Мехмед IV

Полно име
	Мехмед бин Ибрахим

Мехмед IV
محمد رابع
Мехмед IV; محمد رابع
	Султан на Отоманското Царство; Кајсери-Рум; Чувар на Двете Свети Џамии; Отомански калиф; Падишах
19-ти Отомански султан (Падишах)
На престол	8 август 1648 – 8 ноември 1687
Претходник	Ибрахим I
Наследник	Сулејман II
Регенти	Погледнете го списокот Косем султан; (8 август 1648 – 2 септември 1651); Турхан султан; (3 септември 1651 – 1656) ;
Роден(а)	2 јануари 1642 ; Топкапи-сарај, Цариград, Отоманско Царство
Починал(а)	6 јануари 1693 ; Одрин,Отоманско Царство
Почивалиште	Турбе на Турхан султан, Јени џамија, Истанбул, Турција
Придружнички	Ѓулнуш султан; Афифе кадин
Деца	погледнете подолу
Полно име
	Мехмед бин Ибрахим
Династија	Отоманска династија
Татко	Ибрахим I
Мајка	Турхан султан
Вероисповед	ислам
Турга

Мехмед IV (османски турски: محمد رابع, Meḥmed-i rābi; роден на 2 јануари 1642 година во Цариград – починал на 6 јануари 1693 година во Одрин) — деветнаесеттиот султан на Отоманското Царство кој владеел во периодот од 1648 до 1687 година. Тој бил син на Ибрахим I и неговата сопруга Турхан султан. Тој на престолот се качил кога имал само шест години откако неговиот татко бил соборен и погубен. Владеењето на Мехмед е второто најдолго во османлиската историја, по онаа на Сулејман I^[1]. Првите и последните години од неговото владеење се одликуваат со воени порази и политички нестабилности, но повеќето од нив исто така биле успешни поради големиот везир Ќопрулу Мехмед-паша. Мехмед IV од современиците бил опишан како побожен владетел и бил означен како гази, што значи „свет воин“, заради неговата улога во многу освојувања за време на неговото долго владеење^[2].

Под негово владеење, царството достигнало највисоко ниво на својата територијална експанзија во Европа. Уште од рана возраст, тој развил голем интерес за лов, поради што во Турција е познат како авџи (ловец). Во 1687 година, Мехмед бил соборен од власт од страна на војниците кои биле разочарани од османлиските порази во Големата турска војна. Подоцна заминал во Одрин, каде починал на 6 јануари 1693 година, на 51-годишна возраст^[1].

Рани години

Младиот Мехмед IV

Мехмед е роден во Топкапи-сарај на 2 јануари 1642 година, како најстар син на султанот Ибрахим и Турхан Хатиџе султан, која имала украинско потекло^[3]^[4]. Тој бил внук на Косем султан.^[5] За време на една расправија помеѓу султанот и Турхан, Ибрахим налутено го фрлил Мехмед во базенот. За среќа, Мехмед успеал да преживее, но до крајот на животот имал лузна на главата добиена по паѓањето во базенот^[6].

Владеење

Први години

На престолот дошол кога имал само шест години, во 1648 година и владеел речиси 40 години. Неговото доаѓање на власт го означил крајот на една деликатна ера за династијата. Неговиот предок Мустафа I бил соборен двапати, а двајца султани, меѓу кои и таткото на Мехмед, Ибрахим, биле убиени.

Мехмед IV го имитирал својот дедо, султан Ахмет I и одбил да ги погуби своите браќа дури и откако го добил првиот син^[7].

По неговото пристапување во престолот, настанале немири помеѓу неговата баба Косем и неговата мајка Турхан околу тоа кој ќе ја управува земјата со оглед на тоа што Мехмед бил малолетен. Косем се поставила како регент на малолетниот султан, но наишла на жесток отпор од мајката на султанот. Во 1651 година, Турхан Хатиџе султан направила заговор против КОсем. Дури и високи државни службеници учествувале во заговорот. Овој заговор кулминирал со атентат врз Косем султан во 1651 година. Овој настан наишол на голема огорченост и незадоволство во рамките на Отоманското Царство, судејќи според фактот што Косем била една од главните фигури на Отоманското Царство со децении.

