Уставен референдум во Турција (2017)

Уставен референдум во Турција — референдум кој се одржал на 16 април 2017 година во Турција за тоа дали да се одобрат 18-те предложени амандмани на Уставот на Турција, кои биле предложени од владејачката Партија на Правдата и развојот (АКП) и Партијата на националното движење (МХП). Со освојувањето на предлогот, канцеларијата на Премиерот била укината и постојниот парламентарен систем на управување бил заменет со извршно претседателство и претседателски систем.[1] Бројот на места во Парламентот било предложено да се собере од 550 на 600 додека на претседателот му била дадена поголема контрола врз именувањето во Врховниот одбор на судии и обвинители (ХСИК).[2][3] Референдумот се одржал под вонредна состојба која била прогласена по неуспешниот обид за воен удар во јули 2016 година.

Уставен референдум во Турција 2017
16 април 2017

МестоположбаТурција и турска дијаспора
Исход
Исход
Гласови %
За 25.157.463 &1000000000000514100000051,41%
Против 23.779.141 &1000000000000485900000048,59%
Важечки гласови 48.936.604 &1000000000000982700000098,27%
Неважечки или празни гласови 862.251 &100000000000001730000001,73%
Вкупно гласови 49.798.855 100.00%
Гласачко тело/излезност 58.291.898 &1000000000000854300000085,43%

Резултати по провинции и региони
Турција
 Уставен референдум во Турција 
16 април 2017
Кампања


Изборот е според бојата и изгледот на гласачката кутија

Раните резултати покажале предност од 51–49% за кампањата „Да“. Во невиден потег, Врховниот изборен совет (YSK) дозволил гласачките ливчиња без печат да бидат прифатени како валидни. Некои противници на реформата го осудиле овој потег за незаконски, тврдејќи дека дури 1,5 милиони гласачки ливчиња биле обележани, и одбиле да ги признаат резултатите.[4] Големи протести избувнале по објавување на резултатите.[5] Во последователните извештаи, Организацијата за безбедност и соработка во Европа (ОБСЕ) и Парламентарното собрание на Советот на Европа (ПАЦЕ) ја критикувале неправедноста за време на кампањата и ја прогласиле одлуката на ЈСК за незаконска.[6][7]

Извршно претседателство е долгогодишен предлог на владејачката АКП и нејзиниот основач, сегашниот претседател на Турција, Реџеп Таип Ердоган . Во октомври 2016 година, Партијата за националистичко движење (МХП) ја објавила својата соработка за изготвување нацрт-предлози со владата, при што комбинираната поддршка и од пратениците на АКП и на МХП била доволна за да ги предложат предлозите на референдум по парламентарното гласање во јануари. Оние што се изјасниле за предлогот, тврделе дека промените се неопходни за силна и стабилна Турција, тврдејќи дека извршното претседателство ќе им донесе крај на нестабилните коалициони влади кои доминирале во турската политика од 1960-тите до 2002 година. Оние кои биле против уставните промени, сметале дека предлозите ќе концентрираат премногу моќ во рацете на Претседателот и одземање на законодавната власт од парламентот. Критичарите тврдат дека предложениот систем ќе личи на „избрана диктатура“ без можност за извршување одговорност на извршната власт, што ќе доведе ефикасно до „демократско самоубиство“ и автократија.[8] Три дена пред референдумот, еден од помошниците на Ердоган повикал на федерален систем доколку преовладува гласањето „Да“.[9] Двете страни на кампањата се обвинети за употреба на разделувачка и екстремна реторика, при што Ердоган ги обвинил своите противници дека се терористи што соработуваат со оние кои го извршиле пропаднатиот пуч во 2016 година.[10]

Кампањата била нарушена со обвинувања за државно сузбивање против оние кои биле против, а од друга страна оние кои биле „за“, можеле слободно да ги искористат државните капацитети и финансирањето за да организираат митинзи и настани за кампањи.[11] Водечките членови на кампањата „Не“, во кои биле вклучени многу високи поранешни членови на МХП, како Мерал Акшенер, Умит Оздаг, Синан Оган и Јусуф Халачоглу, во текот на кампањата биле подложени на насилство и на ограничувања на кампањата. Кампањата „Да“ се соочила со ограничувања во предизборната кампања од повеќе европски земји, при што германската, холандската, данската и швајцарската влада ги откажале или барале суспендирање на настаните за кампањата „Да“, насочени кон турските гласачи кои живеат во странство. Ограничувањата предизвикале сериозно влошување на дипломатските односи и предизвикале дипломатска криза меѓу Турција и Холандија. Исто така, биле забележани за неправилностите во гласањето, при што гласачите „Да“ во Германија биле фатени како се обидуваат да гласаат повеќепати од еднаш, а исто така било откриено дека поседувале гласачки ливчиња пред да започне процесот за гласање во странство.[12][13] Европските набудувачи на изборите изјавиле дека гласањето не ги исполнува меѓународните стандарди.[14]

Позадина уреди

 
Гласач за гласање и плик користен на референдумот. „Евет“ преведува на Да, додека „Хајер“ преведува на Не.

Воведување претседателски систем било предложено од тогашниот министер за правда Џемил Чичек и тој бил поддржан од тогашниот премиер Ердоган во 2005 година.[15] Оттогаш, сегашниот претседателски систем неколкупати бил отворено поддржан од водачите на Партијата за правда и развој, заедно со „новиот устав“. Потпретседателот на Партијата за правда и развој, Хајати Јазиџи, го предложил април 2017 година како датум на референдумот.[16]

Уставни измени уреди

Првични предлози уреди

На 10 декември 2016 година, по разговорите на Комисијата во Собранието, биле повлечени 3 предлози, останувајќи 18 амандмани. Предлогот на целиот текст на турски јазик и сегашниот турски устав се наоѓаат на следните врски.[17][18] Најважните измени ја дала Унијата на адвокатите[19]

Опис на амандманите
Предлог # Член Опис на промената
1 Член 9 Судството се бара да постапува под услов на непристрасност.
2 Член 75 Бројот на места во Парламентот е зголемен од 550 на 600.
3 Член 76 Возраста за кандидатура треба да се спушти од 25 на 18, додека условот да се заврши задолжителната воена служба треба да се отстрани. Поединците со односи со војската нема да имаат право да се кандитираат.
4 Член 77 Мандатот на парламентот е продолжен од четири на пет години. Парламентарни и претседателски избори ќе се одржуваат истиот ден на секои пет години, при што претседателските избори ќе одат во втор круг, доколку ниту еден кандидат не осигури мнозинство во првиот круг.
5 Член 87 Функциите на парламентот се
  • Донесување, промена, отстранување на законите.
  • Прифаќање на меѓународни договори.
  • Дискусија за зголемување или намалување на буџетот (преку Комисијата за буџет) и прифаќање или отфрлање на буџетот на Генералното собрание.
  • Назначување на 7 члена на Врховниот совет на судии и обвинители (ХСЈК)
  • И користење на други овластувања напишани во уставот
6 Член 89 За надминување на претседателското вето, Собранието треба да го донесе истиот предлог-закон со апсолутно мнозинство (301).
7 Член 98 Парламентот сега ги открива кабинетот и Потпретседателот со „парламентарно истражување“, „парламентарна истрага“, „генерална дискусија“ и „писмено прашање“. Интерпелацијата е укината и се заменува со „ парламентарна истрага“. Потпретседателот треба да одговори на „Пишаните прашања“ во рок од 15 дена.
8 Член 101 За да застане како претседателски кандидат, поединецот бара одобрување на една или повеќе партии кои освоиле 5% или повеќе на претходните парламентарни избори и 100.000 избирачи. Избраниот претседател повеќе не треба да го прекине членството во партијата ако го има тоа.
9 Член 104 Претседателот станува и шеф на државата и шеф на владата, со моќ да назначува и разрешува министри и потпретседатели. Претседателот може да издаде уредби за извршната власт. Ако законодавството донесе закон за истата тема за која Претседателот издаде извршна наредба, уредбата ќе стане неважечка и парламентарното право ќе стане валидно.
10 Член 105 Парламентот може да отвори парламентарна истрага со апсолутно мнозинство (301). Парламентот расправа за предлогот за 1 месец. По завршувањето на дискусијата, парламентарната истрага може да започне во парламентот со три петтини (360) гласови „за“. По завршувањето на истрагите, парламентот може да гласа за да го обвини Претседателот со две третини (400) гласови „За“.
11 Член 106 Претседателот може да назначи еден или повеќе Потпретседатели. Доколку Претседателството остане празно, тогаш треба да се одржат нови избори за претседател во рок од 45 дена. Доколку парламентарните избори треба да се одржат во рок од помалку од една година, тие ќе се одржат во ист ден како и предвремените претседателски избори. Доколку парламентот остане повеќе од една година пред да истече мандатот, тогаш новоизбраниот претседател служи до крајот на парламентарниот мандат, по што се одржуваат и претседателски и парламентарни избори. Ова не смета за двојно ограничување на Претседателот. Парламентарните истраги за евентуални злосторства извршени од потпретседателите и министрите можат да започнат во Собранието со три петтини од гласовите. По завршувањето на истрагите, парламентот може да гласа за да ги обвини потпретседателите или министрите со двотретинско гласање „за“. Доколку бидат прогласени за виновни, заменик-претседателот или министерот за кој станува збор се отповикуваат од должноста само ако нивниот криминал е оној што ги спречува да се кандидираат за избори. Ако заседавач е назначен за министер или заменик претседател, нивниот парламентарен мандат ќе престане.
12 Член 116 Претседателот и три петтини од Собранието можат да одлучат да ги обноват изборите.
13 Член 119 Способноста на Претседателот да прогласи вонредна состојба сега е на сила на парламентарно одобрување. Собранието може да го продолжи, отстрани или скрати. Вонредните состојби можат да бидат продолжени до четири месеци во исто време, освен за време на војната, каде што нема да се бара такво ограничување. За секој претседателски декрет издаден за време на вонредна состојба ќе треба одобрение од парламентот.
14 Член 125 Делата на Претседателот сега се предмет на судска контрола.
15 Член 142 Воените судови се укинуваат, освен ако не се подигнат да ги испитаат дејствата на војниците во услови на војна.
16 Член 146 Претседател порано назначуваше еден судија од Вишиот воен апелационен суд и еден од Вишиот воен управен суд. Бидејќи воените судови би биле укинати, бројот на судии во Уставниот суд ќе се намали на 15 од 17. Како резултат на тоа, претседателските именувани лица ќе бидат намалени на 12 од 14, додека Парламентот ќе продолжи да назначува по три.
17 Член 159 Врховниот совет на судии и обвинители е преименуван во „Одбор на судии и јавни обвинители“, членовите се намалени на 13 од 22, одделенијата се намалуваат на 2 од 3. 4 члена ги именува Претседателот, 7 ќе ги именува Големото собрание. Кандидатите за Врховниот одбор на судии и јавни обвинители (ХСИК) ќе треба да добијат 2/3 (400) гласови за да го поминат првиот круг и ќе треба 3/5 (360) гласови во вториот круг за да станат членови на ХСИК. (Другите 2 члена се Министерот за правда и Потсекретарот на Министерството за правда, што останува непроменето).
18 Член 161 Претседателот му предлага фискален буџет на Големото собрание 75 дена пред фискалната нова година. Членовите на Комисијата за буџет можат да направат измени во буџетот, но членовите на парламентот не можат да даваат предлози за промена на јавните расходи. Доколку буџетот не биде одобрен, тогаш ќе се предложи привремен буџет. Доколку привремениот буџет не биде одобрен, буџетот од претходната година би се користел со односот на претходната година.[note 1]
19 Неколку членови Адаптација на неколку членови на уставот со други измени, главно пренесување на извршната власт на владата на Претседателот
20 Привремен член 21 Следните претседателски и општи избори ќе се одржат на 3 ноември 2019 година. Изборот на Одборот на судии и обвинители изборите ќе се направи во рок од 30 дена од денот на одобрувањето на овој закон. Воените судови ќе бидат укинати откако законот ќе стапи во сила.
21 Применливост на амандманите 1-17 Амандманите (2, 4 и 7) ќе стапат во сила по новите избори, другите измени (освен привремениот член) ќе стапат на сила откако ќе се заколне новоизбраниот претседател. Овој уставен амандман ќе се гласа на референдум како целина.
Забелешка
  1. Овој индекс на прираст е дефиниран од Министерството за финансии и одредува измени на даноците и казните со апсолутна вредност.

