Википедија

Урду

Урду (pronunciationⓘ, اردو, транс. Urdū, историски Ordu) (исто така познат во родната форма како Лашкари, لشکری[2]) е дел од групата на централните јазици на индоариските јазици. Јазикот е службен во Пакистан еден од 23 службени јазици во Индија. Зборовниот фонд на јазикот се развил на основа на санскритскиот, персискиот, арапскиот и туркиските јазици. Јазикот почнал да се создава за време на султанатот Делхи и Могулското Царство во Јужна Азија[3].

Урду јазик
اُردو
Изговор[ˈʊrd̪uː]
Застапен воПакистан, Индија,Фиџи, како и малцински јазик во САД, Обединетото Кралство, Германија, Канада, Обединетите Арапски Емирати, Кувајт, Бахреин, Катар, Саудиска Арабија, Австралија, Авганистан, Норвешка, Јужна Африка, Маврициус, Гвајана, Малезија, Суринам, Тринидад и Тобаго и Мјанмар.
ПодрачјеЈужна Азија
Говорници60 милиони (мајчин јазик) (2007)
180 милиони (вкупно)  
Јазично семејство
ПисмоУрду азбука (насталик)
Статус
Службен воПакистан Пакистан
Индија Индија (само 5 држави)
Фиџи Фиџи
Регулативен органАгенција за национален јазик, (Пакистан);
Национален совет за промоција на урду, (Индија)
Јазични кодови
ISO 639-1ur
ISO 639-2urd
ISO 639-3urd

Научниците независно го карактеризираат јазикот како стандарден како дел од хиндистанските јазици[4]. Граматичкиот опис на оваа статија е заснован на стандардниот урду јазик. Општо гледано, терминот урду може се однесува кон дијалекти на хиндустански отколку стандардната верзија на јазикот. Оригиналниот јазик на мугалите бил турскиот јазик, но со доселувањето во Јужна Азија го прифатиле персискиот јазик а подоцна и урду јазикот. Името на урду се верува дека доаѓа од турскиот збор ордо. На почетокот се нарекувал Забан-е-орду или јазикот на војската, а подоцна се нарекувал едноставно урду.

Стандардниот урду јазик е еден од дваетсетте најголеми јазици покрај сите јазици. Тој е еден од 23 службени јазици во Индија и е национален јазик на Пакистан.

Урду јазикот често е споредуван со хинди јазикот, другата стандардизирана форма на хиндистанскиот јазик[5]. Главната разлика помеѓу двата јазика е тоа што урду се пишува со писмото насталик и зборовите се под влијание на арапски и персиски јазик[6] додека стандардниот хинди јазик се пишува со деванагари и зборовите се под влијание на санскритски јазик[7][8]. Според одередени научници и јазичари, урду и хинди се два стандарди на еден ист јазик[9] а од друга страна, други ги класифицираат посебно поради социојазичарички причини.[10].

Распространетост

уреди
Поврзано: Јазици во Пакистан и Јазици во Индија

Има околу 60 до 80 милиони говорници на јазикот. Според Ethnologue, Хинди е петтиот најголем јазик во светот[11]. Според статијата на Џорџ Вебстер, Хинди/ урду јазикот е четвртиот најзборуван јазик во светот со околу 4.7% од вкупното светско население веднаш зад кинески јазик, англиски јазик и шпански јазик[12].

Поради сличноста на урду со хинди, луѓето од двете држави можат да се разберат меѓу себе. Поради вакавата состојба лингистите ги ставаат во една група на јазици и ги нарекуваат дијасистем. Покрај јазичаричките сличности, јазиците се различни од аспект на социо-политиката. Исто така, поради теренот каде се зборува, јазиците можат да се поделат на дијалекти.

Во Индија, урду се зборува на места каде има поголем број на муслиманско население или градови кои биле дел од муслимански империи. Така јазикот во Индија се зборува во Утар Прадеш, Делхи, Бопал, Хајдерабад, Бангалор, Калкута, Мајсур, Патна, Аџемер и Ахемдабад[13]. Некои од индиските училишта држат настава на урду јазик. Во Индија постојат над 3.000 публикации на урду од кои 405 се весници.