Покрај дворските интриги, отоманската флота била поразена од Венеција на Дарданелите, во Анадолија имало востание и масовни протести во Истанбул заради недостаток на храна. Под овие услови, Турхан го предала управувањето на везирот Ќопрулу Мехмед-паша во 1656 година^[8]. Така започнал т.н. Ќопрулски период.

Државно управување

Во 1652 година, финансиската состојба започнала да се подобрува со реформите на Тархунџу Ахмед-паша. Тој ги намалил трошоците на царството и вовел нови даноци за сите, дури и државните службеници. За возврат на тоа го зголемил неговиот приход. Но, тоа не го воздигнал во очите на султанот, дури го понижил уште повеќе и довело до дополнително незадоволство во рамките на царството. Поради ваквото однесување на големиот везир, државните емисии во државната каса се влошиле. Војниците кои не ги добиле своите плати кренале револт. Дури 30 службеници на султанот биле обесени на дабово дрво на плоштадот Сулејманије во Истанбул. Овој настан е познат како Сикаморски инциент.

Во 1656 година, војната меѓу Отоманското Царство и Република Венеција се продлабочила. Венеција успеала да ги стави Дарданелите под своја контрола. Оваа ситуација предизвикала паника во Истанбул, а Ќопрулу Мехмед-паша ја презел титулата Голем везир.

Ќопрулски период

Султанот Мехмед IV наредил изградба на мостови во Цариград и Анадолија поради безбедност. Надлежноста за изградба на мостот му била доверена на Ќопрулу Мехмед-паша. Кога султанот Мехмед ја постигнал можноста за преземање на апсолутна моќ, тој не го стори тоа, гледајќи дека моќта им е оставена на способни и благородни луѓе. Годините што ги поминал во сенка на неговата мајка и високите државни службеници, го натерале тој да не биде политички активен. Се свртел кон филантропија и образование, исто како и неговите предци, Сулејман Величествениот и султанот Ахмед.

Големиот везир Ќопрулу Мехмед-паша побрзал да го врати престижот на Отоманското Царство. Со својата железна рака, тој ја повратил дисциплината кај јаничарите и воспоставил ред во рамките на царството. Тој ги принудил да ја почитуваат хиерархијата и системот и со тоа да ја насочат целата своја енергија кон одбрана на државата и да работат во рамките на државата. Тој, исто така, им ставил до знаење дека нивната работа е да ја заштитат државата, а не да се мешаат во нејзиниот политички живот. Тој го сторил тоа преку заплашување, правејќи го тоа во името на султанот. Потоа го убедил султанот Мехмед да ја преземе командата на војската и да го одбрани Отоманското Царство од Венеција. Султанот се согласил на тоа и ја вратил контролата врз многу острови што Венеција ги освоила од Османлиите, а потоа продолжил со понатамошни освојувања на венецијанските острови. Со победите, Османлиите успеале да ја уништат блокадата на Венеција на Дарданелите, а со тоа да овозможат повторно снабдување со храна во Истанбул и да се запре растот на цените, што претставувало огромна закана за отоманската економија и носело фатален ризик од негов колапс. По смртта на Ќопрулу Мехмед-паша, неговото место го зазел неговиот син Ќопрулу Фазил Ахмед-паша.

Неговиот син, наследник, е заслужен за освојувањето на Крит. Освојувањето на Крит започнало во времето на султанот Ибрахим, но не можело да се реализира до крај, бидејќи главното утврдување придонело многу жесток и траен отпор. Обезбедувањето и одржувањето на таков силен отпор било овозможено од европските држави, кои постојано им испраќале помош на бранителите на Крит. Ќопрулу Фазил Ахмед-паша успеал да стави крај на Критската кампања. На чело на морнарицата, тој успеал да ја сруши блокадата на островот, кој бил опколен 7 месеци и освоен по две години. Со ова освојување, Крит станал дел од Отоманското Царство. Фазил, заедно со утврдувањето, зел и венецијанско оружје, кое се користело за одбрана на Крит. Тој наредил реконструкција на земјиштето на Крит во форма на тврдини, фарми, огради и згради, па го напуштил островот во 1670 година, по 3 и пол години престој поминати во неговото освојување.