Парламентарна уставна комисија уреди

 
АКП ги презентира своите уставни предлози до претседателот на парламентот Исмаил Караман, декември 2016 година
 
Парламентарната уставна комисија ги разгледува предложените измени

Откако биле потпишани од 316 пратеници на АКП, 21-те предложени измени биле доставени до претседателот на Големото национално собрание и потоа биле упатени до парламентарната уставна комисија.[20] Парламентарната уставна комисија, предводена од пратеникот на АКП, Мустафа Шентоп, започнала да ги прегледува предлозите во декември 2016 година, порано од предвидениот датум од јануари 2017 година. Уставната комисија била формирана од 25 члена од кои 15 од АКП, 5 се од ЦХП, 3 од ПДП и 2 од МХП, според составот на парламентот. Бидејќи АКП имала големо мнозинство на местата на комисијата, од медиумските коментатори се очекувало дека ќе има минимален развој на изненадувања во фазата на преглед на амандманите.[21] Дебатите во комисијата започнале да се загреваат, при што се забележани повремени тепачки меѓу пратениците.[22]

Уставната комисија има моќ да ги измени или отфрли предложените измени пред да бидат дадени на гласање за сите пратеници. Комисијата направила мали измени на бројни предлози, како што е зголемување на бројот на членови на Врховниот одбор на судии и обвинители од 12 на 13 членови[23] Така, комисијата одбила три од 21 предложени измени, намалувајќи го уставниот пакет од 21 предлог на 18. Петтиот предлог, со кој се создале „резервни пратеници“ бил контроверзен и отфрлен со само три потписи.[24] Било објавено дека пратениците на АКП се спротивставиле на создавање „резервни пратеници“[25] Исто така бил отфрлен и 15-тиот предлог што му давало на Претседателот право да ги структурира државните служби и државните институции преку уредби.[26] Еден ден подоцна, на 29 декември, 14-тиот предлог што му давало право на претседателот да назначи високи бирократски службеници исто така бил одбиен.

Комисијата го завршила процесот на одобрување на 30 декември, отфрлајќи 3 од вкупно 21 предлози.[27]

Резултати од процесот на преглед на парламентарната уставна комисија
Предлог 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21
Резултат  Ок  Ок  Ок  Ок  Н  Ок  Ок  Ок  Ок  Ок  Ок  Ок  Ок  Н  Н  Ок  Ок  Ок  Ок  Ок  Ок

Парламентарно гласање уреди

 
Пратениците гласаат за предложените измени, јануари 2017 година

По завршувањето на расправите за Уставната комисија, 18-те предлози биле доставени до парламентот за ратификација. На уставните измени им требало мнозинство од три петтини (330 гласови) за да се изгласа на референдум и двотретинско мнозинство (367 гласови) да бидат ратификувани директно. Претставниците на Партијата за правда и развој (АКП) тврделе пред гласањето дека дури и ако се постигне прагот од 367, владата нема да ги ратификува измените без референдум.[28]

Парламентот гласал за секој од 18-те предлози одделно во две фази. Првиот круг бил индикатор за тоа дали амандманите ќе соберат доволно поддршка, а амандманите ќе бидат предложени од сите страни присутни во собранието. Во вториот круг, партиите веќе не смеале да предложат измени во предлозите. Земени биле предвид резултатите од вториот круг, со потребни 330 гласови за да се испратат на референдум или 367 за директно спроведување на одлуките. Конечното гласање за сите одобрени предлози во целост, со истите прагови, било преземено на крајот на вториот круг, при што целиот процес било решено да се распушти доколку гласовите „За“ паднат под 330.[29]

Од вкупно 550 пратеници, 537 имале право на глас. 11 пратеници од Демократската партија на Народната партија (ПДП) биле во притвор за обвиненија за тероризам и не биле во можност да учествуваат во гласањето, а останатите 48 пратеници на ПДП го бојкотирале гласањето, откако нивното барање уапсените пратеници да бидат донесени во парламентот за да гласаат било одбиено [30] Претседателот на парламентот, Исмаил Караман, кој немал можност да учествува во гласањето поради неговата функција, бил хоспитализиран за време на гласањето, кое означувало и дека заменик-претседателот на АКП, Ахмет Ајдин, нема да има можност да гласа.[31]

Од 537 пратеници со право на глас, АКП имала 315, ЦХП 133, МХП 39, ПДП 48 и 2 биле независни. Од 39 пратеници на МХП, 6 отворено изјавиле дека ќе гласаат против амандманите, зголемувајќи го вкупниот број пратеници кои гласиле „Да“ на 348. 133 пратеници на ЦХП и двајцата независни, гласале со одговор „Не“, додека ПДП го бојкотирала гласањето [32]

Теоретска распределба на гласови според партиски линии
Партија Водач Партиска позиција Вкупно пратеници Со право на глас Гласале „Да“ Гласале „Не“ Графичко претставување
АКП Партија за правда и развој Бинали Јилдрим  Ок Да 317 315 година 315 година 0  
ЦХП Републиканска народна партија Кемал Каличдароглу  Н Не 133 133 0 133
МХП Партија за националистичко движење Девлет Бахчели  Ок Да 39 39 33 6
HDP Демократска партија на народите Селахатин Демирташ / Серпил Кемалбај  Н Не 59 48
Бојкотирале
Независни  Н Не (both) 2 2 0 2 MPs ordered by party line. Black denotes MPs ineligible to vote
Вкупно 550 537 година 348 141  Ок Референдум

Парламентарното гласање започнало на 9 јануари, со завршувањето на првиот круг од гласањето на 15 јануари. Опозициските политичари го критикувале брзиот начин на кој било спроведено гласањето.[33] Гласањето било погодено од бројни нерегуларности, при што пратениците на ЦХП ги сакале пратениците на АКП отворено да го дадат својот глас.[34][35] Министерот за здравство, Реџеп Акдаг отворено признал дека тој сторил кривично дело.[36] Пратениците на АКП одговориле на обидите да се снимат отворено со непријателство, при што повремено се воделе тепачки меѓу пратениците од владата и опозицијата.[37] Пратеничката од партијата ЦХП, Фатма Каплан Хуријет, наводно, била давена од водачот на парламентарната група на АКП, Мустафа Елиташ, откако ги снимила Елиташ и премиерот Бинали Јилдирем како јавно гласаат.[38] Неколкумина пратеници биле хоспитализирани, додека подиумот каде што пратениците се појавувале да одржуваат говори бил дислоциран со тоа што еден од 15.000 микрофони бил пријавен како исчезнат.[39] Вториот круг на гласање бил комплетиран на 20 јануари, при што биле одобрени сите предложени измени. Конечниот предлог за усвојување на одобрените амандмани бил одобрен со 339 гласови, надминувајќи го прагот од 330 гласа за одржување референдум, но не го надминал прагот од 367 гласови, потребни за директно донесување на амандманите.

Гласање на членовите уреди

Предлог Опис Прв круг Втор круг Резултати
Вкупно членови Да Не Друго Вкупно членови Да Не Друго
Предлог да се започне со процесот на гласање 480 338 134 3
1 Неутралност на судството 484 347 132 5 486 345 140 1  Ок
2 Зголемување на бројот на пратеници на 600 од 550 480 343 133 3 485 342 139 4  Ок
3 Подобност за парламентарна кандидатура 485 341 139 5 486 342 137 6  Ок
4 Избори на секои пет години и за парламентот и за претседателството 486 343 139 4 486 342 138 6  Ок
5 Надлежности и одговорности на парламентот 354 343 7 4 486 342 140 4  Ок
6 Органи за ревизија на парламентот 483 343 137 3 485 342 138 5  Ок
7 Избор на претседател 482 340 136 6 484 340 136 8  Ок
8 Должности на претседателот 481 340 135 6 483 339 138 6  Ок
9 Казнена одговорност на Претседателот 485 343 137 5 483 341 137 5  Ок
10 Потпретседателство и министерства 483 343 135 5 481 340 136 5  Ок
11 Обновување на изборите 483 341 134 8 481 342 135 4  Ок
12 Вонредна состојба 482 344 133 5 484 342 138 4  Ок
13 Укинување на воените судови 482 343 133 6 484 343 136 5  Ок
14 Висок совет на судии и обвинители 483 341 133 9 487 342 139 6  Ок
15 Регулирање на буџетот 483 341 134 8 486 342 141 3  Ок
16 Адаптација на други членови 482 341 134 7 486 342 141 3  Ок
17 Привремен член за транзиција кон новиот систем 484 342 135 7 485 341 139 5  Ок
18 Претседателот може да биде член на партијата 481 344 131 6 488 343 142 3  Ок
Предлог за донесување на одобрените измени (330 за референдум, 367 за директно спроведување) 488 339 142 7  Ок

Прием уреди

 
Пратениците на МХП, Озџан Оздаг, Умит Оздаг и Јусуф Халачоглу, изјауваат дека се спротивставуваат на предложените уставни измени

Амандманите биле примени со сериозни критики од опозициските партии и невладините организации, при што критиките се фокусирале особено на ерозијата на раздвојувањето на власта и укинувањето на парламентарната одговорност. Уставните правни експерти како што се Кемал Ѓозлер и Ибрахим Кабоглу тврделе дека промените ќе резултираат да Собранието стане делотворно немоќно, додека извршниот претседател ќе има контроли врз извршната, законодавната и судската власт.[40][41] На 4 декември Ататургистичката асоцијација за мисли ( АПТ ), Здружението за поддршка на современото живеење (ÇYDD) и Конфедерацијата на синдикатите одржале митинг во Анкара и покрај тоа што ги повлекле нивните дозволи од гувернерот на Анкара, повикувајќи на отфрлање на претседателски систем со образложение дека се заканува независност на судството и секуларни демократски вредности.[42]

Амандманите првично биле примени со мешани одговори од опозициската ЦХП, кои долго време била критички настроена кон уставните планови на АКП. Набргу откако предлозите биле објавени и доставени до парламентот на 10 декември, премиерот Бинали Јилдрим објавил дека ЦХП е во согласност со 5 од предложените измени.[43] Сепак, приемот од ЦХП бил негативен, при што заменик-претседателот на партијата Селин Сајек Боке тврдел дека предлозите во суштина создале „ султанат “.[44] Водачот на парламентарната група Левент Ѓок, еден од првите што ги коментирал објавените предлози, изјавил дека промените ќе вратат 140 години од турската парламентарна демократија, повикувајќи ги сите партии да ги отфрлат предлозите.[45] Друг од водачите на парламентарната група на ЦХП, Озѓур Озел, ги нарекол предлозите како „промена на режимот“, при што парламентот во суштина ќе биде немоќен да ги контролира министрите и да ги држи пред одговорност.[46] Озел изјавил дека АКП најверојатно нема да ги добие потребните 330 гласови за да се спроведат измените преку референдум, наведувајќи дека тој ќе биде изненаден доколку бројот на пратениците што ќе гласат достигне 275.[47] Пратеникот на ЦХП, Селина Доган, изјавил дека авторитарната природа на предлозите ефикасно ќе стави крај на преговорите за пристапување на Турција во ЕУ, наведувајќи го недостатокот на каква било релевантност за европските вредности.[48] Пратеникот на ЦХП, Џемал Октан Јуксел, изјавил дека предлозите наликуваат на уставот на Сирија на Асад, наведувајќи дека тоа нема да биде национален устав, туку „пренесен устав од Сирија“.[49]

И покрај тоа што имале официјална поддршка на националистичката МХП, било објавено дека турските националисти исто така биле претерано критични и за предлозите и за вклученоста на нивната партија во нивниот нацрт.[50] Бахчели, кој историски и дал поддршка на АКП во контроверзни ситуации, бил предмет на критики од сите најголеми партии за неговата одлука да ги поддржи уставните измени, опишани како „задната градина“, „животната линија“ или „резервната гума „од критичарите.[51][52][53] На 24 октомври 2016 година, 5 од 40-те пратеници на парламентот на МХП изјавиле дека ќе ги отфрлат уставните предлози, наспроти нивната партиска позиција.[54] Имит Оздаг, кој бил кандидат за водач против Бахчели и еден од петте пратеници кои биле критични за промените, го повикал членството на неговата партија во ноември.[55] Анкетата објавена од Гезичи во декември покажале дека скоро две третини од приврзаниците на МХП се против предложените измени, иако приврзаниците на МХП исто така биле најмногу неодлучни меѓу другите партии.[56] На 27 декември, пратеникот на МХП, Кадир Коџдемир, станал петтиот пратеник од неговата партија што јавно изјавил дека се спротивставува на предлозите.[57]

Говорејќи малку по објавувањето на предлозите, портпаролот на ХДП, Ајхан Билген, ги критикувал предложените измени за антидемократски и против принципот на судска независност. Наведувајќи го предложеното создавање „извршни налози“ што Претседателот може да го донесе по волја без парламентарно испитување, Билген ја критикувал природата на измените, нарекувајќи ги слабо напишани и обид за прикривање на уставните прекршувања што се случиле според сегашниот устав .[58] Сепак, на 18 декември, пратеникот на ХДП, Кадри Јилдрим, тврдел дека нема да има причина да се отфрлат предлозите доколку промените содржат посебен „статус“ за турските Курди и уставно право на образование за курдските граѓани на нивниот мајчин курдски јазик.[59] Ова довело до шпекулации дека ХДП би можела да биде убедена да ги поддржи измените од страна на владата на АКП, иако МХП ќе биде мала веројатност заеднички да ги поддржи сите измени, кои исто така ги одобрува и ХДП.[60] На 21 декември, ЦХП и ХДП изјавиле дека ќе поднесат амандман со кои предлозите би се прогласиле за „неуставни“, но предлогот бил отфрлен од пратениците.[61]

