Безвучна преднонепчено-венечна шушкава согласка
Безвучната преднонепчено-венечна шушкава согласка или безвучна засводена задновенечна струјна согласка е вид на согласен глас присутен во многу јазици во светот. Меѓународната фонетска азбука (МФА) го бележи со симболот [ ʃ ]. Во македонскиот јазик, гласот е претставен со буквата ш.
| Безвучна преднонепчено-венечна шушкава согласка | |||
|---|---|---|---|
| ʃ | |||
| |||
| МФА-бр. | 134 | ||
| Шифрирање | |||
| Единица (дек.) | ʃ | ||
| Уникод (хекс.) | U+0283 | ||
| X-SAMPA | S | ||
| Киршенбаум | S | ||
Особености
уредиБезвучната преднонепчено-венечна шушкава согласка ги има следниве особености:
- Начинот на творба е шушкав струен, што значи дека се добива со насочување на воздухот по жлеб во задниот дел на јазикот до местото на творба, каде се сосредоточува и судира со острите рабови на речиси затворените заби, предизвикувајќи високочестотно бурно струење.
- Местото на творба е преднонепчено-венечно, т.е. засводен (делумно омекнат) задновенечен глас, што значи дека се создава со рамниот дел на јазикот зад забниот венец, а предниот дел од јазикот е набран („засводен“) кај тврдото непце.
- Фонацијата е безвучна, што значи дека се создава без треперење на гласните жици. Во некои јазици, гласните жици активно се одвојуваат, така што согласката е секогаш безвучна. Во други пак, жиците се лабави, па така согласката може да ја поприми звучноста на соседните гласови.
- Ова е устена согласка, што значи дека воздухот излегува само низ устата.
- Ова е средна согласка, што значи дека се создава со насочување на воздушниот тек долж средината на јазикот наместо по страните.
- Воздушниот механизам е белодробно издишен, што значи дека се создава со истиснување на воздух единствено низ белите дробови и дијафрагмата, што важи за највеќето гласови.
Во разни јазици како англискиот и францускиот, согласката во извесни случаи се изговара со истовремено заоблување на уснените ([ʃʷ]), но ова обично не се бележи во техничките транскрипции.
Јазици
уреди| Јазик | Збор | МФА | Значење | ||
|---|---|---|---|---|---|
| адигејски | шыд | [ ʃəd] | магаре | ||
| албански | shtëpi | [ ʃtəpi] | куќа | ||
| англиски | sheep | [ˈʃiːp] | овца | ||
| арапски | литературен[1] | شمس | [ ʃams] | сонце | |
| баскиски | kaixo | [kaiʃo] | здраво | ||
| берберски | кабилски | ciwer | [ ʃiwər] | се советува | |
| бретонски | chadenn | [ˈʃa.dɛ̃n] | ланец | ||
| бугарски | юнашки | [jonaʃki] | јуначки | ||
| велшки | литературен | siarad | [ˈʃɑrad] | зборува | |
| јужно наречје | mis | [miːʃ ] | месец | ||
| галисиски | viaxe | [ˈbjaʃe] | пат | ||
| германски | schön | [ˈʃøːn] | убав | ||
| грузиски[2] | შარი | [ˈʃɑɾi] | ситничавење | ||
