу странски вложувачи, па во 1993 година цените на акциите на берзата во Осло пораснале за 60 %.

Економска политика

Од крајот на 1978 година, Норвешка применувала неколку пристапи за водење на монетарната политика придружени со различни режими на девизен курс:^[9]

од декември 1978 до мај 1985 година се применувала регулација на каматните стапки и врзан курс на норвешката круна кон „кошничка“ на валути пондерирана според трговијата (trade-weighted basket)
од мај 1985 до октомври 1990, каматните стапки ги одредувала Банката на Норвешка, а во 1986 година бил воведен фиксен девизен курс
од октомври 1990 до декември 1992, круната била врзана за „ЕКУ“ (European Currency Unit, ECU)
од декември 1992 до мај 1994 година, круната флуктуирала
од мај 1994 до март 2001 година, Банката на Норвешка водела политика на стабилен курс на круната во однос на европските валути, со сè поголем нагласок врз стабилноста на цените
во март 2001 година било воведено таргетирање на инфлацијата.

На 29 март 2001 година, норвешката влада предложила „Нови насоки за норвешката економска политика“, во два дела:^[10]

Новата фискална политикa воспоставила правило за ограничување на дефицитот на државниот буџет. Правилото наведува дека користењето на приходите од нафта за финансирање на дефицитот во структурниот не-нафтен буџет, со текот на времето, би требало да биде во согласност со очекуваниот реален принос на Државниот пензиски фонд „Глобал“ (GPFG), проценет на 4% годишно во текот на целиот бизнис циклус. На долг рок, фискалната политика поставила горна граница за користење на огромните нафтени приходи во земјата, со цел да се спречат прекумерните активности на зајмување.
Со новата „Регулатива за монетарната политика“, во монетарната политика стапила во сила нова задача: наместо стабилен девизен курс, било воведено таргетирање на инфлацијата. Притоа, Норвешка прифатила флексибилно таргетирање на инфлацијата како рамка на монетарната политика при што оперативната цел била поставена како одржување годишна инфлација на потрошувачките цени од близу 2,5%.

Демографија

Религија

Верници во Норвешка

Протестанти			83 %
Католици			1,8 %
Муслимани			1,8 %
Евреи			0,5 %
Хиндуси			0,5 %
Други			12 %

Религија во Норвешка е претежно протестантска (Евангелско-Лутеранска), со 82,7% од вкупниот број на населението на Норвешка.^[11] Раните Норвежани, како и сите народи на Скандинавија, биле многубожници верувајќи во Нордиската митологија. Благодарение на напорите на христијанските мисионери, Норвешка била постепено христијанизирана. Тој процес започнал некаде во 1000 година, а завршил во околу 1150 година. Пред реформацијата, Норвежаните биле дел од Римокатоличката црква, но по 1536 година тие го примиле протестантството.

Исламот е втората најголема религија. Главната причина се гледа поради миграцијата во последните неколку години. Сепак, според пописите, во земјата живеат и голем број на нерелигиозни верници.

Култура

Културата на Норвешка е тесно поврзана со историјата и географијата на земјата. Во 19 век, во Норвешка, доаѓа до изразита романтична преродба во која, се развива уметноста и културата во сите домени: музика, литература, архитектура...Дострелите во уметничкото творештво, се со изразити дела кои особено во литературата и дел од музиката ќе бидат меѓу ремек – делата на европското творештво.

Музика

Едвард Григ.

Првите по значајни класични композитори од Норвешка биле од 18 век^[12]. Некои од попознатите композитори биле: Георг вон Бертуч, Јохан Даниел Берлин и Јохан Хенрик Берлин. Национален романтизам Националниот романтизам, движење кое преовладуваше низ цела Европа, допрело до Норвешка, и почнало да влијае врз класичните музичари и класичната музика во земјата.