Измените добиле и сериозни критики надвор од Турција. Еден коментатор отишол дотаму што изјавил дека „доколку мнозинството гласа Да, ова ќе биде крај на парламентарната демократија во Турција“.[62] Невладината организација „ Хјуман рајтс воч“ изјавила дека измените се „огромна закана за човековите права, владеењето на правото и демократската иднина на земјата“.[63] „Економист“ заклучил дека „гласањето „Да“, ќе ја омаловажи земјата со избран диктатор“.[64] Венецијанската комисија на Советот на Европа во своето мислење во март 2017 година за уставните измени ги дефинирала како „закана за демократијата“ и предупредила за „опасностите од дегенерација на предложениот систем кон авторитарен и личен режим“.[65] Исто така, пред да се одржи гласањето, веб- страницата openDemocracy објавила дека некои европски весници објавиле загриженост дека референдумот за 2017 година претставува нешто како „ <i>активен акт</i> “ за Ердоган.[66]

Позиции во кампањата уреди

Владејачката партија АКП и опозицијата МХП се потписнички на амандманите. МХП ја обезбедила нивната условна поддршка сè додека не се исполнат нивните услови.[67] Првичната позиција на опозицијата ЦХП била да се почека до измените. Водачот на ЦХП, Каличдароглу, еднаш споменал за вметнување на измените во Големото собрание.[68] Подоцна, ЦХП одлучила да го изгласа „Не“ на гласањето и ги започнала на митинзите со слоганот „Türkiye'yi Böldürmeyeceğiz“ ( турски : Нема да ја поделиме Турција ). Четвртата партија на парламентот ХДД била против измените.

Политички партии уреди

Останати групи уреди

Кампањи уреди

Кампања „Да“ уреди

 
Лого на кампањата на АКП „Нашата одлука е да
 
Реџеп Таип Ердоган води кампања за гласање „Да“ во Кахраманмараш, 17 февруари 2017 година

Кампањата „Да“ ја предводле претежно политичари од Партијата за правда и развој (АКП), како и политичари од партијата Националистичко движење (МХП) лојални на водачот Девлет Бахчели. Првично очекувајќи почеток на кампањата од 7 февруари, АКП ја започнал својата официјална кампања на 25 февруари со презентација на премиерот Бинали Јилдирим на спортскиот стадион во Анкара. Во услови на слаби резултати во анкетите на јавното мислење во февруари, Ердоган, наводно, побарал од провладините анкетари да ги прекинат акнетите до крајот на март, додека исто така биле предложени предлози за заеднички изборни митинзи од водечките политичари на АКП и МХП.[147]

Кампањата „Да“ била критикувана за нејзината кампања против поединци кои гласале „Не“, асоцирајќи ги со бројни терористички организации. Премиерот Бинали Јилдирим тврдејќи дека тие би гласале „Да“ затоа што Курдистанската работничка партија (ПКК) и таканаречената терористичка организација „Фетулах Ѓулен“ (ФЕТИ) би гласале „Не“, иако и двете организации историски се залагале за извршно претседателство.[148] Претседателот Реџеп Таип Ердоган исто така, предизвикал контроверзии кога тврдел дека тие што гласаат „Не“ се поддржувачи на заговорниците за обидот за пуч во 2016 година.[149]

Кампањата „Да“ била спроведена преку изборни митинзи што ги одржувал премиерот Бинали Јилдирим, водечки политичари на АКП заедно со претседателот Ердоган, одржувајќи митинзи на „јавно отворање на кампањата“, слични на неговите тактики на општите избори во јуни 2015 година.[150] Водачот на МХП Девлет Бахчели спровел конференции во корист на кампањата „Да“, при што првата се случила во Конија на 12 февруари 2017 година.[151]

На 10 март, Партијата на Големата унија (ББП) предводена од Мустафа Дестиџи објавила дека тие ќе ја поддржат кампањата „Да“, со што вкупниот број партии што го поддржувале предлогот во тој момент се зголемил на шест.[152] И ББП и МХП претрпеле сериозно спротивставување на нивната поддршка при што членовите на ББП повикале на оставка на Дестиџи по неговата објава.[153] МХП претрпела бран оставки, внатрепартиски суспензии и соперничка кампања за неприфаќање на предлогот предводен од високи националистички политичари, со анкети за мислења кои укажувале дека значителното мнозинство гласачи на МХП имаат намера да гласаат против предлозите.[154][155][156] Повеќето анкети процениле дека процентот на прифаќање на кампањата „Не“ во МХП е помеѓу 50% до 80%, при што преостанатите гласачи кои би го прифатиле предлогот се движел помеѓу 20-25%.[157][158] Политичарите кои го поддржувле предлогот „Не“ и од МХП и од ББП тврделе дека над 95% од нивните приврзаници на партијата сакаат да гласаат против, разминувајќи се со извршната одлука на нивната партија.[159]

Клучните партии кои воделе кампања за гласање „Да“
Партија Водач Детали
АКП Партија за правда и развој Бинали Јилдирим Погледнете ја кампањата
МХП Партија на националистичко движење (извршен директор на партијата) Девлет Бахчели Погледнете ја кампањата

Кампања „Не“ уреди

 
Водачот на ЦХП, Кемал Киличдароглу се обраќа на митингот со поддршка на предлогот „Не“ во Дијарбекир

ЦХП го обелоденила своето лого и слоган на кампањата, на 28 февруари, користејќи го слоганот „Geleceğim için Hayır'“ (преведувајќи го слоганот како Не за мојата иднина). Партијата го испланирала својот прв изборен митинг во Амасија, иако прелиминарните митинзи започнале да се одржуваат од водачот на партијата Кемал Киличдароглу од 21 декември 2016 година во Адана и од пратеникот од дисидент Мухарем Инџе на 8 март 2017 година во Зонгулдак. Пратениците на ЦХП, исто така, оствариле серија посети во странство за поддршка, при што поранешниот водач Дениз Бајкал одржал митинг во Франција[160].

Политичарите-дисиденти на МХП од висок профил, како Мерал Акшенер, Синан Оган, Умит Оздаг и Јусуф Халачоглу, ја започнале кампањата „Не“ заснована врз турскиот национализам, совладувајќи ја официјалната кампања „Да“ на МХП. Кампањата на дисидентите привлекла значително поголема популарност од официјалните водачи на МХП кои биле за предлогот, со анкети кои покажале дека огромното мнозинство гласачи на МХП имаат намера да ја пробијат партиската линија и да гласаат „Не“. Покрај дисидентите на МХП, Турското здружение на адвокати и нејзиниот претседател Метин Фејзиоглу и водачот на партијата „Не“, Туна Беклевич [161][162][163][164][165] тргнале на национална турнеја, со намера да се сретнат со месното население во бројни градови и села со цел да се даде поддршка за гласањето „Не“.[166]

Организаторите на кампањата „Не“ се соочиле со наводна принуда и сузбивање поддржана од владата. На 1 март, најголемата опозициска Републиканска народна партија (ЦХП) открила извештај од 78 точки во врска со нерегуларностите и задушувањето на кампањите „Не“, при што заменик-водачот Озтурк Јилмаз тврдел дека оние кои воделе кампања за гласање „Не“ се соочувале со страв и состојба на принуда.[167][168] Водачот на парламентарната група на ЦХП, Енгин Алтај, исто така, ја критикувал владата дека користела државни средства за финансирање на кампањата „Да“, додека ги потиснала гласачите „Не“, тврдејќи дека нивното однесување не им дозволувало да зборуваат за „демократија“.[169]

Клучните партии кои воделе кампања за гласање „Не“
Партија Водач Детали
ЦХП Републиканска народна партија Кемал Киличдароглу Погледнете ја кампањата
МХП Партија на националистичко движење (опозиција во партијата) Колективно водство Погледнете ја кампањата
HDP Демократска партија на народите Селахатин Демирташ Погледнете ја кампањата

Контроверзии и недолично однесување уреди

Наводите за изборно однесување, неправилности во текот на кампањата и принуда на државните приврзаници на „Не“ биле широко распространети пред, за време и по референдумот. Европските набудувачи на изборите изјавиле дека референдумот не ги исполнува меѓународните стандарди.[14]

Државно потиснување на гласачите на „Не“ уреди

Владата на АКП и Генералниот директорат за безбедност (полиција) биле критикувани за користење тактики со цел да се ограничат кампањските способности на приврзаниците на „Не“, преку апсења, контрола на медиумите и политичко потиснување. На 23 јануари 2017 година, универзитетските студенти што воделе кампања подоцна гласање „Не“ на патнички траект во Истанбул биле уапсени од безбедносните службеници за „навреда на претседателот“, при што нивните апсења биле запрени.[170] На 31 јануари, членот на Советот на Републиканската партија, Сера Кадигил, била уапсена и подоцна била ослободен под обвинение за „навреда на верските вредности и поттикнување омраза“ за кампањата за гласање „Не“ на друштвените медиуми.[171] Во Бурса, гласач кој открил дека гласа „Не“, бил пријавен во полиција, а подоцна бил уапсен.[172] Националните телевизиски канали биле во голема мера во прилог на кампањата „Да“. Една студија покажала дека поддржувачите на „Да“ добиле 90% од емитувањето.[64] Турскиот суд ја забранил песната на прокурдската Демократска партија (ХДП) Bejin Na (Кажи Не) што ја поддржувала кампањата за „Не“ со образложение дека тоа е спротивно на уставот и поттикнува омраза.[173][174]

Општините каде мнозинството од советниците биле од владејачката партија исто така, се обиделе да ги ограничат настаните во предизборната кампања на гласачите „Не“ со тоа што им се негирале правата да одржат митинзи на јавни места во салите на заедниците. Мерал Акшенер, водечка националистичка политичарка и една од најистакнатите поддржувачина кампањата „Не“, била спречена да одржува говори кога нејзините места за кампањи во Јалова и Одрин нагло биле затворени непосредно пред почетокот на митингот, а постерите често биле искинувани.[175][176] На 11 февруари додека зборувала во хотелската сала во Чанаккале, местото на настанот претрпело прекин на електрична енергија и проопозиционите медиуми овој чин го прогласиле за симбол на угнетувачката тактика против кампањата „Не“. Откако првично биле спречени од полицијата за немири, присутните на конференцијата ги користеле своите телефонски светла за да овозможат да продолжи настанот.[177][178][179]

Забрани на кампањата „Да“ во странство уреди

Изборната кампања во странство, дури и во дипломатските претставништва, е нелегална според турскиот закон .[180][181] Сепак, повеќето политички партии во Турција, вклучително и ЦХП и владејачката АКП, го прекршиле законот.   ]

 
Министерот за надворешни работи Чавушоглу дава изјава по откажувањето на предизборните настани во Германија

На почетокот на март, предизборните кампањи за поддршка на предлогот „Да“ биле забранети во Германија, Австрија, Швајцарија, Данска и Холандија .[182]

Германија уреди

Во Германија, локалните општини ги повлекле дозволите за предизборната кампања на министерот за правда Бекир Боздаг во Гагњенау и на настанот на министерот за економија Нихат Зејбекчи во Келн.[183] Додека властите наведувале за загриженост во врска со безбедноста, недоволните капацитети на изнајмените места и неправилности во организацискиот процес, турската влада остро ги осудила откажувањата и тврдела дека тие биле директно поврзани со антитурската агенда на германската федерална влада.[184] Турскиот министер за надворешни работи Мевлут Чавушоглу изјавил дека Германија покажала „двојни стандарди“ и непочитување на „човековите права и слобода на говорот“ со откажување на настаните. После негативната реакција на германската федерална влада на предложениот митинг на Реџеп Таип Ердоган, Ердоган ја обвинил Германија за „ нацистички стил на тактика“, предизвикувајќи силна осуда од германските власти и извори на дипломатски односи.[185] Турската влада исто така ја обвинила Германија за финансирање и поддршка на Курдистанската работничка партија (ПКК), која е обележана како терористичка организација и во двете држави.[186] Чавушоглу требало да се сретне со неговиот германски колега на 8 март, а закажаните кампањи во Хамбург исто така биле откажани заради нерегуларности со местата. Затоа Чавушоглу се обратил во конзулатот во Хамбург, и покрај тоа што турскиот закон забранува изборни кампањи во дипломатски мисии.[187] Поништувањата во Германија биле исполнети со осуда од најголемата опозициска партија која ја поддржувала кампањата „Да“ при што поранешниот водач Дениз Бајкал ја откажал планираната посета на Германија како резултат на тоа.[188]

