Преднонепчена носна согласка
Преднонепчена носна согласка (палатален назал) — вид на согласка што се јавува во некои јазици. Меѓународната фонетска азбука (МФА) ја бележи со симболот ⟨ ɲ⟩,[1] (мало n со налево свртено опавче што излегува од долната лева ногарка на буквата). X-SAMPA ја користи буквата J. Симболот на МФА е сличен на симболите ⟨ɳ ⟩ (свиена носна согласка, и ⟨ŋ⟩ (заднонепчена носна согласка), но нивните опавчиња се поинакви.
Преднонепчена носна согласка | |||
---|---|---|---|
ɲ | |||
| |||
МФА-бр. | 118 | ||
Шифрирање | |||
Единица (дек.) | ɲ | ||
Уникод (хекс.) | U+0272 | ||
X-SAMPA | J | ||
Киршенбаум | n^ | ||
Пренонепчените носни согласки се почести од преднонепчените избувни согласки како [c] и [ ɟ] (македонскиот ги има сите три).[2] Во македонскиот јазик, овој глас е претставен со буквата њ. Во шпанскиот и оние под влијание на шпанскиот правопис, се користи буквата ñ, додека италијанскиот и францускиот ја претставуваат согласката со диграмата gn.
Српскохрватската буква њ/nj не го претставува овој глас, туку венечно-преднонепчената носна согласка n̠ʲ. Некои јазици што го имаат овој глас напати го користат симболот ⟨ ɲ⟩, бидејќи за него нема посебен (единечен) симбол по МФА, а покрај тоа, ниеден јазик не ги разликува обете во својот гласовен систем.
Особености
уредиПреднонепчена носна согласка:
- Ова е носна согласка, што значи дека воздухот излегува низ носот, или само низ носот (носна избувна согласка) или истовремено и низ устата.
- Местото на творба е преднонепчено, што значи дека се создава со средниот или задниот дел на јазикот кога е повишен до предното (тврдо) непце.
- Фонацијата е звучна, што значи дека гласните жици треперат при творбата.
- Ова е носна согласка, што значи дека воздухот излегува низ носот, или само низ носот (носна избувна согласка) или истовремено и низ устата.
- Бидејќи гласот не се создава со воздушен тек по јазикот, за оваа согласка не важи двојбата „средна–странична“.
- Воздушниот механизам е белодробно издишен, што значи дека се создава со истиснување на воздух единствено низ белите дробови и дијафрагмата, што важи за највеќето гласови.
Јазици
уредиМногу јазици што велат дека имаат преднонепчена носна согласка (како португалскиот), всушност имаат венечн-преднонепчена носна согласка. Ова може да важи за неколку од наведените јазици. Многу малку јазици ги разликуваат овие две можности (пример се извесни дијалекти на малајалскиот).[3]
Јазик | Збор | МФА | Значење | Белешки | |
---|---|---|---|---|---|
албански | një | [ ɲə] | 'еден' | ||
баскиски | andereño | [an̪d̪eɾeɲo] | 'учителка' | ||
галисиски | leña | [ˈleɲa] | 'огрев' | ||
динкански | nyɔt | [ ɲɔt] | 'мошне' | ||
грчки | πρωτοχρονιά | [pro̞to̞xro̞ˈɲa] | 'Нова Година' | ||
западнофризиски | njonken | [ˈɲoŋkən] | 'до' | ||
ерменски | источен[4] | անջատ | [ɑɲdʒɑt] | 'посебен' | Алофон на /n/ пред задновенечни слеани согласки. |
индонезиски | banyak | [ˈbaɲaʔ] | 'многу' | ||
италијански[5] | bagno | [ˈbaɲːo] | 'бања' | Вистински преднонепчен глас. | |
кечуански | ñuqa | [ˈɲɔqɑ] | 'јас' | ||
латвиски | mākoņains | [maːkoɲains] | 'облачно' | ||
македонски | чешање | [ˈt͡ʃɛʃaɲɛ] | 'чешање' | Погл. Фонологија на македонскиот јазик | |
малајски | banyak | [baɲaʔ] | 'многу' | ||
малајалски[6] | ഞ | [ ɲäːn] | 'јас' | ||
норвешки | северно наречје[7] | mann | [mɑɲː] | 'маж' | Дијалектен изговор.[7] |
јужно наречје[7] | |||||
окситански | северно наречје | Polonha | [puˈluɲo̞] | 'Полска' | |
јужно наречје | |||||
гасконско наречје | banh | [baɲ] | 'бања' | ||
севернофризиски | бекингхардски | fliinj | [ˈfliːɲ] | 'лета' | |
кечуански | pečeň | [ˈpɛtʃɛɲ] | 'црн дроб' | ||
унгарски[8] | anya | [ˈɒɲɒ] | 'мајка' | Вистински преднонепчен глас. | |
француски[9] | agneau | [aɲo] | 'јагне' | Вистински преднонепчен глас. | |
холандски[10] | oranje | [oˈrɑɲə] | 'портокал' | Не во сите дијалекти. Погл. Фонологија на холандскиот јазик | |
чешки | kůň | [kuːɲ] | 'коњ' | Може да биде на средина помеѓу преднонепчена и венечно-преднонепчена.[3] | |
шпански[11] | enseñar | [ẽ̞nse̞ˈɲär] | 'подучува' | Вистински преднонепчен глас. |
Поврзано
уредиНаводи
уреди- ↑ Ladefoged (2005:xviii)
- ↑ Ladefoged (2005:163)
- ↑ 3,0 3,1 Ladefoged, Peter; Maddieson, Ian (1996). The Sounds of the World's Languages. Oxford: Blackwell. стр. 33. ISBN 978-0-631-19815-4.