Виолинистот Оле Бул (1810-1880) бил првиот голем норвешки музичар. Тој стана светски познат, почнувајќи од 1834 година, настапувајќи не само во Норвешка, туку и во други делови на Европа и САД, и бил познат како нордиски Паганини. Покрај него, во овој период се појавиле и неколку други големи композитори, меѓу кои и Халфдан Кјерулф, Мартин Андреас Удбије, кој ја компонирал и првата норвешка опера „Фредула“ и Рикард Нордрак, кој ја компонирал Норвешката државна химна. Од 1831 година, традиционалната норвешка музика почнала да влијае врз класичната сцена, особено преку Бул, кој се спријателил со познатиот традиционален музичар Миллагутен и преку којшто си овозможил подобро разбирање на традиционалната музика. Бул почнал да свири на хардгардерската виолина, и бил првиот кој ја претставил народни песни на јавноста во урбаните средини, тоа е врвот на норвешкото романтичен национално пробудување. Ова го инспирирало Едвард Григ, којшто во својот опус внел фолклорни музички имотиви. Творештвото на Григ ќе го обележи норвешкото музичко творештво до 20 век. По Втората светска војна, норвешката музика почнала да се движи во нова насока, далеку од нордиските и германските митологии, и кон по-интернационален, особено американски, британски и француски стил. Норвешките композитори биле под влијание на поширока разновидност на стилови кои вклучувале сериализам, нео-експресионизам, како и електронска музика. По познати композитори од овој период се Јохан Квандал, Кнут Нистед, Едвард Хагерук Бул и Егил Ховланд. Од особена важност во современта норвешка музика било творештвото Паул Хиндемит и Бела Барток. Најистакнат композитор од овој период бил Фин Мортенсен. Подоцна, композиторите на авангардата како Арне Нордхајм ги користат технолошките достигнувања, користејќи различни електронски ефекти и бизарни инструменти. Арне Нордхајм „е најважниот композитор на повоената ера“. Уште од 1950 година Нордхајм има огромно влијание врз норвешкиот културен живот. Неговите најпознати дела служеле како пресвртница за современата норвешка музика. До крајот на првата деценија од 21 век, норвешката класична музика станала многу разновидна, инкорпорирајќи елементи од документираната музичка историја во земјата, како и модерниот џез, поп и рок. Композиторите на последниот дел од 20 век се Олав Антон Тхомесен, Пер Кристијан Јакобсен, Магне Хегдал, Асe Хедстром, Асбјорн Шатун, Тор Халмастр, Глен Ерик Наугланд, Нилс Хенрик Ашеиам, Сесил Оре и Кетил Хвослеф. Популарното и класично влијаније на народната музика продолжило и со работата на композиторите Ласе Торосен. Особено за истакнување е специфичниот норвешки џез или алтернативен музички израз, кој зазема најистакнато место во светот: Јан Гарбарек, Тереј Рипдал, Мари Боин, Арилд Андерсен и Буге Веселтофт^[13].

Книжевност

Кнут Хамсун, author

Хенрик Ибсен

Историјата на норвешката книжевност започнува со паганските едеиски песни и скалдиски стихови од 9 и 10 век, и со поети како што се Браги Бодсон и Ејвиндр скалдаспилир^[14]. Пристапувањето кон на христијанството околу 1000 година ја довело Норвешка во контакт со европското средновековно учење, хагиографијата и пишувањето на историјата. Заедно со локалната усна раскажувачка традиција и исландското влијание, во 12–от и почетокот на 13 век поголем број дела од тој период се со историска раскажувачка нарација. Периодот од 14 до 19 век се сметаат за мрачна ера во националната литература, иако писателите од Норвешка, како што се Петер Клаусон Фрилис и Лудвиг Холберг, нивното творештво придонело за формирање на заедничката литература помеѓу Данска и Норвешка. Со националната преродба од 19 век, се појавил нов развој на националната литература. Всушност тоа е и еден од најзначајните периоди во норвешката литература, особено со појавата на „славната четворка“:Хенрик Ибсен, Бјорнстејме Бјорнсон, Александар Киеланд и Јонас Ли. Драмските дела Хенрик Ибзен зазеле како клучно место во западноевропската литература. Модернистичката литература во Норвешка започнала со литературата на Кнут Хамсун и Сигбјорн Обстфелдер кон крајот на 19 век. Во триесеттите години на 20 век, Емил Бојсон, Гунар Ларсен, Хокон Буге Махрт, Ролф Стенерсен и Едит Оберг биле меѓу норвешките автори кои експериментирале со модернизмот. Во 1947 година, Тарјеи Весаас објавил поетска збирка, „Леикен и Линет“, со која настанала голема дебата за формата и ритамот за норвешката поезија. Како резултат на ова било појавувањето на Ролф Јакобсен кој внел модернистички изрази во поезијата кои биле во корелација со европските паралели. Во 20 век, тројца норвешки романописци ја добија Нобелова награда за литература: Бјорнстерјне Бјорнсо н во 1903 година, Кнут Хамсун за книгата „Плодовите на земјата“ во 1920 година, и Сигрид Ундсет. Карл Уве Кнаусгор, во 2 век, се појавува со својот шесттомен роман „Мојата борба“, со кој повторно, ја доведува норвешката литература во светски контекст, надоврзувајќи се на литературната иновација на Марсел Пруст^[15].