Дипломатска криза со Холандија уреди

 
Протести пред Холандската амбасада во времето на Холандско-турската криза

Дипломатска криза се случила меѓу Турција и Холандија на 11 март, откако на официјалниот авион на Чавушоглу му било забрането да слета во земјата. Подоцна истиот ден, конвојот на министерката за семејства и социјална политика, Фатма Бетул Сајан Каја, бил запрен од холандската полиција, блокирајќи го нејзиниот пристап до турскиот конзулат во Ротердам . Подоцна Каја била прогласена за непожелна личност, со прогласена регионална вонредна состојба и од нејзиниот конвој било побарано да ја напушти земјата. Затоа, Каја била принудена да се врати во Германија, додека Чавушоглу заминал за Франција за да присуствува на друг настан за кампањата. Насилни протести на турските иселеници избувнале во Ротердам по протерувањето на двајцата министри, при што полицијата уапсила 12 луѓе.[189]

Холандската влада претходно ги замолила турските министри да се воздржат од кампањи во земјата, плашејќи се дека реториката за поделба на кампањата ќе донесе поделби во турската заедница.[190] Премиерот Марк Руте изјавил дека преговорите со турската влада за да се овозможи мал говор на министерот сè уште се водат, кога Чавушоглу јавно се заканил со санкции доколку министрите бидат спречени од кампања. Токму овие закани ја направиле ситуацијата нерешлива за холандската влада.[191]

Многу луѓе во Турција застанале на страната на турската влада во врска со ова прашање, при што главната опозиција на кампањата „Не“ ја објавила својата поддршка за владата и ја повикала АКП да ги замрзне дипломатските односи со Холандија.[192] Сите настани во предизборната кампања на ЦХП подоцна биле суспендирани во солидарност, додека просистичкиот камп „Не“ на МХП, исто така, изразил осуда против холандската влада за нивните постапки.[193][189][194] Во холандскиот парламент, сите партии, освен партијата Денк со две места, ги поддржале одлуките на холандската влада. Реџеп Таип Ердоган го повторил тврдењето дека европските влади кои ги прекинале предизборните кампањи се „нацистички остатоци“, кои холандската влада ги осудила како „неприфатливи“.[195]

Неотпечатени ливчиња уреди

На денот на референдумот, додека гласањето било во тек, Врховниот изборен совет на Турција укинал правило според кое се бара секое гласачко ливче да има службен печат. Наместо тоа, донело одлука дека гласачките ливчиња без печат ќе се сметаат за валидни, освен ако не се докаже дека се измамнички. Затоа што гласачките ливчиња имале не само марки, туку и други мерки на безбедност, според советот нив ги правело нелегитимни.[196] Врховниот изборен совет поднел кривична пријава до службените лица што го предизвикале проблемот со тоа што не ги печатиле ливчињата.[197] Опозициските партии тврделе дека биле прифатени дури 1,5 милиони гласачки ливчиња без печат.[198] Опозициските партии ЦХП и ХДП изјавиле дека ќе ги оспорат резултатите. Водачот на ЦХП, Кемал Киличдароглу изјавил дека со укинувањето на правилото е прекршен турскиот закон. Според Мерал Акшенер, „Не“ победил со 52 проценти.[199] Демократската партија на народите ги оспорила резултатите од изборите што ги објавила провладината агенција Анадолу и инсистирала на тоа дека 1,5 милиони гласови без валидни марки треба да бидат поништени.[200]

Анкети за мислења уреди

На национално ниво уреди

Дата

на спроведување
Органиазција на спроведување анкета Големина на примерокот Неопределено гласање Гласање Да/Не
Да Не Неопределено Да Не
16 април 2017 Nationwide results Архивирано на 10 јануари 2020 г. 51.2 48.8 51.2 48.8
11–13 април 2017 ORC 3.980 59.4 40.6 59.4 40.6
11–13 април 2017 Qriously Архивирано на 15 април 2017 г. ? 44.1 30.6 25.3 59.0 41.0
8–13 април 2017 A&G 6,048 52.9 34.1 13.0 60.8 39.2
8–12 април 2017 THEMİS 46.1 53.9 46.1 53.9
7–10 април 2017 KONDA Архивирано на 31 јануари 2020 г. 3,462 46.9 44.1 9.0 51.5 48.5
5–10 април 2017 AKAM 8,160 39.3 45.7 15.0 46.2 53.8
5–10 април 2017 MAK 5,500 54.6 41.4 4.0 56.5 43.5
5–10 април 2017 ANAR 4,189 52.0 48.0 52.0 48.0
8–9 април 2017 Gezici 1,399 46.6 43.5 9.9 51.3 48.7
9 април 2017 Завршно гласање за турските иселеници во странство
2–8 април 2017 Konsensus 2,000 49.0 46.7 4.3 51.2 48.8
1–8 април 2017 THEMİS 600 41.7 47.3 11.0 46.9 53.1
4–6 април 2017 Qriously Архивирано на 19 април 2017 г. 2,593 43.5 31.1 25.4 58.3 41.7
1–4 април 2017 NET 2,700 45.9 47.3 6.8 49.2 50.8
1–2 април 2017 Gezici 53.3 46.7 53.3 46.7
15 март–2 април 2017 CHP 4,681 33.2 43.0 22.7 43.6 56.4
28–30 март 2017 Qriously Архивирано на 8 април 2017 г. 3,418 43.6 27.4 29.0 61.4 38.6
24–27 март 2017 ORC 2,740 55.4 44.6 55.4 44.6
27 март 2017 Konsensus 1,555 43.1 45.2 11.8 48.8 51.2
27 март 2017 Гласањето за турските иселеници во странство започнува во 120 различни претставништва во странство во 57 земји, како и во царинските терминали.
10–24 март 2017 Sonar [n 1] 5,000 43.34 43.30 13.36 48.8 51.2
18–22 март 2017 AKAM 2,032 37.0 46.2 16.8 44.5 55.5
17 март 2017 Gezici 43.5 45.5 11.0 48.9 51.1
17 март 2017 CHP 42.0 46.0 12.0 47.7 52.3
8–15 март 2017 Times 2,000 42.3 51.7 6.0 44.3 55.7
10–15 март 2017 CHP 5,000 40.2 54.8 5.0 42.3 57.7
6–13 март 2017 Politic's 2,753 46.2 36.9 16.9 55.7 44.3
12 март 2017 Дипломатска криза избувна меѓу Турција и Холандија , откако Холандија им забрани на турските министри да водат кампања во Ротердам
3–9 март 2017 AKAM 8,120 35.6 48.2 16.2 42.4 57.6
1–7 март 2017 ORC 3,140 51.6 38.7 9.7 57.2 42.8
25 Feb – 2 март 2017 MAK 5,400 53.0 37.0 10.0 58.9 41.1
1 март 2017 Претседателот Реџеп Таип Ердоган, наводно, побарал од провладините анкетари да престанат да спроведуваат анкети до крајот на март [201]
16–21 февруари 2017 AKAM 4,060 34.9 45.2 19.9 43.6 56.4
16–19 февруари 2017 NET 3,535 43.8 45.8 10.4 48.9 51.1
10–18 февруари 2017 THEMİS 1,985 36.2 49.3 14.5 42.4 57.6
10 февруари 2017 Претседателот Реџеп Таип Ердоган го одобри референдумот, со датумот потврден како недела, 16 април 2017 година
9 февруари 2017 Sonar 43.0 40.0 17.0 51.8 48.2
8 февруари 2017 CHP 41.0 48.0 11.0 46.1 53.9
4–5 февруари 2017 Gezici 2,860 43.7 45.7 10.6 48.9 51.1
26 јануари  – 1 февруари 2017 MAK Архивирано на 18 февруари 2017 г. 5,400 52.0 35.0 13.0 59.8 40.2
30 јануари 2017 GENAR 55.0 45.0 55.0 45.0
24–29 јануари 2017 Konsensus 1,499 44.2 41.1 14.7 51.8 48.2
26 јануари 2017 Gezici 41.8 58.2 41.8 58.2
21 јануари 2017 Парламентот гласа за сите 18 предложени уставни измени да одат на референдум
6–19 јануари 2017 MetroPoll Архивирано на 4 мај 2017 г. 2,000 42.4 44.0 13.6 49.1 50.9
11–17 јануари 2017 AKAM 2,240 42.4 57.6 42.4 57.6
1–11 јануари 2017 ORC 2,340 62.0 38.0 62.0 38.0
3–10 јануари 2017 Optimar Архивирано на 27 јануари 2017 г. 2,043 46.3 40.0 13.7 53.6 46.4
1–25 декември 2016 Sonar 5,000 42.3 44.6 13.1 48.7 51.3
7–16 декември 2016 KHAS 1,000 36.9 42.2 20.9 46.6 53.4
15 декември 2016 ORC 2,450 61.0 39.0 61.0 39.0
1–8 декември 2016 АКП и МХП се согласија за нацрт-уставните предлози и ги упатиле до Собранието на консултација [202][203]
21 Nov – 6 декември 2016 İVEM[мртва врска][мртва врска] 3,650 50.0 39.0 11.0 56.2 43.8
25 Nov – 3 декември 2016 Gezici 42.0 58.0 42.0 58.0
30 ноември 2016 MetroPoll 49.0 51.0 - 43.3 56.7
26–27 ноември 2016 A&G 3,010 45.7 41.6 12.7 52.4 47.6
15–17 ноември 2016 Andy-AR 1,516 47.1 41.3 8.5 53.3 46.7
31 октомври 2016 АКП ги претстави своите уставни предлози до МХП, започнувајќи преговори меѓу двете партии [204]
10–16 октомври 2016 ORC 21,980 55.9 36.2 7.9 60.7 39.3
11–12 октомври 2016 Премиерот ги прифаќа повиците на МХП за АКП да ги поднесе своите предлози во парламентот [205]
15–16 Jul 2016 2016 Turkish coup d'état attempt
5–12 јуни 2016 ORC 2,240 58.9 41.1 58.9 41.1
1 јуни 2016 MetroPoll 1,200 41.9 47.5 10.5 46.9 53.1
30 мај 2016 Optimar 1,508 49.3 41.6 9.1 54.2 45.8
5–6 мај 2016 ORC 1,265 58.4 41.6 58.4 41.6
25–29 април 2016 MAK 5,500 57.0 33.0 10.0 63.3 36.7
25 април 2016 AKAM 1,214 35.0 45.7 19.3 43.4 56.6
19 април 2016 Gezici 55.2 35.5 9.3 60.9 39.1
2–6 март 2016 ORC 4,176 57.0 43.0 57.0 43.0
12 февруари 2016 İVEM 60.0 31.0 9.0 65.9 34.1
27 јануари – 3 февруари 2016 ORC 8,329 56.1 43.9 56.1 43.9
1 јануари 2016 GENAR 4,900 55.0 40.8 4.2 57.4 42.6
18 мај 2015 Gezici 4,860 23.8 76.2 23.8 76.2
23 февруари 2015 Gezici 3,840 23.2 76.8 23.2 76.8
3 февруари 2015 MetroPoll 34.3 42.2 23.5 44.8 55.2

Во странство уреди

Дата на спроведување Организација Големина на примерокот Неопределено гласање Гласање Да/Не
Да Не Неопределени Да Не
16 април 2017 година Резултати во странство 59,5 40,5 - 59,5 40,5
10 април 2017 година МАК Излез анкета 62.0 38.0 - 62.0 38.0
27 март - 9 април 2017 година Во странство гласањето за турските иселеници се одвива во 120 репрезентации во 57 земји.

Резултати уреди

Севкупни резултати уреди

Избор Гласови на национално ниво % Гласови во странство % Гласови од царина % Вкупно гласови %
 Ок Да 24,325,633 51.18 778,833 59.46 52,997 54.17 25,157,463 51.41
 Н Не 23,203,316 48.82 530,988 40.54 44,837 45.83 23,779,141 48.59
Важечки гласови
47,528,949 98.25 1,309,821 98.80 97,834 99.23 48,936,604 98.27
Неважечки гласови
845,627 1.75 15,861 1.20 763 0.77 862,251 1.73
Излезност
48,374,576
87.45
1,325,682
44.60
98,597
3.32
49,798,855
85.43
Регистрирани гласови
55,319,222
2,972,676
58,291,898
Извор: Врховен изборен совет на Турција(YSK) Архивирано на 17 мај 2017 г.

