Безвучна заднонепчена струјна согласка
Безвучна заднонепчена струјна согласка (безвучен веларен фрикатив) е вид на согласка што се јавува во разни јазици.
Безвучна заднонепчена струјна согласка | |||
---|---|---|---|
x | |||
| |||
МФА-бр. | 140 | ||
Шифрирање | |||
Единица (дек.) | x | ||
Уникод (хекс.) | U+0078 | ||
X-SAMPA | x | ||
Киршенбаум | x | ||
Меѓународната фонетска азбука ја бележи со ⟨x⟩. Во македонскиот јазик, овој глас е претставен со истоветната буква х.
Особености
уредиБезвучната заднонепчена струјна согласка ги има следниве особености:
- Начинот на творба е струен, што значи дека се добива со стеснување на воздушниот тек низ тесен провод во местото на творба, предизвикувајќи бурно струење.
- Местото на творба е заднонепчено, што значи дека се создава со задниот дел на јазикот во допир со задното (меко) непце.
- Фонацијата е безвучна, што значи дека се создава без треперење на гласните жици. Во некои јазици, гласните жици активно се одвојуваат, така што согласката е секогаш безвучна. Во други пак, жиците се лабави, па така согласката може да ја поприми звучноста на соседните гласови.
- Ова е устена согласка, што значи дека воздухот излегува само низ устата.
- Ова е средна согласка, што значи дека се создава со насочување на воздушниот тек долж средината на јазикот наместо по страните.
- Воздушниот механизам е белодробно издишен, што значи дека се создава со истиснување на воздух единствено низ белите дробови и дијафрагмата, што важи за највеќето гласови.
Варијанти на [x]
уредиМФА | Опис |
---|---|
x | обична |
xʷ | уснена |
xʼ | исфрлена |
xʷʼ | исфрлена уснена |
x̜ʷ | полууснена |
x̹ʷ | мошне уснена |
xʲ | мека |
xʲʼ | исфрлена мека |
Јазици
уредиЈазици | Збор | МФА | Значење | Белешки | ||
---|---|---|---|---|---|---|
арапски | ҡыҙ | [tʃex] | 'мев' | |||
адигејски | дахэ | ⓘ | 'убав' | |||
азербејџански | xoş | [xoʃ] | 'пријатен' | |||
алеутски | аткански дијалект | alax | [ɑlɑx] | 'два' | ||
англиски | Шкотска | loch | [lɔx] | 'лох' | ||
делови од Америка | yech | [jɛx] | 'бљак' | |||
арапски | خضراء | [xadˤraːʔ] | 'зелена' | |||
асамски | অসমীয়া | [ɔxɔmija] | 'асамски' | |||
африканс | goed | [xuˑt] | 'добро' | |||
бретонски | hor c'hi | [or xiː] | 'нашето куче' | |||
бугарски | тихо | ⓘ | 'тивко' | |||
велшки | carchar | [kaɾxaɾ] | 'затвор' | |||
виетнамски[1] | không | [xəwŋ] | 'не' | |||
германски | Kuchen | [kuːxən] | 'колач' | |||
