Википедија

Преобразба на Отоманското Царство

Преобразба на Отоманското Царство — период во историјата на Отоманското Царство од околу 1550 до околу 1700 година, што се протега приближно од крајот на владеењето на Сулејман Величествениот до Договорот од Карловци на крајот на Војната на Светата лига. Овој период се одликува со бројни драматични политички, социјални и економски промени, кои резултирале со префрлање на царството од експанзионистичка, патримонијална држава во бирократско царство засновано на идеологија за почитување на правдата и дејствување како заштитник на сунитскиот ислам[1]. Овие промени во голем дел биле поттикнати од серија политички и економски кризи во доцниот 16 и почетокот на 17 век[2][3], кои биле резултат на инфлацијата, војните и политичкиот фракционеризам[4]. Сепак, и покрај овие кризи, царството останало силно и политички и економски[5], и продолжило да се прилагодува на предизвиците на светот што се менува. 17 век некогаш бил окарактеризиран како период на опаѓање за Османлиите, но од 1980-тите историчарите на Отоманското Царство сè повеќе ја отфрлаат таа одлика, идентификувајќи ја како период на криза, адаптација и преобразба[6].

Отоманското Царство во 1590 година, на врвот на својата територијална експанзија

Во втората половина на 16 век, Отоманското Царство се нашло под зголемен економски притисок поради зголемената инфлација, која потоа влијаела и на Европа и на Блискиот Исток. Демографскиот притисок во Анадолија придонел за формирање на банди, кои до 1590-тите се соединиле под локалните воени лидери започнувајќи серија судири познати како Џелали. Отоманската фискална несолвентност и локалниот бунт заедно со потребата да се натпреваруваат воено против нивните ривали Хабсбурговците и Сафавидите создале тешка криза. На тој начин, Османлиите преобразиле многу од институциите кои претходно го дефинирале царството, постепено разградувајќи го Тимарскиот систем со цел да се подигнат модерни армии на мускетари и четирикратно ја зголемиле големината на бирократијата со цел да се олесни поефикасно собирање на приходите. Во Цариград, промените во природата на династичката политика довеле до напуштање на отоманската традиција на кралско братоубиство и до владин систем кој многу помалку се потпирал на личниот авторитет на султанот. Други личности играле поголеми улоги во владата, особено жените од царскиот харем, за кои голем дел од овој период често се нарекува Султанат на жените. Променливата природа на султанската власт довела до неколку политички пресврти во текот на 17 век, додека владетелите и политичките фракции се бореле за контрола над царската влада. Во 1622 година, султанот Осман II бил соборен со јаничарско востание. Неговиот последователен регицид бил санкциониран од главниот судски функционер на царството, покажувајќи намалена важност на султанот во отоманската политика. Сепак, приматот на османлиската династија како целина никогаш не бил доведен во прашање. Од султаните од 17 век, Мехмед IV бил најдолго на престолот, владеејќи 39 години од 1648 до 1687 година. Царството доживеало долг период на стабилност под неговото владеење, предводено од реформски настроената фамилија на големи везири Ќопруловци. Ова се совпаднало со периодот на обновени освојувања во Европа, освојувања кои кулминирале со катастрофалната опсада на Виена во 1683 година и падот на семејството Ќопруловци. По битката била составена коалиција на христијански сили за борба против Османлиите, што довело до падот на Отоманска Унгарија и нејзино припојување од Хабсбурзите за време на Војната за Светата лига (1683–99). Војната предизвикала уште една политичка криза и ги поттикнало Османлиите да спроведат дополнителни административни реформи. Со овие реформи се ставило крај на проблемот со финансиската неликвидност и преобразба од патримонална во бирократска држава станала трајна.

Територија

уреди

Во споредба со претходните периоди на отоманската историја, територијата на Отоманското Царство останала релативно стабилна, протегајќи се од Алжир на запад до Ирак на исток и од Арабија на југ до Унгарија на север. Темпото на проширување забавило за време на втората половина од владеењето на Сулејман Величествениот (1520–66), бидејќи Османлиите се обидувале да ги консолидираат огромните освојувања извршени помеѓу 1514 и 1541 година, но не дошле до крај. Откако склучиле мир со Австрија во 1568 година, Османлиите ја започнале Османлиско-венецијанската војна 1570–73, освојувајќи го Кипар и поголемиот дел од Далмација. Поморската кампања довела до заземање на Тунис од Шпанците во 1574 година, а примирјето било потпишано во 1580 година.

Последователно, Османлиите ја обновиле војната со Сафавидите во Отоманско-сафавидската војна од 1578–1590 година, освојувајќи ги Грузија, Азербејџан и западен Иран. Војната што резултирала со Османлиите го достигнала своето најголемо територијално проширување за време на Мурат III. Во 1593 година, граничниот инцидент довел до обновување на војната со Хабсбуршка Австрија во Долгата војна (1593–1606), во која ниту една страна не можела да постигне одлучувачка победа. Османлиите накратко го држеле Ѓер (Јаник, 1594–8), но ја изгубиле контролата над Новиград (1594), изложувајќи го Будим на напади од север. До крајот на војната, Османлиите ги освоиле стратешките тврдини Егер (Егри, 1596) и Велика Канижа (1600)[7]. Сафавидите го искористиле отоманското одвраќање на запад поништувајќи ги сите нивни неодамнешни придобивки на исток во Отоманско-сафавидската војна од 1603–1818 година. По превирањата на регицидот на Осман II, Сафавидите исто така го зазеле Багдад и голем дел од Ирак во 1623 година, задржувајќи го до 1638 година, по што повторно била воспоставена границата на Договорот од Амасија од 1555 година. Додека тие биле окупирани со сафавидските војни, тековниот бунт на локалните шиити од Јемен конечно ги принудило Османлиите да ја напуштат таа провинција во 1636 година[8]. Провинцијата Лахса во источна Арабија, исто така, страдала од постојан бунт и племенски отпор против османлиската власт, и била напуштена во 1670 година[9].

Од 1645 година наваму, Османлиите биле преокупирани со тешкото освојување на Крит од Република Венеција. Островот брзо бил совладан, но венецијанската поморска супериорност ѝ овозможила на тврдината Кандија (современ Ираклион) да се спротивстави со децении. Одржливата експанзија во Европа била обновена во втората половина на XVII век, под покровителство на познатите големи везири од Ќопруловци. Бунтовничкото вазално кнежевство Трансилванија било покорено со освојувањата на Инеу (Јанова, 1658) и Орадеја (Варад, 1660). Војната со Хабсбурзите во 1663-1664 година довела до обновување на Новиград и освојување на Нове Замки (1663). Освојувањето на Крит конечно било завршено во 1669 година со падот на Кандиjа. Истата година, Османлиите ја прифатиле понудата на козачката држава Десен брег на Украина да стане отомански вазал во замена за заштита од Полско-литванската Заедница и Русија. Ова довело до војна во 1672–76 година, бидејќи Османлиите ја освоиле Подолија од Полско-литванската Заедница, и до војна со Русија во 1676–81 година, во која руските гарнизони биле протерани од козачките земји. Отоманското владеење во Европа го достигнало својот најголем степен во 1682 година, кога анти-хабсбуршкиот водач на унгарските бунтовници Имре Токоли се заколнал на верност на Отоманското Царство, прифаќајќи ја титулата „Крал на Средна Унгарија“ (османски турски: Orta Macar). Исто како што вазализацијата на Десен брег на Украина довела до кампањата за Каманиче, така и вазализацијата на Имре Токоли директно довела до битката во Виена во 1683 година[10].

По неуспешната опсада на Виена во 1683 година, коалициските сили на Светата лига почнале да ги туркаат Османлиите од Унгарија, при што поголемиот дел од земјата паднал до 1688 година. Во Договорот од Карловци, Османлиите ја прифатиле оваа загуба како и враќањето на Подолија кон територијата на Полска-Литванија. Додека Крит останал во отомански раце, Мореја била отстапена на Венеција заедно со поголемиот дел од Далмација. Ова бил првиот голем пример на територијално повлекување на Османлиите во Европа и го поттикнало усвојувањето на одбранбена воена политика долж реката Дунав во текот на 18 век[11].


Отоманската територијална еволуција за време на периодот на преобразба
         

Вазалства

уреди

Покрај територијата под директна царска управа, Отоманското Царство поседувало и различни степени на суверенитет над нејзините многубројни вазални држави. Односот на секоја вазална држава со царството бил единствен, но обично вклучувало плаќање данок, воен придонес или и двете. Такви вазали ги вклучувале Дунавските кнежевства Влашка и Молдавија, Кримското ханство, Кнежевството Трансилванија, Дубровничка Република, различни грузиски и кавкаски кнежевства и, во втората половина на 17 век, козачката држава Десен брег Украина и територијата со која владеел Имре Токоли, позната како Средна Унгарија. Шарифите од Мека во западна Арабија исто така биле подложни на Османлиите, но ниту плаќале данок, ниту пак понудиле воени сили[12]. На моменти, Отоманското Царство добивало данок и од Венеција, Хабсбуршка Австрија, Полска-Литванија и Русија, што ги направило вазали на Отоманското Царство во теорија, ако не и во пракса[13]. Територијата на Отоманското Царство вклучувала и многу помали и често географски изолирани региони каде што власта на државата била слаба, а локалните групи можеле да остварат значителни степени на автономија или дури и де факто независност. Примерите ги вклучуваат висорамнините на Јемен, областа на планината Либан, планинските региони на Балканот, како што е Црна Гора и голем дел од Курдистан, каде што пред-отоманските династии продолжиле да владеат под отоманска власт[14].

Демографија

уреди

Поради недостигот на евиденција и тенденцијата да се евидентира бројот на домаќинства наместо поединци во даночните истражувања, многу е тешко точно да се одреди нивото на населението во Отоманското Царство. Така, наместо дефинитивни бројки, историчарите се попогодни да покажат трендови на зголемување и намалување на населението од регион до регион. Познато е дека Балканот и Анадолија, како и Европа, доживеале брз пораст на населението во текот на 16 век, зголемувајќи се за приближно 60% во периодот 1520-1580 година[15]. Овој раст довел до притисок на населението во Анадолија, бидејќи земјата веќе не можела соодветно да го поддржува селското население. Многу селани без земја се занимавале со бандитизам како начин да заработат за живот, или биле регрутирани во армиите на бунтовниците од Џелали. Контролирањето на активностите на бандитите станало главно прашање на политиката за Османлиите, бидејќи бандитските напади само ја влошувале земјоделската ситуација во Анадолија. Еден метод на контрола вклучувал нивно регрутирање во османлиската војска како мускетари, познати како секбан и сариџа[16]. Биле испробани и други методи, како што е испраќањето на инспекциски тим во 1659 година, кој конфискувал 80.000 незаконски огнено оружје[17]. По драматичниот демографски раст од 16 век, населението во 17 век било главно стабилно, а во некои региони дури и опаѓало, повторно релативно во согласност со општите европски трендови.

Главниот град на Отоманското Царство бил Цариград (денешен Истанбул), со население од над 250 илјади во средината на 16 век. Други проценки го ставаат уште повисоко, меѓу 500 илјади и еден милион жители[18]. Втор по големина бил Каиро, со приближно 400 илјади жители во 1660 година. Повеќето други големи урбани центри дури и не се приближувале до оваа големина. Измир прераснал од мал град во главен центар на меѓународната трговија, со 90 илјади жители во средината на XVII век[19], додека сирискиот град Алеп исто така пораснал од приближно 46 илјади во 1580 година на 115 илјади еден век подоцна[20]. Бурса, главниот град на северозападна Анадолија и главен центар за производство на текстил од свила, имал население кое се движеше помеѓу 20 и 40 илјади во текот на 17 век[21]. Урбаната експанзија не била универзална. Во почетокот на 17 век, многу од градовите и населените места на внатрешната Анадолија и на брегот на Црното Море страдале од нападите и разбојништвото на бунтовниците на Џелали и козачките напади на Анкара, Токат и Синоп[19][22].