Резултати по провинција уреди

Покраина Регистрирани гласачи Гласале Важечки гласови Неважечки гласови Да Да (%) Не Не (%) Излезност (%)
Адана 1,510,122 1,302,288 1,281,151 21,137 535,932 41.83% 745,219 58.17% 86.24%
Адијаман 390,493 336,098 329,957 6,141 230,176 69.76% 99,781 30.24% 86.07%
Афјонкарахисар 500,722 446,104 435,854 10,250 281,392 64.56% 154,462 35.44% 89.09%
Агри 292,701 208,469 202,528 5,941 87,257 43.08% 115,271 56.92% 71.22%
Аксарај 261,111 220,403 215,895 4,508 162,985 75.49% 52,910 24.51% 84.41%
Амасија 242,414 219,528 215,727 3,801 121,360 56.26% 94,367 43.74% 90.56%
Анкара 3,853,894 3,467,364 3,415,752 51,612 1,668,601 48.85% 1,747,151 51.15% 89.97%
Анталија = 1,636,742 1,429,076 1,403,836 25,240 574,421 40.92% 829,415 59.08% 87.31%
Ардахан 67,435 54,178 52,984 1,194 23,455 44.27% 29,529 55.73% 80.34%
Артвин 127,944 108,868 106,478 2,390 49,974 46.93% 56,504 53.07% 85.09%
Ајдин 794,509 699,942 687,056 12,886 245,016 35.66% 442,040 64.34% 88.09%
Баликесир 917,350 824,390 810,339 14,051 368,741 45.50% 441,598 54.50% 89.87%
Бартин 144,809 124,867 120,904 3,963 67,744 56.03% 53,160 43.97% 86.23%
Батман 96,139 36.35% 168,376 63.65%
Бајбурт 37,629 81.70% 8,431 18.30%
Билеџик 65,867 48.86% 68,954 51.14%
Бинѓол 95,987 72.57% 36,273 27.43%
Битлис 87,852 59.35% 60,170 40.65%
Болу 120,685 62.26% 73,162 37.74%
Бурдур 87,451 51.75% 81,550 48.25%
Бурса 987,904 53.21% 868,788 46.79%
Чанаккале 139,974 39.54% 213,991 60.46%
Чанкири 79,760 73.35% 28,980 26.65%
Чорум 219,394 64.49% 120,814 35.51%
Денизли 289,984 44.53% 361,198 55.47%
Дијарбекир 251,733 32.41% 525,089 67.59%
Дузџе 164,122 70.56% 68,476 29.44%
Одрин 78,907 29.51% 188,513 70.49%
Елазиг 240,774 71.79% 94,620 28.81%
Ерзинџан 80,903 60.50% 52,816 39.50%
Ерзурум 300,589 74.48% 103,007 25.52%
Ескишехир 236,994 42.43% 321,623 57.57%
Газиантеп 603,954 62.45% 363,136 37.55%
Гиресун 164,567 61.66% 102,329 38.34%
Ѓумушхане 54,601 75.16% 18,050 24.84%
Хаќари 41,104 32.42% 85,689 67.58%
Хатај 401,405 45.65% 477,978 54.35%
Игдир 30,817 34.80% 57,736 65.20%
Испарта 148,917 56.04% 116,809 43.96%
Истанбул 4,479,272 48.65% 4,728,318 51.35%
Измир 870,658 31.20% 1,919,745 68.80%
Кахраманмараш 458,349 73.96% 161,395 26.04%
Карабук 88,969 60.68% 57,646 39.32%
Караман 94,289 63.85% 53,386% 36.15
Карс 70,920 50.98% 68,189 49.02%
Кастамону 147,530 64.82% 80,078 35.18%
Кајсери 557,397 67.76% 265,239 32.24%
Килис 44,461 64.09% 24,912 35.91%
Крккале 103,784 62.42% 62,478 37.58%
Лозенград 68,552 26.87% 170,574 71.33%
Кршехир 72,363 53.25% 63,520 46.75%
Коџаели 650,336 56.69% 496,925 43.31%
Конија 928,602 72.88% 345,610 27.12%
Ќутахија 261,275 70.31% 110,314 29.69%
Малатија 323,638 69.57% 141,539 30.43%
Маниса 417,386 45.67% 496,622 54.33%
Мардин 149,733 40.98% 215,653 59.02%
Мерсин 387,611 35.98% 689,748 64.02%
Мугла 184,507 30.70% 416,584 69.30%
Муш 87,314 50.56% 85,370 49.44%
Невшехир 117,548 65.59% 61,663 34.41%
Нигде 118,141 59.80% 79,427 40.20%
Орду 275,328 61.89% 169,544 38.11%
Османије 169,918 57.84% 123,860 42.16%
Ризе 155,028 75.55% 50,158 24.45%
Сакарија 413,078 68.06% 193,897 31.94%
Самсун 507,303 63.55% 290,932 36.45%
Шанлаурфа 599,073 70.82% 246,835 29.18%
Сирт 69,121 47.81% 74,365 52.19%
Синоп 73,324 57.75% 53,651 42.25%
Шрнак 58,607 28.30% 148,482 71.70%
Сивас 262,404 71.28% 105,730 28.72%
Текирдаг 242,247 38.91% 380,348 61.09%
Токат 226,835 63.18% 132,188 36.82%
Трабзон 316,308 66.45% 159,681 33.55%
Тунџели 9,859 19.59% 40,478 80.41%
Ушак 109,263 47.03% 123,053 52.97%
Ван 193,584 42.72% 259,575 57.28%
Јалова 71,929 49.73% 72,708 50.27%
Јозгат 179,911 74.27% 62,338 25.73%
Зонгулдак 186,197 49.35% 191,117 50.65%
Резултати од целата земја 58,366,647 49,799,163 48,934,116 865,047 25,157,025 51.41% 23,777,091 48.59% 85.32%

Резултати од дијаспора уреди

Земја Да Да (%) Не Не(%)
албанија 153 41.80% 213 58.20%
Алжир 356 43.00% 472 57.00%
Австралија 5,960 41.82% 8,290 58.18%
Австрија 38,215 73.23% 13,972 26.77%
Азербејџан 1,024 38.31% 1,649 61.69%
Бахреин 69 13.56% 440 86.44%
Белгија 54,083 74.98% 18,044 25.02%
Босна и Херцеговина 750 61.83% 463 38.17%
Бугарија 365 28.65% 909 71.35%
Канада 3,247 27.92% 8,384 72.08%
Кина 213 23.77% 683 76.23%
Чешка 73 12.54% 509 87.46%
Данска 6,604 60.63% 4,288 39.37%
Египет 259 59.00% 180 41.00%
Финска 558 28.45% 1,403 71.55%
Франција 91,266 64.85% 49,475 35.15%
Грузија 285 40.66% 416 59.34%
Германија 412,149 63.07% 241,353 36.93%
Грција 176 22.62% 602 77.38%
Унгарија 232 25.75% 669 74.25%
Иран 121 45.32% 146 54.68%
Ирак 119 34.59% 225 65.41%
Ирска 173 19.93% 695 80.07%
Израел 284 43.43% 370 56.57%
Италија 2,135 37.94% 3,492 62.06%
Јапонија 416 36.11% 736 63.89%
Јордан 349 75.87% 111 24.13%
Казахстан 636 41.41% 900 58.59%
Косово 404 57.14% 303 42.86%
Кувајт 191 23.38% 626 76.62%
Киргистан 499 57.36% 371 42.64%
Либан 1,058 93.88% 69 6.12%
Луксембург 5,987 62.86% 3,538 37.14%
Македонија 618 57.97% 448 42.03%
Холандија 82,672 70.94% 33,871 29.06%
Нов Зеланд 32 17.68% 149 82.32%
Северен Кипар 19,225 45.18% 23,324 54.82%
Норвешка 2,193 57.20% 1,641 42.80%
Оман 138 24.04% 436 75.96%
Полска 302 25.61% 877 74.39%
Катар 241 18.89% 1,035 81.11%
Романија 824 44.64% 1,022 55.36%
Русија 833 26.02% 2,368 73.98%
Саудиска Арабија 4,475 55.06% 3,653 44.94%
Сингапур 284 44.31% 357 55.69%
ЈАР 126 36.84% 216 63.16%
шпанија 172 13.32% 1,119 86.68%
Судан 240 65.93% 124 34.07%
Шведска 4,367 47.09% 4,902 52.91%
Швајцарија 19,181 38.08% 31,193 61.92%
Тајланд 27 12.92% 182 87.02%
Туркменистан 510 43.74% 656 56.26%
Украина 341 35.74 613 64.26%
Обединети Арапски Емирати 395 13.31% 2,572 86.69%
Обединето Кралство 7,177 20.26% 28,247 79.79%
САД 5,296 16.20% 27,397 83.80%
Узбекистан 169 53.65% 146 46.35%
Гранички реони 52,961 54.17% 44,816 45.83%
Вкупно резултати од дијаспората 831,208 59.09% 575,365 40.91%

Реакции уреди

Суверени држави уреди

  •   Австрија – Министерот за надворешни работи Себастијан Курц изразил спротивставување на пристапот на Турција во Европската унија.[206]
  •   Азербејџан – Претседателот Илхам Алијев бил првиот меѓународен водач што го поддржал турскиот претседател, велејќи дека резултатот покажал „голема поддршка на турскиот народ“ за политиката на Ердоган.[207]
  •   Белорусија – Претседателот Александар Лукашенко и честитал на Турција за успешниот референдум.
  •   НР Кина – Кинескиот вицепремиер Лиу Јандонг, кој бил во посета на Турција за време на референдумот, им честитал на Ердоган и на турскиот народ за победата.[208]
  •   Кипар – Владиниот портпарол Никос Христодулидес рекол дека Кипар се надева дека ставот на Турција ќе ги придвижи мировните преговори напред кон наведената цел за повторно обединување на островот како федерација.
  •   Франција – Претседателот Франсоа Оланд изјавил дека турскиот народ има право да одлучи како да организира политички институции, но резултатите од референдумот покажуваат дека Турција е поделена околу реформите.
  •   Грузија – Премиерот Горги Квирикашвили и честитал на Турција за резултатите од референдумот и истакнал дека стабилниот развој на Турција е важен за Грузија.
  •   Германија – Канцеларката Ангела Меркел рела дека тесниот резултат на референдумот покажал дека Турција е поделена и извештаите за нерегуларностите треба да се сфатат сериозно.[209] Питер Алтмајер, шеф на канцеларијата на Меркел, изјавил дека Германија „ќе го почитува резултатот што се оствари со слободно и демократско гласање“. На прашањето дали резултатот е навистина слободен и демократски, тој рекол дека ќе почека за пресудата на набудувачите на изборите.[210]
  •   Иран – Иранскиот министер за надворешни работи, Мохамед Џавад Зариф, упатил честитка до неговиот турски колега Чавушоглу[211]
  • Предлошка:ИРА – Потпретседателот на Ирак, Осама ел-Наџејфи, испратил порака со честитки до турскиот претседател.
  •   Казахстан – Претседателот Нурсултан Назарбаев испратил телеграма со честитки до Ердоган.
  •   Нигерија – Претседателот Махамеду Бухари им честитал на народот и владата на Турција за успешниот крај на референдумот во земјата.
  •   Пакистан –Претседателот Мамнун Хусеин и премиерот Наваз Шариф исто така му честитале на турскиот народ за победата.[212]
  •   Палестински територии – Претседателот Махмуд Абас упатил честитки до турскиот претседател.
  •   Катар – Емирот на Катар Тамим бин Хамад Ал Тани му честитал на турскиот претседател за победата.
  •   Русија – Претседателот Владимир Путин му честита на турскиот претседател во име на рускиот народ.[213]
  •   Саудиска Арабија – Кабинетот на Саудиска Арабија му честитал на Ердоган и на турскиот народ за успешниот референдум за уставните амандмани.[214]
  •   Сомалија – Претседателот на Сомалија, Мохамед Фармајо им честитал на народот и владата на Турција за успешниот референдум за иднината на Турција
  •   САД – Претседателот Доналд Трамп му честитал за победата на претседателот.[215]

Регионални организации уреди

  •   Европска Унија - Портпаролот на претседателот на Европската комисија, Jeanан-Клод Јункер изразил загриженост во врска со наводите за нерегуларности на референдумот и ги повикал турските граѓански власти да започнат транспарентни истраги.[216]

Поврзано уреди

Белешки уреди

  1. The polling firm concluded that despite the lead of stated 'Yes' votes, there were some 'No' voters who claimed otherwise out of fear and a large number of 'No' voters not answering at all, leading to the conclusion that 'No' voters were in the lead by 51.2%)

