Безвучна заднонепчена струјна согласка

Безвучна заднонепчена струјна согласка (безвучен веларен фрикатив) е вид на согласка што се јавува во разни јазици.

Безвучна заднонепчена струјна согласка
x
МФА-бр.140
Шифрирање
Единица (дек.)x
Уникод (хекс.)U+0078
X-SAMPAx
Киршенбаумx

 

Меѓународната фонетска азбука ја бележи со ⟨x⟩. Во македонскиот јазик, овој глас е претставен со истоветната буква х.

Особености

уреди

Безвучната заднонепчена струјна согласка ги има следниве особености:

  • Начинот на творба е струен, што значи дека се добива со стеснување на воздушниот тек низ тесен провод во местото на творба, предизвикувајќи бурно струење.
  • Местото на творба е заднонепчено, што значи дека се создава со задниот дел на јазикот во допир со задното (меко) непце.
  • Фонацијата е безвучна, што значи дека се создава без треперење на гласните жици. Во некои јазици, гласните жици активно се одвојуваат, така што согласката е секогаш безвучна. Во други пак, жиците се лабави, па така согласката може да ја поприми звучноста на соседните гласови.
  • Ова е устена согласка, што значи дека воздухот излегува само низ устата.
  • Ова е средна согласка, што значи дека се создава со насочување на воздушниот тек долж средината на јазикот наместо по страните.
  • Воздушниот механизам е белодробно издишен, што значи дека се создава со истиснување на воздух единствено низ белите дробови и дијафрагмата, што важи за највеќето гласови.

Варијанти на [x]

уреди
МФА Опис
x обична
уснена
исфрлена
xʷʼ исфрлена уснена
x̜ʷ полууснена
x̹ʷ мошне уснена
мека
xʲʼ исфрлена мека

Јазици

уреди
Јазици Збор МФА Значење Белешки
арапски ҡыҙ [tʃex] 'мев'
адигејски дахэ [daːxa] 'убав'
азербејџански x [xoʃ] 'пријатен'
алеутски аткански дијалект alax [ɑlɑx] 'два'
англиски Шкотска loch [lɔx] 'лох'
делови од Америка yech [jɛx] 'бљак'
арапски خضراء [xadˤraːʔ] 'зелена'
асамски অসমীয়া [ɔxɔmija] 'асамски'
африканс goed [xuˑt] 'добро'
бретонски hor c'hi [or xiː] 'нашето куче'
бугарски тихо ['tixo] 'тивко'
велшки carchar [kaɾxaɾ] 'затвор'
виетнамски[1] không [xəwŋ] 'не'
германски Kuchen [kuːxən] 'колач'
грузиски[2] ჯო [ˈdʒɔxi] 'стап'
грчки χαρά [xaˈra] 'радост'
ејачки duxł [tʊxɬ] 'заробува'
есперанто monaĥo [monaxo] 'калуѓер'
западнофризиски ch [tyx] 'прав' Алофон /χ/, се јавува само по затворените самогласки ([i], [y] и [u]).
запотечки тилквијапански[3] mejor [mɘxoɾ] 'подобро' Претежно се користи во заемки од шпанскиот
ирски deoch [dʲɔ̝̈x] 'пијалак'
јагански xan [xan] 'тука'
ји he [xɤ˧] 'добар'
јидиш איך ikh [ix] 'јас'
кабардински дахэ [daːxa] 'убав'
кинески мандарински hé [xɤ˧˥] 'река' Погл. стандарден кинески јазик
корејски 흠집 heumjip [xɯmd͡ʑip̚] 'мана' Се јавува само пред /ɯ/.
литвански choras [xoras] 'хор'
ложбан xatra [xatra] 'буква'
македонски Охрид [ˈɔxrit] 'Охрид' Погл. Фонологија на македонскиот јазик
мански aashagh [ˈɛːʒax] 'лесен'
персиски خواهر [xɒːhær] 'сестра'
полски[4] chleb [xlɛp] 'леб' Кај највеќето дијалекти гласот е претставен и со <h>.
португалски Бразил rabo [ˈxabʊ] 'висок' (некои дијалекти)
романски hram [xräm] 'храм' Алофон на /h/.
руски[5] хороший [xɐˈroʂɨj] 'добар'
словачки chlap [xlap] 'момче'
сомалиски khad [xad] 'мастило'
српскохрватски храст / hrast [xrast] 'даб'
староанглиски wealh [wæɑlx] 'странец', 'роб'
коса rhoxisa [xɔkǁiːsa] 'откажува'
украински хата [ˈxɑ.t̪ɑ] 'куќа'
урду خوشی [xʊʃiː] 'среќа'
унгарски sahhal [ʃɒxːɒl] 'со шах'
фински[6] tuhka [tuxkɑ] 'пепел' Алофон на /h/.
хинди ख़ुशी [xʊʃiː] 'среќа'
холандски Белгија[7] acht [ˈɑxt] 'осум' Почесто во северното наречје. Погл. Фонологија на холандскиот јазик
северно наречје[8]
чешки chlap [xlap] 'момче'
шкотски гелски[9] drochaid [ˈt̪ɾɔxɪtʲ] 'мост'
шпански[10] ojo [ˈo̞xo̞] 'око'

