Википедија

Сириус

(Пренасочено од Α Големо Куче A)

Оваа статија е за ѕвезда. За други значења видете Сириус (појаснување)

Sirius A / B
Положба на Сириус (заокружено)
Податоци од набљудување
Епоха J2000,0 (ICRS)      Рамноденица J2000,0 (ICRS)
Соѕвездие Големо Куче
Ректасцензија 06ч 45м &1000000000008917300000008,9173с[1][2]
Деклинација −16° 42′ &1000000000005801700000058,017″[1][2]
Прив. величина (V) −1.47 (A)[1] / 8.30 (B)[3]
Особености
Спектрален тип A1V (A)[1] / DA2 (B)[3]
U−B Боен показател −0.05 (A)[4] / −1.04 (B)[3]
B−V Боен показател 0.01 (A)[1] / −0.03 (B)[3]
Астрометрија
Радијална брзина (Rv)−7.6[1] км/с
Сопствено движење (μ) Рект: −546.05[1][2] млс/г
Дек.: −1223.14[1][2] млс/г
Паралакса (π)379.21 ± 1.58[1] млс
Оддалеченост8,60 ± 0,04 сг
(2,64 ± 0,01 пс)
Апсолутна величина (MV)1.42 (A)[5] / 11.18 (B)[3]
Орбита[6]
Придружникα CMa B
Период (P)50.09 г.
Голема полуоска (a)7.56"
Занесеност (e)0.592
Наклон (i)136.5°
Должина (Ω)44.6°
Перицентарска епоха (T)1894.13
Аргумент на перицентарот (ω)
(споредна)		147.3°
Податоци
Маса2.02[7] (A) /
0.978[7] (B) M☉
Полупречник1.711[7] (A) /
0.0084 ± 3%[8] (B) R☉
Површ. грав. (log g)4.33[9] (A)/8.57[8] (B)
Сјајност25.4[7] (A) /
0.026[10] (B) L☉
Температура9,940[9] (A) /
25,200[7] (B) K
Металичност[Fe/H] =0.50[11] (A)
Вртење16 km/s[12] (A)
Старост2-3 × 108[7] години
Други ознаки
System: α Canis Majoris, α CMa, 9 Canis Majoris, 9 CMa, HD 48915, HR 2491, BD -16°1591, GCTP 1577.00 A/B, GJ 244 A/B, LHS 219, ADS 5423, LTT 2638, HIP 32349.
B: EGGR 49, WD 0642-166.[1][13][14]

Сириус — најсветлата ѕвезда на ноќното небо. Нејзиното име потекнува од грчкиот збор Σείριος (латинско писмо: Seirios), што значи букв. „блескав“ или „запален“. Ѕвездата е означена како α Canis Majoris, латинизирано во Alpha Canis Majoris и скратено α CMa или Алфа CMa, кое во превод значи Алфа Големо Куче. Со визуелна привидна величина од -1,46, Сириус е речиси двојно посветол од Канопус, следната најсветла ѕвезда. Сириус е двојна ѕвезда која се состои од ѕвезда од главната низа од спектрален тип A0 или A1, наречена Сириус А, и слабо бело џуџе придружник од спектрален тип DA2, наречен Сириус B. Растојанието помеѓу двете варира помеѓу 8,2 и 31,5 астрономски единици бидејќи орбитираат на секои 50 години.

Сириус изгледа сјајна поради нејзината внатрешна сјајност и неговата близина до Сончевиот систем. На растојание од 2.64 парсекs (8.6 сг) , системот Сириус е еден од најблиските соседи на Земјата. Сириус постепено се приближува до Сончевиот систем; се очекува да се зголеми благо во текот на следните 60.000 години за да достигне врвна светлинска величина од -1,68. Случајно, приближно во исто време, Сириус ќе дојде на ред како јужна полска ѕвезда, околу 66.270 година од нашата ера. Во таа година, Сириус ќе дојде до 1,6 степени од јужниот небесен пол. Ова се должи на аксијалната прецесија и правилното движење на самиот Сириус кој бавно се движи во правец на ЈЗ, па ќе биде видлив единствено од јужната полутопка.[15] После тоа време, нејзината оддалеченост ќе почне да се зголемува и ќе стане побледа, но ќе продолжи да биде најсветлата ѕвезда на земјиното ноќно небо приближно во следните 210.000 години, во кој момент Вега, друга ѕвезда од типот А која е суштински посветла од Сириус, ќе стане најсветлата ѕвезда.[16]

Сириус А е околу двапати помасивна од Сонцето (M☉) и има апсолутна ѕвездена величина од +1,43. Таа е 25 пати прозрачна од Сонцето, но има значително помала сјајност од другите светли ѕвезди како што се Канопус, Бетелгез или Ригел. Системот е стар помеѓу 200 и 300 милиони години. Првично бил составен од две светли синкави ѕвезди. Првично помасивниот од нив, Сириус B, го потрошила своето водородно гориво и станала црвен џин пред да ги отфрли надворешните слоеви и да пропадне во сегашната состојба како бело џуџе пред околу 120 милиони години.

Сириус е колоквијално познат како „Кучешка ѕвезда“, што ја одразува нејзината важност во нејзиното соѕвездие, Големо Куче.[17] Хелијакалното издигнување на Сириус го одбележа поплавувањето на Нил во Стариот Египет и „кучешките денови“ на летото за Старите Грци, додека за Полинезијците, главно на јужната полутопка, ѕвездата ја означувало зимата и била важен навод за нивната навигација околу Тихиот Океан.

Историја на набљудување

уреди
Сириус
Spdt
во хиероглифи
X1
N14		 M44

Како најсветлата ѕвезда на ноќното небо, Сириус се појавува во некои од најраните астрономски записи. Нејзиното поместување од еклиптиката предизвикува нејзиното спирално издигнување да биде неверојатно редовно во споредба со другите ѕвезди, со период од речиси точно 365,25 денови кои го одржуваат константно во однос на сончевата година. Овој пораст се случува во Каиро на 19 јули (јулијански календар), ставајќи ја непосредно пред почетокот на годишното поплавување на Нил за време на антиката. Поради сопствената неправилност на поплавата, екстремната прецизност на враќањето на ѕвездата ја направило важна за старите Египќани, кои ја обожавале како божицата Сопдет (староегипетски: Spdt, "Триаголник"; [б 1] грчки: Σῶθις, Sō̂this ), гарант за плодноста на нивната земја. [б 2]

Старите Грци забележале дека појавата на Сириус како утринска ѕвезда го најавува жешкото и суво лето и се плашеле дека ѕвездата предизвикува растенијата да венеат, мажите да ослабат и жените да се возбудуваат. Благодарение на нејзината осветленост, Сириус можела да се види како повеќе трепка во немирните временски услови на почетокот на летото. За грчките набљудувачи тоа значело еманации што предизвикало нејзино малигно влијание. Секој што ги претрпел нејзините ефекти се вели дека бил „удрен од ѕвезди“ ( ἀστροβόλητος, astrobólētos ). Во литературата била опишана како „оган“ или „пламен“. Сезоната по повторното појавување на ѕвездата станала позната како „кучешки денови“. Жителите на островот Кеа во Егејското Море им принесувале жртви на Сириус и Зевс за да донесат заладен ветар и да го чекаат повторното појавување на ѕвездата во лето. Доколку се издигнала јасно, тоа би навестувало добра среќа; била маглива магливо или слаба, тогаш претскажувала помор. Монетите извадени од островот од 3 век п.н.е. имаат кучиња или ѕвезди со зраци кои излегуваат, што ја истакнува важноста на Сириус.