Во османлиска Европа овој период бил сведок на голема промена во религиозната демографија. Многу од градовите и населените места на Балканот и Унгарија станале со мнозинство муслиманско население, вклучувајќи го и Будим, поранешниот главен град на Кралството Унгарија[23]. Во балканските села стапката на преобраќање во ислам постепено се зголемувала додека не го достигнала својот врв кон крајот на XVII век, особено влијаејќи на регионите како Албанија и источна Бугарија[24].

Економија

уреди

Можеби најзначајната економска трансформација во овој период била монетизацијата на економијата и последователната трансформација на феудалниот Тимарски систем. Во текот на 16 век, монетите играле многу поголема улога во османлиската рурална економија, при што даночните плаќања во готовина доаѓале да ги заменат плаќањата во натура. Како што се ширело отоманското население, обемот на трговија растел и се појавиле нови регионални пазари низ царството. Тимарскиот систем, кој бил дизајниран да ги искористи предностите од помалиот обем на економијата во претходните векови, на тој начин бил застарен[25]. Тимарските феудалци, кои некогаш се користеле за поддршка на провинциските коњанички сили, централната власт сè повеќе ги конфискувала за да служат за други цели, процес кој е опишан како „модернизација“[26][27].

Буџет

уреди
Ottoman Budget, 1669–70[28]
Износ (акче) Процент
Standing army salaries 217.4 million 35.5%
Трошоци за палатата [nb 1] 189.2 милиони 31%
Разни воени трошоци 125.5 милиони 20.5%
Морнарица 41.3 милиони 6.7%
Градба ~12 милиони ~2%
Аџилак 3.5 милиони 0.6%
Разно. ~23.4 million ~3.7%
Вкупен трошок 612.3 милиони 100%
Приходи 567.6 милиони -
Биланс −44.7 милиони −7.3%

На крајот од секоја година, османлиската влада изготвувала сеопфатен биланс на состојба со прикажување на нејзините приходи и расходи, давајќи им на историчарите прозорец преку кој можат да ги видат своите финансии. Приходите на османлиската влада пораснале од 183 милиони акчиња во 1560 година на 581 милиони во 1660 година, што претставува зголемување од 217%. Сепак, овој раст не се држел во чекор со инфлацијата, и следствено, Османлиите доживеале буџетски дефицити во поголемиот дел од XVII век, во просек од 14%, но со многу пошироки маржи за време на војната[29]. Провинцијата Египет одиграла голема улога во надополнувањето на разликата. Секоја година, откако ги покривала локалните трошоци, таа провинција ги поднесувала своите вишок приходи директно до Истанбул. Египет бил особено богат и обезбедувал приближно 72 милиони акчиња годишно, овозможувајќи ѝ на централната влада да ги исполни своите финансиски обврски[30]. До крајот на 17 век, и главно како резултат на реформите спроведени за време на Војната на Светата лига, приходот на централната влада пораснал на 1 милијарда акчиња и продолжил да расте со уште подраматично темпо во текот на следниот период, ја надминувајќи ја инфлацијата.

Монети

уреди

Монетизацијата на економијата се совпаднала со Револуцијата на цените, период на инфлација што влијаела и на Европа и на Блискиот Исток во текот на 16 век. Како резултат на тоа, вредноста на главната османлиска сребрена монета (акче) станала нестабилна, особено по сериозното понижување во 1585 година[31] Нестабилноста на валутата траело до средината на XVII век и довело до тоа некои региони на царството да увезуваат фалсификувани европски монети за секојдневна употреба. Оваа ситуација била ставена под контрола во 1690-тите, кога царството спровело далекусежни монетарни реформи и издало нова сребрена и бакарна валута.[32]

Трговија

уреди

Каиро, како главен претприемач за трговијата на Црвеното Море, имал корист од појавата на јеменското кафе како главно трговско добро. До крајот на 16 век кафулињата се појавиле во градовите и населбите низ царството, а пијалокот станал главна ставка за јавна потрошувачка. До крајот на 17 век, приближно 4-5.000 тони кафе се увезувале годишно во Каиро, а голем дел од нив се извезувал во остатокот од царството[33].

Трговијата долж поморските патишта на Црното Море била сериозно нарушена од крајот на 16 век поради обемната јуричка активност на Запорошките Козаци, кои ги напаѓале градовите долж брегот на Анадолија и Бугарија, па дури и воспоставиле бази во устието на Дунав со цел да го ограбуваат нејзиниот превоз. Слично на тоа, трговските бродови на море често станувале мета на Козаците[34]. По избувнувањето на бунтот на Хмелницки во 1648 година, козачката активност се намалила во интензитет, но останала прашање од критично значење за османлиската влада.

 
Отоманско кафуле во Истанбул.

Европски трговци

уреди

Европските трговци активни во Отоманското Царство се убедливо најпроучениот аспект на отоманската трговија, факт што често предизвикува нивната важност да се преувеличува. Европските трговци никако не биле доминантни во царството во овој период[35], и далеку од наметнување на нивната волја на Османлиите, од нив се барало да се приспособат на условите што им ги поставувале Османлиите[36]. Овие термини биле дефинирани во серија трговски договори познати како „капитулации“ (османски турски: ahdnāme), што им давало на Европејците право да основаат трговски заедници во одредени отомански пристаништа и да плаќаат пониска тарифа за нивната стока. Европските заедници биле ослободени од редовно оданочување и им била дадена судска автономија во однос на личните и семејните прашања. Сите трговски спорови требало да се решаваат во шеријатските судови на царството, сè до 1670-тите кога им било дадено правото да ги обжалат главните случаи директно во Истанбул, каде што можеле да расправаат нивните резидентни амбасадори[37]. Капитулации прво им биле доделени на Французите (1569), потоа на Англичаните (1580) и на крајот на Холанѓаните (1612).[38] Доаѓањето на западноевропските трговци во Левант, наречено „Северна инвазија“, не резултирало со нивно преземање или доминација на средоземната трговија[39], но вовело одредени промени. Венеција особено страдала од голема конкуренција, а нејзиното комерцијално присуство значително се намалило, особено по 1645 година, кога Османлиите и Венецијанците војувале за Крит[40]. Англичаните биле убедливо најуспешните европски трговци во царството во текот на 17 век, и тие имале корист од пријателските односи меѓу двете држави. Османлиите извезувале сирова свила и увезувале евтина волнена ткаенина, како и калај неопходен за производство на воено вооружување[41].

Влада

уреди
 
Мехмед IV (1648–1687), најдолго владеел во XVII век.

Додека во 1550 година Отоманското Царство било патримонална држава во чија целата власт ја држел исклучиво султанот, до 1700 година доживеало политичка трансформација при што султановиот монопол на власт бил заменет со мултиполарен систем во кој политичката моќ била неформално поделена помеѓу многу различни поединци и фракции. Овој процес настанал постепено и не бил без противење. Одредени владетели, како што се Осман II и Мурад IV , се обиделе да го променат овој тренд и повторно да воспостават апсолутна власт за себе. За своите напори, Осман II станал жртва на регицид во 1622 година, чие значење еден историчар го споредува со регицидот на Чарлс I од 1649 година[42].

Значајни во овој процес на преоразба биле неколку промени во природата на наследувањето на престолот. На почетокот на овој период, отоманските кнезови зазеле позиции во анадолската провинциска влада по достигнувањето на зрелоста. Меѓутоа, Мехмед III (1595–1603) умрел пред некој од неговите синови да порасне. Така, Ахмед I бил устоличен како малолетен, а потоа принцовите повеќе не биле испраќани во провинциите да управуваат. Иако мотивацијата зад оваа промена не може со сигурност да се знае, тоа можеби било метод за спречување на типот на братоубиствена граѓанска војна доживеана во последните години од владеењето на Сулејман I. Така постепено била напуштена практиката на кралско братоубиство, која била наметната уште од времето на Мехмед II. Се смета дека ова претставувало реакција на невообичаено ужасните братоубиства предизвикани од устоличувањето на Мурат III и Мехмед III, во кои биле убиени десетици доенчиња и млади момчиња. Резултатот бил тоа што целото царско семејство колективно останало во Истанбул, а султаните им дозволиле на своите браќа непречено да живеат во харемот. Крајната последица од ова било промена на редоследот на сукцесијата; по неговата смрт во 1617 година, Ахмед I го наследи не еден од неговите синови, туку неговиот брат Мустафа I. Од тоа време на натаму, генералниот принцип на отоманското наследство бил според староста. Меѓутоа, во пракса тоа значело дека суверенитетот почнал да се смета за нешто што е доделено на османлиската династија како целина, а не на одреден член, што го направило поединецот султан заменлив[43]

 
Европски приказ на неколку јаничари од 17 век.

Постоењето на повеќе возрасни мажи од Отоманската династија го олеснило појавувањето на други центри на моќ во рамките на владата. Две личности од особено значење биле Шејхулислам, или поглавар на исламската верска хиерархија, и Валиде султан, или кралицата мајка. Овие две личности можеле да го одобрат детонирањето и устоличувањето на султаните, првиот како највисок верски и судски авторитет на царството, а вториот како матријарх на династијата. Така, ова довело да тие поседуваат огромна моќ, бидејќи секоја владина фракција што сакала да ја контролира политиката на царството барала нивна поддршка. Две валиде султанки доминирале особено во XVII век: Косем Султан, мајка на Мурат IV и Ибрахим I, и Турхан Хатиџе, мајка на Мехмед IV. Неколку султани во овој период го окупирале престолот додека биле уште деца, и токму во нивните улоги како регенти, султаниите можеле да станат најмоќните фигури во царството[44].

Друго место на моќ било постојано растечката царската армија, составена од јаничари и царска коњаница. Големината на овие организации драстично се зголемила во втората половина на 16 век, при што бројот на јаничари се зголемил од 7.886 во 1527 година на 39.282 во 1609 година [1] Додека многу од овие луѓе продолжиле да служат во странските војни на царството, други биле јаничари само на хартија, имајќи корист од статусот што го добиле како членови на корпусот, но инаку избегнувајќи ја обврската да служат во војна. Таквите луѓе го поврзале јаничарскиот корпус со обичниот народ, давајќи им глас во политиката. Протестите и бунтовите им дозволиле на јаничарите да го изразат своето неодобрување на царската политика и тие често играле улога во формирањето политички коалиции во рамките на османлиската влада. Така, јаничарите се трансформирале од елитна борбена сила во сложена хибридна организација, дел воена и дел социополитичка асоцијација, одржувајќи важно влијание врз османлиската влада и покрај обидите на некои владетели да ги потиснат во текот на XVII век[45].