Наводи уреди

  1. „Turkish parliament nears approval of presidential system sought by Erdoğan“. Reuters. 19 January 2017.
  2. „Turkish committee clears draft expanding Erdoğan's powers“. Посетено на 16 April 2017.
  3. „Turkey Parliament Triggers Referendum on Presidential System“. Bloomberg. 22 January 2017.
  4. „Erdoğan claims victory in Turkish referendum but result swiftly challenged by opposition“. Telegraph.co.uk. Посетено на 18 April 2017.
  5. „Birçok ilde referandum ve YSK protestosu“. Gazeteduvar.com.tr. 2017-04-18. Посетено на 2017-10-02.
  6. http://ataturk.org.uk/wp-content/uploads/2017/05/Seçim-Gözlemi-ilk-rapor.pdf
  7. „AKPM referandum raporunu açıkladı 'YSK kararı yasaya aykırı'. Habererk.com. 2017-09-01. Посетено на 2017-10-02.
  8. „Turkey is about to use democracy to end its democracy“. Посетено на 16 April 2017.
  9. „Bahçeli: Danışmanı "eyalet sistemi" diyor, Erdoğan ses çıkarmıyorsa, ülkücülerin kararı ne olabilir?“. Архивирано од изворникот на 16 April 2017. Посетено на 16 April 2017.
  10. „Erdoğan'dan 'hayır' diyenlere 'terörist'ten sonra 'darbeci' sopası“.
  11. „In run-up to referendum, Turks can say anything but 'no'. 17 February 2017. Архивирано од изворникот на 11 April 2017. Посетено на 16 April 2017.
  12. habercisi, YARIN | Güzel günlerin. „Almanya'da referandum oylamasında hile iddiası:AKP yöneticisi seçimden önce pusulayla poz verdi“. Архивирано од изворникот на 2019-02-14. Посетено на 2020-04-14.
  13. „Milli Gazete - Almanyadaki referandum sandığında hile“. Архивирано од изворникот на 11 April 2017. Посетено на 16 April 2017.
  14. 14,0 14,1 Inside Turkey’s Irregular Referendum, The Wall Street Journal
  15. „Gündem başkanlık tartışması“ (турски). NTV Turkey. 3 January 2005. Посетено на 29 October 2016.
  16. „AKP'den başkanlık açıklaması: Nisan ayında referanduma gidilebilir“ (турски). BirGün. Архивирано од изворникот на 29 October 2016. Посетено на 29 October 2016.
  17. „TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ : SIRA SAYISI: 447“ (PDF). Anayasadegisikligi.barobirlik.org.tr. Архивирано од изворникот (PDF) на 2017-02-02. Посетено на 28 February 2017.
  18. „Anayasa Mahkemesi“. Anayasa.gov.tr. Архивирано од изворникот на 17 February 2017. Посетено на 28 February 2017.
  19. „TBB | Anayasa Değişikliği Teklifi'nin Karşılaştırmalı ve Açıklamalı Metni“. Anayasadegisikligi.barobirlik.org.tr. Архивирано од изворникот на 2018-12-25. Посетено на 28 February 2017.
  20. „Yeni anayasa teklifi Meclis Başkanlığı'nda“. 29 December 2016. Архивирано од изворникот на 29 December 2016. Посетено на 16 April 2017.
  21. Yıldız Yazıcıoğlu Abone (26 December 2016). „TBMM Anayasa Komisyonu'nda Gerilimli Görüşme“. Amerikaninsesi.com (турски). Посетено на 28 February 2017.
  22. „Anayasa Komisyonu'nda tansiyon yükseldi – Sözcü Gazetesi“. Sozcu.com.tr. 24 December 2016. Посетено на 28 February 2017.
  23. „Cumhurbaşkanının kararname yetkisi anayasa teklifinden çıkarıldı“. Tr.sputniknews.com. 28 December 2016. Посетено на 28 February 2017.
  24. „Yedek milletvekilliği iptal“. NTV. 27 December 2016. Посетено на 28 February 2017.
  25. „Anayasa değişikliği teklifi 18 maddeye düşürüldü - Politika“. T24. Посетено на 28 February 2017.
  26. „Anayasa teklifi değişti: 21 maddeden ikisi iptal“. Birgun.net. Посетено на 28 February 2017.
  27. „Plans to expand the powers of Turkey's Erdoğan have passed the first hurdle“. Businessinsider.com. Посетено на 28 February 2017.
  28. „AKP, 367'den vazgeçemedi“ (турски). Cumhurriyet. 9 December 2016.
  29. „Anayasa değişikliği süreci nasıl işleyecek? - Konhaber - Türkiye'nin İnternet Gazetesi“. Konhaber.com. Посетено на 28 February 2017.
  30. „Tutuklu HDP vekillerinden itiraz: Anayasa görüşmeleri iç tüzüğe aykırı, durdurun - Diken“. Diken.com.tr. 7 January 2017. Посетено на 28 February 2017.
  31. „İsmail Kahraman hastaneye kaldırıldı!“ (турски). Cagdas Ses. 29 December 2016. Архивирано од изворникот на 17 April 2017.
  32. „Başkanlık sisteminin ilk oylamasında fire hesabı“ (турски). Sputnik Turkiye. 10 January 2017.
  33. „Baykal'dan çok sert anayasa çıkışı“. Interethaber.com. Посетено на 28 February 2017.
  34. „CHP'li Özkan'ın oylamaya müdahale isyanı“. Nediyor.com. 9 January 2017. Архивирано од изворникот на 15 April 2017. Посетено на 28 February 2017.
  35. „AK Partili Deligöz: 'Ulan alın açık oy kullanıyorum, ne yapacaksınız?' dedim“. Tr.sputniknews.com. 16 January 2017. Посетено на 28 February 2017.
  36. „Cumhuriyet Gazetesi - (Video) AKP'liler açık oy kullandı ortalık karıştı... Sağlık Bakanı Akdağ: Sana mı soracağım lan!“. Cumhuriyet.com.tr. Посетено на 28 February 2017.
  37. „Sağlık Bakanı açık oy kullandı uyarılara sert tepki gösterdi – Sözcü Gazetesi“. Sozcu.com.tr. Посетено на 28 February 2017.
  38. „Fatma Kaplan Hürriyet bu görüntüleri çektiği için darbedildi“. Evrensel.net. 12 January 2017. Посетено на 28 February 2017.
  39. Hürriyet Haber. „Meclis kürsüsündeki 15 bin Euro'luk mikrofon kayıp - Son Dakika Gündem Haberleri“. Hurriyet.com.tr. Посетено на 28 February 2017.
  40. „Kemal Gözler, Kuvvetler Ayrılığı, Elveda Anayasa: 10 Aralık 2016 Tarihli Anayasa Değişikliği Teklifi Hakkında Bİr Eleştiri“. Anayasa.gen.tr. Посетено на 28 February 2017.
  41. 'AKP'nin anayasa teklifi en büyük kırılma, padişahlık ötesi bir durum söz konusu'. Tr.sputniknews.com. 27 December 2016. Посетено на 28 February 2017.
  42. „HALK BAŞKANLIK SİSTEMİNE "HAYIR" DİYEREK ANITKABİR'E YÜRÜDÜ - Atatürkçü Düşünce Derneği“. 29 December 2016. Архивирано од изворникот на 29 December 2016. Посетено на 16 April 2017.
  43. „Başbakan Yıldırım'dan Yeni Anayasa Teklifiyle İlgili İlk Açıklama: CHP'nin de Mutabık Olduğu Maddeler Var“. Marmaragazetesi.com. Посетено на 28 February 2017.
  44. „CHP'li Böke: Meclis'e sunulan padişahlık teklifidir“. Tr.sputniknews.com. Посетено на 28 February 2017.
  45. Nursima Keskin. „CHP'den anayasa teklifine ilişkin ilk açıklama - Son Dakika Gündem Haberleri“. Hurriyet.com.tr. Посетено на 28 February 2017.
  46. „Cumhuriyet Gazetesi - (Video) CHP'li Özgür Özel'den başkanlık karşıtı "kefenli hodri meydan" konuşması“. Cumhuriyet.com.tr. 22 December 2016. Посетено на 28 February 2017.
  47. „CHP'li Özgür Özel: 275'in üzerine çıkamazlar“. Birgun.net. 10 December 2016. Архивирано од изворникот на 16 April 2017. Посетено на 28 February 2017.
  48. „CHP'li Doğan: Anayasa teklifi yasalaşırsa AB süreci biter“. Ensonhaber.com. Посетено на 28 February 2017.
  49. „CHP'li vekil "Bu teklif, diktatör Esad'ın Suriye anayasasının kopyası" dedi, karşılaştırmalı metin sundu - Politika“. T24. Посетено на 28 February 2017.
  50. „Yeni Anayasa teklifi Ülkücüleri ayağa kaldırdı“. Yenicaggazetesi.com.tr. Посетено на 28 February 2017.
  51. „CHP'nin 'Saray'ın yedek lastiği' sözlerine MHP'den yanıt: PKK'nın don lastiği“. Diken. 14 October 2016. Посетено на 28 February 2017.
  52. „CHP'li Gök: MHP, AKP'ye can simidi olmuş - Haberler“. Milliyet.com.tr. Посетено на 28 February 2017.
  53. „Ülkücüler MHP'yi AKP'nin arka bahçesi yaptırmayacak“. Gazete2023.com. 16 October 2016. Архивирано од изворникот на 2017-04-16. Посетено на 28 February 2017.
  54. „MHP'li 5 milletvekili ''başkanlık'' teklifine ''hayır'' diyecek“. NTV. 24 October 2016. Посетено на 28 February 2017.
  55. „MHP'den ihraç edilen Ümit Özdağ konuştu | Gündem Haberleri“. Haberturk.com. 16 November 2016. Посетено на 28 February 2017.
  56. „Yeni Anayasa anketinden çok konuşulacak sonuçlar – Sözcü Gazetesi“. Sozcu.com.tr. 28 December 2016. Посетено на 28 February 2017.
  57. „MHP'li vekil tweet attı, Anayasa hesabı karıştı! - 61 Hayat İnternet Gazetesi“. 61hayat.com. Архивирано од изворникот на 2017-02-02. Посетено на 28 February 2017.
  58. „HDP'den yeni anayasa teklifi açıklaması | Gündem Haberleri“. Haberturk.com. Посетено на 28 February 2017.
  59. „HDP'li Yıldırım'dan başkanlık sistemi için iki şart - Cumhuriyet Siyaset Haberleri“. Cumhuriyet.com.tr. 18 December 2016. Посетено на 28 February 2017.
  60. „Архивиран примерок“. Архивирано од изворникот на 29 December 2016. Посетено на 2016-12-28.
  61. „CHP ve HDP'nin 'değişiklik teklifi Anayasa'ya aykırı' önergeleri kabul edilmedi“. Tr.sputniknews.com. 21 December 2016. Посетено на 28 February 2017.
  62. „Turkey could be about to leap from division to despotism“. The Guardian (англиски). 2017-04-14. ISSN 0261-3077. Посетено на 2017-04-15.
  63. „Turkey: President Bids for One-Man Rule“. Human Rights Watch (англиски). 2017-01-18. Посетено на 2017-04-15.
  64. 64,0 64,1 „The Economist - World News, Politics, Economics, Business & Finance“. Посетено на 2017-04-15.
  65. „Venice Commission :: Council of Europe“.
  66. Düvell, Franck (March 28, 2017). „Does Turkey's ongoing purge resemble the 1933 Enabling Act in Nazi Germany?“. opendemocracy.net. OpenDemocracy. Архивирано од изворникот на 2017-05-17. Посетено на April 17, 2017. The constitutional reform in Turkey of 2016 and the conditions under which it is being pushed through recall legal procedures like the Enabling Act 1933 by which the Nazis came to power in Germany in the 1930s. This has been noted by many international and in particular German, Austrian and Swiss media including ‘Die Tagesschau’, ‘Der Standard’ and ‘Neue Zuricher Zeitung’.
  67. „İşte MHP'nin başkanlık şartları“ (турски). Ulusal Kanal. Посетено на 29 October 2016.
  68. „Kılıçdaroğlu, 'başkanlık' için Meclis'i bekleyecek: Hele bir gelsin görelim - Diken“. Diken (турски). 12 October 2016. Посетено на 11 December 2016.
  69. „Hangi parti referandumda ne oy kullanacak – Sözcü Gazetesi“. Sozcu.com.tr. Посетено на 28 February 2017.
  70. „BBP de ayrıştı: Önce Saray'da görüşme, sonra 'hayır' açıklaması ardından yalanlama... Karar verildi“. cumhuriyet.com.tr. 10 March 2017. Посетено на 10 March 2017.