Римјаните ја славеле спиралата на Сириус околу 25 април, жртвувајќи куче, заедно со темјан, вино и овца, на божицата Робиго, за да не предизвика рѓа на пченица и на житните култури таа година од еманциите на ѕвездата.

Светлите ѕвезди им биле важни на древните Полинезијци за навигација низ Тихиот Океан. Тие исто така служеле како маркери за географска ширина; деклинацијата на Сириус се совпаѓа со географската широчина на архипелагот Фиџи на 17 ° Ј и на тој начин поминува директно над островите секој ден. Сириус служела како тело на соѕвездието „Голема Птица“ наречено Ману, со Канопус како јужно крило и Прокион како северно крило, кое го делило полинезиското ноќно небо на две полутопки. Исто како што појавувањето на Сириус на утринското небо го одбележувало летото во Грција, тоа го означувало почетокот на зимата за Маорите, чие име Такуруа ги опишало и ѕвездата и сезоната. Нејзината кулминација на зимската краткоденица била обележана со прослава на Хаваи, каде што била позната како Каулуа, „Кралица на небото“. Забележани се многу други полинезиски имиња, вклучително и Тау-уа на Маркинските Острови, Рехуа во Нов Зеланд и Тауруа-фау-папа „Празнување на оригиналните високи началници“ и Тауруа-е-хити-и-те- тара-те-фејаи „Празник кој се крева со молитви и религиозни церемонии“ на Тахити.[19]

Кинематика

уреди

Во 1717 година, Едмонд Халеј го открил правилното движење на досега претпоставените фиксни ѕвезди[20] откако ги споредил современите астрометриски мерења со оние од вториот век од нашата ера дадени во Птоломејовиот Алмагест. Било забележано дека светлите ѕвезди Алдебаран, Арктур и Сириус значително се поместиле; Сириус напредувал околу 30 лачни минути (околу пречникот на Месечината) на југозапад.

Во 1868 година, Сириус станала првата ѕвезда на која била измерена нејзината брзина, почеток на проучувањето на небесните радијални брзини. Сер Вилијам Хагинс го испитал спектарот на ѕвездата и забележал црвено поместување. Тој заклучил дека Сириус се оддалечувала од Сончевиот систем на околу 40 км/сек. Во споредба со современат вредност од −5,5 км/сек, ова било преценето и имало погрешен знак; знакот минус (−) значи дека се приближува кон Сонцето.[21]

Растојание

уреди

Во својата книга од 1698 година, Cosmotheoros, Кристијан Хајгенс го проценил растојанието до Сириус на 27.664 пати повеќе од растојанието од Земјата до Сонцето (околу 0,437 светлосни години, во превод на паралакса од приближно 7,5 лачни секунди).[22] Постоеле неколку неуспешни обиди да се измери паралаксата на Сириус: од Жак Касини (6 секунди); од страна на некои астрономи (вклучувајќи го и Невил Маскелин) [23] користејќи ги набљудувањата на Лакај направени на ’Ртот на Добрата Надеж (4 секунди); од Пјаци (иста сума); користејќи ги набљудувањата на Лакај направени во Париз, побројни и посигурни од оние направени на ’Ртот (без разумна паралакса); од Бесел (без разумна паралакса).[24]

Шкотскиот астроном Томас Хендерсон ги искористил своите набљудувања направени во 1832-1833 година и набљудувањата на јужноафриканскиот астроном Томас Маклир направени во 1836-1837 година, утврдувајќи ја вредноста на паралаксата од 0,23 лачни секунди, а грешката на паралаксата се проценува дека не надминува една четвртина од секундата, или како што напишал Хендерсон во 1839 година, „Во целина можеме да заклучиме дека паралаксата на Сириус не е поголема од половина секунда во вселената; и дека таа веројатно е многу помалку“.[25] Астрономите усвоиле вредност од 0,25 лачни секунди за голем дел од 19-ти век. Денес е познато дека има паралакса од скоро 0,4.

Хипаркос паралакса за Сириус е точна само до околу ±0.04  светлосни години, давајќи растојание од 8,6 светлосни години. Сириус  B генерално се претпоставува дека е на исто растојание. Сириус B има паралакса на Gaia Data Release 3 со многу помала статистичка маргина на грешка, давајќи растојание од 8,709 ± 0,005, но е означено дека има многу голема вредност за астрометриски вишок na бучава, што покажува дека вредноста на паралаксата можеби е несигурна.

Откритието на Сириус B

уреди
 
Слика на Сириус од вселенскиот телескоп Хабл А и Сириус B. Белото џуџе може да се види доле лево. Дифракционите шила и концентричните прстени се инструментални ефекти.

Во писмото од 10 август 1844 година, германскиот астроном Фридрих Вилхелм Бесел од промените во правилното движење на Сириус заклучил дека има невиден придружник. На 31 јануари 1862 година, американскиот производител на телескопи и астроном Алван Греам Кларк за прв пат го забележал слабиот придружник, кој денес се нарекува Сириус B. Ова се случило за време на тестирање на телескоп со 18,5 инчи и со голем рефрактор со бленда за опсерваторијата Дирборн, кој поседувал еден од најголемите леќи за прекршување на телескопот што постоел во тоа време и најголемиот телескоп во Соединетите Држави. Набљудувањето на Сириус В било потврдено на 8  март со помали телескопи.[26]

Видливата ѕвезда денес понекогаш е позната како Сириус А. Од 1894 година, биле забележани некои очигледни орбитални неправилности во системот на Сириус, што укажува на трета многу мала придружна ѕвезда, но тоа никогаш не било потврдено. Најдоброто одговарање на податоците укажува на шестгодишна орбита околу Сириус А и маса од 0.06 M☉. Оваа ѕвезда би била пет до десет светлини побледа од белото џуџе Сириус В, што би го отежнало набљудувањето. Набљудувањата објавени во 2008 година не биле во можност да откријат ниту трета ѕвезда ниту планета. Очигледна „трета ѕвезда“ забележана во 1920-тите денес се верува дека е објект во позадина.

Во 1915 година, Волтер Сиднеј Адамс, користејќи 60 инчи (1.5 м) рефлектор во опсерваторијата „Маунт Вилсон“, го набљудувал спектарот на Сириус B и утврдил дека се работи за слабо белузлава ѕвезда.[27] Ова ги навело астрономите да заклучат дека тоа е бело џуџе - второто што било откриено. Пречникот на Сириус А првпат го измериле Роберт Ханбери Браун и Ричард К. Твис во 1959 година во Џодрел Банк со помош на нивниот ѕвезден интерферометар. Во 2005 година, користејќи го вселенскиот телескоп „Хабл“, астрономите утврдиле дека Сириус B има речиси пречник на Земјата, 12.000 километри, со маса 102% од сончевата.[28]

Контроверзност на бојата

уреди
Треперење на Сириус ( привидна величина = -1,5) во вечерните часови непосредно пред горната кулминација на јужниот меридијан на височина од 20 степени над хоризонтот. За 29 секунди Сириус се движи по лак од 7,5 минути од лево кон десно.