Политички семејства

уреди

Друг голем развој бил ширењето на таканаречените „везирски и пашини домаќинства“ (kapi) меѓу политичката елита на царството. Главното семејство во царството било царското семејство на султанот во Истанбул, кое елитата се обидела да го имитира[46]. Богатите гувернери собрале голема свита слуги, како и приватни војски, формирајќи врски на политичко покровителство едни со други[47]. Формирањето домаќинства се совпаднало со општото зголемување на богатството и моќта на највисоките провинциски функционери на царството, [2] што се покажало како мешан благослов за централната власт: додека гувернерите ја користеле својата моќ за централизација на царската контрола и собирање поголеми војски за борба против непријателите на Отоманското Царство, тие исто така претставувале пострашни непријатели во време на бунт. Најуспешното елитно семејство го основал големиот везир Ќопрулу Мехмед-паша (1656–1661), кој го искористил за да доминира во царството за време на неговиот мандат на функцијата, поставувајќи лојални мажи од неговото семејство на позиции на моќ и авторитет. Мажите израснати во семејството Ќопруловци продолжиле да заземаат важни позиции во османлиската влада до почетокот на XVIII век[48].

Бирократија

уреди

Отоманската бирократија (mālīye) драматично се проширила и во однос на големината и опсегот на активност. Додека во 1549 година служеле само 38 книжници со плата, до 1593 година овој број се зголемил на 183[49]. Како што Тимарскиот систем бил исфрлен од употреба, даночните приходи кои некогаш се распределувале локално на армијата на феудалната коњаница веќе биле испраќани во Истанбул, или преку директна наплата (emānet) или преку даночно земјоделство (iltizām). Затоа била потребна поголема бирократија за да се справи со се поцентрализираниот фискален систем на царството[50]. Бирократската организација била разновидна, со формирање на нови гранки и сè повеќе специјализирани писарски должности. Високиот квалитет на османлиската бирократија бил поткрепен со строги стандарди за регрутирање писарници[51]. [3] До почетокот на 17 век, бирократијата била преместена од првобитната локација во палатата Топкапи, што укажува на тоа дека станала независна од домот на султанот. [4] Така станало стабилизирачко влијание за царството; додека султаните и везирите се застанувале и паѓале од своите функции, бирократијата останала на своето место, обезбедувајќи кохезија и континуитет на царската администрација[52].

Војска

уреди

Природата на османлиската војска драматично се променила во овој период. Од своето основање османлиската војска била доминирана од коњанички сили, а коњаницата била побројна од пешадијата во 16 век на основа 3:1 или 4:1[53]. Како резултат на брзата експанзија на царството и стабилизирањето на нејзините граници во претходниот период, како и зголемената важност на технологијата за барут за воен успех, царството се приспособило со проширување на опсегот на регрутирање со цел да собере многу поголем број на пешадиски трупи[54]. До 1690-тите, процентот на пешадијата на теренската војска се зголемил на 50-60 проценти, што е еквивалентно на оној на соседното Хабсбуршко Царство[55]. Пресметките за вкупната сила во овој период остануваат неверодостојни, но се проценува дека просечната отоманска војска се состоела од основна сила од приближно 65.000–70.000 луѓе од тимариотите и постојаната војска[56], на која им се придружувале и нерегуларните милиции и армиите на вазали на царството, со особено значаен придонес од Кримското ханство[57]. Општо земено, османлиската армија останала барем исто толку ефикасна како и оние на нејзините европски ривали во текот на овој период[58]. За разлика од постарите историски гледишта, кои поставувале неуспех да се држат чекор со европските воени случувања, Османлиите всушност демонстрирале значителен степен на динамичност и континуиран капацитет и подготвеност да иновираат и да ги подобрат своите воени сили[59]. =Иако царството доживело значителни порази и територијални загуби во Војната на Светата лига од 1683–1699 година, тоа не било предизвикано од воената инфериорност, туку од големината и делотворната координација на христијанската коалиција, како и од логистичките предизвици на војување на повеќе фронтови[60].

Постојана војска

уреди

Отоманската постојана војска (ḳapukulu), позната и како „средна војска“, се состоела од три главни дивизии: пешадија, позната како јаничарски корпус, коњаница (сипахии) и артилерија. За разлика од покраинската војска, постојаната војска била со седиште во Истанбул и била предмет на редовна обука и дисциплина, а се исплаќала квартално во парични плати.[61] Големината на армијата драматично се проширила почнувајќи од втората половина на 16 век, повеќе од двојно зголемена од 29.175 мажи во 1574 година на 75.868 во 1609 година. По овој раст, нејзините бројки останале релативно стабилни до крајот на векот.[62] Исплатата на платите на постојаната војска било убедливо најголемиот поединечен трошок во царскиот буџет, а овој раст во големина бил поврзан со пропорционален раст на расходите. До 17 век, трошоците за постојаната армија понекогаш можеле да апсорбираат повеќе од половина од целиот централен буџет на царството.[63] Како што растела армијата, природата на нејзините односи со владата почнала да се менува, бидејќи јаничарите и коњаницата се повеќе се вклучувале во царската политика и администрација.[64]

Логистика

уреди

Османлиите поседувале изразена супериорност во логистичката организација во однос на нивните европски ривали, кои обично биле принудени да прибегнуваат кон ад хок решенија или дури и целосно кон грабеж за да ги одржат своите армии во добра понуда.[65] Државната централизација им овозможило на Османлиите да одржуваат софистициран систем на патни станици (османски турски: menzil ) низ царството, снабдена со резерви за војската долж нивната рута на марширање. Пограничните тврдини содржеле складишта кои би можеле да ја снабдуваат војската откако таа ќе пристигне на границата.[66] Ова и овозможувало на османлиската армија во голема мера, но не целосно, да избегне да живее од земјата преку грабеж.[67]

Гранична одбрана

уреди

Унгарија

уреди
 
Отоманската граница во Унгарија во 1572 година.

Во Унгарија, Османлиите првенствено се занимавале со безбедноста на Будим и реката Дунав, која служела како критична транспортна рута за муниција. За таа цел тие изградиле неколку тврдини по должината на трасата на реката и го опколиле Будим со прстен од заштитни тврдини, од кои најзначаен бил Естергом, кој бил значително зголемен и утврден после неговото заземање во 1543 година. Заштитниот прстен на Будим бил завршен во 1596 година со освојувањето на Егер (Егри) на североисток. По мирот во Житваторок во 1606 година, темпото на изградба на отоманската тврдина се забавило бидејќи воената закана на Хабсбурговците се намалила.[68]

До средината на XVII век, Отоманска Унгарија содржела приближно 130 тврдини со различна големина и сила, почнувајќи од мали замоци со помалку од сто луѓе до големи упоришта со илјадници гарнизони.[69] Најмногу екипирани биле оние на границата, додека внатрешните тврдини често содржеле не повеќе од симболичен гарнизон. Во текот на 17 век, гарнизонот на Будим се движел од најниско ниво од 2.361 во мирните години по Житваторок до највисоко ниво од 5.697 во текот на третата четвртина од векот кога повторно продолжила војната со Хабсбурговците.[70] До 1660-тите, вкупниот број на мажи кои служеле во унгарските гарнизони достигнал дури 24.000, поделен помеѓу околу 17.450 локални војници и 6.500 јаничари. Овие сили биле надополнети со локални тимариоти, како и приватни војски на отомански гувернери.[69] Овие бројки, сепак, претставуваат нивоа за време на војна. За време на мир, големината на гарнизоните честопати би се намалувала со цел да се намалат трошоците.[71] Додека во втората половина на 16 век мрежата на унгарските тврдини била финансиски самодоволна, а локалните гувернери дури можеле да отплатат вишок приходи на Истанбул, тоа се влошило до 17 век, така што административната граница на провинцијата Будим требала да се прошири јужно од Дунав за да ги зголемат расположливите приходи. Како и да е, османлискиот финансиски систем бил во подобра состојба од оној на Хабсбурговците, кои постојано се бореле да ги соберат приходите потребни за одржување на сопствената одбранбена мрежа.[72]

Настрана од периодите на отворена војна (1541–68, 1593–1606, 1660–4, 1683–99), отоманско-хабсбуршката граница во Унгарија се одликувала со локални престрелки и мали судири познати како „мала војна“ (германски: Kleinkrieg). Во отсуство на царската војска, командата му била доверена на гувернерот на Будим, кој можел да управува со значајни провинциски сили во одбраната на границата. Локалните воени потфати повремено можело да доведат до ескалација, како во 1592-1593 година кога Долгата војна била испровоцирана од османлискиот гувернер на Босна, со освојувањето на Бихаќ.[73]

Северна граница

уреди
 
Османлиската северна граница во XVII век.

За разлика од нивните унгарски и сафавидски граници, Османлиите генерално не се стремеле да се прошират понатаму на север од Црното Море, грижејќи се првенствено за неговата одбрана и безбедноста на неговите поморски патишта.[74] Османлиите одржувале низа тврдини долж северниот брег на Црното Море, на територијата на современа Украина. Главните локации биле сместени во Акерман, Озу и Азов. Исто така, од критично значење за северната граница била отоманската вазална држава на Кримското ханство, голема сила сама по себе, која често се занимавала со напади против северните соседи на Османлиите, Полско-литванскиот Комонвелт и Русија. Нападите на Крим создале просперитетна трговија со робови преку пристаништето Кафа, директно управувано од Османлиите, но исто така создало и постојана тензија меѓу Османлиите и нивните соседи.[75]

Безбедноста на северната граница на Османлиите првпат била загрозена на крајот на 16 век со појавата на Запорошките Козаци како воена и политичка сила на реката Днепар. Теоретски под суверенитет на Комонвелтот, Козаците користеле речни чамци за да влезат во Црното Море и да започнат напади на отоманското крајбрежје, станувајќи разбојници и земајќи робови на начин приближно аналоген на нападите на Кримските Татари.[76] Османлиите одамна ги потиснале секој вид на пиратство во Црното Море, чии пристаништа целосно ги контролирале, и затоа биле целосно неподготвени за раздорот на Козаците. До 1614 година Козаците се насочиле кон северниот брег на Анадолија, каде што биле ограбени и запалени големите градови, вклучувајќи ги Синоп, Самсун и Трабзон.[22] Отоманската огорченост поради козачкиот проблем резултирал со влошување на односите со Комонвелтот, а двете земји започнале војна во 1621 година и речиси повторно во 1634 и 1646 година.[77] Биле развиени контрамерки со цел да се ограничи штетата што Козаците можеле да ја предизвикаат; до 1620-тите, Османлиите воспоставиле построга контрола над устието на Днепар, спречувајќи големи флотили да преминат во морето, а биле формирани поморски ескадрили за патролирање на напаѓачите.[78]

Комонвелтот имал мала способност да ги контролира активностите на Козаците, а во 1648 година Украина паднала во хаос со востанието на Хмелницки, при што Козаците се обиделе да ја соборат контролата на Комонвелтот и да основаат независна држава. Војната продолжила речиси дваесет години, што довело до интервенција на Русија и Шведска. Во 1669 година, козачкиот хетман Петро Дорошенко се свртел кон Османлиите, нудејќи ја својата држава Десен брег Украина како вазал во замена за заштита од Комонвелтот и Русија. Османлиите ја прифатиле неговата понуда, гледајќи го ова како можност да се стави крај на повеќегодишните козачки напади и да се зајакне одбраната на северната граница. По нападот на Комонвелтот врз Козаците, Османлиите заминале во војна и во 1672 година ја освоиле тврдината Камијанец-Подилски, позната кај Османлиите како Каманиче. Мирот бил потпишан во 1676 година, при што Османлиите ја анектирале провинцијата Подолија. На тој начин Османлиите стекнале силно упориште од кое можеле да ја зголемат својата контрола над козачката држава и набргу потоа основале гарнизони во поголемите градови на Украина, судирајќи се со Русите и протерувајќи ги од традиционалниот козачки главен град Чихирин во 1678 година. Каманиче останал бедем на отоманската северна граница за време на војната на Светата лига. Со гарнизон од над 6.000 луѓе и 200 топови, таа била една од најтешко одбранетите тврдини во Отоманското Царство. И покрај континуираните обиди на Комонвелтот да го блокира и опсади градот, Каманиче успеал да се одржи во текот на целата војна и во согласност со Договорот од Карловци бил вратен на Комонвелтот во 1699 година без да биде освоен.[79]