  71. „Hangi parti referandumda ne oy kullanacak – Sözcü Gazetesi“. Sozcu.com.tr. Посетено на 28 February 2017.
  72. „Muhalif MHP'liler: Tek adama hayır“. Deutsche Welle.
  73. „Destici'nin kararı, BBP'yi bağlamaz“. Sözcü.
  74. „Hak-Par referandum kararını açıkladı“. Yonelishaber.com. Архивирано од изворникот на 22 February 2017. Посетено на 28 February 2017.
  75. „Bu iş Anayasa Oylaması filan değil be yahu! | Halkın Kurtuluş Partisi“. Kurtuluspartisi.org. Архивирано од изворникот на 8 February 2017. Посетено на 28 February 2017.
  76. „Demokrat Parti de referandum oyunu açıkladı“. Ulusalkanal.com.tr. 19 January 2017. Посетено на 28 February 2017.
  77. „Başkanlık anayasasına karşı nasıl mücadele edilir?“. KP.org.tr. Посетено на 1 March 2017.
  78. „DSP referandumda oyunu açıkladı - CNN TÜRK - tarafsız güvenilir haberler“. Cnnturk.com. Посетено на 28 February 2017.
  79. „Ülkücüler 'hayır'da birleşti: "Niyet hayır, akıbet hayır!". Yenicaggazetesi.com.tr. 18 February 2017. Посетено на 28 February 2017.
  80. 80,0 80,1 „Merkez sağ hayır diyecek“. Aydınlık. 5 February 2017.
  81. „BTP'den kritik referandum açıklaması“. Yenimesaj.com.tr. 2 February 2017. Архивирано од изворникот на 7 February 2017. Посетено на 28 February 2017.
  82. „Yeni anayasaya destek verdi“. Yenikonya.com.tr. 18 January 2017. Архивирано од изворникот на 2017-02-12. Посетено на 28 February 2017.
  83. „Hüda-Par referandumda 'evet' diyeceğini açıkladı“. Yenicaggazetesi.com.tr. 15 February 2017. Посетено на 28 February 2017.
  84. „Osmanlı Parti İktidar Kongresini Yaptı“. Facebook.com. 1 March 2017. Посетено на 7 March 2017. (...) bu sisteminizin içerisine "İDAM" koyarsanız Millette gönül hoşluğu ile evet der, Osmanlı Partisi olarak biz "EKSİK" ama şartlı olarak Türk milleti ile evet diyeceğiz, ancak şartımız "Tecavüzcülere ve Vatan Hainlerine" İdamı getirmek ve "Ayasofya Camiini İbadete açmaktı" Bu şartlarımızı da kabul ederlerse bizde "Evet" deriz.
  85. „Biz Hayir'A Haziriz Ya Siz?“. Tsip1974.com. Архивирано од изворникот на 2017-02-12. Посетено на 28 February 2017.
  86. „YETER!“. TKP.org.tr. Посетено на 1 March 2017.
  87. „ÖDP: 'Hayır'da umut var“. Evrensel.net. 19 January 2017. Посетено на 28 February 2017.
  88. „EMEP başkanlık dayatmasını protesto etti“. Evrensel.net. 14 January 2017. Посетено на 28 February 2017.
  89. „TÜRKİYE CUMHURİYET'İNİN BÖLÜNMEZ... - Ayyildiz Partisi Genel Merkezi“. Facebook. 25 January 2017. Посетено на 28 February 2017.
  90. „Gençliği: Demokrasi, Laiklik ve Geleceğimiz İçin: Tek adamlığa, Başkanlığa Hayır“. EHP. Архивирано од изворникот на 2017-02-12. Посетено на 28 February 2017.
  91. „Referandumda "HAYIR"! Ya sonra? | İşçi Kardeşliği Gazetesi“. Iscikardesligi.org. Архивирано од изворникот на 2017-03-05. Посетено на 28 February 2017.
  92. „DİP Merkez Komitesi'nin referandum çağrısı: Kardeş kavgası değil sınıf kavgası: sermayeye, emperyalizme ve istibdada HAYIR! | Gerçek Gazetesi“. Gercekgazetesi.net (турски). 7 October 2011. Архивирано од изворникот на 12 February 2017. Посетено на 28 February 2017.
  93. „HDP ve DBP 'hayır' kampanyası - CNN TÜRK - tarafsız güvenilir haberler“. Cnnturk.com. Посетено на 28 February 2017.
  94. „Tantan: Süreç, parti kavgasına dönüştü“. Yenicaggazetesi.com.tr. Посетено на 28 February 2017.
  95. „ESP: Tek adam diktatörlüğüne birlikte hayır diyoruz“. Evrensel.net. 25 January 2017. Посетено на 28 February 2017.
  96. „Bir parti daha "hayır" dedi“. Odatv.com. Посетено на 28 February 2017.
  97. „Bir sol parti daha karar verdi“. Odatv.com. Посетено на 28 February 2017.
  98. „Milliyetçi Türkiye Partisi shared Ahmet... - Milliyetçi Türkiye Partisi“. Facebook. Посетено на 28 February 2017.
  99. „ÖSP (Partiya Azadî û Sosyalîzmê) shared... - ÖSP (Partiya Azadî û Sosyalîzmê)“. Facebook. 27 January 2017. Посетено на 28 February 2017.
  100. „Meclis başkanlık dayatmasını kabul etti“. tkp.org. 23 January 2017.
  101. „Yeşil Sol Parti'den 'Bir Hayır Yeter' kampanyası“. Evrensel.net. 4 February 2017. Посетено на 28 February 2017.
  102. „TEK ADAM ANAYASASINA HAYIR !... - Türkiye Işsizler Ve Emekçiler Partisi“. Facebook. 11 February 2017. Посетено на 28 February 2017.
  103. „Faşizme ve tek adam diktatörlüğüne hayır! - Sosyalist Yeniden Kuruluş Partisi“. SYKP. Архивирано од изворникот на 2017-02-12. Посетено на 28 February 2017.
  104. „YÜCE TÜRK SOYU... Elbette #HAYIR.!!!... - TURAN Hareketi Partisi“. Facebook. 3 February 2017. Посетено на 28 February 2017.
  105. „Gürsel YILDIZ" Anayasa değişikliğine kesinlikle kendim ve partim adına –HAYIR" - Hak ve Huzur Partisi - Haklı ve Huzurlu bir gelecek“. Hak ve Huzur Partisi. Архивирано од изворникот на 2017-02-11. Посетено на 28 February 2017.
  106. „Türkiye Komünist Partisi siyasete, sokaklara, mücadeleye geri döndü!“. htkp.org.tr. 25 December 2016. Архивирано од изворникот на 14 September 2017. Посетено на 6 February 2017.
  107. „Cihan Partisi - Cihan Partisi shared Kürşad Emre...“. Facebook. 31 January 2017. Посетено на 28 February 2017.
  108. „Security Check Required“. Facebook. Посетено на 28 February 2017.
  109. Kaya, Ahmet (19 January 2017). „KADINLARIMIZI CANLA, BAŞLA GÖREVE DAVET EDİYORUZ...“.
  110. „As Parti Genel Başkan Açiklamalari: As Parti Yeni Yil Mesaji“. Ckayikci.blogspot.com. Посетено на 28 February 2017.
  111. „İşçi düşmanı ve baskıcı tek adam düzenine HAYIR! – İşçi Cephesi“. Iscicephesi.net. 4 February 2017. Архивирано од изворникот на 2017-02-11. Посетено на 28 February 2017.
  112. „Başkanlığa Hayır Komiteleri için göreve!“. tkh.org.tr. 10 January 2017. Архивирано од изворникот на 2017-02-07. Посетено на 2020-04-14.
  113. „HAYIR cephesinde birleşelim - Devrimci Parti“. 11 February 2017. Архивирано од изворникот на 11 February 2017. Посетено на 16 April 2017.
  114. „Adalet Partisi referandum oyunu açıkladı“. Ulusal Kanal. 3 February 2017.
  115. „TC ANAYASASINA GÖRE YENİ YASANIN ANAYASA MAHKEMESİNDEN GEÇMEMESİ GEREKİYOR“. Türkiye Birlik Partisi. 1 February 2017.
  116. „SEP: TEK ADAM ISRARI ÜLKEYİ BATIRIYOR! Başkanlığa #HAYIR! | Sosyalist Emekçiler Partisi Girişimi |Sosyalizm Kazanacak!“. Bolsevik.org. Посетено на 28 February 2017.
  117. „EVRENSEL YOL PARTİSİ GENEL MERKEZİMİZDE HEP BİRLİKTE #HAYIR DEDİK“. Evrensel Yol Partisi. 5 February 2017.
  118. „Aziz seçmenler“. Büyük Türkiye Partisi. 10 February 2017.
  119. „Demokratik Genç Parti Added A New Photo. - Demokratik Genç Parti“. Facebook. 29 January 2017. Посетено на 28 February 2017.
  120. 120,0 120,1 „Kişiye göre Anayasa yapmak devlet olmakla çelişir – Türk Solu Gazetesi“. Turksolu.com.tr. 13 February 2017. Архивирано од изворникот на 12 March 2017. Посетено на 28 February 2017.
  121. „Referandum Açıklaması“. Hakvehakikatpartisi.com. Посетено на 28 February 2017.
  122. „Üç partiden referandumu boykot kararı“. cumhuriyet.com.tr. Посетено на 3 March 2017.
  123. „Hanedan Reisi Dündar Osmanoğlu: Türkiye Rejimini Değil Sistemini Değiştiriyor“. Habersitesi.com. Посетено на 28 February 2017.
  124. „Müsiad Genel Başkanı Nail Olpak: - Bursa Haberleri“. Milliyet.com.tr. 15 January 2017. Посетено на 28 February 2017.
  125. „Osmanlı Ocakları Derneği Genel Başkanı Canpolat: "Sandığa giderek 'evet' oyu kullanarak yetinmeyeceğiz". Yesilafsin.com. 6 February 2017. Посетено на 28 February 2017.
  126. rigobert (26 January 2017). „Memur-Sen'den referanduma destek! - Ekonomi Haberleri“. Ekonomi.haber7.com. Посетено на 28 February 2017.
  127. „TMMOB: Mücadele edeceğiz, 'Hayır' diyeceğiz, başaracağız“. Evrensel.net. 4 February 2017. Посетено на 28 February 2017.
  128. „TTB Başkanı Raşit Tükel: Baskı ve zulme karşı "Hayır". Birgun.net. 29 January 2017. Посетено на 28 February 2017.
  129. „Dissidents from opposition MHP form group to say 'no' in Turkey's referendum - POLITICS“. Hurriyetdailynews.com. 13 September 2011. Посетено на 28 February 2017.
  130. „Destici'nin kararı, BBP'yi bağlamaz“. Sözcü.
  131. „Referandumda 'Hayır' diyeceğini açıklayan Kamu-Sen'e saldırı“. Yenicaggazetesi.com.tr. 25 January 2017. Посетено на 28 February 2017.
  132. „KESK, Başkanlık Referandumuna "HAYIR" diyor“. Birgun.net. 31 January 2017. Посетено на 28 February 2017.
  133. „DİSK (Referandum kararı) : Memleketin ve işçilerin geleceği için 'hayır' - İstanbul Haberleri“. Hurriyet.com.tr. Посетено на 28 February 2017.
  134. „Başkanlik Rejimine Hayir! Yaşasin Cumhuriyet Yaşasin Demokrasi“. Birlesikkamuis.org.tr. Архивирано од изворникот на 2017-02-11. Посетено на 28 February 2017.
  135. „NEDEN HAYIR DİYORUZ? - Atatürkçü Düşünce Derneği“. 12 February 2017. Архивирано од изворникот на 12 February 2017. Посетено на 16 April 2017.
  136. „Teröre Karşı Birliğe Evet, Başkanlığa Hayır!“. Tgb.gen.tr. 17 January 2017. Посетено на 28 February 2017.
  137. „Gerici Anayasaya Hayır | Cumhuriyet Kadınları Derneği“. Cumhuriyetkadinlari.org.tr (турски). Архивирано од изворникот на 11 February 2017. Посетено на 28 February 2017.
  138. „Emekli subaylar referandum oyunu açıkladı“. Ulusalkanal.com.tr. 31 January 2017. Посетено на 28 February 2017.
  139. „Bu rest 'televole'den değil!.“. 11 February 2017. Архивирано од изворникот на 11 February 2017. Посетено на 16 April 2017.
  140. „Sanatçılar Girişimi: Cumhuriyetin idam fermanına hayır! | soL Haber Portalı“. Haber.sol.org.tr (турски). Посетено на 28 February 2017.
  141. „Türk Hukuk Kurumu Başkanlarının Yüce Türk Ulusu'na Seslenişi“. Turk Hukuk Kurumu. Архивирано од изворникот на 2017-02-11. Посетено на 28 February 2017.
  142. „Milli Anayasa Hareketi Başkanı Hasan Korkmazcan: Millet, egemenliğinden vazgeçmeyecektir“. Ulusalkanal.com.tr. 21 January 2017. Посетено на 28 February 2017.