Во Пакистан, урду се зборува од поголемиот број на урбани жители во државата. Исто така се зборува во сите покраини во Пакистан, покрај фактот дека се зборуваат и различни јазици од урду. Јазикот се изучува до средното образование во сите училишта на Пакистан и тоа довело до зголемување на бројот на говорители на јазикот бидејќи и луѓето што ги зборувале панџаби, паштунски или синди јазиците сега го разбираат урду јазикот. Голем број зборови се воведени во урду јазикот како резултат на регионалните јазици

 
Фразата Забан-е Урду-е Муала напишан на писмото насталик.

Покрај во овие две држави, јазикот се зборува и во:

Службен статус

уреди

Урду е еден од службените јазици во Индија[24]

Урду е исто така национален и службен јазик на Пакистан. Јазикот се користи во образованието, литературата, судството итн. Покрај тоа што има многу јазици во Пакистан, урду е лингва франка во државата.

Дијалекти

уреди

Урду има четири дијалекти: дахини, пинџари, рехта и модерен урду заснован на хариболи дијалектот. Социојазичарите го сметаат урду како еден од дијалектите на хинди-урду дијасистемот[25].

Дахини се зборува во регионот декан во јужна Индија. Тој се разликува поради мешавината на зборови со маратски и телугу јазиците како и со арапскиот, персискиот и турскиот јазик. Кога станува збор за изговорот, најлесно се позната кога се изговара буквата "qāf" (ﻕ) како "kh" (ﺥ).

Модерниот урду јазик е форма на јазикот што се зборува околу Делхи и е дијалект што ги изгубил арапските и персиските зборови.

Азбука

уреди
Буква Име на азбука МФА
ا alif /ɪ/,/ʊ/,/ɘ/,/ɑ/ во зависност од наредениот знак
ب be /b/
پ pe /p/
ت te /t̪/ (забно)
ٹ ṭe /ʈ/ (свиено)
ث se /s/
ج jīm /dʒ/
چ ce /tʃ/
ح baṛī he /h/
خ khe /x/
د dāl /d̪/ (dental)
ڈ ḍāl /ɖ/ (свиено)
ذ zāl /z/
ر re /r/
ڑ ṛe /ɽ/ (свиено вевно)
ز ze /z/
ژ zhe /ʒ/
س sīn /s/
ش shīn /ʃ/
ص su'ād /s/
ض zu'ād /z/
ط to'e /t/ (забно)
ظ zo'e /z/
ع ‘ain /ɑ/ по согласка; а подруго како /ʔ/, /ə/ или тивко.
غ ghain /ɣ/
ف fe /f/
ق qāf /q/
ک kāf /k/
گ gāf /g/
ل lām /l/
م mīm /m/
ن nūn /n/ или носна
و vā'o /v/, /u/, /ʊ/, /o/, /ow/
ہ, ﮩ, ﮨ choṭī he /ɑ/ на крај од зборот, инаку како /h/ или тивка.
ھ do cashmī he покажува дека претходната согласка е приздивна (/pʰ/, /t̪ʰ/, /ʈʰ/, /tʃʰ/, /kʰ/) или (/bʱ/, /d̪ʱ/, /ɖʱ/, /dʒʱ/, /gʱ/).
ء hamzah /ʔ/ или тивка.
ی choṭī ye /j/, /i/, /e/, /ɛ/
ے baṛī ye /eː/

Фонологија

уреди
Двоуснени Уснено-
забни 		Забно-
венечни 		Свиени Заедно-
венечни 		Задно-
непчени 		Ресични Гласилни
Носни m n
Избувни p
pʰ 		b
bʱ 		t̪
t̪ʰ 		d̪
d̪ʱ 		ʈ
ʈʰ 		ɖ
ɖʱ 		k
kʰ 		g
gʱ 		q  
Слеани tʃ
tʃʰ 		dʒ
dʒʱ
Струјни f s z ʃ x ɣ ɦ
Вевни ɾ (ɽ)
(ɽʱ)
Приближни ʋ l j
Самогласки

 

Зборовен фонд

уреди

Урду има богат зборовен фонд со потекло од хинди и од јазиците околни на Пакистан, така има зборови со арапско и персиско потекло. Исто така има и мал број на зборови од турско, португалско и англиско потекло. Повеќето позајмени арапски зборови имаат различно значење одошто правилното оригинално значење.

