Српскохрватски јазик

Српскохрватски/srpskohrvatski (исто и хрватскосрпски/hrvatskosrpski, српски или хрватски/srpski ili hrvatski или хрватски или српски/hrvatski ili srpski) — име за јазикот кој во периодот од 1920(?)-1992 бил еден од службените јазици на Југославија, заедно со македонскиот и словенечкиот. По распадот на југословенската заедница, овој јазик е преименуван согласно националниот идентитет на народите кои се служеле со него. Така од српскохрватскиот јазик се настанати: српскиот јазик, хрватскиот јазик и босанскот јазик, додека се настојува стандардизирање и на црногорски јазик.

Српскохрватски јазик
Srpskohrvatski jezik Српскохрватски језик
Застапен во	Босна и Херцеговина, Хрватска, Србија, Црна Гора (познат под различни имиња)
Подрачје	Југоисточна Европа или Балкан
Говорници	околу 21 милиони (вклучувајќи ги сите варијанти)
Јазично семејство	Индоевропски Балтословеснки Словенски Јужнословенски Западни српскохрватски јазик
Јазични кодови
ISO 639-1	sh
ISO 639-2	scc, scr
ISO 639-3	hbs — Serbo-Croat

Етно-политичка поделба на српскохрватскиот јазик (2006 година)

Спорот околу терминот „српскохрватски“

Со распадот на СФРЈ во 1990, дијалектите на српскохрватскиот јазик формирале нови, со многу мали разлики, јазици како што се: српски јазик, хрватски јазик, босански јазик и црногорскиот јазик за кој има денес движење за негова стандардизација. Старото име на јазикот сѐ помалку се користел, заменет со новоформираните термини „српски“, „хрватски“, „босански“ и „црногосрки“.

Денес, терминот српскохрватски е контроверзен поради политичките и лингистички причини што ги зафатиле новоформираните норми, особе но контраверзен во Хрватска. Но сепак, термионот се користи како универзален термин што ќе ги опфати „јазиците ќерки“ произлезени од стандардниот српскохрватски јазик.

Како алтернатива, се користи терминот српски/хрватски/босански или кратенка СХБ но исто така се користи и терминот Централен Јужнословенски дијалектен систем, термин што ги опфаќа сите дијалекти од Словенија па сѐ до Македонија.

Особини на јазикот

Српскохрватскиот јазик е словенски јазик што значи дека води потекло од прасловенскиот јазик. Како и за повеќето словенски јазици, така и за српскохрватскиот, најраната книжевна активност е врзана за старословенскиот јазик.

За современиот српскохрватски јазик се битни следниве особини:

• развој на старословенските согласнички групи шт (< прасл. *tj) и жд (< прасл. *dj) со ћ и ђ соодветно

На пример: *vortjati (прасл.) > *враштати (стсл.) > враћати (= се враќа)

*medja (прасл.) > *межда (стсл.) > међа (= меѓа);

• деназализација на носните вокали, т.е. развој: ѧ > e и ѫ > у (или фонетски: ę > e и ǫ > u);

На пример: *пѧть (стсл.) > пет (= пет)

пѫть (стсл.) > пут (= пат);

• повеќе рефлекси на јатот (ѣ) во зависност од дијалектот:

ѣ > e во екавските дијалекти

ѣ > и во икавските дијалекти

ѣ > (и)је во јекавските дијалекти;

На пример:

цвѣтъ > цвет, цвит или цвијет (=цвет)

бѣжати > бежати, бижати или бјежати (=бега);

• затврднување на мекото слоготворно л, односно негово изедначување со тврдото и развој во у:

ль > лъ > у

На пример: тлъшти > тући (=толчи):

• изедначување на мекото и тврдото слоготворно р и негов развој во нови позиции. Спореди:

срхр. крст со руски црковнословенски крестъ

срхр. крв со руски црковнословенски кровь;

• обопштување на завршетокот за инструментал двоина како множински завршеток на истиот падеж:

срхр. I. pl.зубима место стсл. I. pl. зѫбъі (=со заби)

срхр. нама место стсл. нами (=со нас);

• формално изедначување на локативот и дативот во сите позиции во корист на вториот:

срхр. L. човеку наместо стсл. L. чловѣцѣ

срхр. L. мужу наместо стсл. L. мѫжи;

• формално изедначување на дативот, инструменталот и локативот множина:

срхр. D./I./L. pl. ученицима место стсл. оученикомъ / оученикъі / оученицѣхъ;

• задржување на должината на самогласките: постојат кратки и долги самогласки, дури и но неакцентирана положба;
• воспоставување на четириакцентски систем. Нагласокот може да биде долг или краток и со надолна (слегувачка) или нагорна (растечка) интонација:

Краткослегувачки (“), пр. брȁт

Краткорастечки (ˋ), пр. òтац

Долгослегувачки (ˆ), пр. грȃд

Долгорастечки (ˊ), пр. тáма

Примери

Пример за сличност на јазиците:

македонски јазик	хрватски јазик	босански јазик	српски јазик
Сараево е главен град на Босна и Херцеговина. Српскохрватскиот јазик бил еден од службените јазици на Социјалистичка Федеративна Република Југославија.	Sarajevo je glavni grad Bosne i Hercegovine. Srpskohrvatski jezik je bio jedan od službenih jezika Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije.	Sarajevo je glavni grad Bosne i Hercegovine. Srpskohrvatski jezik je bio jedan od službenih jezika Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije.	Сарајево је главни град Босне и Херцеговине. Српскогрватски језик је био један од службених језика Социјалистичке Федеративне Републике Југославије.

Пример за разлики меѓу јазиците:

македонски јазик	хрватски јазик	босански јазик	српски јазик
Во однос на издувните гасови и загадувањето на воздухот во Ерусалим, тоа ќе биде неопходно да се преземат мерки на безбедност!	Glede ispušnih plinova i onečišćavanja zraka u Jeruzalemu, bilo bi potrebno poduzeti mjere sigurnosti!	U pogledu ispušnih plinova i zagađivanja zraka u Jerusalemu, bilo bi potrebno preduzeti mjere sigurnosti!	У погледу издувних гасова и загађивања ваздуха у Јерусалиму, било би потребно да ce предузму м(ј)ере безб(ј)едности!

Дијалекти

Дијалектното раслојување на јазикот се врши главно по две основи:

• според прашалната заменка за неживо, постојат следниве наречја:

штокавски, каде заменката е што во Хрватска и Босна и Херцеговина, шта во Србија и Црна Гора.

чакавски, каде заменката е ча (хрватски)

кајкавски, каде заменката е кај (хрватски)

• според рефлексот на стариот јат пак, постојат следниве изговори

екавски, ѣ > e

икавски, ѣ > и

(и)јекавски, ѣ > (и)је

Напомена: иако поделбата според рефлексите на јатот може да се примени на целиот српскохрватски дијасистем, најчесто таа се применува само на штокавското наречје.

Географската распределба на дијалектите е ваква:

• Чакавски се говори во Хрватска; средна и североисточна Истра, во Хрватското Приморје,во сите кварнерски и речиси сите далматински острови сè до Ластово и во еден тесен појас на далматинскиот брег околу Задар, Шибеник и Сплит.
• Кајкавски се говори во Хрватска; Загорје, околу Загреб, потоа во и околу Вараждин, Бјеловар, Крижевци, во Меѓумурје и во северозападна Истра.
• Штокавски' се говори на целата останата територија на дијасистемот, во целост вклучувајќи ги териториите; што во Хрватска и Босна и Херцеговина, шта во Србија и Црна Гора.

Напомена: од географската распределба е јасно дека чакавскиот и кајкавскиот јазик имаат говорители исклучиво од хрватска националност.

Како основа на книжевниот српскохрватски јазик првично е избран јекавскиот новоштокавски дијалект (согласно Виенскиот Книжевен Договор од 1850). Ова е јазикот на кој Вук Стефановиќ Караџиќ ја превел Библијата и на кој воопшто творел. Подоцна јазикот се „локализира“: српските книжевници прибегнуваат кон екавскиот новоштокавски дијалект (Шумадиско-Војводински), додека хрватските на широка врата внесуваат кајкавска и чакавска лексика.

Извори

• Мала Енциклопедија Просвета, ИП „Просвета“, Београд, 1959;