  143. „Acı Gerçekleri Örten Evet-Hayır Maçı… – Aydınlar Ocağı“. Aydinlarocagi.org. Архивирано од изворникот на 2017-02-19. Посетено на 28 February 2017.
  144. „Kılıçdaroğlu, 'Hayır Platformu' üyelerini kabul etti“. Aa.com.tr. 17 February 2017. Посетено на 28 February 2017.
  145. „TOPLUMSAL DÜŞÜNCE DERNEĞİ: Tek Adam Yönetimine ve Sultanlığa HAYIR!, Toplumsal Düşünce Derneği Gn. Başkanı Av. Fethi BOLAYIR“. Toplumsaldd.blogspot.com.tr. 19 May 2012. Посетено на 28 February 2017.
  146. "Referandumda çıkacak her iki sonuç için de bu doğrudur diyemiyoruz". Ilkha.com. 31 January 2017. Архивирано од изворникот на 2017-02-08. Посетено на 28 February 2017.
  147. „AKP ve MHP'nin ilk ortak mitingi Çanakkale'de | Siyaset Haberleri“. Gazetevatan.com. Посетено на 2017-03-13.
  148. „Binali Yıldırım: PKK, FETO, HDP 'Hayır' diyor onun için 'Evet' diyoruz“.
  149. „Erdoğan 'hayır' diyenleri darbeci ilan etti – Sözcü Gazetesi“. Sozcu.com.tr. 2017-02-13. Посетено на 2017-03-13.
  150. 21:11 (2017-02-17). „Cumhurbaşkanı Erdoğan Kahramanmaraş'ta - Son Dakika Haberler“. Sabah.com.tr. Посетено на 2017-03-13.CS1-одржување: бројчени имиња: список на автори (link)
  151. „MHP lideri Devlet Bahçeli Konya'da“. Ensonhaber.com. Посетено на 2017-03-13.
  152. „BBP, referandum kararını açıkladı | Gündem“. Dunya.com. Посетено на 2017-03-13.
  153. „Sivas'ta Destici'ye referandum protestosu“. Yenicaggazetesi.com.tr. Посетено на 2017-03-13.
  154. „MHP'de, 'hayırcılar'dan toplu istifa“. Birgun.net. 2017-01-24. Посетено на 2017-03-13.
  155. „MHP'de toplu istifa - CNN TÜRK - tarafsız güvenilir haberler“. Cnnturk.com. 2017-01-21. Посетено на 2017-03-13.
  156. Sözcü Ankara (2017-01-28). „MHP yönetiminde art arda istifalar! – Sözcü Gazetesi“. Sozcu.com.tr. Посетено на 2017-03-13.
  157. "MHP'lilerin yĂźzde 50,1'i 'HayÄąr', yĂźzde 24.7'si 'Evet' diyor; kalanlar kararsÄąz" - GĂźndem“. T24. Посетено на 2017-03-13.
  158. 'MHP'nin yüzde 80'i hayır diyecek'. Birgun.net. 2017-02-23. Посетено на 2017-03-13.
  159. „MHP'li Halaçoğlu: MHP'nin yüzde 90'ı 'hayır' oyu verecek – Sözcü Gazetesi“. Sozcu.com.tr. Посетено на 2017-03-13.
  160. „Deniz Baykal Fransa'da 'hayır' istedi“ (турски). En Son Haber. 7 March 2017.
  161. Sputnik. „Hayır Partisi: Yozgat'ta referandum için konuşmamız engellendi“. tr.sputniknews.com (турски). Посетено на 2018-03-11.
  162. „Türkei - "Nein"-Partei gegen allmächtigen Erdogan gegründet“. Deutschlandfunk (германски). Посетено на 2018-03-11.
  163. Türkei: NEIN-Partei bekämpft Erdogans Präsidentschaftspläne | Europamagazin (германски), Архивирано од изворникот на 11 March 2018, Посетено на 2018-03-11
  164. "HAYIR PARTİSİ" KARAMAN'DA GAZETECİLERLE BULUŞTU“. imaret.com.tr (турски). Посетено на 2018-03-11.
  165. „Hayır Partisi'nin kurucusu Bekleviç: 'AK Parti bitti, ciğerini“. www.birgun.net. Посетено на 2018-03-11.
  166. „İşimiz ülkenin tapusunu hiç kimseye vermemek!“ (турски). Sozcu.
  167. „CHP, 'hayÄąr' diyenlere baskÄąyÄą 78 maddeyle raporladÄą - GĂźndem“. T24. Посетено на 2017-03-13.
  168. „CHP'li Öztürk Yılmaz: 'Hayır' diyenler baskı altında“.
  169. „CHP'li Engin Altay: Bu kötü bir haber“.
  170. „Vapurda 'Hayır' şarkısı söyleyen gençlere gözaltıyı yolcular“. Birgun.net. 2017-01-24. Посетено на 2017-03-13.
  171. 'Hayır dediğim için gözaltına alındım'. Gazeteduvar.com.tr. 2017-01-31. Посетено на 2017-03-13.
  172. „Bursa'da 'hayır' oyu vereceğini açıklayan bir yurttaş, 'muhbir vatandaş' tarafından ihbar edilerek tutuklandı“. Gazete Yolculuk. 2017-03-03. Посетено на 2017-03-13.
  173. Mehmet Emin Caliskan. „With media muzzled, Turkish 'no' voters seek alternative channels“. Reuters.com. Посетено на 2017-10-02.
  174. Freemuse. „Austria/Turkey: Concert cancelled, song banned related to referendum vote“. Freemuse (англиски). Архивирано од изворникот на 2019-02-03. Посетено на 2019-02-03.
  175. „Evet baskısı: Meral Akşener'in toplantı afişlerini de söktüler - www.viratrabzon.com | Trabzon İnternet Gazetesi“. www.viratrabzon.com. 2017-03-09. Архивирано од изворникот на 2017-03-12. Посетено на 2017-03-13.
  176. „Milliyetçilere iptal, baskı ve saldırılar sürüyor!“. Yenicaggazetesi.com.tr. Посетено на 2017-03-13.
  177. Emrullah Bayrak (2014-06-20). „Meral Akşener'in konuşma yaptığı salonda elektrikler kesildi“. Ocak Medya. Архивирано од изворникот на 2017-03-12. Посетено на 2017-03-13.
  178. „Meral Akşener'in 'hayır' toplantısına engelleme“. Birgun.net. 2017-02-11. Посетено на 2017-03-13.
  179. Barış Yarkadaş (2017-02-11). „Meral Akşener'e engelleme girişimi - Gerçek Gündem“. Gercekgundem.com. Архивирано од изворникот на 12 March 2017. Посетено на 2017-03-13.
  180. Gold, Shabtai; Merey, Can; Say, Linda. „Turkish law prohibits campaigning abroad - as row with Europe deepens“. Deutsche Presse-Agentur. Посетено на 13 March 2017.
  181. „Host of 'political' Turkish rally in Austria scraps event after police see 'no legal grounds' to act“. Xinhua. Посетено на 13 March 2017.
  182. „Danimarka, Yıldırım'dan ziyareti iptal etmesini istedi“. Birgun.net. Посетено на 2017-03-13.
  183. Sozcu.com.tr. „Almanya Bekir Bozdağ'a verdiği miting iznini geri çekti – Sözcü Gazetesi“. Sozcu.com.tr. Посетено на 2017-03-13.
  184. Birazdan 20:41 - 21:00 VOA - TGRT Haber (2017-03-03). „Türkiye'den Almanya'ya 'Skandal ve Çifte Standart' Tepkisi“ (турски). Amerikaninsesi.com. Посетено на 2017-03-13.
  185. Birazdan 20:41 - 21:00 VOA - TGRT Haber (2017-03-06). „Erdoğan'ın Nazi Benzetmesine Almanya'dan Yanıt“ (турски). Amerikaninsesi.com. Посетено на 2017-03-13.
  186. Birazdan 20:41 - 21:00 VOA - TGRT Haber (2017-03-03). „Erdoğan Almanya'yı Teröre Yardım ve Yataklıkla Suçladı“ (турски). Amerikaninsesi.com. Посетено на 2017-03-13.
  187. Birazdan 20:41 - 21:00 VOA - TGRT Haber (2017-03-07). „Çavuşoğlu Hamburg Konuşmasını Başkonsolosluk Rezidansında Yapacak“ (турски). Amerikaninsesi.com. Посетено на 2017-03-13.
  188. Birazdan 20:41 - 21:00 VOA - TGRT Haber (2017-03-07). „Baykal'dan Almanya Gezisi İptal Açıklaması“ (турски). Amerikaninsesi.com. Посетено на 2017-03-13.
  189. 189,0 189,1 „Hollanda gözaltı sayısını açıkladı! - DÜNYA Haberleri“. Haber7.com. Посетено на 2017-03-13.
  190. „Hollanda Başbakanı Rutte'dan yeni açıklama“. Yenicaggazetesi.com.tr. Посетено на 2017-03-13.
  191. „Hollanda Başbakanı Rutte'den iptal kararıyla ilgili açıklama - Dünya Haberleri“. Milliyet.com.tr. Посетено на 2017-03-13.
  192. „Son dakika Kılıçdaroğlu: Hollanda ile ilişkilerinizi askıya alın - CNN TÜRK - tarafsız güvenilir haberler“. Cnnturk.com. Посетено на 2017-03-13.
  193. „Meral Akşener'den Hollanda yorumu: Avrupa'ya dövdürmeyiz“. Abcgazetesi.com. Посетено на 2017-03-13.
  194. „Kılıçdaroğlu Hollanda'ya kızdı, CHP tüm yurtdışı programını iptal etti | soL Haber Portalı“ (турски). Haber.sol.org.tr. Посетено на 2017-03-13.
  195. „Turkey's Erdoğan calls Dutch authorities 'Nazi remnants' - BBC News“. Bbc.co.uk. Посетено на 2017-03-13.
  196. „Yüksek Seçim Kurulu 560 No'lu Kararı“ (PDF). Yüksek Seçim Kurulu. Архивирано од изворникот (PDF) на 2018-04-23.
  197. „Yüksek Seçim Kurulu 573 No'lu Kararı“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 2017-09-06.
  198. „Here's why Turkish opposition parties are contesting the referendum results“. Washington Post. 16 April 2017.
  199. Meral Akşener oran verdi ve isyan etti: Yazıklar olsun cumhuriyet.com.tr
  200. Kingsley, Patrick (16 April 2017). „Erdoğan Claims Vast Powers in Turkey After Narrow Victory in Referendum“. Посетено на 18 April 2017.
  201. „Erdoğan'dan şirketlere 'anket' talimatı: 'Durdurun'.
  202. „Başkanlık sistemi haftaya meclise geliyor - TÜRKİYE - DW.COM - 1 декември 2016“. 2 December 2016. Архивирано од изворникот на 2 December 2016. Посетено на 16 април 2017.
  203. „AKP ve MHP Anayasa metninde uzlaştı... Uzmanlar uyarıyor: 15 Temmuz anayasası - Cumhuriyet Siyaset Haberleri“. Cumhuriyet.com.tr. 8 December 2016. Посетено на 28 February 2017.
  204. „AKP'nin MHP'ye götüreceği başkanlık teklifi belli oldu“. Abcgazetesi.com. 31 October 2016. Архивирано од изворникот на 20 December 2016. Посетено на 28 February 2017.
  205. „Başbakan: Bahçeli'nin referandum teklifini kabul ediyoruz; başkanlık için derhal adım atacağız, kararı millet verecek! - Politika“. T24. Посетено на 28 February 2017.
  206. „Reactions: Turkey urged to heal divisions after poll“.
  207. „World leaders congratulate Erdoğan on referendum win“. Anadolu Agency. Посетено на 2017-04-18.
  208. „Erdoğan set to visit China in May to join "Belt and Road Summit" - BUSINESS“. Hürriyet Daily News | LEADING NEWS SOURCE FOR TURKEY AND THE REGION. Посетено на 2017-04-18.
  209. „European Leaders Say Vote Shows 'Deeply Divided' Turkey“.
  210. „Germany glad bitter Turkish referendum campaign over: foreign minister“.
  211. „PressTV-Zarif offers congratulations over Turkey 'Yes' vote“. Архивирано од изворникот на 2017-06-13. Посетено на 2017-04-18.
  212. „President, PM congratulate Erdoğan, Turkish people on referendum“. Посетено на 2017-04-18.
  213. „Putin congratulates Erdoğan on outcome of Turkey's Constitutional referendum“. Trend.Az (руски). 2017-04-18. Архивирано од изворникот на 2017-04-19. Посетено на 2017-04-18.
  214. Al-awsat, Asharq (2017-04-18). „Saudi Arabia Congratulates Turkey on Successful Referendum Process - ASHARQ AL-AWSAT English“. ASHARQ AL-AWSAT English (англиски). Архивирано од изворникот на 2017-05-17. Посетено на 2017-04-18.
  215. Reuters (2017-04-18). „Trump Called Erdoğan to Congratulate Him on Referendum Results“. Haaretz (англиски). Посетено на 2017-04-18.
  216. Boffey, Daniel (2017-04-18). „Turkey should investigate referendum vote 'irregularities', says EU commission“. The Guardian. London. ISSN 0261-3077. Посетено на 2017-04-18.

Надворешни врски уреди