| ерменски | շուն | ⓘ | куче | ||
| есперанто | ŝelko | [ˈʃelko] | трегери | ||
| западноломбардски | канциски | fescia | [feʃa] | непријатност | |
| западнофризиски | sjippe | [ˈʃɪpǝ] | сапун | ||
| запотечки | тликвијапански[3] | xana | [ ʃana] | како? | |
| илокански | siák | [ ʃak] | јас | ||
| ирски | sí | [ ʃiː] | таа | ||
| италијански[4] | fasce | [ˈfaʃʃe] | врзопи | ||
| јидиш | וויסנשאַפֿטלעכע | [vɪsn̩ʃaftləx] | научен | ||
| јоруба | ṣi | [ ʃi] | отворен | ||
| кабардински | шыд | [ ʃɛd] | магаре[5] | ||
| латвиски | šalle | [ˈʃalle] | шал | ||
| лингала | shakú | [ ʃakú] | сив папагал | ||
| литвански | šarvas | [ˈʃarvas] | оклоп | ||
| македонски | што | [ ʃtɔ] | што | ||
| малајски | syarikat | [ʃarikat] | претпријатие | ||
| малтешки | x'ismek | [ ʃismek] | како се викаш? | ||
| норвешки | книжевен | sky | [ ʃyː] | облак | |
| новонорвешки | sjukehus | [ˈʃʉːkeˈhʉːs] | болница | ||
| окситански | оверњски | maissant | [meˈʃɔ̃] | лош | |
| гасконски | maishant | [maˈʃan] | лош | ||
| лимузенски | son | [ ʃũ] | негов | ||
| романски | شاه | [ˈʃɒh] | крал | ||
| португалски[6] | cheirar | [ ʃeiˈɾaɾ] | мириса | ||
| романски | șefi | [ ʃefʲ] | шефови | ||
| ромски | влашкоромски | deš | [deʃ ] | десет | |
| сахаптински | šíš | [ ʃiʃ ] | каша | ||
| свахили | kushoto | [kuʃoto] | дрвја | ||
| словенечки | šóla | [ ʃola] | училиште | ||
| сомалиски | shan | [ ʃan] | пет | ||
| српскохрватски | двориште / dvorište | [ˈdʋɔriʃtɛ] | двор | ||
| тагалски | siya | [ ʃa] | тој, таа | ||
| тода[7] | [pɔʃ ] | јазик | |||
| туника | šíhkali | [ˈʃihkali] | камен | ||
| турски | güneş | [ɟyˈne̞ʃ ] | сонце | ||
| ујгурски | شەھەر | [ ʃæhær] | град | ||
| украински | шахи | [ˈʃɑxɪ] | шах | ||
| урду | شکریہ | [ ʃʊkriːaː] | благодарам | ||
| унгарски | segítség | [ˈʃɛɡiːt͡ʃːeːɡ] | помош | ||
| фарски | sjúkrahús | [ ʃʉukrahʉus] | болница | ||
| француски[8] | cher | [ ʃɛʁ] | скап | ||
| хебрејски | שלום | [ ʃaˈlom] | мир | ||
| хинди | शक | [ˈʃak] | сомнеж | ||
| холандски[9] | sjabloon | [ ʃäˈbloːn] | шаблон[10] | ||
| чешки | kaše | [ˈkaʃɛ] | каша | ||
| џуаншки | cib | [ ʃǐp] | десет | ||
| шкотски гелски | seinn | [ ʃeiɲ] | пее | ||
| шпански | чилеански | chileno | [ ʃiˈle̞no̞] | чилеански | |
| риоплатски | mayo | [ˈmäʃo̞] | мај | ||
Рускиот глас <ш> не е ваков, туку рамнојазична свиена струјна согласка.
Поврзано
уредиНаводи
уреди- ↑ Thelwall (1990:37)
- ↑ Shosted & Chikovani (2006:255)
- ↑ Merrill (2008:108)
- ↑ Rogers & d'Arcangeli (2004:117)
- ↑ Гласот е во противположба на лабијализираниот облик.
- ↑ Cruz-Ferreira (1995:91)
- ↑ Ladefoged (2005:168)
- ↑ Fougeron & Smith (1993:73)
- ↑ Gussenhoven (1992:46)
- ↑ Може да биде [sʲ]. Погл. Фонологија на холандскиот јазик.