Ликовна уметност

Едвард Мунк Крик (1893)

Вистинското норвешко сликарство и ликовна уметност започнува кон почетокот на 19 век, прво со претстави на портрети,а подоцна со романтично импресивни пејзажи^[16]. Јохан Кристијан Дахл (1788-1857), е основоположник на современото норвешко сликарство После него, под негововлијание, се јавувиле нова генерација на уметници коишто продолжиле со пејзажното сликарство : Кити Киеланд, Фрит Таулов, којшто бил под влијание на париската уметничка школа, како што бил Кристијан Крог, реалистички сликар. Еден од најзначајните сликари не само на Норвешка туку и во современото светско сликарство од почетокот на 20 век, особено во доменот на експресионизмот и симболизмо бил Едвард Мунк, кој станал светски познат- по делото„ Крик“, кое ја претставува анксиозноста, стравот, изгубеноста на современиот човек. Меѓу другите уметници се и : [[Харалд Солберг, нео-романтичен сликар и [[Одг Нердрум, симболичен сликар кој тврдел дека неговото дело не е уметност, туку кич. По истакнати уметници 20 век се: Харалд Сохлберг, Реидар Аули, Пер Крохг, Арне Екеланд, Каи Фјел, Јакоб Веидеман, Хокон Блекен, Јенс Јоханесен, Лудвиг Карстен, Хенрик Соренсен, Кјатан Слетмарк, Ана-Ева Бергман, Андерс Кјер, Свемин Јохансен, Свеин Болинг, Бјорн Карлсен, Бјорн Рансве, Крере Тветер, Ф ранс Видерберг, Нед Нердрум, Ида Лоренцен, [[Кнут Роуз, Орнсул Опдал, Хавард Вихенх, Леонард Рикхард, Хокон Гулвгаг, Кира Вагер, Халвард Бура, Ларс Елинг, Вибеке Барбел Слисгард. Вајарите од 19 век : Стефан Сандинг, Гунар Утсонд, Брињулф Бергслиен и Матијас Скејброк. Вајарите на 20 век : Густав Вигеланд, Нилс Аас, Арнолд Хаукленд, Брерд Бреивик, Ана Гримален, Кристофер Леирдал, Островот Перл, Нина Сунди, [[Дире Ваа и Вилхелм Расмусен ^[17].

Архитектура

Петспратната црква Урнес во Лустер, Норвешка, на листата од Светско културно наследство од УНЕСКО

Кралскиот дворец во Осло, типичен претставника на нео - класицицистичката архитектура во Норвешка