Морнарица

уреди

Иако османлиската војска останала ефикасна во текот на овој период, истото не може да се каже за морнарицата. Додека била доминантна во Медитеранот во 1550 година, битката кај Лепанто во 1571 година резултирала со значителна загуба на квалификувана работна сила и искусни команданти.[80] Отоманската морнарица продолжила да го освојува Тунис во 1574 година, но последователните настани го оддалечиле царското внимание подалеку од Медитеранот. Обновувањето на Отоманско-сафавидските војни во 1578 година и смртта на големиот везир Соколу Мехмед-паша следната година го отвориле патот за примирје со Хабсбуршка Шпанија во 1580 година, ставајќи крај на царските војни на Средоземното Море кои го карактеризирале средината на 16 век.[81] Отоманската морнарица последователно не водела поморска војна до избувнувањето на Критската војна со Венеција во 1645 година, речиси седумдесет години подоцна. Овој период на неактивност одиграл улога во слабеењето на делотворноста на отоманската морнарица, така што Венецијанците биле во можност да ги блокираат Дарданелите и да нанесат неколку порази на Османлиите, најзначајно во битката кај Дарданелите во 1656 година, опишана како најлошиот пораз на Османлиите, уште од Лепанто. Иако овие порази честопати се припишуваат на неуспехот на Османлиите да ја модернизират нивната морнарица преку замена на галиите со галеони со едра, всушност отоманската морнарица содржела исто толку галеони како и Венецијанците. Наместо иновации или техничка способност, она што им недостигало на Османлиите било вешти морнари кои ќе ги екипажуваат и командуваат со нивните бродови, додека Венецијанците можеле да ја искористат својата обемна трговска морнарица за работна сила. За разлика од 16 век, вештите морнари на варварскиот брег биле помалку подготвени да се посветат на османлиската кауза.[82] Додека отоманските адмирали од 16 век честопати ги започнувале своите кариери како корсари во Северна Африка, во средината на 17 век адмиралот бил само престижна функција што ја извршувале разни државници кои не морале да имаат никакво поморско искуство.[83] И покрај овие тешкотии, Османлиите на крајот успеале да ги надминат Венецијанците, пробивајќи ја блокадата на Дарданелите во 1657 година и завршувајќи го освојувањето на Крит со падот на Ираклион во 1669 година [84]

По Критската војна, Османлиите се обиделе да го подобрат квалитетот на нивната морнарица, а особено нејзините галеони. Биле направени инвестиции за подобрување на нивниот технички дизајн, така што до 1675 година англиски капетан можел да пишува дома со предлози за менување на дизајнот на англиските бродови според отоманскиот модел.[85] Во 1682 година била создадена посветена ескадрила од галеони, организациски одвоени од преостанатите галии на флотата,[86] и само во таа година биле пуштени во употреба десет нови галеони.[87] Следниот голем поморски судир на Османлиите започнал во 1684 година, кога Венеција се поврзала со Хабсбуршка Австрија, Полска-Литванија и Папството за да се бори против Османлиите во војната за Светата лига. Венецијанците отвориле фронт во Егејското Море и Пелопонез, но не успеале во обидот повторно да го освојат Крит во 1692 година. Од 1695 до 1701 година, османлиската морнарица била ставена под команда на Меземорта Хусеин -паша, искусен корсар од Алжир, кој ја поразил венецијанската флота во битка на 9 февруари 1695 година и го покажал успехот на реформите од претходните децении.[88]

Верски и интелектуален живот

уреди
 
Приказ на Шејхулислам, главен исламски верски службеник во царството.

Отоманското Царство од овој период била дом на жив религиозен и интелектуален живот. Правните реформи на Шејхулислам Ебусуд-ефенди (1545–74) ги поттикнало отоманските интелектуалци енергично да дебатираат за многу прашања на општеството. Османлиите биле во судир околу верските и моралните квалитети на новодостапните производи за широка потрошувачка, како што се кафето и тутунот, кои понекогаш биле забранети, а понекогаш дозволени. Подеднакво поделена била легалноста на неколку религиозни практики поврзани со суфизмот, на кои најжестоко се спротивставиле жестоко конзервативното движење Кадизадели, движење кое започнало во почетокот на XVII век, но води потекло од 16 век на чело со Биргили Мехмед-ефенди (р. 1573).[89] Идеологијата на Кадизаделисе фокусирала на исламското повикување „да се наредува за добро и да се забранува неправда“, што ги навело да се спротивстават на практиките што тие ги сметале за „иновации“ (бидах), на начин приближно аналоген на современиот вахабизам. Тие ја ширеле својата идеологија служејќи како проповедници во големите џамии во Истанбул и двапати ја добиле поддршката од царската влада, прво под Мурад IV, а подоцна и под Мехмед IV. И покрај тоа, многу научници и интелектуалци во Истанбул на Кадизадели гледале со презир, и ги исмевале за нивниот ревносен конзервативизам.[90] Кадизаделскиот проповедник Вани Мехмед-ефенди дејствувал како личен духовен советник на Мехмед IV, но паднал во немилост и бил протеран од судот по неуспешната опсада на Виена во 1683 година. Кадизаделите по ова не добивале директна поддршка од султанот.[91]

Во почетокот на XVII век, отоманскиот интелектуален живот бил дополнително под влијание на приливот на научници од Иран и Курдистан. Овие научници поттикнале оживување на рационалните науки преку акцент на „верификација“ (арапски: taḥqīq, наспроти taqlīd, „имитација“) на научните откритија од претходните генерации. Резултатот бил излив на нови пишани дела на рационалистички теми, како што се математиката, логиката и дијалектиката, при што многу научници ја следеле нивната интелектуална лоза назад до овие ирански и курдски имигранти.[92]

Насихат

уреди

Овој период, исто така, бил сведок на цветањето на литературниот жанр познат како „Совети за кралевите“ ( насихатнаме). Книжевни дела од оваа природа биле напишани за да се осврнат на борбите што ги доживува државата и да го советуваат владетелот како правилно да ги реши. Писателите на совети честопати алудирале на владеењето на султанот Сулејман I (1520–1566) како идеален модел што современите владетели треба да се обидат да го имитираат. Писателите кои го прикажувале царството како во опаѓање од претходното златно доба често биле мотивирани да го сторат тоа од класни или фракциони интереси, бидејќи тие често доаѓале или биле под влијание на групи кои биле обесправени од реформите на царството, како што се тимариотите или на друг начин почувствувале лична огорченост кон државата како резултат на неуспехот да се постигне напредок во кариерата, што укажува на јасна пристрасност во нивните пишувања.[93][94] Историчарите еднаш го прифатиле описот на овие писатели за отоманскиот пад како факт, и на тој начин го прикажале Отоманското Царство како навлегува во период на опаѓање по смртта на Сулејман Величествениот, став кој станал познат како Теза за пропаѓање на Отоманците. Меѓутоа, од 1980-тите, поради преиспитувањето на литературата на насихатнамето, како и безброј други аспекти на отоманската цивилизација, историчарите постигнале консензус дека всушност не дошло до таков пад, а со тоа и поимот „Пропаѓање на Отоманското Царство“ останал мит.[6]

Историографија

уреди

Отоманското историско писмо претрпело големи промени во овој период. Особено по 1600 година, отоманските писатели се оддалечиле од персискиот стил на претходните генерации, пишувајќи во форма на турска проза која била многу помалку украсена во споредба со делата произведени во 16 век. Отоманските историчари почнале да се гледаат себеси како решавачи на проблеми, користејќи го своето историско знаење за да понудат решенија за современите прашања, и за тоа избрале да пишуваат на директна, лесно разбирлива народна форма на турски јазик.[95] Наместо да пишуваат само за да го поткрепат престижот на османлиската династија, отоманските историчари од 17 век верувале во важноста на известувањето за настаните на што е можно поискрен и прецизен начин.[96] Главните историчари од овој период ги вклучуваат Мустафа Али, Катиб Челеби и Мустафа Наима.

Политички наратив

уреди

Наследниците на Сулејман

уреди
 
Отоманското Царство во 1590 година, по потпишувањето на Цариградскиот договор со Сафавидите.

Султанот Сулејман I (владеел 1520–1566) бил султан со најдолго владеење во отоманската историја, но последните години од неговото владеење биле карактеризирани со неизвесност кој ќе биде негов наследник. Сулејман имал три сина кои можеле да се надеваат дека ќе успеат во тоа, Мустафа, Бајазид и Селим. Додека последните двајца биле деца на сопругата на Сулејман, Хурем Султан, првиот бил син на Махидевран Султан. Мустафа можеби чувствувал дека неговите полубраќа поседуваат неправедна предност пред него, и на тој начин работел на обезбедување на наклонетоста на војската. Можеби сомневајќи се дека Мустафа планира да го симне од престолот исто како што неговиот татко му направил на неговиот дедо, Сулејман дејствувал прв и во 1553 година наредил Мустафа да биде погубен.[97] Смртта на Хурем Султан во 1558 година предизвикала отворен судир меѓу двајцата преостанати кандидати, а Селим на крајот излегол како победник. Сулејман дополнително ја зацврстил позицијата на својот син со договор за брак помеѓу ќерката на Селим и влијателниот Мехмед-паша Соколовиќ ( Голем везир 1565–1579). Сулејман починал во 1566 година, додека ја опсадувал тврдината Сигетвар во Унгарија, носејќи го Селим на престолот.[98]

Селим II бил релативно неактивен владетел кој бил задоволен што му дозволувал на висококомпетентниот Мехмед-паша Соколовиќ да управува со царството во негово име. Мехмед-паша Соколовиќ спроведувал далекусежна надворешна политика, испраќајќи војски на територии подалечни како Јемен на југ и Астрахан на север. Најзначајно, сепак, било освојувањето на Кипар во 1570 година и последователниот пораз на Османлиите во битката кај Лепанто, што го отворил патот за шпанско-отоманско примирје во 1580 година и континуирано раздвижување на Медитеранот. Ова им овозможило на Османлиите да го фокусираат своето проширување на исток против Сафавидски Иран, каде што се водела долга и разорна војна од 1578 до 1590 година, од која Османлиите излегле со значајни, но и краткотрајни освојувања.[99]

Селим починал во 1574 година и бил наследен од неговиот син Мурад III (владеел 1574–1595). Овој владетел, како и неговите двајца наследници Мехмед III (владеел 1595–1603) и Ахмед I (владеел 1603–1617), бил под големо влијание од променливата сцена на политиката на палатата. Најзначајно било зголемувањето на важноста на харемот. Додека моќта на Хурем Султан се засновала на нејзиниот личен однос со Сулејман, султанските жени од овој период ја добивале својата моќ од институционалната структура на харемот, кој ѝ дал огромна моќ на мајката на султанот, Валиде. Ова било директно поврзано со промените што се случувале во системот на наследство на престолот, при што принцовите повеќе не патувале во провинциите каде што управувале, туку останувале во харемот во Цариград.[100] Од времето на Мурад III па наваму, султаните повеќе не спиеле во машкиот сегмент на палатата Топкапи, туку престојувале во нова спална соба во харемот.[101] Поради зголемената улога на жените во политичкиот живот, овој период понекогаш се нарекува Султанат на жените.

