Палатализација
Палатализацијата, (омекнување, палатизација) е јазичен поим со кој се опфаќаат два различни процеси кога еден глас, најчесто согласка, се изговара така што јазикот е во близина на непцето.
| Палатализација | |
|---|---|
| ◌ʲ | |
| МФА-бр. | 421 |
| Шифрирање | |
| Единица (дек.) | ʲ |
| Уникод (хекс.) | U+02B2 |
Во фонетиката, „палатизирана согласка“ е согласка која се изговата со палатална (непчена) споредна творба. Ова значи дека согласката е проследена од еден призвук кој е сличен на гласот /j/. Ова е видливо, на пример, во полскиот збор „kiedy“, каде буквата „к“ е проследена од гласот „ј“. Во македонскиот оваа палатизација може да се сретне кај странски зборови, како на пример во името „Кјото“.
Другиот начин на палатизација е од интерес за историската лингвистика и често се нарекува гласовна промена. При овој вид на палатизација, местото на создавање на согласките се поместува или придвижува кон непцето, т.е. палатално. Оваа промена е како резултат на присуството на гласот /j/ или самогласка по согласката. Такви се буквите „ќ“ или „ѓ“ во македонскиот.
Палатизацијата од двата вида е распространета низ јазиците во светот, но изразувањето и терминологијата на истата е различа. Така на пример, во словенските јазици, гласовите од палатизацијата од првиот вид се нарекуваат „меки согласки“, а гласовите од палатизацијата од вториот вид се нарекуваат „тврди согласки“.
Поретко се сретнува и поимот „палатизирана самогласка“, поим кој се користи да се означи самогласка која станала предна и затворена.
Видови
уредиТеоретски, палатизацијата означува:
- фонетски поим на со на една согласка со која јазикот е издигнат кон тврдото непце и гребенот за време на изговарање на согласката. Таквите согласки се фонетски палатизирани и според МФА тие се означуваат со /j/, како на пример [tʲ] за палатизиран глас [t].
- чест процес на изедначување, или резултат од таков процес, според кој самогласки или гласот /j/ се изговараат на предната позиција при изговорот.
Првото може да е резултат на второто, но често тие се различни. Една самогласка може да „палатизира“ согласка, но резултатот може да не е палатизирана согласка во фонетска смисла. Фонетски палатизирана согласка може да се појави без разлика на близината на предната самогласка.
Литература
уреди- Bynon, Theodora. Historical Linguistics. Cambridge University Press, 1977. ISBN 0-521-21582-X (hardback) or ISBN 978-0-521-29188-0 (paperback).
- Bhat, D.N.S. (1978), „A General Study of Palatalization“, Universals of Human Language, 2: 47–92
- Buckley, E. (2003), „The Phonetic Origin and Phonological Extension of Gallo-Roman Palatalization“, Proceedings of the North American Phonology Conferences 1 and 2
- Chițoran, Ioana (2001), The Phonology of Romanian: A Constraint-based Approach, Berlin & New York: Mouton de Gruyter, ISBN 3-11-016766-2
- Crowley, Terry. (1997) An Introduction to Historical Linguistics. 3rd edition. Oxford University Press.
- Lightner, Theodore M. (1972), Problems in the Theory of Phonology, I: Russian phonology and Turkish phonology, Edmonton: Linguistic Research, inc
- Pullum, Geoffrey K.; Ladusaw, William A. (1996). Phonetic Symbol Guide. University of Chicago Press.