Фазил Ахмед-паша го обновил мирот со Австрија, потпишувајќи го Вашварскиот мир. Во 1672 година, во Одрин, тој склучил договор со Полјаците за исплата на воени репарации. Сепак, Полска престанала да им плаќа надоместок на Османлиите, а полско-османлиската војна продолжила (1672-1676). Судирите завршиле во 1676 година со победата на Османлиите, кои добиле територијални придобивки. Во истата година починал Фазил Ахмед-паша. Идниот голем везир Кара Мустафа-паша бил доведен од семејството Ќопрулу.

Достигнувања

Неговото владеење било значајно за враќање на отоманските добра од Мехмед-паша и неговиот син Фазил. Тие ги вратиле егејските острови од Венеција, како и Крит за време на Критската војна (1645-1669).

Османлиите имале успешни кампањи во Трансилванија (1660) и Полска (1670-1674). Потоа, Мехмед склучил сојуз со Петро Дорошенко, па затоа бил близу до освојување на Подолија и делови од Украина.

Следниот голем везир, Кара Мустафа-паша бил помалку способен. Тој не успел да се справи против востанието на Козаците на Кавказ, па султанот морал да го предаде тој дел од територијата на Русија. И покрај тој неуспех, Кара Мустафа-паша успеал да оствари важна победа против Венеција и со тоа да стави крај на војната што траела меѓу двете земји 25 години. Притоа, тој успеал да ги врати сите изгубени територии, кои биле под привремена контрола на Венеција.

Јаничари за време на втората опсада на Виена во 1683 година.

Пожарот што се проширил од Ункапи до Сулејмание на 4 јули 1660 година, го претворил градот во прав. Загинале 2700 луѓе. 120 палати и куќи, 100 подруми, 360 џамии, 40 бањи биле погодени од пожарот. По пожарот, во градот започнал глад и епидемија на чума^[9].

Големата турска војна

Во 1683 година, Османлиите го поддржале востанието во Унгарија, предводено од Токоли, против владеењето на Хабсбуршката Монархија. Османлиите сфатиле дека не останува ништо друго освен да ја нападнат Виена. Големиот везир Кара Мустафа-паша поседувал војска од 150.000 луѓе. За време на Опсадата, се сметало дека целиот европски свет тивко ќе набљудува уште една експедиција на Османлиите. Сепак, на самиот крај на опсадата, се случило несогласување помеѓу командата во османлиската војска. Како резултат на тоа, расколот започнал да се формира во самата армија, кој го достигнал својот врв кога полскиот крал Јан III Собиески целосно го уништил срцето на османлиската команда и добар дел од армијата со жесток ненадеен напад, кој се манифестирал преку топовско бомбардирање на отоманските кампови и жесток напад на коњаници со околу 15.000 војници. Застрашени, војниците почнале да го фрлаат оружјето и да бегаат од нападот на сојузничките трупи. Битката кај Каленберг, што се случила на 12 септември 1683 година, завршила катастрофално за Османлиите. Големиот везир Кара Мустафа-паша се засолнил по битката во Белград, а потоа бил погубен. Оваа хаотична состојба во рамките на отоманската војска, Хабсбуршката Монархија ја сфатила како знак на слабост на Османлиите, и царската војска започнала да навлегува во османлиските територии и да ги освојува една по една.

Хабсбуршката војска престојувала во Скопје, каде се упатила кон Цариград со 20.000 востаници од Македонија со намера да ги протера Османлиите од Балканот. Сепак, Османлиите успеале да се соберат до одреден степен и да направат против напад. Оваа турбулентна војна завршила во 1699 година со договорот од Карловци, според кој Отоманското Царство Полско-литванската Државна Заедница ги добила земјите од десната страна на Украина заедно со Подолија и Каменец. Молдавија била вратена на Османлиите, а во составот останал и Банат. Најголеми придобивки имала Хабсбуршката Монархија бидејќи ги добила Централна Унгарија, Трансилванија, областа меѓу реката Тиса и Дунав и голем дел од Славонија. Венеција пак ја добила Мореја, шест тврдини во Далмација и неколку острови во Грција.