Почетокот на норвешката архитектура била обележана со дрвени градби. Иако не постојат археолошки посигурни докази и прегледи според наодите на викиншките бродови, се оформила по јасна слика за архитектурата и употребата на дрвото. Во архипелагот Лофотен во северна Норвешка, врз основа на ова бил реконструиран замокот на викинзите во музејот „Лофотр Викинг". Денес се зачувани се покрај ова и 28 цркви и најмалку 250 дрвени куќи изградени до 1350 година. Првите камени цркви во Норвешка биле романескни, изградени под влијание на англосаксонските мисионери, особено епископот Николас Брејспер. Подоцнежните цркви биле под влијание на континенталната архитектура –црквата Рингсакер, Квитесеид. Многу од овие цркви или се изгубени или повторно изградени во готски стил, но бројни примери сè уште постојат, особено на Тронденес Чурчат Тронденесин Тромс. Во доцниот среден век, норвешката држава била сериозно ослабена. Во 1389 Норвешка била во унија со Данска. Поради тоа, ренесансната архитектура во Норвешка била мошне скромна во споредба со другите земји. За време на барокот, во Норвешка е изградена најпознатата Стифтсгарде – Кралската резиденција во Трондхејм која била една од најголемите дрвени згради во Северна Европа. Рококо кратко траело, оставајќи траги, првенствено во декоративната уметност, и главно во ентериериерите, намештајот и луксузни предмети. Во почетокот на 19 век, во Норвешка биле активни помалку од неколку академски обучени архитекти, од кои повеќето биле воени офицери кои студирале градежништво. Норвешка била ретко населена земја без главен град, без суд и без важни државни институции. Архитектурата била од интерес, главно, на помала група богати трговци и земјопоседници. Меѓутоа, кон крајот на 19 век, богатите занаетчии и банкари, остварилезначителен пораст во градежништвото. Тие го вовеле неокласицизмот. Архитект Карл Фредерик Стенли (1769-1805), образован во Копенхаген, поминал неколку години во Норвешка создавајќи дела за дела за богати патрони околу Осло, но неговото најголемо достигнување ббило реновирањето на единственото седиште на високото образование во Кристијнија, како и Катедралата во Осло, завршено во 1800 година и Парламентот во 1814 година. Кристијан Коллет (1771-1833), дипломиран на Академијата за рударство во Конгсберг, ја проектирал прекрасната Улефос манор, изградена помеѓу 1802 и 1807 година од сопственикот на пиланата Нилс Аал. Ова е една од ретките градби од тула во Норвешка, со паладијански изглед, централна купола и класична колонада. Во истиот период се појавија и изградба на голем број прекрасни неокласициони куќи во и околу сите градови долж брегот, особено во Халден, Осло, Драмен, Арендал, Берген и Тронхем. Кристијанија, која била со статусот на главен град во 1814 година, практично немала згради погодни за многуте нови владини институции. Поради тоа започнала амбициозна програма за градење, но се реализирла многу бавно поради сиромашното стопанство. Првиот голем архитектонски потфат бил Кралскиот дворец, проектиран од Ханс Линстоу и изграден помеѓу 1824 и 1848 година. А понатаму следеле зградите за Универзитетот, Парламентот (Стортинг) и други институции. Кристијан Хајнрих Грош, бил еден од првите целосно образовани архитекти во Норвешка, ја проектирал оригиналната зграда за берзата во Осло (1826-1828), локалната филијала на Банката на Норвешка (1828), Театаро Кристијанија (1836-1837) и првиот кампус на Универзитетот во Осло (1841-1856). Норвешката романтична преродба имала, влијание врз норвешката архитектура од околу 1840 година - многу класицистички архитекти проектирале згради од црвена тули заживувајќи ги средновековните стилови: романски и готски особено погодни за цркви, јавни институции и фабрики. Линстоу бил првиот норвешки архитект кој бил инспириран од средниот век во неговиот предлог од 1837 година за плоштад да биде опкружен со јавна зграда Југен стилот, варијантата на Арт Нуво, имал одредено влијание врз поголемиот дел од новата архитектура во Норвешка на почетокот од 20 век. Во главниот град Осло, беа изградени неколку згради Историскиот музеј и владината зграда. Во Берген, главниот театар Ден Натионале Сцене. Во доцните 1920-ти, модернизмот (или меѓународниот стил) бил под влијание и инспирација од другите скандинавските архитекти. Во Шведска овој архитектонски тренд се нарекувл Функционализам (или колоквијално во Шведска и Норвешка "фуникс"). Модернизмот имал бројни приврзаници меѓу младите архитекти, особено во Норвешка. Неговиот дефинитивен пробив бил на Стокхолмската изложба во 1930 година, по што поголемиот дел од архитектите низ цела Скандинавија се ориентирале кон во модерното движење. Никаде на друго место модернизмот не станал толку цврсто воспоставен како во архитектурата задржувајќи ја својата доминантна позиција до околу 1940 година. Голем број на значајни градби, особено во Осло, беа изградени во функционалистичкиот стил: Ресторан Скансен (1925-1927) од Ларс Бакер, кој беше срушен во 1970 година. Бекер го проектирал и ресторанот во Екеберг, отворен во 1929 година. уметничката галерија Кунстернес Хус. Современ интернационалистички стил Објектите добиле поширок опсег и намена, со сложена функција. На пример, новата оперска зграда (проектирана од Снохета) во Осло. Норвешкиот архитекти од овој период исто така, ја нагласиле интеграцијата со природниот пејзаж^[18].

Театар

Националниот театар во Осло.