грузиски[2] | ჯოხი | [ˈdʒɔxi] | 'стап' | |||
грчки | χαρά | [xaˈra] | 'радост' | |||
ејачки | duxł | [tʊxɬ] | 'заробува' | |||
есперанто | monaĥo | [monaxo] | 'калуѓер' | |||
западнофризиски | túch | [tyx] | 'прав' | Алофон /χ/, се јавува само по затворените самогласки ([i], [y] и [u]). | ||
запотечки | тилквијапански[3] | mejor | [mɘxoɾ] | 'подобро' | Претежно се користи во заемки од шпанскиот | |
ирски | deoch | [dʲɔ̝̈x] | 'пијалак' | |||
јагански | xan | [xan] | 'тука' | |||
ји | ꉾ he | [xɤ˧] | 'добар' | |||
јидиш | איך ikh | [ix] | 'јас' | |||
кабардински | дахэ | ⓘ | 'убав' | |||
кинески | мандарински | 河 hé | [xɤ˧˥] | 'река' | Погл. стандарден кинески јазик | |
корејски | 흠집 heumjip | [xɯmd͡ʑip̚] | 'мана' | Се јавува само пред /ɯ/. | ||
литвански | choras | [xoras] | 'хор' | |||
ложбан | xatra | [xatra] | 'буква' | |||
македонски | Охрид | ⓘ | 'Охрид' | Погл. Фонологија на македонскиот јазик | ||
мански | aashagh | [ˈɛːʒax] | 'лесен' | |||
персиски | خواهر | [xɒːhær] | 'сестра' | |||
полски[4] | chleb | [xlɛp] | 'леб' | Кај највеќето дијалекти гласот е претставен и со <h>. | ||
португалски | Бразил | rabo | [ˈxabʊ] | 'висок' | (некои дијалекти) | |
романски | hram | [xräm] | 'храм' | Алофон на /h/. | ||
руски[5] | хороший | ⓘ | 'добар' | |||
словачки | chlap | [xlap] | 'момче' | |||
сомалиски | khad | [xad] | 'мастило' | |||
српскохрватски | храст / hrast | [xrast] | 'даб' | |||
староанглиски | wealh | [wæɑlx] | 'странец', 'роб' | |||
коса | rhoxisa | [xɔkǁiːsa] | 'откажува' | |||
украински | хата | [ˈxɑ.t̪ɑ] | 'куќа' | |||
урду | خوشی | [xʊʃiː] | 'среќа' | |||
унгарски | sahhal | [ʃɒxːɒl] | 'со шах' | |||
фински[6] | tuhka | [tuxkɑ] | 'пепел' | Алофон на /h/. | ||
хинди | ख़ुशी | [xʊʃiː] | 'среќа' | |||
холандски | Белгија[7] | acht | ⓘ | 'осум' | Почесто во северното наречје. Погл. Фонологија на холандскиот јазик | |
северно наречје[8] | ||||||
чешки | chlap | [xlap] | 'момче' | |||
шкотски гелски[9] | drochaid | [ˈt̪ɾɔxɪtʲ] | 'мост' | |||
шпански[10] | ojo | [ˈo̞xo̞] | 'око' |
Поврзано
уредиНаводи
уреди- ↑ Thompson (1959:458–461)
- ↑ Shosted & Chikovani (2006:255)
- ↑ Merrill (2008:109)
- ↑ Jassem (2003:103)
- ↑ Padgett (2003:42)
- ↑ http://scripta.kotus.fi visk sisallys.php?p=5
- ↑ Verhoeven (2005:243)
- ↑ van Reenen & Huijs (2000:?)
- ↑ Oftedal, M. (1956) The Gaelic of Leurbost. Olso. Norsk Tidskrift for Sprogvidenskap.