Криза и адаптација

уреди
 
Сината џамија во Истанбул, изградена во времето на владеењето на Ахмед I (1603–1617).

Османлиската влада на почетокот на векот се соочила со тешка воена и економска криза. Војната избувнала со австриските Хабсбургови во 1593 година, токму кога Анадолија го доживеала првиот од неколкуте бунтови на Џелали, во кои руралните банди се групирале под провинциски воени лидери за да направат хаос низ селата. Во 1603 година, шахот Абас започнал нова војна против Османлиите, поништувајќи ги сите придобивки што ги постигнале во претходните децении. Така, Османлиите се нашле да се борат на три фронта одеднаш, во време кога економијата сè уште закрепнувала од девизното омаловажување од 1585 година [102] За да го надминат овој предизвик, тие усвоиле иновативна стратегија за кооптирање на бунтовничките сили во структурата на царството. Војските на Џелали биле управувани од анадолски бандити познати како секбан, поранешни селани кои барале алтернативна егзистенција во суровата економска клима на почетокот на векот. Кога им се укажала прилика, овие луѓе биле желни да заработат плата и статус служејќи во отоманската војска како платеници. Со регрутирање на такви луѓе во османлиската војска како мускетари, нивната енергија била пренасочена од бандитството и искористена против надворешните непријатели на царството. Водачите на Џелали, исто така, на моменти добивале позиции во покраинската администрација за да се смират.[103] Ова не ја довело анархијата во Анадолија до крај, но го олеснило управувањето. Во 1609 година, големиот везир Кујуџу Мурад-паша ја поминал Анадолија со војска, расчистувајќи со бунтовниците каде и да ги најде и ставајќи крај на поголемиот дел нивната активност.

Војните со Хабсбурзите и Сафавидите на крајот преминале во ќор-сокак. Мехмед III лично ја предводел османлиската војска до победата над Хабсбурзите во битката кај Керестес во 1596 година, а Османлиите продолжиле да ги заземаат унгарските тврдини Егер и Велика Канижа, но на крајот ниту една страна не можела да постигне решавачка победа и војната била прекината во 1606 година со Договорот од Житваторок. Војната со Сафавидите продолжила да се одолговлекува до 1618 година.

Регрутирањето на секбан како мускетари било дел од поголем процес на воена и фискална реформа што била спроведена во овој период. Коњаничката војска која била поддржана од Тимарскиот систем во текот на 16 век станувала застарена како резултат на зголеменото значење на пешадијата со мускети, а Османлиите се обиделе да се прилагодат на променливите времиња. Централната армија била значително проширена, особено јаничарскиот корпус, главната пешадиска сила на царството. Јаничарите почнале да експериментираат со нови тактики на бојното поле.[104] За да платат за новопроширената војска, Османлиите ја прошириле практиката на даночно земјоделство, порано користено првенствено во арапските провинции. Правата за оданочување кои порано им се давале на коњаниците по промените се продавале на оној што ќе понуди највисока понуда, практика која се користела и во поголемиот дел од Европа. Другите даноци исто така биле реформирани, при што данокот за време на војната познат како авариз станал постојан и обезбедувал 20% од годишниот приход на царството. Овие реформи во голема мера ги зголемиле приходите достапни за централната влада и одиграле голема улога во континуираната сила на царството во текот на целиот век. За да се приспособат на овие промени, бирократијата била проширена и диверзифицирана, со што играла многу поголема улога во администрацијата на царството.[105]

 
Султанот Осман II, жртва на регицидот од 1622 година.

Цареубиство и војна

уреди

Смртта на Ахмед I во 1617 година го донел неговиот брат на престолот како Мустафа I, првиот случај на султан кој успеал да дојде на тоа место бидејќи бил највозрасен помеѓу кандидатите. Меѓутоа, набргу станало очигледно дека Мустафа не бил ментално здрав, и тој бил сменет следната година во корист на синот на султанот Ахмед, Осман II, тогаш на возраст од 13 години.[106] Осман II бил исклучително енергичен владетел и се обидел да ја врати власта на османлискиот султанат над другите фракционерски групи во рамките на царството. Ова го разбудил гневот и кај религиозниот естаблишмент, како и кај јаничарите и царската коњаница, а односите станале особено затегнати по неуспешната полска кампања на султанот, во која армијата сметала дека била малтретирана. По нивното враќање во Истанбул, Осман II ја објавил својата желба да го изврши аџилакот во Мека; всушност ова било план за регрутирање на нова и полојална војска во Анадолија, од бандитско-платеничките сили кои учествувале во бунтовите на Џелали и во војните на Османлиите со Хабсбурзите и Сафавидите. За да го спречат да го спроведе овој план, царската војска започнала бунт на 18 мај 1622 година, а два дена подоцна, со одобрение на Шејхулисламот, султанот Осман II бил погубен. Овој настан, законски одобреното цареубиство или регицид на владејачкиот отомански монарх, ја зацементирал преобразбата на царството од патримонијално царство во царство во кое моќта била поделена помеѓу различни места на власт.[107]

Регицидот бил проследен со бунтот на Абаза Мехмед-паша, тогашен гувернер на Ерзурум, кој ветил дека ќе им се одмазди на убијците на султанот и ги масакрирал јаничарите каде и да ги сретнал. Мустафа I, кој бил востоличен по втор пат, но набрзо повторно бил сменет и на негово место дошол Мурад IV, синот на Ахмед I, кој бил уште дете. Така, со дете на престолот, Истанбул под контрола на јаничарскиот корпус и Абаза Мехмед кој бил неконтролиран на исток, Сафавидите виделе уште една можност да го нападнатцарството и презеле контрола над Багдад во јануари 1624 година, но не можеле да напредуваат кон Дијарбекир. Во 1628 година, бунтот на Абаза Мехмед бил задушен од големиот везир Хусрев-паша, чие разрешување од функцијата во 1632 година предизвикало јаничарски бунт. Овој настан ја поттикнало желбата на Мурад IV да ја врати контролата над државата и тој започнал да ја врши власта сам. Тој спровел реформа на военото владеење на земјиштето во обид да ја зајакне армијата, го охрабрил преселувањето на напуштените полиња и спровел морална реформа во Истанбул во врска со религиозното движење на Кадизадели.[108] Прво постигнувајќи воен успех во 1635 година со освојувањето на Ереван, тој на крајот го одвел царството до победа со повторно освојување на Багдад во 1638 година и воспоставување долготраен мир со Сафавидите следната година.[109]

Мурад IV починал во 1640 година, на само 29 години. Него го наследил неговиот брат Ибрахим, единствениот преостанат машки член на отоманската династија. Како и Мустафа I пред него, Ибрахим бил ментално нестабилен и на почетокот бил задоволен што ја оставил владата во рацете на последниот голем везир на Мурад IV, Кеманкеш Мустафа Паша. Ова траело само до 1644 година, кога Ибрахим го навел да го погубат и да го заменат со неговиот ривал. Следната година војната меѓу Отоманското Царство и Венеција била предизвикана од инцидент во кој малтешки пирати се закотвиле на венецијанскиот Крит откако нападнале отомански брод што превезувал аџии, вклучувајќи го и главниот црн евнух, во Мека. Османлиите брзо го зазеле поголемиот дел од Крит, но не можеле да ги иселат Венецијанците од тврдината Ираклион.[110] На море, Венецијанците успеале да постигнат предност и да ги блокираат Дарданелите, задушувајќи ја трговијата и снабдувањето со храна во Истанбул. Последователниот неред во главниот град го поттикнало детонирањето на Ибрахим во 1648 година, кое било одобрено од јаничарите, шејхулисламот, па дури и од Косем Султан, неговата мајка. Замената на Ибрахим бил неговиот седумгодишен син, кој бил устоличен како Мехмед IV. Така, новата влада во Истанбул се состоела од бабата на младиот владетел и регент Косем Султан и нејзините сојузници во јаничарскиот корпус, од кои еден од нив станал голем везир. И покрај постојаните немири и во Истанбул и во провинциите, блокадата на Дарданелите била успешно прекината следната година. Позицијата на Косем сепак била под закана од мајката на Мехмед IV, Турхан Султан. Откако дознала за заговорот на Косем да го отруе Мехмед IV, фракцијата на Турхан тргнала во акција и ја убила во 1651 година [111]

Турхан Султан по смртта на Косем стекнала огромна моќ, но не била во можност да најде делотворен голем везир, оставајќи го царството без кохерентна политика во однос на војната со Венеција. Резултатот бил уште еден бунт на царските трупи во март 1656 година, кој барал животи на неколку владини службеници, обвинети за занемарување правилно да ги платат трупите кои толку долго се бореле да го освојат Крит.[112]

Ќопрулски период

уреди
 
Ќопрулу Мехмед-паша (1656–1661) ја вратил стабилноста на царството по нередот од претходната деценија.

Во 1656 година, Венецијанците ја презеле контролата над островите Лемнос и Тенедос и воспоставиле уште една блокада на Дарданелите. Оваа акција довела до паника во Истанбул и поттикнало обновена политичка криза. Имајќи потреба од промена на политиката, Турхан Хатиџе го назначил за голем везир искусниот Ќопрулу Мехмед-паша, кој веднаш започнал драстичен процес на реформи. Ова вклучувало отпуштање или погубување на сите функционери кои се сметаат за корумпирани и нивна замена со луѓе лојални на везирот.[113] Додека зимувал во Едрене, откако водел успешна кампања за повторно освојување на островите, Ќопрулу ја проширил својата чистка до царската коњаница, погубувајќи илјадници војници кои покажале каков било знак на нелојалност. Овој потег предизвикал сериозна реакција, и додека Ќопрулу ја водел армијата во кампањата против Трансилванија, многу од источните гувернери на царството најпрво одбиле да му се придружат, а потоа започнале отворен бунт под водство на Абаза Хасан-паша, барајќи од султанот Ќопрулу биде погубен. Мехмед IV, кој сега веќе не бил малолетен, избрал да застане на страната на својот везир и испратил војска да ги порази бунтовниците. И покрај првичните победи на бунтовниците, бунтот ненадејно бил прекинат во февруари 1659 година со убиството на Абаза Хасан.[114]

Ќопрулу Мехмед починал во 1661 година, оставајќи го царството во многу подобра воена и финансиска положба отколку што го нашол. Него на функцијата го наследил неговиот син Фазил Ахмед-паша (1661–1676), првпат во историјата голем везир да му ја препушти функцијата на својот син. Самиот Фазил Ахмед бил наследен од неговиот посвоен брат Мерзифонлу Кара Мустафа-паша (1676–1683), и поради оваа непрекината контрола на семејството Ќопруловци над функцијата голем везир, овој период се нарекува Ќопрулски период.[115]

Двајцата наследници на Ќопрулу Мехмед биле висококомпетентни администратори и царството уживало извонреден степен на стабилност под нивно туторство. Мехмед IV бил задоволен што им дозволувал да управуваат со политичките работи на царството, но сепак не бил неактивен владетел. Тој одиграл голема улога во царската симболика и легитимација, патувајќи со војската во поход пред да му ја предаде врховната команда на големиот везир. Така, иако директно не ја водел војската, тој сепак учествувал во царските походи, поради кои современиците го нарекувале гази, или „свет воин“.[116] Под Ќопруловците, царството го оживеало своето проширување во Европа, освојувајќи територии од Хабсбурзите, Полска-Литванија и Русија, како и завршувајќи ја војната со Венеција со освојувањето на Ираклион во 1669 година. Напорот за територијална експанзија под Ќопруловците го достигнал својот врв во 1683 година со опсадата на Виена, која завршила со пораз на Османлиите.