- ↑ Dum-Tragut (2009:27)
- ↑ Rogers & d'Arcangeli (2004:117)
- ↑ Ladefoged (2005:165)
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Skjekkeland (1997:105–107)
- ↑ Ladefoged (2005:164)
- ↑ Fougeron & Smith (1993:73)
- ↑ Gussenhoven (1992:46)
- ↑ Martínez-Celdrán, Fernández-Planas & Carrera-Sabaté (2003:255)
Библиографија
уреди- Carbonell, Joan F.; Llisterri, Joaquim (1992), „Catalan“, Journal of the International Phonetic Association, 22 (1–2): 53–56, doi:10.1017/S0025100300004618
- Dum-Tragut, Jasmine (2009), Armenian: Modern Eastern Armenian, Amsterdam: John Benjamins Publishing Company
- Cruz-Ferreira, Madalena (1995), „European Portuguese“, Journal of the International Phonetic Association, 25 (2): 90–94, doi:10.1017/S0025100300005223
- Fougeron, Cecile; Smith, Caroline L (1993), „Illustrations of the IPA:French“, Journal of the International Phonetic Association, 23 (2): 73–76, doi:10.1017/S0025100300004874
- Gussenhoven, Carlos (1992), „Dutch“, Journal of the International Phonetic Association, 22 (2): 45–47, doi:10.1017/S002510030000459X
- Jassem, Wiktor (2003), „Polish“, Journal of the International Phonetic Association, 33 (1): 103–107, doi:10.1017/S0025100303001191
- Ladefoged, Peter (2005), Vowels and Consonants (Second. изд.), Blackwell
- Martínez-Celdrán, Eugenio; Fernández-Planas, Ana Ma.; Carrera-Sabaté, Josefina (2003), „Castilian Spanish“, Journal of the International Phonetic Association, 33 (2): 255–259, doi:10.1017/S0025100303001373
- Rogers, Derek; d'Arcangeli, Luciana (2004), „Italian“, Journal of the International Phonetic Association, 34 (1): 117–121, doi:10.1017/S0025100304001628
- Skjekkeland, Martin (1997), Dei norske dialektane: Tradisjonelle særdrag i jamføring med skriftmåla, Høyskoleforlaget (Norwegian Academic Press)
- Thompson, Laurence (1959), „Saigon phonemics“, Language, 35 (3): 454–476, doi:10.2307/411232, JSTOR 411232
Табела на белодробни согласки по МФА аудио
| ||||||||||||||||||||||||
По место → | Уснени | Преднојазични | Среднојазични | Заднојазични | Гласилни | |||||||||||||||||||
↓ По начин | Двоуснени | Уснено-забни | Забни | Венечни | Задно-венеч. | Свиени | Предно-непчени | Заднонепчени | Ресични | Голтнички | Надгласилни | Гласилни | ||||||||||||
Носни | m̥ | m | ɱ | n̪ | n̥ | n | n̠ | ɳ | ɲ̥ | ɲ | ŋ̊ | ŋ | ɴ | |||||||||||
Избувни | p | b | p̪ | b̪ | t̪ | d̪ | t | d | ʈ | ɖ | c | ɟ | k | ɡ | q | ɢ | ʡ | ʔ | ||||||
Струјни | ɸ | β | f | v | θ | ð | s | z | ʃ | ʒ | ʂ | ʐ | ç | ʝ | x | ɣ | χ | ʁ | ħ | ʕ | ʜ | ʢ | h | ɦ |
Приближни | ʋ | ɹ | ɻ | j | ɰ | |||||||||||||||||||
Трепетни | ʙ | r | ɽ͡r | ʀ | я * | |||||||||||||||||||
Едноударни | ⱱ̟ | ⱱ | ɾ | ɽ | ɢ̆ | ʡ̯ | ||||||||||||||||||
Стран. струј. | ɬ | ɮ | ɭ˔̊ | ʎ̥˔ | ʎ˔ | ʟ̝̊ | ʟ̝ | |||||||||||||||||
Стран. прибл. | l | ɭ | ʎ | ʟ | ||||||||||||||||||||
Стран. едноуд. | ɺ | ɺ̠ | ʎ̯ |
Чкрапави | ʘ | ǀ | ǃ | ǂ | ǁ | ||
ʘ̃ | ʘ̃ˀ | ʘ͡q | ʘ͡qʼ | ||||
Уфрлени | ɓ | ɗ | ʄ | ᶑ | ɠ | ʛ | |
Исфрлени | pʼ | tʼ | cʼ | ʈʼ | kʼ | qʼ | |
fʼ | θʼ | sʼ | ɬʼ | xʼ | χʼ | ||
tsʼ | tɬʼ | cʎ̝̥ʼ | tʃʼ | ʈʂʼ | kxʼ | kʟ̝̊ʼ |
p̪f | b̪v | ts | dz | tʃ | dʒ | tɕ | dʑ | ʈʂ | ɖʐ |
tɬ | dɮ | cç | ɟʝ | cʎ̥˔ | ɟʎ˔ | kʟ̝̊ | ɡʟ̝ |
Незаградни | ʍ | w | ɥ | ɧ |
Заградни | k͡p | ɡ͡b | ŋ͡m |
Табелава содржи фонетски симболи што може да не се прикажат правилно кај некои прелистувачи. [Помош] |
Онаму кајшто симболите се дадени во парови, „лев—десен“ претставува „безвучна—звучна“ согласка. |
Исенчените полиња претставуваат неизводливи гласовни творби. |
* Симболот го нема во МФА. |