Вајмарска Република

Вајмарската Република, официјално позната како Германски Рајх — историски период на Германија од 9 ноември 1918 до 23 март 1933 година, за време на кој таа претставувала уставна федерална република за прв пат во својата историја; оттука и се нарекува и неофицијално се прогласува како Германска Република. Неформалното име на периодот потекнува од градот Вајмар, кој бил домаќин на конститутивното собрание кое ја формирала неговата влада. На англиски, републиката обично се нарекувала „Германија“, со „Вајмарска Република“ (термин воведен од Адолф Хитлер во 1929 година) вообичаено се користел до 1930-тите години.

Deutsches Reich Германски Рајх
1918–1933
Flag Coat of arms
Химна: Песната на Германците Das Lied der Deutschen
Германија во времето на Вајмарската Република
Главен град	Берлин
Говорени јазици	германски
Уредување	сојузна парламентарна република; либерална демократија
Претседател
• 1918–1925	Фридрих Еберт
• 1925-1934	Паул фон Хинденбург
Канцелар
• 1919	Филип Шајдеман (прв)
• 1923	Густав Штрасеман
• 1933	Адолф Хитлер (последен)
Legislature	Рајхстаг
• државен совет	Рајхсрат
Историски период	Меѓувоен период
• Основана	9 ноември 1918
• Хитлер ја зазел власта и станал канцелар	30 јануари 1933
• Рајхстагски пожар	27 февруари 1933
• Акт од 1933 година	23 март 1933
Површина
1925	468.787 km2 (181,000 sq mi)
Население
• 1925	62.411.000
Валута	Германска папиермарка (ℳ), (1919-1923) Германска Рентенмарка (1923-1924) Рајхмарка (ℛℳ) (1924–1933)
Претходници Наследници Германско Царство Нацистичка Германија
Денес дел од	Германија Полска Русија
Горе прикажаниот грб бил користен до 1928, потоа заменет од со друга верзија.

По поразот во Првата светска војна (1914–1918), Германија била исцрпена и принудена да потпише мир во очајни околности. Свеста за неизбежниот пораз предизвикала револуција, абдицирање на кајзерот Вилхелм II, формално предавање на Сојузниците и прогласување на Вајмарската Република на 9 ноември 1918 година

Во нејзините почетни години, републиката ја зафатила сериозни проблеми, како што се хиперинфлацијата и политички екстремизам, вклучувајќи политички убиства и два обиди за преземање на власта од страна на борбени паравоени сили; на меѓународно ниво, земјата претрпела изолација, намалена дипломатска положба и спорни односи со Големите сили. До 1924 година, голема доза на монетарна и политичка стабилност била обновена, а републиката уживала релативен просперитет во следните пет години; овој период, понекогаш познат како Златни дваесетти, се карактеризира со значителен културен процут, социјален напредок и постепено подобрување на односите со странство. Според Договорите од Локарно од 1925 година, Германија тргнала кон нормализирање на односите со своите соседи, признавајќи ги повеќето територијални промени според Версајскиот договор од 1919 година и обврзувајќи се никогаш да не оди во војна. Следната година, таа се приклучила на Друштвото на народите, што ја означило нејзината реинтеграција во меѓународната заедница. Сепак, особено кај политичката десница, остана силно и широко распространето незадоволство против договорот и оние кои го потпишале и поддржале.

Големата депресија од октомври 1929 година сериозно влијаела на слабиот напредок на Германија; високата невработеност и последователните социјални и политички немири довеле до колапс на големата коалиција на канцеларот Херман Милер и почеток на претседателските кабинети. Од март 1930 година наваму, претседателот Паул фон Хинденбург користел итни овластувања за да ги поддржи канцеларите Хајнрих Брунинг, Франц фон Папен и генералот Курт фон Шлајхер. Големата депресија, влошена од политиката на Брунинг на дефлација, довела до пораст на невработеноста. На 30 јануари 1933 година, Хинденбург го назначил Адолф Хитлер за канцелар на чело на коалициската влада; Екстремно десничарската Нацистичка партија на Хитлер имала две од десетте места во кабинетот. Фон Папен, како заменик-канцелар и доверлив човек на Хинденбург, требало да послужи како сива еминенција кој ќе го држи Хитлер под контрола; овие намери лошо ги потцениле политичките способности на Хитлер. До крајот на март 1933 година, Уредбата за пожарот во Рајхстагот и Законот за овластување од 1933 година биле користени во перцепирана вонредна состојба за ефективно да му се даде на новиот канцелар широко овластување да дејствува надвор од парламентарната контрола. Хитлер веднаш ги искористил овие овластувања за да го спречи уставното управување и да ги суспендира граѓанските слободи, што довело до брз колапс на демократијата на федерално и државно ниво и создавање на еднопартиска диктатура под негово водство.

До крајот на Втората светска војна во Европа во 1945 година, нацистите управувале со Германија под изговор дека сите вонредни мерки и закони што ги спроведуваат се уставни; особено, никогаш немало обид за замена или суштинска измена на уставот на Вајмарската Република. Сепак, преземањето на власта од страна на Хитлер (Machtergreifung) ефикасно ставило крај на републиката, заменувајќи ја нејзината уставна рамка со принципот дека „зборот на Фирерот е пред сè пишан закон“ (германски: Führerprinzip).

Име и симболи

Вајмарската Република е така наречена затоа што собранието што го усвоил нејзиниот устав се состанало во Вајмар од 6 февруари до 11 август 1919 година, но ова име станало во употреба дури по 1933 година.