На почетокот од дваесеттиот век, Норвешка имала два национални театри: Ден Национална Сцена во Берген (основан во 1876) и Националниот театар во Кристијанија (подоцна Осло), кој бил отворен во 1899 година. Изградбата на монументалниот Национален театар, била финансиран од новата средна класа на банкари, трговци и правници. Двата театри сè уште работат. Исто така подоцна биле изградени и театрите во крајбрежни градови: Кристијансанд, Аренда. Историјата на норвешкиот театар по Втората светска војна била обележана со висок степен на децентрализација и зголемување на субвенциите. Како дел од „обновата“ на земјата во поствоената ера, владејачката Лабуристичка партија формулирала агресивна програма за зајакнување на уметноста. Театарските дружини во Осло, Берген, Тронхем и Ставангер добиле редовни субвенции, со што го осигурувле нивниот опстанок. Норвешкиот театар добива меѓународна актуелност и признанија Театрите брзо ги прифаќаале новите трендови и автори од странство, особено од англиското говорно подрачје. Странските режисери кои работат во Норвешка, исто така, обезбедиле нови импулси во неговиот развој; меѓу нив се Силвиу Пуркрет {Романија}, Габор Зсамбеки (Унгарија), Кристина Скузанка (Полска), Сем Бесеков (Данска), Џон Бартон (Англија), Јан Хјакансон (Шведска) и Жак Ласал (Франција). Важноста на новите норвешки драми постепено се намалуваше по Ибзен, а до крајот на векот биила се помалку актуелна. По војната се појавуваат нови драмски автори, кои ќе ја вратат актуелноста и значењето на норв]]ешката драматургија: Клаус Хагеруп, Тереј Норди, Џулијан Гарнер, [[Сесили Левејд и други пишуваат постојано интересни драми. Со појавата на Џон Фосз (1959) како драмски писател во 1994 година, норвешкиот театар веќе е со меѓународно значење. Многумина критичари го прогласија неговото дело најдобро по Ибзен^[19].

Филмска уметност

Ерик Склолдбјаер, 2013

Норвешката кинематографија добила меѓународно признание со документарниот филм „Кон-Тики“ (1950) со ког освои Оскар. Во 1959 година, „ Деветте животи на Арне Скуен“ бил номиниран, исто така за Оскар. Уште еден значаен филм бил „Глок“ анимиран игран филм во режија на Иво Каприно. „Патхфиндер“ (1987) на [[Нилс Гауп, бил номинирана за Оскар. „Другата страна на неделата“ на Берит Несхајм бил номинира за Оскар во 1997 година. Од 1990-тите години, филмската индустрија напредувала, продуцирајќи до 20 играни филмови секоја година. Посебни успеси забележале Кристин Лавтрасдатер, Кнут Ерик Јенсен, Ерик Скјолдбјерг, кој е запаметен по по филмот „Несоница“

Документарецот „Кон-Тики“ од Тор Хајердал доби Оскар за документарен филм на 24-тата награда на Академијата во 1951 година. Тоа е единствениот игран филм во историјата на Норвешка којшто освоил Оскар.

Во 2006 година, норвешкиот/канадскиот анимиран краток филм „Данскиот поет“, во режија на Торил Кове и раскажан од норвешката легенда Лив Улман, освоил Оскар за анимиран краток филм и станал втора норвешка продукција која добила Оскар.

Почнувајќи од 2013 година, пет филмови од Норвешка се номинирани за Оскар за најдобар филм на странски јазик: „Девет животи“ (1957), „Патека“ (1987), „Другата страна од неделата“ (1996), „Елинг“ (2001) и „Кон-Тики“ (2012)^[20].