Оваа војна претставувала почеток на долгиот и многу болен пад на Отоманското Царство.

Последни години

Опсада на Будим

Во мај 1675 година, неговите синови Мустафа и Ахмед биле обрежани, а неговата ќерка Хатице била омажена. Царството го прославило ова со познатиот фестивал во Одрин^[10].

По втората битка кај Мохач (1687), царството паднало во криза. Постоела голема недисциплина и непослушност во војската. Командантот на армијата, Сари Сулејман-паша, во страв дека ќе биде убиен од сопствените трупи, побегнал прво во Белград, а потоа во Цариград. Кога веста за поразот и непослушноста стигнала до престолнината во 1687 година, Абаза Сијавуш-паша станал новиот воен командант и голем везир. Но, пред да може да добие команда, целата османлиска војска се распаднала, а јаничарите и спахиите се вратиле во нивните бази. Сари Сулејман-паша бил погубен. Мехмед го назначил новиот командант Ќопрулу Фазил Мустафа-паша. Тој исто така бил назначен и за регент на големиот визер. Новиот командант започнал преговори со тогашниот воен и државен врв. По ова, на 8 ноември 1687 година, било решено султанот Мехмед да биде отстранет од престолот и неговиот брат Сулејман II да биде доведен на престолот. Мехмед бил отстранет од престолот од страна на Јеген Осман-паша и јаничарите. Соборувањето било извршено во 1687 година.

Мехмед бил затворен во Топкапи-сарај, од каде можел да излегува од време на време. Починал во 1693 година во Одрин. Пред да почине, во 1691 година, имало гласини дека државниот врв сакал да го врати на престолот заради лошата здравствена состојба на неговиот брат Сулејман.

Тој бил погребан во турбето на неговата мајка. Неговата омилена наложничка била Ѓулнуш султан со која имал два сина. Нивните деца биле Мустафа II (1695-1703) и Ахмед III (1703-1730) и двајцата биле султани.

Семејство

Сопруги

Ѓулнуш султан − Мајка на Мустафа II и Ахмед III.
Сијавуш
Афифе^[11]
Рабија
Канија
Гулнар
Гулбејаз
Дурија

Синови

Име	Мајка	Раѓање	Смрт
Мустафа II	Ѓулнуш султан	6 февруари 1664	29 декември 1703
Ахмед III	Ѓулнуш султан	30 декември 1673	24 јуни 1736
Принц Селим	Ѓулнуш султан	1659	1679
Принц Махмут	Канија	1660	?
Принц Ибрахим	Афифе	1665	1666
Принц Бајазит	Ѓулнуш султан	31 декември 1678	1 јануари 1679
Принц Сулејман	Сијавуш	13. февруари 1681	1685

Ќерки

Име	Мајка	Раѓање	Смрт
Хатиџе султан^[11]	Ѓулнуш султан^[12]	1662	9 мај 1743
Уми султан ^[13]^[14]	Ѓулнуш султан	1668	1670
Уму Гулсум	Канија	1670	13. децембар 1700
Гевхер	Гулбејаз Хатун	?	?
Сафије	Сијавуш	?	1687
Фатма султан	Ѓулнуш султан^[12]	1680	6 декември 1700