Библиографија
уреди- Cruz-Ferreira, Madalena (1995), „European Portuguese“, Journal of the International Phonetic Association, 25 (2): 90–94, doi:10.1017/S0025100300005223
- Ladefoged, Peter (2005), Vowels and Consonants (Second. изд.), Blackwell
- Merrill, Elizabeth (2008), „Tilquiapan Zapotec“, Journal of the International Phonetic Association, 38 (1): 107–114, doi:10.1017/S0025100308003344
- Rogers, Derek; d'Arcangeli, Luciana (2004), „Italian“, Journal of the International Phonetic Association, 34 (1): 117–121, doi:10.1017/S0025100304001628
- Shosted, Ryan K.; Vakhtang, Chikovani (2006), „Standard Georgian“, Journal of the International Phonetic Association, 36 (2): 255–264, doi:10.1017/S0025100306002659
- Thelwall, Robin (1990), „Illustrations of the IPA: Arabic“, Journal of the International Phonetic Association, 20 (2): 37–41, doi:10.1017/S0025100300004266
Табела на белодробни согласки по МФА  аудио
| ||||||||||||||||||||||||
| По место → | Уснени | Преднојазични | Среднојазични | Заднојазични | Гласилни | |||||||||||||||||||
| ↓ По начин | Двоуснени | Уснено-забни | Забни | Венечни | Задно-венеч. | Свиени | Предно-непчени | Заднонепчени | Ресични | Голтнички | Надгласилни | Гласилни | ||||||||||||
| Носни | m̥ | m | ɱ | n̪ | n̥ | n | n̠ | ɳ | ɲ̥ | ɲ | ŋ̊ | ŋ | ɴ | |||||||||||
| Избувни | p | b | p̪ | b̪ | t̪ | d̪ | t | d | ʈ | ɖ | c | ɟ | k | ɡ | q | ɢ | ʡ | ʔ | ||||||
| Струјни | ɸ | β | f | v | θ | ð | s | z | ʃ | ʒ | ʂ | ʐ | ç | ʝ | x | ɣ | χ | ʁ | ħ | ʕ | ʜ | ʢ | h | ɦ |
| Приближни | ʋ | ɹ | ɻ | j | ɰ | |||||||||||||||||||
| Трепетни | ʙ | r | ɽ͡r | ʀ | я * | |||||||||||||||||||
| Едноударни | ⱱ̟ | ⱱ | ɾ | ɽ | ɢ̆ | ʡ̯ | ||||||||||||||||||
| Стран. струј. | ɬ | ɮ | ɭ˔̊ | ʎ̥˔ | ʎ˔ | ʟ̝̊ | ʟ̝ | |||||||||||||||||
| Стран. прибл. | l | ɭ | ʎ | ʟ | ||||||||||||||||||||
| Стран. едноуд. | ɺ | ɺ̠ | ʎ̯ | |||||||||||||||||||||
| Чкрапави | ʘ | ǀ | ǃ | ǂ | ǁ | ||
| ʘ̃ | ʘ̃ˀ | ʘ͡q | ʘ͡qʼ | ||||
| Уфрлени | ɓ | ɗ | ʄ | ᶑ | ɠ | ʛ | |
| Исфрлени | pʼ | tʼ | cʼ | ʈʼ | kʼ | qʼ | |
| fʼ | θʼ | sʼ | ɬʼ | xʼ | χʼ | ||
| tsʼ | tɬʼ | cʎ̝̥ʼ | tʃʼ | ʈʂʼ | kxʼ | kʟ̝̊ʼ | |
| p̪f | b̪v | ts | dz | tʃ | dʒ | tɕ | dʑ | ʈʂ | ɖʐ |
| tɬ | dɮ | cç | ɟʝ | cʎ̥˔ | ɟʎ˔ | kʟ̝̊ | ɡʟ̝ |
| Незаградни | ʍ | w | ɥ | ɧ |
| Заградни | k͡p | ɡ͡b | ŋ͡m | |
| Табелава содржи фонетски симболи што може да не се прикажат правилно кај некои прелистувачи. [Помош] |
| Онаму кајшто симболите се дадени во парови, „лев—десен“ претставува „безвучна—звучна“ согласка. |
| Исенчените полиња претставуваат неизводливи гласовни творби. |
| * Симболот го нема во МФА. |