Поразот во Виена вовел голема политичка промена во царството. Како казна за неговиот неуспех, Мехмед IV наредил Кара Мустафа-паша да биде погубен, со што се ставил крај на неспорното владеење на Ќопруловците над царството. Резултатот бил период на политичка конфузија во време кога европските непријатели на Отоманското Царство се собирале заедно во сојув за војна против Османлиите. Во 1684 година, Хабсбурзите, Полска-Литванија, Венеција и Папството склучиле сојуз познат како Света лига за да им се спротивстават на Османлиите, започнувајќи период на војување кој траел шеснаесет години.[117]

Војна на Светата лига

уреди
 
Силите на Светата лига го освојуваат Будим во 1686 година.
 
Европа од 18 век ги прикажува новите западни граници на Отоманското Царство според Договорот од Карловци.

Судирот на повеќе фронтови ја оптоварувал османлиската способност да води војна. Царството било нападнато истовремено во Унгарија, Подолија и во средоземниот регион, додека по 1686 година нивните кримски вазали, кои под нормални околности ја поддржувале османлиската војска со десетици илјади коњаници, постојано биле оддалечувани од потребата да се одвратат од руската инвазија.[118] Снабдувањето со храна на Истанбул повторно било загрозено од венецијанската поморска активност во Егејското Море, што придонело за нестабилност во главниот град. Во Унгарија, Хабсбурзите прво го освоиле Нове Замки во 1684 година, пред да се преселат во Будим. И покрај тоа што се спротивставил на опсадата во 1685 година, таа не можела да издржи следната година и капитулирала пред Хабсбурзите, што довело до тоа голем дел од земјата да потпадне под контрола на Хабсбург. Османлиите можеле да го спасат Осиек од заземање, но биле поразени во Втората битка кај Мохач во 1687 година. Армијата последователно се побунила и тргнала кон Истанбул, соборувајќи го Мехмед IV во корист на неговиот брат Сулејман II. Во хаосот, Хабсбурзите можеле брзо да навлезат во османлиската територија, заземајќи упоришта како Егер и Белград, достигнувајќи до Ниш на југ. Меѓутоа, во 1689 година плимата се вратила во полза на Османлиите. Во 1688 година, Луј XIV ја започнал Деветгодишната војна, одвлекувајќи го вниманието на Хабсбург од Отоманскиот фронт. Фазил Мустафа-паша, помладиот син на Ќопрулу Мехмед, бил назначен за голем везир и ја предводел војската успешно во повторното освојување на Ниш и Белград.[119] Она што следело претставува долг период на ќор-сокак, при што Хабсбурзите го загубиле својот мост јужно од Дунав, а Османлиите не можеле да постигнат траен успех северно од него. Хабсбурзите се занимавале со освојување на Кнежевството Трансилванија, отоманска вазална држава, чија загуба Османлиите биле принудени да ја прифатат по катастрофалниот пораз на војската лично предводена од султанот Мустафа II во битката кај Сента во 1697 година. Овој пораз ги поттикнало Османлиите да бараат мир.[120]

Додека територијалните загуби на Хабсбурзите понекогаш се наведуваат како доказ за воена слабост, во поново време историчарите го оспоруваат овој поим, тврдејќи дека османлиските порази првенствено биле резултат на огромната големина на коалицијата составена против нив, и логистичкиот товар на борбите, војна на повеќе фронтови. На ова може да се додаде и политичката нестабилност, бидејќи најголемите загуби на царството се случиле од 1684 до 1688 година, кога неговото политичко раководство било парализирано прво со погубувањето на Кара Мустафа-паша, а потоа и детонирањето на Мехмед IV. Последователно, Османлиите можеле да ја стабилизираат својата позиција и да ги поништат хабсбуршките придобивки јужно од Дунав.[121][122]

Притисокот на постојаните војни ги поттикнало Османлиите да спроведат обемна фискална реформа. Легализирана и оданочена била продажбата на тутун, се реформирале претходно даночно-имуните вакафски финансии, а се испитувале и ажурирале и јаничарските платни списоци. Најзначајно е тоа што во 1691 година стандардната единица за проценка на џизија била префрлена од домаќинството на поединецот, а во 1695 година била спроведена продажбата на доживотни даночни фарми познати како маликане, со што значително се зголемиле приходите на царството. Овие мерки му овозможиле на Отоманското Царство да ја одржи фискалната солвентност за време на војната и да ужива значителни буџетски суфицити до почетокот на XVIII век.[123][124][125]

Војната била прекината во 1699 година со Договорот од Карловци. На општиот принцип на uti possidetis, Османлиите се согласиле трајно да им ја отстапат целата Унгарија и Трансилванија на Хабсбурзите, со исклучок на регионот Банат. Мореја била припоена од Венеција, додека Подолија била вратена на Полска-Литванија. Карловци бил многу значаен и за отоманската и за источноевропската историја воопшто, бидејќи го означил дефинитивниот крај на отоманската царска експанзија. Отоманската надворешна политика во Европа во текот на подоцнежниот XVIII век била генерално мирна и одбранбена, фокусирана на одржување на безбедна мрежа на тврдини долж границата на Дунав.[126] Султанот Мустафа II бил соборен во инцидентот во Едрене во 1703 година, ставајќи крај на владеењето на последниот отомански воин-султан, зацементирајќи ја преобразбата на царството во бирократска држава.[127]