Околу 150 година н.е., Клавдиј Птоломеј од Александрија, египетски астроном од римскиот период, ги мапирал ѕвездите во Книгите VII и VIII од неговиот Алмагест, во кој ја користел Сириус како место за средниот меридијан на земјината топка. Тој ја опишал Сириус како црвеникава, заедно со уште пет ѕвезди, Бетелгез, Антарес, Алдебаран, Арктур и Полукс, од кои сите во моментов се забележани дека се со портокалова или црвена нијанса. Несовпаѓањето првпат било забележано од аматерскиот астроном Томас Баркер, соработник на Линдон Хол во Рутланд, кој подготвил труд и зборувал на состанокот на Кралското друштво во Лондон во 1760 година. Постоењето на други ѕвезди кои се менуваат во сјајот и дале веродостојност на идејата дека некои може да ја променат и бојата; Сер Џон Хершел го забележал ова во 1839 година, веројатно под влијание на сведочењето на Ета Кобилица две години претходно. Томас Си ја воскреснал дискусија за црвениот Сириус со објавување на неколку трудови во 1892 година и конечно резиме во 1926 година. Тој ги навел не само Птоломеј, туку и поетот Аратус, ораторот Цицерон и генералот Германик кои ја нарекуваат ѕвездата црвена, иако признава дека ниту еден од последните тројца автори не бил астроном, а последните двајца само ја преведувале поемата на Аратус Феномени. Сенека ја опишал Сириус како подлабока и црвена од Марс. Затоа, можно е описот како црвено да е поетска метафора за лошата среќа. Во 1985 година, германските астрономи Волфхард Шлосер и Вернер Бергман објавиле извештај за ломбардиски ракопис од 8 век, кој содржи De cursu stellarum ratio од Григориј Турски. Латинскиот текст ги научил читателите како да ги одредат времињата на ноќните молитви од позициите на ѕвездите, а светлата ѕвезда опишана како рубеола („црвеникава“) се тврди дека е Сириус. Авторите го предложиле ова како доказ дека Сириус В бил црвен џин во времето на набљудувањето. Други научници одговориле дека веројатно св. Григориј сметал за Арктур.

Забележливо е дека не сите антички набљудувачи ја гледале Сириус како црвена. Поетот од 1 век Марк Манилиј ја опишал како „морско-сина“, како и Авиениј од 4 век. Понатаму, Сириус постојано била пријавувана како бела ѕвезда во античка Кина: детална реевалуација на кинеските текстови од 2 век п.н.е. до 7 век од нашата ера заклучила дека сите такви сигурни извори се во согласност со тоа што Сириус е бела.

Сепак, историските извештаи кои се однесуваат на Сириус како црвена ѕвезда се доволно обемни за да ги наведат истражувачите да бараат можни физички објаснувања. Предложените теории спаѓаат во две категории: внатрешни и надворешни. Внатрешните теории постулираат вистинска промена во системот Сириус во текот на изминатите два милениуми, од кои најшироко дебатиран е предлогот дека белото џуџе Сириус В бил црвен џин дури пред 2000 години. Надворешните теории се занимаваат со можноста за минливо црвенило во интервентна средина преку која се набљудува ѕвездата, како што може да биде предизвикано од прашина во меѓуѕвездената средина или од честички во земјината атмосфера.

Можноста дека ѕвездениот развоиј или на Сириус А или Сириус В би можел да биде одговорен за несовпаѓањето е отфрлено со образложение дека временската скала од илјадници години е премногу кратка и дека нема знаци за небулозност во системот што би се очекувало кога би се случила таква промена. Слично на тоа, присуството на трета ѕвезда доволно светла за да влијае на видливата боја на системот во последните милениуми не е во согласност со набљудувачките докази. Според тоа, внатрешните теории може да се занемарат. Надворешните теории засновани на црвенило од меѓуѕвездената прашина се слично неверојатни. Преодна вселенска прашина што минува помеѓу системот Сириус и набљудувачот на Земјата, навистина ќе го зацрвени изгледот на ѕвездата до одреден степен, но црвенилото е доволно за да предизвика таа да изгледа слична во боја на суштински црвени светли ѕвезди како што се Бетелгез и Арктур, затемнувајќи ја ѕвездата за неколку величини, што не е во согласност со историските извештаи: затемнувањето би било доволно за да ја направи бојата на ѕвездата незабележлива за човечкото око без помош на телескоп.

Надворешните теории засновани на оптички ефекти во атмосферата на Земјата се подобро поткрепени со достапни докази. Сцинтилациите предизвикани од атмосферските турбуленции резултираат со брзи, минливи промени во очигледната боја на ѕвездата, особено кога се набљудуваат во близина на хоризонтот, иако без посебна предност за црвено.[29] Сепак, систематското црвенило на светлината на ѕвездата е резултат на апсорпција и расејување од честички во атмосферата, точно аналогно на црвенилото на Сонцето при изгрејсонце и зајдисонце. Бидејќи честичките кои предизвикуваат црвенило во атмосферата на Земјата се различни (обично многу помали) од оние што предизвикуваат црвенило во меѓуѕвездената средина, има многу помалку затемнување на ѕвездената светлина, а во случајот на Сириус промената на бојата може да се види без со помош на телескоп. Можеби постојат културни причини за да се објасни зошто некои древни набљудувачи можеби ја пријавиле бојата на Сириус преференцијално кога се наоѓала ниско на небото (и затоа очигледно била црвена). Во неколку медитерански култури, местната видливост на Сириус при спирално издигнување и заоѓање (без разлика дали изгледала светла и јасна или затемнета) се сметало дека има астролошка важност и на тој начин била предмет на систематско набљудување и интензивен интерес. Така, Сириус, повеќе од која било друга ѕвезда, била забележана и снимена додека била блиску до хоризонтот. Други современи култури, како што е кинеската, без оваа традиција, ја запишале Сириус само како бела.

Набљудување

уреди
 
Сириус (долу) и соѕвездието Орион (десно). Трите најсветли ѕвезди на оваа слика - Сириус, Бетелгез (горе десно) и Прокион (горе лево) - го формираат Зимскиот триаголник. Светлата ѕвезда во горниот центар е Алхена, која формира астеризам во облик на крст со Зимскиот триаголник.

Со привидна величина од −1,46, Сириус е најсветлата ѕвезда на ноќното небо, речиси двојно посветла од втората најсветла ѕвезда Канопус. Од Земјата, Сириус секогаш изгледа потемна од Јупитер и Венера, а во одредени моменти и потемна од Меркур и Марс. Сириус е видлива речиси од секаде на Земјата, освен географските широчини северно од 73°N, и не се крева многу високо кога се гледа од некои северни градови (достигнувајќи само 13° над хоризонтот од Санкт Петербург). Поради нејзината деклинација од приближно -17°, Сириус е кружна ѕвезда од географска ширина јужно од 73°С. Од јужната полутопка на почетокот на јули, Сириус може да се види и во вечерните часови каде што заоѓа по Сонцето и во утринските часови каде што изгрева пред Сонцето. Заедно со Прокион и Бетелгез, Сириус формира едно од трите темиња на Зимскиот триаголник за набљудувачите на северната полутопка.

Сириус може да се набљудува на дневна светлина со голо око под соодветни услови. Идеално, небото треба да биде многу ведро, а набљудувачот треба да е на голема надморска височина, ѕвездата да минува над главата, а Сонцето ниско на хоризонтот. Овие услови за набљудување полесно се исполнуваат на јужната полутопка, поради јужната деклинација на Сириус.

