Википедија

Гренланд

Гренланд (дански: Grønland) или Калалит Нунат гренландски: Kalaallit Nunaat — остров во Северноледениот Океан и автономна земја во рамките на Кралството Данска. Иако и географски и етнички е поврзан со Северна Америка, политички и историски Гренланд е поврзан со Европа. Најблиски земји до Гренланд се Исланд на исток и Канада на запад. Гренланд е најголемиот остров во светот[6]. Со своите 55.877 жители (2018), Гренланд е најслабо населена држава или зависна територија во светот.[7] Главен град на Гренланд е Нук, а службен јазик е гренландскиот.

Гренланд
Kalaallit Nunaat
Знаме Грб
Химна: Nunarput utoqqarsuanngoravit
„Ти наша древна земјо“
Местоположба на Гренланд
Главен град
(и најголем)		Нук
64°10′N 51°44′W / 64.167° СГШ; 51.733° ЗГД / 64.167; -51.733
Службен јазик гренландски[a]
Народности 
Демоним Гренланѓани

(Гренланѓанец/Гренланѓанка)

Уредување парламентарна демократија во рамките на уставна монархија
 •  Кралица Федерик X
 •  Висок комесар Микаела Енгел
 •  Премиер Ким Киелсен
Законодавство Парламент на Гренланд
Автономија во рамките на Кралството Данска
 •  норвешка независност[c] 1261 
 •  Повторно воспоставување контакти 1721 
 •  Данска колонизација[d] 14 јануари 1814 
 •  Амт статус 5 јуни 1953 
 •  Домашна управа 1 мај 1979 
 •  Самоуправа и автономија 21 јуни 2009[1][2] 
Површина
 •  Вкупна 2,166,086 км2 (12-та)
 •  Вода (%) 83.1[e]
Население
 •  проценка за 2018 г. 55.877[3] 
 •  Густина 0.027 жит/км2 (241-ва)
БДП (ПКМ) проценка за 2010 г.
 •  Вкупен 11.3 милијарди круни[3] (н.п.)
 •  По жител $37,517[f] (н.п.)
ИЧР (2010)▲ 0.786[4]
висок · 61ви
Валута данска круна (DKK)
Часовен појас (UTC+0 to −4)
Се вози на десно
НДД .gl
Повик. бр. +299
а. ^ Гренландскиот е единствен службен јазик од 2009.[1][5]
б. ^ Повеќето се Данци.
в. ^ Данската монархија пристигнала во Гренланд во 1380 под владеење на Олаф II.
г. ^ Иако биле под данска управа, Гренланд, Фарските Острови и Исланд биле под норвешко владеење до 1814.
д. ^ Спотред податоците од 2000:
410,449 km2 (158,475 ми) без мраз;
1,755,637 km2 (677,855 ми) со мраз.
Густина на население: 0.14/км2 (0.36 /sq. mi) за териториите без мраз.
ѓ. ^ проценка за 2001.

Гренланд бил населуван од арктички луѓе 4.500 до 5000 години. Во 10 век, нордиски народи се доселиле во јужниот дел на островот. Во 13 век на островот се доселиле Инуитите и во 15 век нордиската колонија исчезнала. Во раниот 18 век контактите меѓу Скандинавија и Гренланд биле повторно воспоставени и Данска ја основала својата колонија на островот. Гренланд станал данска колонија во 1814 година, по долгиот период на управувањето од страна на Данска-Норвешка (поточно норвешка управа). Со уставот од 1953 година, Гренланд станал дел од Кралството Данска. Во 1979 година, Гренланд се стекнал со статус на „домашна управа“, а во 2008 година Гренланѓаните гласале за префрлање повеќе ингеренции од рацете на данската власт во рацете на гренландската. Така, Гренланд станала автономна уставна држава на 21 јуни 2009 година.[8] Во рацете на данските власти се меѓународните односи, безбедноста и финансиската политика, како и обезбедување 3,4 милијарди круни за Гренланд. Овие финансиски средства се очекуваат да се намалуваат како што се зајакнува гренландската економија.