Примери

уреди
Македонски Урду Транслитерација
здраво السلام علیکم assalāmu ‘alaikum
Здраво (возврат) و علیکم السلام wa'alaikum assalām
Догледање خدا حافظ Khuda hāfiz
да (разговорно) ہاں hān
да (формално) جی jī
да (формално) جی ہاں jī hān
не (разговорно) نہ nā
не (формално) نہیں، جی نہیں nahīn, jī nahīn
ве молам مہربانی meharbānī
Ви благодарам شکریہ shukrīā
Ве молам влезете تشریف لائیے tashrīf laīe
Ве молам седнете تشریف رکھیئے tashrīf rakhīe
Мило ми е што ве сретнав اپ سے مل کر خوشی ہوئی āp se mil kar khushī hūyī
Дали зборувате англиски? کیا اپ انگریزی بولتے ہیں؟ kya āp angrezī bolte hain?
Јас не зборуван урду. میں اردو نہیں بولتا/بولتی main urdū nahīn boltā/boltī
Моето име е ... میرا نام ۔۔۔ ہے merā nām .... hai
Како до Лахор? لاھور کس طرف ہے؟ lāhaur kis taraf hai?
Каде е Лакнау? لکھنؤ کہاں ہے؟ Lakhnau kahān hai
Урду е добар јазик. اردو اچھی زبان ہے urdū achchhī zabān hai

Наводи

уреди
  1. ↑ Linguistic Lineage for Urdu - Ethnologue
  2. ↑ „Template Based Affix Stemmer for a Morphologically Rich Language“ (PDF). Sajjad Khan1, Waqas Anwar1,2, Usama Bajwa1 and Xuan Wang21Department of Computer Science, COMSATS Institute of Information Technology, Pakistan 2Harbin Institute of Technology Shenzhen Graduate School, China.
  3. ↑ „архивски примерок“. Архивирано од изворникот на 2007-06-11. Посетено на 2009-02-13.
  4. ↑ http://www.britannica.com/EBchecked/topic/619612/Urdu-language
  5. ↑ http://www.britannica.com/EBchecked/topic/266241/Hindi-language
  6. ↑ http://www.languageinindia.com/oct2001/punjab1.html
  7. ↑ „архивски примерок“. Архивирано од изворникот 2002-04-15. Посетено на 2002-04-15.
  8. ↑ http://dictionary.reference.com/browse/urdu
  9. ↑ „архивски примерок“. Архивирано од изворникот на 2008-04-05. Посетено на 2009-02-13.
  10. ↑ „архивски примерок“. Архивирано од изворникот 2013-01-05. Посетено на 2013-01-05.
  11. ↑ „архивски примерок“. Архивирано од изворникот на 2011-09-27. Посетено на 2009-02-13.
  12. ↑ „архивски примерок“. Архивирано од изворникот на 2013-05-07. Посетено на 2009-02-13.
  13. ↑ „India Travelite: Holy Places - Ajmer“. Архивирано од изворникот на 2012-01-12. Посетено на 2009-02-13.
  14. ↑ http://www.censusindia.gov.in/Census_Data_2001/Census_Data_Online/Language/Statement1.htm
  15. ↑ http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=pk
  16. ↑ Ethnologue Report for Bangladesh
  17. ↑ Ethnologue Report for Saudi Arabia
  18. ↑ Ethnologue Report for South Africa
  19. ↑ „Canada:The most common non-official mother tongues, 1971, 2001 and 2006“. Архивирано од изворникот на 2008-12-20. Посетено на 2009-02-13.
  20. ↑ Statistics Norway
  21. ↑ „Pakistan Link: Desi Salsa in Barcelona“. Архивирано од изворникот на 2006-02-21. Посетено на 2009-02-13.
  22. ↑ Answers.com: Demographics of Sweden
  23. ↑ Ethnologue Report for Urdu
  24. ↑ see Urdu Архивирано на 28 октомври 2009 г. at Microsoft Encarta Encyclopedia
  25. ↑ „архивски примерок“. Архивирано од изворникот на 2007-10-01. Посетено на 2009-02-13.

Надворешни врски

уреди
Повеќе за Урду на збратимените проекти на Википедија
  Дефиниции и преводи на Викиречник ?
  Податотеки на Ризницата ?
  Образовни ресурси на Викиуниверзитет ?
  Новинарски известувања на Викивести ?
  Мисли на Викицитат ?
  Изворни текстови на Викиизвор ?
  Прирачници на Викикниги ?
  ? Информации за патување во Википатување ? ?

Речници

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Урду&oldid=5235093“