Орбиталното движење на двојниот систем на Сириус ги доведува двете ѕвезди до минимално аголно раздвојување од 3 лачни секунди и максимум 11 лачни секунди. При најблискиот пристап, предизвик за набљудување е да се разликува белото џуџе од нејзиниот посветлен придружник, за што е потребен телескоп со најмалку 300 мм и одлични услови за гледање. Откако се случил периастрон во 1994 година, [б 3] парот се разделил, што го олеснува раздвојувањето со телескоп. Апоастрон се случил во 2019 година, [б 4] но од гледна точка на Земјата, најголемото набљудувачко одвојување се случило во 2023 година, со аголна разделба од 11.333″.[30]

На растојание од 2,6 парсеци (8.6светлосни години), системот Сириус содржи две од осумте најблиски ѕвезди до Сонцето и тој е петти најблизок ѕвезден систем до Сонцето. Оваа близина е главната причина за нејзината светлина, како и со другите блиски ѕвезди како што се Алфа Кентаур, Прокион и Вега и за разлика од далечните, многу други сјајни суперџинови како Канопус, Ригел или Бетелгез (иако Канопус можеби е светол џин). Сè уште е околу 25 пати посветла од Сонцето. Најблиската голема соседна ѕвезда до Сириус е Прокион, со 1,61 парсеци (5,24светлосни години) далеку. Вселенскиот брод Војаџер 2, лансиран во 1977 година за да ги проучува четирите џиновски планети во Сончевиот систем, се очекува да помине во рок од 4.3 светлосни години на Сириус за приближно 296.000 години.[31]

Ѕвезден систем

уреди
 
Орбитата на Сириус B околу А, како што се гледа од Земјата (коса елипса). Широката хоризонтална елипса ја покажува вистинската форма на орбитата (со произволна ориентација) како што би изгледала ако се гледа директно.
 
Слика на опсерваторијата со рендгенски зраци Чандра на ѕвездениот систем Сириус, каде што шемата слична на шилеста се должи на структурата за поддршка за преносната решетка. Светлиот извор е Сириус В. Извор: НАСА/САО/ЦХЦ

Сириус е двоен ѕвезден систем кој се состои од две бели ѕвезди кои орбитираат една околу друга со оддалеченост од околу 20 АЕ [б 5](приближно растојание помеѓу Сонцето и Уран) и период од 50,1 години. Посветлата компонента, наречена Сириус А, е ѕвезда од главната низа од спектрален тип A, со проценета површинска температура од 9.940 К.[32] Нејзиниот придружник, Сириус В, е ѕвезда која веќе еволуирала од главната низа и станала бело џуџе. Моментално 10.000 пати помалку прозрачна во визуелниот спектар, Сириус В некогаш била помасовна од двете. Староста на системот е проценета на 230 милиони години. На почетокот на својот живот, се смета дека биле две синкаво-бели ѕвезди кои орбитирале една околу друга во елипсовидна орбита на секои 9,1 години. Системот емитира повисоко од очекуваното ниво на инфрацрвено зрачење, мерено од вселенската опсерваторија „Инфрацрвен астрономски сателит“. Ова може да биде показател за прашина во системот, што се смета за нешто невообичаено за двојна ѕвезда.[33] Сликата на опсерваторијата со рендгенски зраци Чандра ја прикажува Сириус В да го надмине својот партнер како извор на рендген.

Во 2015 година, Виган и неговите колеги го користеле телескопот VLT Survey за да бараат докази за подѕвездени придружници и успеале да го отфрлат присуството на џиновски планети 11 пати помасивен од Јупитер на 0,5АЕ растојание од Сириус А, 6-7 пати поголема од масата на Јупитер на 1–2АЕ растојание, и до околу 4 пати поголема од масата на Јупитер на 10 АЕ растојание.[34] Слично на тоа, Лукас и неговите колеги не откриле никакви придружници околу Сириус B.[35]

Сириус A

уреди
 
Споредба на Сириус А и Сонцето, до размер и релативна површинска осветленост

Сириус А, позната и како Кучешка ѕвезда, има маса од 2.063 M☉. Полупречникот на оваа ѕвезда е измерен со астрономски интерферометар, давајќи проценет аголен пречник од 5,936±0,016 мас. Проектираното ѕвездено вртење е релативно мало, 16км/сек, што не предизвикува некое значително израмнување на неговиот диск. Ова е во голема разлика со Вега со слична големина, која ротира со многу побрзо, 274км/сек, и се испакнати видно околу својот екватор.[36] На површината на Сириус е откриено слабо магнетно поле.

Ѕвездените модели сугерираат дека ѕвездата настанала за време на колапсот на молекуларен облак и дека по 10 милиони години, нејзиното внатрешно производство на енергија потполно потекнува од нуклеарни реакции. Јадрото станало конвективно и го користело јаглеродно-азотно-кислородниот циклус за производство на енергија. Се пресметува дека Сириус А целосно ќе ги исцрпи резервите на водород во нејзиното јадро во рок од милијарда (109 ) години од нејзиното формирање, а потоа ќе еволуира далеку од главната низа. Ќе помине низ сцената на црвен џин и на крајот ќе стане бело џуџе.

Сириус А е класифицирана како Ам-ѕвезда, бидејќи спектарот покажува длабоки металични спектрални линии, што укажува на подобрување на нејзините површински слоеви во елементи потешки од хелиумот, како што е железото. Спектралниот тип бил пријавен како A0mA1 Va, што покажува дека би била класифициран како A1 од линиите на водород и хелиум, но A0 од металичните линии што предизвикуваат да се групира со ам ѕвезди. Во споредба со Сонцето, процентот на железо во атмосферата на Сириус, во однос на водородот е даден со   што значи дека железото има 316% изобилство како во атмосферата на Сонцето. Високата површинска содржина на метални елементи веројатно нема да биде вистина за целата ѕвезда; попрво железниот врв и тешките метали радијативно се левитираат кон површината.

Сириус В

уреди
 
Споредба на големината на Сириус В и Земјата

Сириус В, исто така позната како Мала кучешка ѕвезда, е една од најмасивните познати бели џуџиња. Со маса од 1.02 M☉, таа е речиси двојно повеќе 0.5–0.6 M☉ просек. Оваа маса е спакувана во волумен приближно еднаков на Земјиниот. Денешната температура на површината е 25.200 K. Бидејќи нема внатрешен извор на топлина, Сириус B постојано ќе се лади бидејќи преостанатата топлина ќе се зрачи во вселената во текот на следните две милијарди години.

Бело џуџе се формира откако ѕвезда еволуирала од главната низа, а потоа поминала низ фаза на црвен џин. Ова се случило кога Сириус В била помалку од половина од својата сегашна возраст, пред околу 120 милиони години. Оригиналната ѕвезда имала околу 5 M☉ и била ѕвезда од типот Б (најверојатно B5V за 5 M☉), кога сè уште била на главната низа, потенцијално гори околу 600-1200 пати повеќе светлечки од сонцето. Додека минувала низ сцената на црвениот џин, Сириус В можеби ја збогатила металичноста на својот придружник, објаснувајќи ја многу високата металичност на Сириус А.

Оваа ѕвезда е првенствено составена од смеса на јаглерод-кислород која е генерирана со фузија на хелиум во ѕвездата-предок. Ова е обложено со обвивка од полесни елементи, при што материјалите се сегрегираат по маса поради високата површинска гравитација. Надворешната атмосфера на Сириус В денес е речиси чист водород - елементот со најмала маса - и нема други елементи во нејзиниот спектар.

Иако Сириус A и В сочинуваат бинарен систем кој потсетува на оние што можат да бидат подложени на супернова од типот Ia, се верува дека двете ѕвезди се премногу оддалечени една од друга за таа да се појави, дури и доколку Сириус A прерасне во црвен џин. Нова, сепак, можеби е возможно.[37] 

Очигледна трета ѕвезда

уреди

Од 1894 година, привремено биле забележани неправилности во орбитите на Сириус А и В со привидна периодичност од 6–6,4 години. Проучувањето од 1995 година заклучило дека таков придружник веројатно постои, со маса од приближно 0,05 Сончева маса - мало црвено џуџе или големо кафеаво џуџе, со привидна величина повеќе од 15 и помалку од 3 лачни секунди од Сириус A.