Наводи

↑ ^1,0 ^1,1 „Statistics Norway – Population 1 January 2010 and 2011 and changes in 2010, by immigration category and country background. Absolute numbers“ (норвешки). Ssb.no. 2010-01-01. Посетено на 2011-07-23.
↑ „CIA – The World Factbook“. Cia.gov. Архивирано од изворникот на 2020-05-06. Посетено на 2011-07-23.
↑ „Arealstatistics for Norway 2019“. Kartverket, mapping directory for Norway. 2019. Архивирано од изворникот на 2019-06-08. Посетено на 2019-03-26.
↑ „Population, 2024-01-01“ (англиски). Statistics Norway. 2024-02-21. Посетено на 2024-02-25.
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 „Norway“. International Monetary Fund. Грешка во наводот: Неважечка ознака <ref>; називот „imf2“ е зададен повеќепати со различна содржина.
↑ ^6,0 ^6,1 „2022 Human Development Index Ranking“ (англиски). United Nations Development Programme. 2023-03-13. Посетено на 2024-03-17.
↑ Правопис на македонскиот јазик, стр. 164, Просветно Дело, Скопје, 2007
↑ Eurostat (пристапено на 20.9.2017)
↑ Norges Bank - официјално мрежно место (пристапено на 20.9.2017)
↑ Theo Schewe, „Monetary policy regimes and the Nordic model“, Publication Series from Buskerud and Vestfold University College No 14/2015.
↑ Statistics Norway Архивирано на 3 јули 2007 г., numbers from 2006
↑ / THE NORWEGIAN HARDANGER FIDDLE IN CLASSICAL MUSIC
↑ A History of Norwegian Music
↑ Norwegian literature
↑ A History of Norwegian Literature
↑ NORWEGIAN PAINTINGS
↑ The Golden Age of Norwegian Art
↑ Norwegian Architects
↑ / Norwegian drama
↑ [ https://www.imdb.com/list/ls055293776/ Norwegian films]

Норвешка како тема во уметноста и во популарната култура

„Норвешко дрво“ (Norwegian Wood) - песна на британската група „Битлси“ (The Beatles) од 1965 година.^[1]
„Норвешки девојки“ (Norvég leányok) – хорска песна на унгарскиот композитор Золтан Кодаљ.^[2]

Наводи

↑ YouTube, The Beatles - Norwegian Wood (пристапено на 31.1.2017)
↑ Охридски хорски фестивал – Ohrid Choir Festival 2005, стр. 41

Поврзано

Надворешни врски

Официјален портал на Норвешка
Статистика на Нпрвешка
„Светска книга на факти“ на ЦИА — запис за „Норвешка“ (англиски)
Норвешка на Encyclopædia Britannica
Норвешка на UCB Архивирано на 26 јануари 2016 г.
Norway на Викимедииниот атлас
Официјален туристички портал

Оваа статија од областа на географијата е никулец. Можете да помогнете со тоа што ќе ја проширите.

[autogenerated6-1] 1,0 ^1,1 „Statistics Norway – Population 1 January 2010 and 2011 and changes in 2010, by immigration category and country background. Absolute numbers“ (норвешки). Ssb.no. 2010-01-01. Посетено на 2011-07-23.

[autogenerated4-2] „CIA – The World Factbook“. Cia.gov. Архивирано од изворникот на 2020-05-06. Посетено на 2011-07-23.

[kart_2019-3] „Arealstatistics for Norway 2019“. Kartverket, mapping directory for Norway. 2019. Архивирано од изворникот на 2019-06-08. Посетено на 2019-03-26.

[ssbf-4] „Population, 2024-01-01“ (англиски). Statistics Norway. 2024-02-21. Посетено на 2024-02-25.

[imf2-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 „Norway“. International Monetary Fund. Грешка во наводот: Неважечка ознака <ref>; називот „imf2“ е зададен повеќепати со различна содржина.

[UNDP2023-6] 6,0 ^6,1 „2022 Human Development Index Ranking“ (англиски). United Nations Development Programme. 2023-03-13. Посетено на 2024-03-17.

[7] Правопис на македонскиот јазик, стр. 164, Просветно Дело, Скопје, 2007

[8] Eurostat (пристапено на 20.9.2017)

[9] Norges Bank - официјално мрежно место (пристапено на 20.9.2017)

[10] Theo Schewe, „Monetary policy regimes and the Nordic model“, Publication Series from Buskerud and Vestfold University College No 14/2015.

[11] Statistics Norway Архивирано на 3 јули 2007 г., numbers from 2006

[12] / THE NORWEGIAN HARDANGER FIDDLE IN CLASSICAL MUSIC

[13] A History of Norwegian Music

[14] Norwegian literature

[15] A History of Norwegian Literature

[16] NORWEGIAN PAINTINGS

[17] The Golden Age of Norwegian Art

[18] Norwegian Architects

[19] / Norwegian drama

[20] [ https://www.imdb.com/list/ls055293776/ Norwegian films]

[21] YouTube, The Beatles - Norwegian Wood (пристапено на 31.1.2017)

[22] Охридски хорски фестивал – Ohrid Choir Festival 2005, стр. 41

[7]

[1]

[2]

[4]

[5]

[6]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[1]

[2]