Наводи

уреди
  1. ↑ Darling, Linda (1996). Revenue-Raising and Legitimacy: Tax Collection and Finance Administration in the Ottoman Empire, 1560–1660. E.J. Brill. стр. 283–299, 305–6. ISBN 90-04-10289-2.
  2. ↑ Faroqhi, Suraiya (1994). „Crisis and Change, 1590–1699“. Во İnalcık, Halil; Donald Quataert (уред.). An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300–1914. 2. Cambridge University Press. стр. 413–4. ISBN 0-521-57455-2.
  3. ↑ Hathaway, Jane (2008). The Arab Lands under Ottoman Rule, 1516–1800. Pearson Education Ltd. стр. 8. ISBN 978-0-582-41899-8.
  4. ↑ Woodhead, Christine (2011). „Introduction“. Во Christine Woodhead (уред.). The Ottoman World. Routledge. стр. 4–5. ISBN 978-0-415-44492-7.
  5. ↑ Şahin, Kaya (2013). Empire and Power in the reign of Süleyman: Narrating the Sixteenth-Century Ottoman World. Cambridge University Press. стр. 10. ISBN 978-1-107-03442-6. the post-Süleymanic Ottoman polity continued to manifest a tremendous political and economic dynamism, a pervasive pragmatism, and an important level of social mobility and mobilization.
  6. ↑ 6,0 6,1 Hathaway, Jane (2008). The Arab Lands under Ottoman Rule, 1516–1800. Pearson Education Ltd. стр. 8. ISBN 978-0-582-41899-8. historians of the Ottoman Empire have rejected the narrative of decline in favor of one of crisis and adaptation
    • Tezcan, Baki (2010). The Second Ottoman Empire: Political and Social Transformation in the Early Modern Period. Cambridge University Press. стр. 9. ISBN 978-1-107-41144-9. Ottomanist historians have produced several works in the last decades, revising the traditional understanding of this period from various angles, some of which were not even considered as topics of historical inquiry in the mid-twentieth century. Thanks to these works, the conventional narrative of Ottoman history – that in the late sixteenth century the Ottoman Empire entered a prolonged period of decline marked by steadily increasing military decay and institutional corruption – has been discarded.
    • Woodhead, Christine (2011). „Introduction“. Во Christine Woodhead (уред.). The Ottoman World. Routledge. стр. 5. ISBN 978-0-415-44492-7. Ottomanist historians have largely jettisoned the notion of a post-1600 ‘decline’
    • Markus Köhbach (1999). „Warum beteiligte sich das Osmanische Reich nicht am Dreißigjährigen Krieg?“. Во Walter Leitsch; Stanisław Trawkowski (уред.). Polen und Österreich im 17. Jahrhundert. Wien: Böhlau Verlag. стр. 294. Man sieht heute nicht vordergründig eine Periode des Abstiegs und Verfalls im 17. Jahrhundert, sondern eine Zeit eines tiefgreifenden Wandels in vielen Bereichen. [One sees today not a period of ostensible decline and decay in the seventeenth century, but rather a time of profound transformation in many realms.] Грешка во наводот: Неважечка ознака <ref>; називот „decline“ е зададен повеќепати со различна содржина.
  7. ↑ Hegyi, Klára (2000). „The Ottoman network of fortresses in Hungary“. Во Dávid, Géza; Pál Fodor (уред.). Ottomans, Hungarians, and Habsburgs in Central Europe: The Military Confines in the Age of Ottoman Conquest. Leiden: Brill. стр. 169.
  8. ↑ Hathaway, Jane (2006). „The Ottomans and the Yemeni Coffee Trade“. Oriente Moderno. 25 (86): 167.
  9. ↑ Mandaville, Jon E. (1970). „The Ottoman Province of al-Hasā in the Sixteenth and Seventeenth Centuries“. Journal of the American Oriental Society. 90 (3): 501. doi:10.2307/597091. JSTOR 597091.
  10. ↑ Szabó, János B. (2013). „'Splendid Isolation'? The Military Cooperation of the Principality of Transylvania with the Ottoman Empire (1571–1688) in the Mirror of the Hungarian Historiography's Dilemmas“. Во Kármán, Gábor; Lovro Kunčević (уред.). The European Tributary States of the Ottoman Empire in the Sixteenth and Seventeenth Centuries. Leiden: Brill. стр. 328. ISBN 978-90-04-24606-5.
  11. ↑ Aksan, Virginia (2007). Ottoman Wars, 1700–1860: An Empire Besieged. Pearson Education Ltd. стр. 28. ISBN 978-0-582-30807-7.
  12. ↑ Kołodziejczyk, Dariusz (2013). „What is Inside and What is Outside? Tributary States in Ottoman Politics“. Во Kármán, Gábor; Lovro Kunčević (уред.). The European Tributary States of the Ottoman Empire in the Sixteenth and Seventeenth Centuries. Leiden: Brill. стр. 429. ISBN 978-90-04-24606-5.
  13. ↑ Kołodziejczyk, Dariusz (2013). „What is Inside and What is Outside? Tributary States in Ottoman Politics“. Во Kármán, Gábor; Lovro Kunčević (уред.). The European Tributary States of the Ottoman Empire in the Sixteenth and Seventeenth Centuries. Leiden: Brill. стр. 427, 430. ISBN 978-90-04-24606-5.
  14. ↑ Kołodziejczyk, Dariusz (2013). „What is Inside and What is Outside? Tributary States in Ottoman Politics“. Во Kármán, Gábor; Lovro Kunčević (уред.). The European Tributary States of the Ottoman Empire in the Sixteenth and Seventeenth Centuries. Leiden: Brill. стр. 425–6. ISBN 978-90-04-24606-5.
  15. ↑ İnalcık, Halil (1994). İnalcık, Halil; Donald Quataert (уред.). An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300–1914. 1. Cambridge University Press. стр. 27–9. ISBN 0-521-57456-0.
  16. ↑ Özel, Oktay (2012). „The reign of violence: the Celalis, c.1550–1700“. Во Woodhead, Christine (уред.). The Ottoman World. Routledge. стр. 184–204. ISBN 978-0-415-44492-7.
  17. ↑ Finkel, Caroline (2005). Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire 1300–1923. Basic Books. стр. 262. ISBN 978-0-465-02396-7.
  18. ↑ Eldem, Edhem (2009). „Istanbul“. Во Ágoston, Gábor; Bruce Masters (уред.). Encyclopedia of the Ottoman Empire. стр. 287. ISBN 9780816062591.
  19. ↑ 19,0 19,1 Faroqhi, Suraiya (1994). „Crisis and Change, 1590–1699“. Во İnalcık, Halil; Donald Quataert (уред.). An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300–1914. 2. Cambridge University Press. стр. 438–9. ISBN 0-521-57456-0.
  20. ↑ Masters, Bruce (1988). The Origins of Western Economic Dominance in the Middle East: Mercantilism and the Islamic Economy in Aleppo, 1600–1750. New York University Press. стр. 40–1. ISBN 978-0-814-75435-1.
  21. ↑ Gerber, Haim (1988). Economy and Society in an Ottoman City: Bursa, 1600–1700. Hebrew University. стр. 12. ISBN 978-9652233882.
  22. ↑ 22,0 22,1 Ostapchuk, Victor (2001). „The Human Landscape of the Ottoman Black Sea in the Face of the Cossack Naval Raids“. Oriente Moderno. 20: 24, 29, 40.
  23. ↑ Faroqhi, Suraiya (1994). „Crisis and Change, 1590–1699“. Во İnalcık, Halil; Donald Quataert (уред.). An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300–1914. 2. Cambridge University Press. стр. 440. ISBN 0-521-57456-0.
  24. ↑ Minkov, Anton (2004). Conversion to Islam in the Balkans: Kisve Bahasi Petitions and Ottoman Social Life, 1670–1730. Brill. стр. 52–6. ISBN 90-04-13576-6.
  25. ↑ Tezcan, Baki (2010). The Second Ottoman Empire: Political and Social Transformation in the Early Modern Period. Cambridge University Press. стр. 20–2. ISBN 978-1-107-41144-9.
  26. ↑ Kunt, Metin (1983). The Sultan's Servants: The Transformation of Ottoman Provincial Government, 1550–1650. Columbia University Press. стр. 98. ISBN 0-231-05578-1.
  27. ↑ Tezcan, Baki (2010). The Second Ottoman Empire: Political and Social Transformation in the Early Modern Period. Cambridge University Press. стр. 23. ISBN 978-1-107-41144-9.
  28. ↑ 28,0 28,1 Faroqhi, Suraiya (1994). „Crisis and Change, 1590–1699“. Во İnalcık, Halil; Donald Quataert (уред.). An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300–1914. 2. Cambridge University Press. стр. 541–2. ISBN 0-521-57456-0.
  29. ↑ Darling, Linda (1996). Revenue-Raising and Legitimacy: Tax Collection and Finance Administration in the Ottoman Empire, 1560–1660. E.J. Brill. стр. 237–9. ISBN 90-04-10289-2.
  30. ↑ Murphey, Rhoads (1999). Ottoman Warfare, 1500–1700. Rutgers University Press. стр. 50. ISBN 1-85728-389-9.
  31. ↑ Pamuk, Şevket (2000). A Monetary History of the Ottoman Empire. Cambridge University Press. стр. 112, 131.
  32. ↑ Pamuk, Şevket (1997). „In the Absence of Domestic Currency: Debased European Coinage in the Seventeenth-Century Ottoman Empire“. The Journal of Economic History. 57 (2): 362–3. doi:10.1017/S0022050700018477.
  33. ↑ Faroqhi, Suraiya (1994). „Crisis and Change, 1590–1699“. Во İnalcık, Halil; Donald Quataert (уред.). An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300–1914. 2. Cambridge University Press. стр. 507–8. ISBN 0-521-57456-0.
  34. ↑ Ostapchuk, Victor (2001). „The Human Landscape of the Ottoman Black Sea in the Face of the Cossack Naval Raids“. Oriente Moderno. 20: 65–70.
  35. ↑ Faroqhi, Suraiya (1994). „Crisis and Change, 1590–1699“. Во İnalcık, Halil; Donald Quataert (уред.). An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300–1914. 2. Cambridge University Press. стр. 520. ISBN 0-521-57455-2.
  36. ↑ Goffman, Daniel (1998). Britons in the Ottoman Empire, 1642–1660. Seattle: University of Washington Press. стр. 4. ISBN 0-295-97668-3.
  37. ↑ Masters, Bruce (2009). „Capitulations“. Во Ágoston, Gábor; Bruce Masters (уред.). Encyclopedia of the Ottoman Empire. стр. 118. ISBN 9780816062591.
  38. ↑ İnalcık, Halil (1994). „The Ottoman State: Economy and Society, 1300–1600“. Во İnalcık, Halil; Donald Quataert (уред.). An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300–1914. 1. Cambridge University Press. стр. 194. ISBN 0-521-57456-0.
  39. ↑ Greene, Molly (2002). „Beyond the Northern Invasion: The Mediterranean in the Seventeenth Century“. Past & Present (174): 43.
  40. ↑ Faroqhi, Suraiya (1994). „Crisis and Change, 1590–1699“. Во İnalcık, Halil; Donald Quataert (уред.). An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300–1914. 2. Cambridge University Press. стр. 520–1. ISBN 0-521-57455-2.
  41. ↑ Faroqhi, Suraiya (1994). „Crisis and Change, 1590–1699“. Во İnalcık, Halil; Donald Quataert (уред.). An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300–1914. 2. Cambridge University Press. стр. 523–4. ISBN 0-521-57455-2.
  42. ↑ Tezcan, Baki (2010). The Second Ottoman Empire: Political and Social Transformation in the Early Modern Period. Cambridge University Press. стр. 1–13. ISBN 978-1-107-41144-9.
  43. ↑ Peirce, Leslie (1993). The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire. Oxford University Press. стр. 97–103. ISBN 0-19-508677-5.
  44. ↑ Peirce, Leslie (1993). The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire. Oxford University Press. стр. 248–255. ISBN 0-19-508677-5.
  45. ↑ Tezcan, Baki (2010). The Second Ottoman Empire: Political and Social Transformation in the Early Modern Period. Cambridge University Press. стр. 182–4, 198–213. ISBN 978-1-107-41144-9.
  46. ↑ Kunt, Metin (2012). „Royal and other households“. Во Woodhead, Christine (уред.). The Ottoman World. Routledge. стр. 103. ISBN 978-0-415-44492-7.
  47. ↑ Kunt, Metin (1983). The Sultan's Servants: The Transformation of Ottoman Provincial Government, 1550–1650. Columbia University Press. стр. 95–9.
  48. ↑ Abou-El-Haj, Rifaat (1974). „The Ottoman Vezir and Pasha Households 1683–1703: A Preliminary Report“. Journal of the American Oriental Society. 94: 438–447. doi:10.2307/600586. JSTOR 600586.
  49. ↑ Darling, Linda (1996). Revenue-Raising and Legitimacy: Tax Collection and Finance Administration in the Ottoman Empire, 1560–1660. E.J. Brill. стр. 59. ISBN 90-04-10289-2.
  50. ↑ Darling, Linda (1996). Revenue-Raising and Legitimacy: Tax Collection and Finance Administration in the Ottoman Empire, 1560–1660. E.J. Brill. стр. 71. ISBN 90-04-10289-2.
  51. ↑ Murphey, Rhoads (2008). Exploring Ottoman Sovereignty: Tradition, Image, and Practice in the Ottoman Imperial Household, 1400–1800. London: Continuum. стр. 261–2. ISBN 978-1-84725-220-3.
  52. ↑ Darling, Linda (1996). Revenue-Raising and Legitimacy: Tax Collection and Finance Administration in the Ottoman Empire, 1560–1660. E.J. Brill. стр. 304. ISBN 90-04-10289-2.
  53. ↑ Murphey, Rhoads (1999). Ottoman Warfare, 1500–1700. Rutgers University Press. стр. 20. ISBN 1-85728-389-9.
  54. ↑ Finkel, Caroline (1988). The Administration of Warfare: The Ottoman Military Campaigns in Hungary, 1593–1606. Vienna: VWGÖ. стр. 26. ISBN 3-85369-708-9.
  55. ↑ Gábor Ágoston (2014). „Firearms and Military Adaptation: The Ottomans and the European Military Revolution, 1450–1800“. Journal of World History. 25: 123.