Наводи

↑ ^1,0 ^1,1 Börekçi, Günhan (2009). Ágoston, Gábor; Bruce Masters (уред.). Encyclopedia of the Ottoman Empire. Mehmed IV. стр. 370-1.
↑ Baer, Marc David (2008). Honored by the Glory of Islam: Conversion and Conquest in Ottoman Europe. Oxford University Press. стр. 165. ISBN 978-0-19-979783-7.
↑ Afyoncu; Uğur Demir, Erhan (2015). Turhan Sultan. Istanbul: Yeditepe Yayınevi. стр. 27. ISBN 978-605-9787-24-6.
↑ Baer, Marc David (2008). Honored by the Glory of Islam: Conversion and Conquest in Ottoman Europe. Oxford University Press. стр. 35. ISBN 978-0-19-979783-7.
↑ Finkel, Caroline (2005). Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire, 1300-1923. New York: Basic Books. стр. 197. ISBN 978-0-465-02396-7.
↑ John Freely - Inside the Seraglio published 1999, Chapter 9: Three Mad Sultans
↑ Sakaoğlu 2015, стр. 271.
↑ Streusand, Donald E., Islamic Gunpowder Empires: Ottomans, Safavids, and Mughals (Boulder, Colo.: Westview Press, 2011), p. 57.
↑ Sakaoğlu 2015, стр. 265.
↑ Sakaoğlu 2015, стр. 266.
↑ ^11,0 ^11,1 Silahdar Findiklili Mehmed Agha (2012). ZEYL-İ FEZLEKE (1065-22 Ca.1106 / 1654-7 Şubat 1695). стр. 530, 752–53, 1095, 1290.
↑ ^12,0 ^12,1 Majer, Hans Georg (1992). The Journal of Ottoman Studies XII: The Harem of Mustafa II (1695-1703). стр. 441.
↑ Uluçay 2011, стр. 111.
↑ Silahdar Findiklili Mehmed Agha (2001). Nusretnâme: Tahlil ve Metin (1106-1133/1695-1721). стр. 135, 458–9, 841.

Надворешни врски

Мехмед IV на Ризницата ^?

Владејачки титули
Мехмед IV Османлиска династија Роден(а): 2 јануари 1642 Починал(а): 6 јануари 1693[51 година]
Претходник Ибрахим I	Султан на Отоманското Царство 8 август 1648 – 8 ноември 1687 со Косем султан (1648–1651) Турхан султан (1651–1656)	Наследник Сулејман II
Духовни титули
Претходник Ибрахим I	Калиф на Отоманскиот Калифат 8 август 1648 – 8 ноември 1687	Наследник Сулејман II

[eoe-1] 1,0 ^1,1 Börekçi, Günhan (2009). Ágoston, Gábor; Bruce Masters (уред.). Encyclopedia of the Ottoman Empire. Mehmed IV. стр. 370-1.

[2] Baer, Marc David (2008). Honored by the Glory of Islam: Conversion and Conquest in Ottoman Europe. Oxford University Press. стр. 165. ISBN 978-0-19-979783-7.

[3] Afyoncu; Uğur Demir, Erhan (2015). Turhan Sultan. Istanbul: Yeditepe Yayınevi. стр. 27. ISBN 978-605-9787-24-6.

[4] Baer, Marc David (2008). Honored by the Glory of Islam: Conversion and Conquest in Ottoman Europe. Oxford University Press. стр. 35. ISBN 978-0-19-979783-7.

[5] Finkel, Caroline (2005). Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire, 1300-1923. New York: Basic Books. стр. 197. ISBN 978-0-465-02396-7.

[6] John Freely - Inside the Seraglio published 1999, Chapter 9: Three Mad Sultans

[FOOTNOTESakaoğlu2015271-7] Sakaoğlu 2015, стр. 271.

[Streusand-8] Streusand, Donald E., Islamic Gunpowder Empires: Ottomans, Safavids, and Mughals (Boulder, Colo.: Westview Press, 2011), p. 57.

[FOOTNOTESakaoğlu2015265-9] Sakaoğlu 2015, стр. 265.

[FOOTNOTESakaoğlu2015266-10] Sakaoğlu 2015, стр. 266.

[silahdar-11] 11,0 ^11,1 Silahdar Findiklili Mehmed Agha (2012). ZEYL-İ FEZLEKE (1065-22 Ca.1106 / 1654-7 Şubat 1695). стр. 530, 752–53, 1095, 1290.

[hans-12] 12,0 ^12,1 Majer, Hans Georg (1992). The Journal of Ottoman Studies XII: The Harem of Mustafa II (1695-1703). стр. 441.

[FOOTNOTEUluçay2011111-13] Uluçay 2011, стр. 111.

[agha-14] Silahdar Findiklili Mehmed Agha (2001). Nusretnâme: Tahlil ve Metin (1106-1133/1695-1721). стр. 135, 458–9, 841.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]