Во 2017 година, попрецизните астрометриски набљудувања од вселенскиот телескоп Хабл го отфрлиле постоењето на ѕвездена маса со големина на Сириус C, додека сеуште дозволува кандидат за подѕвездена маса како што е кафеавото џуџе со помала маса. Проучувањето од 1995 година предвидело астрометриско движење од околу 90 маса (0,09 лачна секунда), но Хабл не можел да открие каква било аномалија на место со точност од 5 маса (0,005 arcsec). Ова отфрлило било какви објекти кои орбитираат околу Сириус А со повеќе од 0,033 Сончева маса (35 Маси на Јупитер) во 0,5 години и 0,014 (15 маси на Јупитер) во 2 години. Проучувањето исто така можело да отфрли какви било придружници на Сириус В со повеќе од 0,024 Сончева маса (25 Маси на Јупитер) орбитираат во 0,5 година и 0,0095 (10 Маси на Јупитер) орбитираат во 1.8 години. Ефикасно, речиси сигурно нема дополнителни тела во системот Сириус поголеми од мало кафеаво џуџе или голема вонсончева планета.[38]

Членство во ѕвезденото јато

уреди

Во 1909 година, Ејнар Херцшпрунг бил првиот што сугерирал дека Сириус е член на Групата за движење на Голема Мечка, врз основа на неговите набљудувања на движењата на системот низ небото. Групата Голема Мечка е сет од 220 ѕвезди кои делат заедничко движење низ вселената. Некогаш била член на расеано јато, но оттогаш станало гравитациски неограничено од кластерот. Анализите во 2003 и 2005 година покажале дека членството на Сириус во групата е сомнително: Групата Голема Мечка има проценета возраст од 500 ± 100 милиони години, додека Сириус, со металичност слична на онаа на Сонцето, има возраст што е само половина од ова, што ја прави премногу млада за да припаѓа на групата. Наместо тоа, Сириус може да биде член на предложеното суперкластер Сириус, заедно со други расфрлани ѕвезди како што се Бета Кочијаш, Алфа Северна Круна, Бета Пехар, Бета Еридан и Бета Змија. Ова би било едно од трите големи јата лоцирани на растојание од 500 светлосни години на Сонцето. Другите две се Хјадите и Плејадите, и секое од овие јата се состои од стотици ѕвезди.

Далечно ѕвездено јато

уреди

Во 2017 година, масивно ѕвездено јато било откриено на само 10 лачни минути од Сириус, што направило двете да изгледаат визуелно блиску една до друга кога се гледаат од гледна точка на Земјата, откриени е за време на статистичка анализа на податоците на Гаја. Јатото е повеќе од илјада пати подалеку од ѕвездениот систем, но со оглед на неговата големина сè уште се појавува со светлинска величина 8,3.[39]

Етимологија

уреди
 
Слика на Сопдет, египетска божица на Сириус и плодноста на Нил, сликана со ѕвезда на нејзината глава

Правилното име „Сириус“ доаѓа од латинското Sīrius, од старогрчкото Σείριος (Seirios, „блескав“). Самиот грчки збор можеби бил увезен од друго место пред архајскиот период, еден авторитет сугерирал врска со египетскиот бог Озирис. Најраната забележана употреба на името датира од 7 век п.н.е. во поетското дело на Хесиод „Дела и дни“. Во 2016 година, Меѓународниот астрономски сојуз организирал Работна група за имиња на ѕвезди (РГИЅ) [40] за да ги каталогизира и стандардизира соодветните имиња за ѕвездите. Првиот билтен на РГИЅ од јули 2016 година [41] вклучувал табела со првите две групи на имиња одобрени од РГИЅ, која вклучувала Сириус за ѕвездата α Големо Куче А. Денес е внесена во Каталогот на имиња на ѕвезди на Меѓународниот астрономски сојуз.[42]

Сириус има над 50 други приложени ознаки и имиња. Во есејот на Џефри Чосер, Трактат за астролабот, го носи името Алхабор и е прикажана со глава на куче. Ова име е широко користено кај средновековните астролаби од Западна Европа.[43] На санскрит е позната како Мргавјада „ловец на елени“, или Лубдака „ловец“. Како Мргавјада, ѕвездата ја претставува Рудра (Шива). Ѕвездата се нарекува Макарајоти на малајалски и има религиозно значење за аџискиот центар Сабаримала. Во Скандинавија, ѕвездата била позната како Локабрена („горење направено од Локи“, или „факелот на Локи“). Во астрологијата на средниот век, Сириус бил бехенска фиксна ѕвезда, поврзана со берил и смрека. Нејзиниот астролошки симбол   бил наведен од Хајнрих Корнелиус Агрипа.[44]

Културно значење

уреди

Многу култури историски и придавале посебно значење на Сириус, особено во однос на кучињата. Честопати колоквијално се нарекува „Кучешка ѕвезда“ како најсветлата ѕвезда на Големо Куче, соѕвездие „Големо куче“. Големо куче била класично прикажана како куче на Орион. Античките Грци мислеле дека еманациите на Сириус може негативно да влијаат на кучињата, правејќи ги да се однесуваат ненормално за време на „кучешките денови“, најтоплите денови во летото. Кај Римјаните овие денови биле познати како dies caniculares, а ѕвездата Сириус ја викале Каникула, „мало куче“. Се сметало дека прекумерното задишување на кучињата на топло време ги става на ризик од сушење и болести. Во екстремни случаи, кучето кое пени може да има беснило, кое може да ги зарази и убие луѓето што ги каснале. Хомер, во Илијада, го опишува пристапот на Ахил кон Троја со овие зборови:

Сириус се издигнува доцна на темно, течно небо
Во летните ноќи, ѕвезда на ѕвездите,
Кучето на Орион го нарекуваат, најсветло
Од сè, но зол предзнак, што носи топлина
И трески до страданото човештво.


Во еден малку потврден грчки мит, богот-ѕвезда што го олицетворувал Сириус се заљубил во божицата на плодноста по име Опора, но тој не можел да ја има. Така тој започнал да гори жешко, предизвикувајќи ги луѓето да страдаат, кои се молеле на боговите. Богот на северниот ветер, Бореас, го решил проблемот со наредба на своите синови да ја предадат Опора на Сириус, додека тој ја разладувал земјата со експлозии на сопствениот студен ветер.[45][46]

Во иранската митологија, особено во персиската митологија и во зороастризмот, античката религија на Персија, Сириус се појавува како Тиштрија и се почитува како божество што создава дожд (Тиштар на новата персиска поезија). Покрај пасуси во светите текстови на Авеста, авестскиот јазик Тишрја проследен со верзијата Тир на среден и нов персиски е исто така прикажан во персискиот еп Шахнаме на Фердуси. Поради концептот на јазатите, сили кои се „достојни за обожување“, Тиштрија е божество на дождот и плодноста и антагонист на апаоша, демонот на сушата. Во оваа борба, Тиштрија е прикажан како бел коњ.[47][48][49][50]

Во кинеската астрономија, Сириус е познат како ѕвезда на „небесниот волк“ (天狼 , кинеска романизација: Tiānláng; јапонска романизација: Tenrō; корејски и романизација: 천랑 /Чеонранг). Многу народи меѓу домородните народи на Северна Америка, исто така, го поврзувале Сириус со кучиња; Сери и Тохоно Одам од југозапад ја забележуваат ѕвездата како куче што следи планински овци, додека црноногашот ја нарекол „Кучешко лице“. Чироки ја споил Сириус со Антарес како чувар на кучешка ѕвезда на двата краја на „Патот на душите“. Панвите од Небраска имале неколку здруженија; племето Волци (Скиди) ја препознавале како „Ѕвезда на Волкот“, додека другите гранки ја познавале како „Ѕвезда на Којотот“. Понатаму на север, Инуитите на Алјаска на Беринговиот Проток ја нарекле „Месечево куче“.