  56. ↑ Murphey, Rhoads (1999). Ottoman Warfare, 1500–1700. Rutgers University Press. стр. 49. ISBN 1-85728-389-9.
  57. ↑ Virginia Aksan (2006). „War and peace“. Во Suraiya Faroqhi (уред.). The Cambridge History of Turkey. 3. Cambridge: Cambridge University Press. стр. 96.
  58. ↑ Virginia Aksan (2007). Ottoman Wars, 1700–1860: An Empire Besieged. Pearson Education Limited. стр. 45–6. ISBN 978-0-582-30807-7.
  59. ↑ Gábor Ágoston (2014). „Firearms and Military Adaptation: The Ottomans and the European Military Revolution, 1450–1800“. Journal of World History. 25: 87–8.
  60. ↑ Murphey, Rhoads (1999). Ottoman Warfare, 1500–1700. Rutgers University Press. стр. 10. ISBN 1-85728-389-9.
  61. ↑ Murphey, Rhoads (1999). Ottoman Warfare, 1500–1700. Rutgers University Press. стр. 43, 46. ISBN 1-85728-389-9.
  62. ↑ Murphey, Rhoads (1999). Ottoman Warfare, 1500–1700. Rutgers University Press. стр. 45. ISBN 1-85728-389-9.
  63. ↑ Murphey, Rhoads (1999). Ottoman Warfare, 1500–1700. Rutgers University Press. стр. 44. ISBN 1-85728-389-9.
  64. ↑ Darling, Linda (1996). Revenue-Raising and Legitimacy: Tax Collection and Finance Administration in the Ottoman Empire, 1560–1660. E.J. Brill. стр. 184. ISBN 90-04-10289-2.
  65. ↑ Finkel, Caroline (1988). The Administration of Warfare: The Ottoman Military Campaigns in Hungary, 1593–1606. Vienna: VWGÖ. стр. 125–8. ISBN 3-85369-708-9.
  66. ↑ Finkel, Caroline (1988). The Administration of Warfare: The Ottoman Military Campaigns in Hungary, 1593–1606. Vienna: VWGÖ. стр. 122. ISBN 3-85369-708-9.
  67. ↑ Finkel, Caroline (1988). The Administration of Warfare: The Ottoman Military Campaigns in Hungary, 1593–1606. Vienna: VWGÖ. стр. 207. ISBN 3-85369-708-9.
  68. ↑ Hegyi, Klára (2000). „The Ottoman network of fortresses in Hungary“. Во Dávid, Géza; Pál Fodor (уред.). Ottomans, Hungarians, and Habsburgs in Central Europe: The Military Confines in the Age of Ottoman Conquest. Leiden: Brill. стр. 166–71.
  69. ↑ 69,0 69,1 Ágoston, Gábor (2011). „Defending and administering the Hungarian frontier“. Во Christine Woodhead (уред.). The Ottoman World. Routledge. стр. 227–8.
  70. ↑ Hegyi, Klára (2000). „The Ottoman network of fortresses in Hungary“. Во Géza Dávid; Pál Fodor (уред.). Ottomans, Hungarians, and Habsburgs in Central Europe: The Military Confines in the Age of Ottoman Conquest. Leiden: Brill. стр. 172–6.
  71. ↑ Murphey, Rhoads (1999). Ottoman Warfare, 1500–1700. Rutgers University Press. стр. 56. ISBN 1-85728-389-9.
  72. ↑ Ágoston, Gábor (2000). „The costs of the Ottoman fortress-system in Hungary in the sixteenth and seventeenth centuries“. Во Dávid, Géza; Pál Fodor (уред.). Ottomans, Hungarians, and Habsburgs in Central Europe: The Military Confines in the Age of Ottoman Conquest. Leiden: Brill. стр. 214–228.
  73. ↑ Murphey, Rhoads (1999). Ottoman Warfare, 1500–1700. Rutgers University Press. стр. 2–3, 6–7. ISBN 1-85728-389-9.
  74. ↑ Ostapchuk, Victor (2001). „The Human Landscape of the Ottoman Black Sea in the Face of the Cossack Naval Raids“. Oriente Moderno. 20: 34–5.
  75. ↑ Mária Ivanics (2007). „Enslavement, Slave Labour, and the Treatment of Captives in the Crimean Khanate“. Во Dávid, Géza; Pál Fodor (уред.). Ransom Slavery along the Ottoman Borders (Early Fifteenth-Early Eighteenth Centuries). Leiden: Brill. стр. 93–4.
  76. ↑ Ostapchuk, Victor (2001). „The Human Landscape of the Ottoman Black Sea in the Face of the Cossack Naval Raids“. Oriente Moderno. 20: 37–9.
  77. ↑ Finkel, Caroline (2005). Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire, 1300–1923. New York: Basic Books. стр. 198, 216, 228. ISBN 978-0-465-02396-7.
  78. ↑ Ostapchuk, Victor (2001). „The Human Landscape of the Ottoman Black Sea in the Face of the Cossack Naval Raids“. Oriente Moderno. 20: 43.
  79. ↑ Kołodziejczyk, Dariusz (2004). „Introduction“. The Ottoman Survey Register of Podolia (ca. 1681) Part I: Text, Translation, and Commentary. Harvard University Press. стр. 3–10.
  80. ↑ Soucek, Svat (2015). Ottoman Maritime Wars, 1416–1700. Istanbul: The Isis Press. стр. 111–5. ISBN 978-975-428-554-3.
  81. ↑ Hess, Andrew (1978). The Forgotten Frontier: A History of the Sixteenth-Century Ibero-African Frontier. Chicago: University of Chicago Press. стр. 98–9. ISBN 978-0-226-33031-0.
  82. ↑ Soucek, Svat (2015). Ottoman Maritime Wars, 1416–1700. Istanbul: The Isis Press. стр. 119–24. ISBN 978-975-428-554-3.
  83. ↑ Schwarz, Klaus (1987). „Zur Blockade der Dardanellen während des venezianisch-osmanischen Krieges um Kreta im Jahre 1650“. Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes. 77: 77. [in German]
  84. ↑ Soucek, Svat (2015). Ottoman Maritime Wars, 1416–1700. Istanbul: The Isis Press. стр. 124. ISBN 978-975-428-554-3.
  85. ↑ Murphey, Rhoads (1993). „Continuity and Discontinuity in Ottoman Administrative Theory and Practice during the Late Seventeenth Century“. Poetics Today. 14 (2): 427. doi:10.2307/1773126. JSTOR 1773126.
  86. ↑ Soucek, Svat (2015). Ottoman Maritime Wars, 1416–1700. Istanbul: The Isis Press. стр. 125. ISBN 978-975-428-554-3.
  87. ↑ Murphey, Rhoads (1993). „Continuity and Discontinuity in Ottoman Administrative Theory and Practice during the Late Seventeenth Century“. Poetics Today. 14 (2): 428. doi:10.2307/1773126. JSTOR 1773126.
  88. ↑ Soucek, Svat (2015). Ottoman Maritime Wars, 1416–1700. Istanbul: The Isis Press. стр. 132–5. ISBN 978-975-428-554-3.
  89. ↑ Baer, Marc David (2008). Honored by the Glory of Islam: Conversion and Conquest in Ottoman Europe. Oxford University Press. стр. 65–6. ISBN 978-0-19-979783-7.
  90. ↑ Thomas, Lewis V. (1972). Norman Itzkowitz (уред.). A Study of Naima. New York University Press. стр. 106–10.
  91. ↑ Baer, Marc David (2008). Honored by the Glory of Islam: Conversion and Conquest in Ottoman Europe. Oxford University Press. стр. 221–7. ISBN 978-0-19-979783-7.
  92. ↑ El-Rouayheb, Khaled (2015). Islamic Intellectual History in the Seventeenth Century: Scholarly Currents in the Ottoman Empire and the Maghreb. Cambridge University Press. стр. 26–59. ISBN 978-1-107-04296-4.
  93. ↑ Abou-El-Haj, Rifaat (2005). Formation of the Modern State: The Ottoman Empire, Sixteenth through Eighteenth Centuries (2. изд.). Syracuse University Press. стр. 23–35. ISBN 978-0-8156-3085-2.
  94. ↑ Howard, Douglas (1988). „Ottoman Historiography and the Literature of 'Decline' of the Sixteenth and Seventeenth Century“. Journal of Asian History. 22: 52–77.
  95. ↑ Murphey, Rhoads (2009). „Ottoman historical writing in the seventeenth-century: a survey of the general development of the genre after the reign of Sultan Ahmed I (1603–1617)“. Essays on Ottoman Historians and Historiography. Istanbul: Muhittin Salih Eren. стр. 90–1.
  96. ↑ Murphey, Rhoads (2009). „Ottoman historical writing in the seventeenth-century: a survey of the general development of the genre after the reign of Sultan Ahmed I (1603–1617)“. Essays on Ottoman Historians and Historiography. Istanbul: Muhittin Salih Eren. стр. 98.
  97. ↑ Peirce, Leslie (1993). The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire. Oxford University Press. стр. 81. ISBN 0-19-508677-5.
  98. ↑ Finkel, Caroline (2005). Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire 1300–1923. Basic Books. стр. 140–1, 151. ISBN 978-0-465-02396-7.
  99. ↑ Finkel, Caroline (2005). Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire 1300–1923. Basic Books. стр. 152–72. ISBN 978-0-465-02396-7.
  100. ↑ Peirce, Leslie (1993). The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire. Oxford University Press. стр. 91–2. ISBN 0-19-508677-5.
  101. ↑ Necipoğlu, Gülru (1991). Architecture, Ceremonial, and Power: The Topkapı Palace in the Fifteenth and Sixteenth Centuries. Cambridge: MIT Press. стр. 150. ISBN 0-262-14050-0.
  102. ↑ Finkel, Caroline (2005). Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire 1300–1923. Basic Books. стр. 176–80. ISBN 978-0-465-02396-7.
  103. ↑ Barkey, Karen (1994). Bandits and Bureaucrats: The Ottoman Route to State Centralization. Cornell University Press. стр. 203–20. ISBN 0-8014-2944-7.
  104. ↑ Börekçi, Günhan (2006). „A Contribution to the Military Revolution Debate: The Janissaries' Use of Volley Fire during the Long Ottoman-Habsburg War of 1593–1606 and the Problem of Origins“. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae. 59 (4): 407–438. doi:10.1556/AOrient.59.2006.4.2.
  105. ↑ Darling, Linda (1996). Revenue-Raising and Legitimacy: Tax Collection and Finance Administration in the Ottoman Empire, 1560–1660. E.J. Brill. стр. 57–82, 119–23. ISBN 90-04-10289-2.
  106. ↑ Finkel, Caroline (2005). Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire 1300–1923. Basic Books. стр. 196–7. ISBN 978-0-465-02396-7.
  107. ↑ Tezcan, Baki (2010). The Second Ottoman Empire: Political and Social Transformation in the Early Modern Period. Cambridge University Press. стр. 140–1, 153–75. ISBN 978-1-107-41144-9.
  108. ↑ Finkel, Caroline (2005). Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire 1300–1923. Basic Books. стр. 205–15. ISBN 978-0-465-02396-7.
  109. ↑ Finkel, Caroline (2005). Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire 1300–1923. Basic Books. стр. 216–7. ISBN 978-0-465-02396-7.
  110. ↑ Finkel, Caroline (2005). Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire 1300–1923. Basic Books. стр. 223–7. ISBN 978-0-465-02396-7.
  111. ↑ Finkel, Caroline (2005). Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire 1300–1923. Basic Books. стр. 233–42. ISBN 978-0-465-02396-7.
  112. ↑ Finkel, Caroline (2005). Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire 1300–1923. Basic Books. стр. 249–51. ISBN 978-0-465-02396-7.
  113. ↑ Finkel, Caroline (2005). Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire 1300–1923. Basic Books. стр. 251–254. ISBN 978-0-465-02396-7.
  114. ↑ Finkel, Caroline (2005). Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire 1300–1923. Basic Books. стр. 257–262. ISBN 978-0-465-02396-7.
  115. ↑ Finkel, Caroline (2005). Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire 1300–1923. Basic Books. стр. 253. ISBN 978-0-465-02396-7.
  116. ↑ Baer, Marc David (2008). Honored by the Glory of Islam: Conversion and Conquest in Ottoman Europe. Oxford University Press. стр. 165. ISBN 978-0-19-979783-7.
  117. ↑ Finkel, Caroline (2005). Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire 1300–1923. Basic Books. стр. 287–8. ISBN 978-0-465-02396-7.
  118. ↑ Murphey, Rhoads (1999). Ottoman Warfare, 1500–1700. UCL Press. стр. 10.
  119. ↑ Finkel, Caroline (2005). Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire 1300–1923. Basic Books. стр. 291–308. ISBN 978-0-465-02396-7.
  120. ↑ Finkel, Caroline (2005). Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire 1300–1923. Basic Books. стр. 315–8. ISBN 978-0-465-02396-7.
  121. ↑ Ágoston, Gábor (2005). Guns for the Sultan: Military Power and the Weapons Industry in the Ottoman Empire. Cambridge University Press. стр. 200–2.
  122. ↑ Murphey, Rhoads (1999). Ottoman Warfare, 1500–1700. UCL Press. стр. 9–11.
  123. ↑ Murphey, Rhoads (1993). „Continuity and Discontinuity in Ottoman Administrative Theory and Practice during the Late Seventeenth Century“. Poetics Today. 14 (2): 419–443. doi:10.2307/1773126. JSTOR 1773126.
  124. ↑ Darling, Linda (1996). Revenue-Raising and Legitimacy: Tax Collection and Finance Administration in the Ottoman Empire, 1560–1660. E.J. Brill. стр. 239. ISBN 90-04-10289-2.
  125. ↑ Finkel, Caroline (2005). Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire 1300–1923. Basic Books. стр. 325–6. ISBN 978-0-465-02396-7.
  126. ↑ Aksan, Virginia (2007). Ottoman Wars, 1700–1860: An Empire Besieged. Pearson Education Ltd. стр. 28. ISBN 978-0-582-30807-7.
  127. ↑ Tezcan, Baki (2010). The Second Ottoman Empire: Political and Social Transformation in the Early Modern World. Cambridge: Cambridge University Press. стр. 218–22. ISBN 978-1-107-41144-9.


Грешка во наводот: Има ознаки <ref> за група именувана како „nb“, но нема соодветна ознака <references group="nb"/>.

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Преобразба_на_Отоманското_Царство&oldid=5202897“