Потекло на поимот

уреди

Името „Гренланд“ е од германско потекло и тоа за првпат го искористиле скандинавските доселеници на островот. Според „Исландските саги“, Норвежанецот Ерик Црвениот бил избркан од Исланд поради обвинение за убиство. Тој успеал да подготви еден брод за да отплови кон една земја која се наоѓала северозападно. Таа земја била островот Гренланд и по неговото пристигнување на островот тој го нарекол Grœnland, или во превод „Зелена земја“. Тој го ставил ова име со намера дека доброто име ќе привлече нови доселеници.[9][10] Во македонскиот јазик ова име навлегло преку германските јазици. Сепак, официјалното име на државата е Калалит Нунат (Kalaallit Nunaat), што во превод значи „земја на Калалитите“.[11] Калалитите се староседелско инуитско население кое живее во западниот дел од државата.

Политика

уреди
Главна статија: Политика на Гренланд

Шеф на државата на Гренланд е данската кралица Маргарета II Данска. Бидејќи Гренланд е уставна држава во рамките на Кралството Данска, данската кралица управува со овој остров, покрај копнена Данска. Данската кралица и данскиот парламент назначуваат Висок комесар на Гренланд кој го претставува островот. Моментален комесар на Гренланд е Микаела Енгел.

Во парламентот на Данска, Гренланд е претставен од двајца пратеници кои се избираат од гренландските граѓани. Данскиот парламент има 179 пратеници. Гренланд има и свој парламент кој има 31 член. Шеф на владата на Гренланд е премиерот, кој најчесто е водач на најголемата партија. Моментален премиер на Гренланд е Купик Клеист.

Административна поделба

уреди
Главна статија: Административна поделба на Гренланд

Гренланд во најголем дел е ненаселен остров. Во 2018 година, гренландската влада ги укинала старите општини и сега државата е поделена на 5 територии познати како општини: Сермерсок („многу мраз“) во чии рамки е главниот град Нук, Кујалек („југ“), Кеката („центар“) и Кекерталик и Аваната. Североисточниот дел од земјата е составен од Североисточниот гренландски национален парк.

име гренландски адм. центар грб ISO[12] население површина (км2)
Аваната Avannaata Kommunia Илулисат 10,651

[13]

Кујалек Kommune Kujalleq Какорток   GL-KU 7,589 32,000
Кекерталик Kommune Qeqertalik Асијат 6,504[14]
Кеката Qeqqata Kommunia Сисимиут   GL-QE 9,677 115,500
Сермерсок Kommuneqarfik Sermersooq Нук   GL-SM 21,232 531,900

Демографија

уреди
Главна статија: Демографија на Гренланд

Според проценките за јуни 2010 година, Гренланд има население од 57.637 жители,[15] од кои 88% се Калалити (вклучувајќи и мешани жители од староседелско и европско потекло). Останатите 12% од населението се Европејци, главно Данци. Мнозинството население се лутеранци. Скоро сите Гренланѓани живеат покрај фјордовите во југозападниот дел од островот.[16] Околу 15.000 жители живеат во главниот град Нук.

Јазик

Уште од доделувањето на статусот „домашна управа“ во 1979, и гренландскиот и данскиот биле во јавна употреба во државата. Така, мнозинското население на Гренланд е двојазично. Гренландскиот јазик станал единствен службен јазик во јуни 2009 година.[17] Во пракса, данскиот сè уште се зборува во администрацијата и во високото образование. Данскиот е единствен јазик (мајчин јазик) за некои луѓе во главниот град и поголемите населени места. Гренландскиот правопис бил основан во 1851 година[18] а преработен во 1973. Државата има писменост од 100%.[15]

Религија

уреди
Верници во Гренланд
Протестанти
  
 95,5 %
Католици
  
 0,2 %
Други христијани
  
 0,4 %
Инуитски духовни верувања
  
 0,8 %
Агноисти
  
 2,3 %
Атеисти
  
 0,2 %
Бахаисти
  
 0,6 %
Населени места
 
Најголеми градови во Гренланд
Бр. регион Нас. Бр. регион Нас.
 