Неколку култури, исто така, ја поврзувале ѕвездата со лак и стрели. Древните Кинези визуелизирале голем лак и стрела низ јужното небо, формирани од соѕвездијата Крма и Големо Куче. Во ова, врвот на стрелката е насочен кон волкот Сириус. Слична асоцијација е прикажана во храмот на Хатор во Дендера, каде што божицата Сатет ја нацртала својата стрела кон Хатор (Сириус). Позната како „Тир“, ѕвездата била прикажана како самата стрела во подоцнежната персиска култура.

Сириус се споменува во Сура, Ен-Неџм („Ѕвездата“), од Куранот, каде што е дадено име الشِّعْرَى (транслитерација: aš-ši'rā или ash-shira ; водачот). Ајетот гласи: „ وأنَّهُ هُوَ رَبُّ الشِّعْرَى „Дека Тој е Господарот на Сириус (Моќната ѕвезда).“ (Ен-Неџм:49) Ибн Катир рекол во својот коментар „дека тоа е светлата ѕвезда, наречена Мирзам ел-Џеуза (Сириус), што ја обожуваше група Арапи“ Алтернативното име Ашере, користено од Јохан Бајер, потекнува од тука.

 
Сириус ,полноќна кулминација на Нова Година 2022 година локално сончево време [51]

Во теозофијата, се верува дека Седумте ѕвезди на Плејадите ја пренесуваат духовната енергија на Седумте зраци од Галактичкиот логос до Седумте ѕвезди на Големата Мечка, потоа до Сириус. Од таму е испратена преку Сонцето до богот на Земјата ( Санат Кумара), и на крајот преку седумте Господари на седумте зраци до човечкиот род.

Полноќната кулминација на Сириус на северната полутопка се совпаѓа со почетокот на Новата година според Грегоријанскиот календар во текот на децениите околу 2000 година. Со текот на годините, нејзината полноќна кулминација се движи бавно, поради комбинацијата на правилното движење на ѕвездата и прецесијата на рамнодениците. Во времето на воведувањето на Грегоријанскиот календар во 1582 година, нејзината кулминација се случила 17 минути пред полноќ во новата година под претпоставка за постојано движење. Според Ричард Хинкли Ален [52] нејзината полноќна кулминација била прославена во храмот на Деметра во Елевсида.

Догони

уреди

Народот Догони е етничка група во Мали, Западна Африка, за која некои истражувачи велат дека имаат традиционално астрономско знаење за Сириус, кое вообичаено би се сметало за невозможно без употреба на телескопи. Според Марсел Гриуле, тие знаеле за педесетгодишниот орбитален период на Сириус и нејзиниот придружник пред западните астрономи.[53][54]

Се појавиле сомнежи за валидноста на работата на Гриоле и Дитерлајн.[55][56] Во 1991 година, антропологот Волтер ван Бик заклучил за Догоните дека: „Иако тие зборуваат за сигу толо [за што Гриул тврдел дека Догоните го нарекувале како Сириус] тие целосно не се согласуваат едни со други за која ѕвезда се мисли; за некои таа е невидлива Ѕвезда што треба да се издигне за да го објави сигу [фестивалот], за друга е Венера која, преку различна позиција, се појавува како сигу толо, сепак, сите се согласуваат дека дознале за ѕвездата од Гриуле.[57] Според Ноа Брош културен трансфер на релативно современи астрономски информации можел да се случи во 1893 година, кога француска експедиција пристигнала во Централна Западна Африка за да го набљудува целосното затемнување на 16 април.[58]

Серерна религија

уреди
 
Јунир, симбол на универзумот во Серерната религија [59][60]

Во религијата на Серерскиот народ од Сенегал, Гамбија и Мавританија, Сириус се нарекува Јунир од серерски јазик (и некои од говорителите на јазикот Кангин, кои сите се етнички Серци). Ѕвездата Сириус е една од најважните и најсветите ѕвезди во Серерна религиозна космологија и симболика. Серерските првосвештеници и свештенички (Saltigues [61] ) ја графираат Јунир за да ги предвиди врнежите и да им овозможи на земјоделците да почнат да садат семиња. Во религиозната космологија на Серерите, таа е симбол на универзумот.[59][60]

Современо значење

уреди
 
Положбата на Сириус на радарска карта меѓу сите ѕвездени објекти или ѕвездени системи во рок од 9 светлосни години (сг) од центарот на мапата, Сонцето (Сол). Облиците на дијамант се нивните позиции внесени според десната воздигнување во часовен агол (означена на работ на референтниот диск на картата) и според нивната деклинација. Втората ознака го покажува растојанието на секој од Сол, при што концентричните кругови го означуваат растојанието во чекори од една сг.

Сириус се појавува на грбот на Универзитетот Мекквари, и е името на неговото стручно списание.[62] Седум бродови на Кралската морнарица се наречени HMS Сириус од 18 век, при што првиот бил предводник на Првата флота во Австралија во 1788 година.[63] Кралската австралиска морнарица подоцна именувала брод HMAS Сириус во чест на предводникот.[64] Американските бродови го вклучуваат USNS Сириус (T-AFS-8) како и модел на моноплан - Локхид Сириус, од кои првиот управувал Чарлс Линдберг.[65] Името исто така било усвоено од Мицубиши како мотор на Мицубиши Сириус во 1980 година.[66] Името на северноамериканската сателитска радио компанија ЦД Радио било променето во Сателитско радио „Сириус“ во ноември 1999 година, именувано по „најсветлата ѕвезда на ноќното небо“.[67] Сириус е една од 27-те ѕвезди на знамето на Бразил, каде што ја претставува државата Мато Гросо.[68]

Се тврди дека композиторот Карлхајнц Штокхаузен, кој напишал дело наречено Сириус, во неколку наврати рекол дека дошол од планета во системот Сириус. За Штокхаузен, Сириус било „местото каде што музиката е највисока од вибрациите“ и каде што музиката била развиена на најсовршен начин.[69]

Сириус била и предмет на поезија. Данте и Џон Милтон ја реферираат ѕвездата, а тоа е „моќната западна падната ѕвезда“ од „Кога јоргованите траат во дворот цветаат“ на Волт Витман, додека песната на Тенисон <i id="mwBLU">„Принцезата“</i> ја опишува сцинтилацијата на ѕвездата:

...the fiery Sirius alters hue
And bickers into red and emerald.[70]


Белешки

уреди
  1. ↑ Споредете го значењето на египетското име со завршувањето на Сириус на Зимски триаголник астеризам, спојувајќи ги другите две најсветли ѕвезди на северното зимско небо, Бетелгез и Прокион .
  2. ↑ Бидејќи Сириус е видлив заедно со соѕвездието на Орион, Египќаните го обожавале Орион како бог Сах, сопругот на Сопдет, со кој имала син, богот на небото Сопду. Божицата Сопдет подоцна била синкретизирана со божицата Изида, Сах бил поврзан со Озирис, а Сопду бил поврзан со Хор. Соединувањето на Сопдет со Изида ќе му овозможи на Плутарх да изјави дека „Душата на Изида Грците ја нарекуваат Куче“, што значи дека Сириус што Египќаните ја обожавале како Изида-Сопдет била именувана како Куче од Грците и Римјаните. Периодот од 70 дневно отсуство на Сириус од небото било сфатено како минување на Сопдет-Исида и Сах-Озирис низ египетскиот подземен свет.[18]
  3. ↑ Две полни орбити од 50.09 години по периастронската епоха од 1894.13 година дава датум 1994.31.
  4. ↑ Две и пол 50,09 годишни орбити по периастронската епоха од 1894.13 година дава датум 2019.34 .
  5. ↑ Полуглавна оска во АЕ = semimajor axis in seconds parallax = 7.56″0.37921 = 19.8 АЕ; бидејќи ексцентричноста е 0,6, растојанието флуктуира помеѓу 40% и 160% од тоа, приближно од 8 АЕ до 32 АЕ.