- ↑ Martínez-Celdrán, Fernández-Planas & Carrera-Sabaté (2003:255)
Библиографија
уреди- Jassem, Wiktor (2003), „Polish“, Journal of the International Phonetic Association, 33 (1): 103–107, doi:10.1017/S0025100303001191
- Martínez-Celdrán, Eugenio; Fernández-Planas, Ana Ma.; Carrera-Sabaté, Josefina (2003), „Castilian Spanish“, Journal of the International Phonetic Association, 33 (2): 255–259, doi:10.1017/S0025100303001373
- Merrill, Elizabeth (2008), „Tilquiapan Zapotec“, Journal of the International Phonetic Association, 38 (1): 107–114, doi:10.1017/S0025100308003344
- Padgett, Jaye (2003), „Contrast and Post-Velar Fronting in Russian“, Natural Language & Linguistic Theory, 21 (1): 39–87, doi:10.1023/A:1021879906505
- van Reenen, Pieter; Huijs, Nanette (2000), „De harde en de zachte g, de spelling gh versus g voor voorklinker in het veertiende-eeuwse Middelnederlands“ (PDF), Taal en Tongval (холандски), 52: 159–181
- Shosted, Ryan K.; Vakhtang, Chikovani (2006), „Standard Georgian“, Journal of the International Phonetic Association, 36 (2): 255–264, doi:10.1017/S0025100306002659
- Thompson, Laurence (1959), „Saigon phonemics“, Language, 35 (3): 454–476, doi:10.2307/411232, JSTOR 411232
- Verhoeven, Jo (2005), „Belgian Standard Dutch“, Journal of the International Phonetic Association, 25 (2): 243–247
Табела на белодробни согласки по МФА аудио
| ||||||||||||||||||||||||
По место → | Уснени | Преднојазични | Среднојазични | Заднојазични | Гласилни | |||||||||||||||||||
↓ По начин | Двоуснени | Уснено-забни | Забни | Венечни | Задно-венеч. | Свиени | Предно-непчени | Заднонепчени | Ресични | Голтнички | Надгласилни | Гласилни | ||||||||||||
Носни | m̥ | m | ɱ | n̪ | n̥ | n | n̠ | ɳ | ɲ̥ | ɲ | ŋ̊ | ŋ | ɴ | |||||||||||
Избувни | p | b | p̪ | b̪ | t̪ | d̪ | t | d | ʈ | ɖ | c | ɟ | k | ɡ | q | ɢ | ʡ | ʔ | ||||||
Струјни | ɸ | β | f | v | θ | ð | s | z | ʃ | ʒ | ʂ | ʐ | ç | ʝ | x | ɣ | χ | ʁ | ħ | ʕ | ʜ | ʢ | h | ɦ |
Приближни | ʋ | ɹ | ɻ | j | ɰ | |||||||||||||||||||
Трепетни | ʙ | r | ɽ͡r | ʀ | я * | |||||||||||||||||||
Едноударни | ⱱ̟ | ⱱ | ɾ | ɽ | ɢ̆ | ʡ̯ | ||||||||||||||||||
Стран. струј. | ɬ | ɮ | ɭ˔̊ | ʎ̥˔ | ʎ˔ | ʟ̝̊ | ʟ̝ | |||||||||||||||||
Стран. прибл. | l | ɭ | ʎ | ʟ | ||||||||||||||||||||
Стран. едноуд. | ɺ | ɺ̠ | ʎ̯ |
Чкрапави | ʘ | ǀ | ǃ | ǂ | ǁ | ||
ʘ̃ | ʘ̃ˀ | ʘ͡q | ʘ͡qʼ | ||||
Уфрлени | ɓ | ɗ | ʄ | ᶑ | ɠ | ʛ | |
Исфрлени | pʼ | tʼ | cʼ | ʈʼ | kʼ | qʼ | |
fʼ | θʼ | sʼ | ɬʼ | xʼ | χʼ | ||
tsʼ | tɬʼ | cʎ̝̥ʼ | tʃʼ | ʈʂʼ | kxʼ | kʟ̝̊ʼ |
p̪f | b̪v | ts | dz | tʃ | dʒ | tɕ | dʑ | ʈʂ | ɖʐ |
tɬ | dɮ | cç | ɟʝ | cʎ̥˔ | ɟʎ˔ | kʟ̝̊ | ɡʟ̝ |
Незаградни | ʍ | w | ɥ | ɧ |
Заградни | k͡p | ɡ͡b | ŋ͡m |
Табелава содржи фонетски симболи што може да не се прикажат правилно кај некои прелистувачи. [Помош] |
Онаму кајшто симболите се дадени во парови, „лев—десен“ претставува „безвучна—звучна“ согласка. |
Исенчените полиња претставуваат неизводливи гласовни творби. |
* Симболот го нема во МФА. |