Нук
 
Сисимиут 		1 Нук Сермерсок 15.469 11 Уманак Касуитсуп 1.299  
Илулисат
 
Какорток
2 Сисимиут Кеката 5.460 12 Касигијангуит Касуитсуп 1.253
3 Илулисат Касуитсуп 4.606 13 Упернавик Касуитсуп 1.129
4 Какорток Кујалек 3.306 14 Кекертарсуак Касуитсуп 907
5 Асијат Касуитсуп 3.005 15 Канак Касуитсуп 626
6 Манитсок Кеката 2.789 16 Кангарсијак Касуитсуп 586
7 Тасилак Сермерсок 1.930 17 Кангерлусуак Кеката 556
8 Памиут Сермерсок 1.619 18 Итокортормит Сермерсок 469
9 Нарсак Кујалек 1.613 19 Кулорсуак Касуитсуп 436
10 Нанорталик Кујалек 1.448 20 Кумит Сермерсок 361

Гренланд во уметноста

уреди
  • „Риболовот на китови на Гренланд“ (Greenland Whale Fisheries) - песна на ирската рок-група „Поугс“ (The Pogues) од 1984 година.[20]

Галерија

уреди
  •  
    Поглед кон главниот град Нук.
  •  
    Карта на дебелината на ледената покривка на Гренланд.

Наводи

уреди
  1. ↑ 1,0 1,1 (дански) TV 2 Nyhederne – "Grønland går over til selvstyre" Архивирано на 9 август 2023 г. TV 2 Nyhederne (TV 2 News) – Ved overgangen til selvstyre, er grønlandsk nu det officielle sprog. Retrieved 22 January 2012.
  2. ↑ „Self-rule introduced in Greenland“. BBC News. 2009-06-21. Посетено на 2010-05-04.
  3. ↑ 3,0 3,1 „Greenland in Figures“. Stat.gl. Посетено на 9 October 2012.
  4. ↑ https://books.google.com/books?id=p--IYwyuog0C&pg=PA51&#v=onepage&q&f=false
  5. ↑ (дански) Law of Greenlandic Selfrule (see chapter 7)
  6. ↑ „Joshua Calder's World Island Info“. Worldislandinfo.com. Посетено на 2010-09-06.
  7. ↑ „Population density (people per sq. km of land area)“. The World Bank. Посетено на 2012-11-03.
  8. ↑ „Greenland In Figures“ (PDF). stat.gl.
  9. ↑ „Retrieved 12-Feb-2007“. Gutenberg.org. 2006-03-08. Посетено на 2010-09-06.
  10. ↑ How Greenland got its name. The Ancient Standard. Retrieved 2 January 2012.
  11. ↑ Stern, p. 89
  12. ↑ ISO 3166-2:GL (ISO 3166-2 кодови)
  13. ↑ „Kommuni pillugu“. Avannaata Kommunia. Архивирано од изворникот на 2021-03-04. Посетено на 2018-08-01.
  14. ↑ „Kommuni pillugu“. Kommune Qeqertalik. Архивирано од изворникот на 2021-02-25. Посетено на 2018-08-01.
  15. ↑ 15,0 15,1 „Greenland“. CIA World Factbook. 2009-10-28. Архивирано од изворникот на 2020-05-09. Посетено на 2009-11-05.
  16. ↑ „Greenland“. Stalvik.com. Архивирано од изворникот на 2010-09-23. Посетено на 2010-09-06.
  17. ↑ „Effective on 21 June“. BBC News. 2008-11-27. Посетено на 2010-09-06.
  18. ↑ Kleinschmidt, Samuel 1968 (1851): Grammatik der grønlændischen Sprache : mit teilweisem Einschluss des Labradordialekts. Hildesheim : Olms, 1968.
  19. ↑ Statistics Greenland, Greenland in Figures, 2010
  20. ↑ YouTube, The Pogues - Red Roses For Me (FULL ALBUM) (пристапено на 22.8.2017)

Поврзано

уреди

Надворешни врски

уреди
Управа
Општи информации

72°00′N 40°00′W / 72.000° СГШ; 40.000° ЗГД / 72.000; -40.000

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Гренланд&oldid=5206377“