Наводи

уреди
  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 Database entry for Sirius A, SIMBAD. Accessed online 20 октомври 2007.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Astrometric data, mirrored by SIMBAD from the Hipparcos catalogue, pertains to the center of mass of the Sirius system. See §2 март 4, Volume 1, The Hipparcos and Tycho Catalogues, European Space Agency, 1997, and the entry for Sirius in the Hipparcos catalogue (CDS ID I/239.)
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Entry for WD 0642-166, A Catalogue of Spectroscopically Identified White Dwarfs (August 2006 version), G. P. McCook and E. M. Sion (CDS ID III/235A.)
  4. ↑ Entry for HR 2491, Bright Star Catalogue, 5th Revised Ed. (Preliminary Version), D. Hoffleit and W. H. Warren, Jr. 1991. (CDS ID V/50.)
  5. ↑ For apparent magnitude m and parallax π, the absolute magnitude Mv of Sirius A is given by:
     
    See: Tayler, Roger John (1994). The Stars: Their Structure and Evolution. Cambridge University Press. стр. 16. ISBN 0521458854.
  6. ↑ Gatewood, G. D.; Gatewood, C. V. (1978). „A study of Sirius“. The Astrophysical Journal. 225: 191–197. doi:10.1086/156480. (p. 195.)
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 Liebert, J.; Young, P. A.; Arnett, D.; Holberg, J. B.; Williams, K. A. (2005). „The Age and Progenitor Mass of Sirius B“. The Astrophysical Journal. 630 (1): L69–L72. doi:10.1086/462419.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  8. ↑ 8,0 8,1 Holberg, J. B.; Barstow, M. A.; Bruhweiler, F. C.; Cruise, A. M.; Penny, A. J. (1998). „Sirius B: A New, More Accurate View“. The Astrophysical Journal. 497: 935–942. doi:10.1086/305489.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  9. ↑ 9,0 9,1 Adelman, Saul J. (8 јули 2004). „The Physical Properties of normal A stars“. Proceedings of the International Astronomical Union. Poprad, Slovakia: Cambridge University Press. стр. 1–11. Посетено на 2007-07-03.
  10. ↑ From L=4πR2σTeff4. See: Tayler, Roger John (1994). The Stars: Their Structure and Evolution. Cambridge University Press. стр. 16. ISBN 0521458854.
  11. ↑ Qiu, H. M.; Zhao, G.; Chen, Y. Q.; Li, Z. W. (2001). „The Abundance Patterns of Sirius and Vega“. The Astrophysical Journal. 548: 953–965. doi:10.1086/319000. Посетено на 2007-10-20.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  12. ↑ Kervella, P.; Thevenin, F.; Morel, P.; Borde, P.; Di Folco, E. (2003). „The interferometric diameter and internal structure of Sirius A“. Astronomy and Astrophysics. 407: 681–688. doi:10.1051/0004-6361:20030994. Посетено на 2007-11-25.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  13. ↑ Database entry for Sirius B, SIMBAD. Accessed on line 23 октомври 2007.
  14. ↑ van Altena, W. F.; Lee, J. T.; Hoffleit, E. D. (1995). The general catalogue of trigonometric parallaxes (4. изд.). Yale University Observatory.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link) (CDS ID I/238A.
  15. ↑ Sirius is a future southern Pole Star. 2023-02-11.
  16. ↑ Tomkin, Jocelyn (April 1998). „Once and future celestial kings“. Sky and Telescope. 95 (4): 59–63. Bibcode:1998S&T....95d..59T.
  17. ↑ Hinckley, Richard Allen (1899). Star-names and Their Meanings. New York: G. E. Stechert. стр. 117–129.
  18. ↑ Holberg 2007, стр. 4–5
  19. ↑ Henry, Teuira (1907). „Tahitian Astronomy: Birth of Heavenly Bodies“. The Journal of the Polynesian Society. 16 (2): 101–04. JSTOR 20700813.
  20. ↑ Aitken, R. G. (1942). „Edmund Halley and Stellar Proper Motions“. Astronomical Society of the Pacific Leaflets. 4 (164): 103–112. Bibcode:1942ASPL....4..103A.
  21. ↑ Hearnshaw, John B. (17 March 2014). The Analysis of Starlight: Two centuries of astronomical spectroscopy. Cambridge University Press. стр. 88. ISBN 978-1-107-03174-6.
  22. ↑ Huygens, C. (1698). ΚΟΣΜΟΘΕΩΡΟΣ, sive De terris cœlestibus earumque ornatu conjecturae (латински). The Hague: Apud A. Moetjens, bibliopolam. стр. 137.
  23. ↑ Maskelyne, N. (1759). „LXXVIII. A proposal for discovering the annual parallax of Sirius“. Philosophical Transactions of the Royal Society. 51: 889–895. Bibcode:1759RSPT...51..889M. doi:10.1098/rstl.1759.0080.
  24. ↑ Henderson, T. (1840). „On the parallax of Sirius“. Memoirs of the Royal Astronomical Society. 11: 239–248. Bibcode:1840MmRAS..11..239H.
  25. ↑ Henderson, T. (1839). „On the parallax of Sirius“. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 5 (2): 5–7. Bibcode:1839MNRAS...5....5H. doi:10.1093/mnras/5.2.5.
  26. ↑ Appletons' annual cyclopaedia and register of important events of the year: 1862. New York: D. Appleton & Company. 1863. стр. 176.
  27. ↑ Adams, W. S. (December 1915). „The Spectrum of the Companion of Sirius“. Publications of the Astronomical Society of the Pacific. 27 (161): 236–237. Bibcode:1915PASP...27..236A. doi:10.1086/122440. S2CID 122478459.
  28. ↑ Barstow, M. A.; Bond, Howard E.; Holberg, J. B.; Burleigh, M. R.; Hubeny, I.; Koester, D. (2005). „Hubble Space Telescope spectroscopy of the Balmer lines in Sirius B“. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 362 (4): 1134–1142. arXiv:astro-ph/0506600. Bibcode:2005MNRAS.362.1134B. doi:10.1111/j.1365-2966.2005.09359.x. S2CID 4607496.
  29. ↑ King, Bob (December 22, 2014). „Have A Sirius-ly Scintillating Holiday!“. Sky & Telescope. AAS Sky Publishing LLC.
  30. ↑ Sordiglioni, Gianluca (2016). „06451-1643 AGC 1AB (Sirio)“. Double Star Database. Посетено на 17 April 2020.
  31. ↑ Angrum, Andrea (25 August 2005). „Interstellar Mission“. NASA/JPL. Посетено на 7 May 2007.
  32. ↑ Adelman, Saul J. (8–13 July 2004). „The Physical Properties of normal A stars“. Proceedings of the International Astronomical Union. 2004. Poprad, Slovakia: Cambridge University Press. стр. 1–11. Bibcode:2004IAUS..224....1A. doi:10.1017/S1743921304004314.