Поврзано

уреди

Наводи

уреди
  1. Thompson (1959:458–461)
  2. Shosted & Chikovani (2006:255)
  3. Merrill (2008:109)
  4. Jassem (2003:103)
  5. Padgett (2003:42)
  6. http://scripta.kotus.fi visk sisallys.php?p=5
  7. Verhoeven (2005:243)
  8. van Reenen & Huijs (2000:?)
  9. Oftedal, M. (1956) The Gaelic of Leurbost. Olso. Norsk Tidskrift for Sprogvidenskap.
  10. Martínez-Celdrán, Fernández-Planas & Carrera-Sabaté (2003:255)

Библиографија

уреди
  • Jassem, Wiktor (2003), „Polish“, Journal of the International Phonetic Association, 33 (1): 103–107, doi:10.1017/S0025100303001191
  • Martínez-Celdrán, Eugenio; Fernández-Planas, Ana Ma.; Carrera-Sabaté, Josefina (2003), „Castilian Spanish“, Journal of the International Phonetic Association, 33 (2): 255–259, doi:10.1017/S0025100303001373
  • Merrill, Elizabeth (2008), „Tilquiapan Zapotec“, Journal of the International Phonetic Association, 38 (1): 107–114, doi:10.1017/S0025100308003344
  • Padgett, Jaye (2003), „Contrast and Post-Velar Fronting in Russian“, Natural Language & Linguistic Theory, 21 (1): 39–87, doi:10.1023/A:1021879906505
  • van Reenen, Pieter; Huijs, Nanette (2000), „De harde en de zachte g, de spelling gh versus g voor voorklinker in het veertiende-eeuwse Middelnederlands“ (PDF), Taal en Tongval (холандски), 52: 159–181
  • Shosted, Ryan K.; Vakhtang, Chikovani (2006), „Standard Georgian“, Journal of the International Phonetic Association, 36 (2): 255–264, doi:10.1017/S0025100306002659
  • Thompson, Laurence (1959), „Saigon phonemics“, Language, 35 (3): 454–476, doi:10.2307/411232, JSTOR 411232
  • Verhoeven, Jo (2005), „Belgian Standard Dutch“, Journal of the International Phonetic Association, 25 (2): 243–247
Табела на белодробни согласки по МФА  аудио
По место → Уснени Преднојазични Среднојазични Заднојазични Гласилни
↓ По начин Дво​уснени Уснено-​забни Заб​ни Венеч​ни Задно-​венеч. Свие​ни Предно-​непчени Задно​непчени Ресич​ни Голтни​чки Надгла​сил​ни Гласил​ни
Носни m ɱ n ɳ ɲ̥ ɲ ŋ̊ ŋ ɴ
Избувни p b t d ʈ ɖ c ɟ k ɡ q ɢ ʡ ʔ
Струјни ɸ β f v θ ð s z ʃ ʒ ʂ ʐ ç ʝ x ɣ χ ʁ ħ ʕ ʜ ʢ h ɦ
Приближни ʋ ɹ ɻ j ɰ
Трепетни ʙ r ɽ͡r ʀ я *
Едноударни ⱱ̟ ɾ ɽ ɢ̆ ʡ̯
Стран. струј. ɬ ɮ ɭ˔̊ ʎ̥˔ ʎ˔ ʟ̝̊ ʟ̝
Стран. прибл. l ɭ ʎ ʟ
Стран. едноуд. ɺ ɺ̠ ʎ̯
Небелодробни согласки
Чкрапави ʘ ǀ ǃ ǂ ǁ
ʘ̃ ʘ̃ˀ ʘ͡q ʘ͡qʼ
Уфрлени ɓ ɗ ʄ ɠ ʛ
Исфрлени ʈʼ
θʼ ɬʼ χʼ
tsʼ tɬʼ cʎ̝̥ʼ tʃʼ ʈʂʼ kxʼ kʟ̝̊ʼ
Слеани согласки
p̪f b̪v ts dz ʈʂ ɖʐ
ɟʝ cʎ̥˔ ɟʎ˔ kʟ̝̊ ɡʟ̝
Сложени согласки
Незаградни ʍ w ɥ ɧ
Заградни k͡p ɡ͡b ŋ͡m
Табелава содржи фонетски симболи што може да не се прикажат правилно кај некои прелистувачи. [Помош]
Онаму кајшто симболите се дадени во парови, „лев—десен“ претставува „безвучна—звучна“ согласка.
Исенчените полиња претставуваат неизводливи гласовни творби.
* Симболот го нема во МФА.