  33. ↑ Backman, D. E. (30 June – 11 July 1986). „IRAS observations of nearby main sequence stars and modeling of excess infrared emission“. Во Gillett, F. C.; Low, F. J. (уред.). Proceedings, 6th Topical Meetings and Workshop on Cosmic Dust and Space Debris. 6. Toulouse, France: COSPAR and IAF. стр. 43–46. Bibcode:1986AdSpR...6...43B. doi:10.1016/0273-1177(86)90209-7. ISSN 0273-1177.
  34. ↑ Vigan, A.; Gry, C.; Salter, G.; Mesa, D.; Homeier, D.; Moutou, C.; Allard, F. (2015). „High-contrast imaging of Sirius A with VLT/SPHERE: looking for giant planets down to one astronomical unit“. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 454 (1): 129–143. arXiv:1509.00015. Bibcode:2015MNRAS.454..129V. doi:10.1093/mnras/stv1928.
  35. ↑ Lucas, Miles; Bottom, Michael; Ruane, Garreth; Ragland, Sam (2022). „An imaging search for post-main-sequence planets of Sirius B“. The Astronomical Journal. 163 (2): 81. arXiv:2112.05234. Bibcode:2022AJ....163...81L. doi:10.3847/1538-3881/ac4032.
  36. ↑ Aufdenberg, J.P.; Ridgway, S.T.; и др. (2006). „First results from the CHARA Array: VII. Long-Baseline Interferometric Measurements of Vega Consistent with a Pole-On, Rapidly Rotating Star?“ (PDF). Astrophysical Journal. 645 (1): 664–675. arXiv:astro-ph/0603327. Bibcode:2006ApJ...645..664A. doi:10.1086/504149. S2CID 13501650. Архивирано од изворникот (PDF) на 15 July 2007. Посетено на 9 November 2007.
  37. ↑ Ahmad, Pervaiz; Weis, Kerstin (January 2021). „Could the star Sirius B undergo a nova?“. ResearchGate. Посетено на 23 July 2024.
  38. ↑ Andrew, le Page (6 April 2017). „New Hubble observations of the Sirius system“. drewexmachina.com. Посетено на 21 March 2018.
  39. ↑ Koposov, Sergey E.; Belokurov, V.; Torrealba, G. (2017). „Gaia 1 and 2. A pair of new galactic star clusters“. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 470 (3): 2702–2709. arXiv:1702.01122. Bibcode:2017MNRAS.470.2702K. doi:10.1093/mnras/stx1182.
  40. ↑ „IAU Working Group on Star Names (WGSN)“. Посетено на 22 May 2016.
  41. ↑ „Bulletin of the IAU Working Group on Star Names“ (PDF). No. 1. Посетено на 28 July 2016.
  42. ↑ „IAU Catalog of Star Names“ (plain text). Посетено на 28 July 2016.
  43. ↑ Gingerich, O. (1987). „Zoomorphic astrolabes and the introduction of Arabic star names into Europe“. Annals of the New York Academy of Sciences. 500 (1): 89–104. Bibcode:1987NYASA.500...89G. doi:10.1111/j.1749-6632.1987.tb37197.x.
  44. ↑ Agrippa, Heinrich Cornelius (1533). De Occulta Philosophia. BRILL. ISBN 90-04-09421-0.
  45. ↑ . Kiel. Отсутно или празно |title= (help); |access-date= бара |url= (help)
  46. ↑ Arnott, William Geoffrey (1955). „A Note on Alexis' Opora“. Rheinisches Museum für Philologie. 98: 312–15. JSTOR 41243800. Посетено на 20 June 2023.
  47. ↑ Doostkhah, Jalil (1996). Avesta. Kohantarin Sorōdhāye Irāniān. Tehran: Morvarid Publications. ISBN 964-6026-17-6.
  48. ↑ West, E. W. (1895–1910). Pahlavi Texts. Routledge Curzon, 2004. ISBN 0-7007-1544-4.
  49. ↑ Razi, Hashem (2002). Encyclopaedia of Ancient Iran. Tehran: Sokhan Publications. ISBN 964-372-027-6.
  50. ↑ Ferdowsi, A. Shahnameh e Ferdowsi. Bank Melli Iran Publications, 2003. ISBN 964-93135-3-2.
  51. ↑ „Sirius midnight culmination New Years Eve“. 31 December 2017. Посетено на 5 January 2022.
  52. ↑ Allen, Richard Hinckley (1899). Star-names and Their Meanings. G.E. Stechert. стр. 125. The culmination of this star at midnight was celebrated in the great temple of Ceres at Eleusis
  53. ↑ Griaule, Marcel (1965). Conversations with Ogotemmeli: An Introduction to Dogon Religious Ideas. International African Institute. ISBN 0-19-519821-2.
  54. ↑ Griaule, Marcel; Dieterlen, Germaine (1965). The Pale Fox. Institut d'Ethnologie.
  55. ↑ Bernard R. Ortiz de Montellano. „The Dogon Revisited“. Архивирано од изворникот на 16 February 2013. Посетено на 13 October 2007.
  56. ↑ Philip Coppens. „Dogon Shame“. Архивирано од изворникот на 27 December 2012. Посетено на 13 October 2007.
  57. ↑ van Beek, W. A. E.; Bedaux; Blier; Bouju; Crawford; Douglas; Lane; Meillassoux (1991). „Dogon Restudied: A Field Evaluation of the Work of Marcel Griaule“. Current Anthropology. 32 (2): 139–167. doi:10.1086/203932. JSTOR 2743641.
  58. ↑ Brosch 2008
  59. ↑ 59,0 59,1 Gravrand, Henry, "La civilisation sereer : Pangool", vol.
  60. ↑ 60,0 60,1 Clémentine Faïk-Nzuji Madiya, Canadian Museum of Civilization, Canadian Centre for Folk Culture Studies, International Centre for African Language, Literature and Tradition (Louvain, Belgium). ISBN 0-660-15965-1
  61. ↑ Galvan, Dennis Charles, The State Must be our Master of Fire : How Peasants Craft Culturally Sustainable Development in Senegal, Berkeley, University of California Press, (2004), pp. 86–135, ISBN 978-0-520-23591-5.
  62. ↑ „About Macquarie University — Naming of the University“. Macquarie University official website. Macquarie University. 2007. Посетено на 27 December 2007.
  63. ↑ Henderson G, Stanbury M (1988). The Sirius:Past and Present. Sydney: Collins. стр. 38. ISBN 0-7322-2447-0.
  64. ↑ Royal Australian Navy (2006). „HMAS Sirius:Welcome Aboard“. Royal Australian Navy – Official Site. Commonwealth of Australia. Посетено на 23 January 2008.
  65. ↑ „Lockheed Sirius "Tingmissartoq", Charles A. Lindbergh“. Smithsonian : National Air and Space Museum. Smithsonian Institution.
  66. ↑ „Mitsubishi Motors history“. Mitsubishi Motors – South Africa Official Website. Mercedes Benz. 2007. Архивирано од изворникот на 30 December 2007. Посетено на 27 January 2008.
  67. ↑ „Sirius Satellite Radio, Inc. – Company Profile, Information, Business Description, History, Background Information on Sirius Satellite Radio, Inc“. Net Industries, LLC. Посетено на 22 January 2008.
  68. ↑ Duarte, Paulo Araújo. „Astronomia na Bandeira Brasileira“. Universidade Federal de Santa Catarina. Архивирано од изворникот на 2 May 2008. Посетено на 9 July 2009.
  69. ↑ Michael Kurtz, Stockhausen.
  70. ↑ Allen, Richard Hinckley (1899). Star-names and their meanings. New York: G.E. Stechert. стр. 117–131.

Библиографија

уреди

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Сириус&oldid=5279237“