Терминологија

Помеѓу 1919 и 1933 година, ниту едно име за новата држава не било широко прифатено, па така старото име Германски Рајх (германски: Deutsches Reich) било официјално задржано, иако ретко кој го користел за време на периодот на Вајмар. Десно од спектарот, политички ангажираните го отфрлиле новиот демократски модел и биле згрозени кога ја виделе честа на традиционалниот збор Рајх поврзан со него. Центрум, Партијата на католичкиот центар, го фаворизирала терминот „Германска Народна Држава“ (германски: Deutscher Volksstaat), додека во умерената левица Социјалдемократската партија на Германија на канцеларот Фридрих Еберт го претпочитал терминот „Германска Република“ (германски: Deutsche Republik). До средината на 1920-тите, повеќето Германци ја нарекувале својата влада неформално како Германска Република, но за многумина, особено на десницата, зборот „Република“ претставувал болен потсетник за владината структура за која верувале дека била наметната од странски државници и за протерувањето на кајзерот Вилхелм како последица на масовното национално понижување.

Првото забележано спомнување на терминот „Вајмарска Република“ (германски: Republik von Weimar) дошло за време на говорот што го одржал Адолф Хитлер на митингот на Нацистичката партија во Минхен на 24 февруари 1929 година. Неколку недели подоцна, терминот Вајмарска Република повторно бил употребен од Хитлер во напис во весник. Веќе во текот на 1930-тите, терминот стапил во употреба, и во и надвор од Германија.

Според историчарот Ричард Џеј Еванс:

Постојаната употреба на терминот „Германско Царство“, Дојчес Рајх, од страна на Вајмарската република... создаде слика меѓу образованите Германци што одекна многу подалеку од институционалните структури што ги создаде Бизмарк: наследникот на Римското Царство; визијата за Божјото Царство овде на земјата; универзалноста на неговото барање за сузеренитетот; и попрозаична, но не помалку моќна смисла, концептот на германска држава која ќе ги вклучи сите германски говорители во централна Европа - „еден народ, еден рајх, еден водач“, како што беше нацистичкиот слоган.

Знаме и грб

Црно-црвено-златната тробојка на германските револуции од 1848 година била именувана како национално знаме во Уставот на Вајмар. Таа била укината во 1935 година откако нацистичката партија дошла на власт. Грбот првично бил заснован на Рајхсадлер („царски орел“) воведен со Уставот од Паулскирхе од 1849 година, а објавен во ноември 1911 година. Во 1928 година, новиот дизајн на Карл-Тобијас Шваб бил усвоен како национален грб, кој се користел сè додека не бил заменет со нацистичкиот Рајхсадлер во 1935 година и повторно усвоен од Сојузна Република Германија во 1950 година.

Вооружени сили

Reichskriegsflagge за време на периодот на Вајмар

По поразот на Германија во Првата светска војна, неколку милиони војници на царската германска армија или едноставно се разотишле сами или биле формално демобилизирани. Привремената цивилна влада и Врховната армиска команда (ВАК) планирале да ги префрлат преостанатите единици на мирновременска армија. Според условите на Версајскиот договор, новата војска, Рајхсверот, била ограничена на 100.000 луѓе, а Рајхсмарин (морнарицата) на 15.000. Договорот забранувал воздухопловни сили, подморници, големи воени бродови и оклопни возила.

Официјалното формирање на Рајхсверот се случило на 1 јануари 1921 година, откако биле исполнети ограничувањата. Војниците на Рајхсверот положиле заклетва на Вајмарскиот устав. Главниот командант бил претседателот на Рајхот, додека министерот за вооружени сили на Рајхот извршувал командно овластување. Воено право на команда (Kommandogewalt) било во рацете на Врховната армиска команда (ВАК). Добиениот дуализам помеѓу цивилната моќ и воената команда требало да стане тежок товар за Републиката. Додека министерот на Рајхсвер, Ото Геслер, бил задоволен со ограничените политички и административни должности за време на неговиот мандат (1920-1928), Ханс фон Сект, началник на армиската команда од 1920 до 1926 година, успеал во голема мера да го отстрани Рајхсверот од контролата на Рајхстагот. Под Сект, Рајхсверот се развил во „држава во државата“.

За време на Каповиот држвен удар во 1920 година, Сект одбил да го распореди Рајхсверот против Фрајкорпс вклучени во пучот но веднаш потоа Црвената армија на Рур брутално била задушена за време на Руровото востание. Рајхсверот, исто така, го организирал таканаречениот „Црн Рајхсвер“, тајна резерва на персонал поврзан со паравоени формации, за кои Рајхсверот се сметал за водечки. Таа развила далекусежна соработка со советската Црвена армија, што довело до тајна обука на германските воени пилоти со јасно кршење на Версајскиот договор.

Со падот на Сект во 1926 година, Рајхсверот направил промена на курсот за кој првенствено бил одговорен полковникот Курт фон Шлајхер. Целта била да се разбуди широка социјална поддршка за повторно вооружување и да се милитаризира самото општество за целите на идното војување. Под претседателството на Рајхот на Пол фон Хинденбург, раководството на Рајхсверот добило зголемено политичко влијание и на крајот помогнало да се одреди составот на владите на Рајхот. Како резултат на тоа, Рајхсверот значително придонел за развојот на авторитарен претседателски систем за време на последната фаза на Вајмарската Република.

Во 1935 година, две години по доаѓањето на власт на Адолф Хитлер, Рајхсверот бил преименуван во Вермахт. Тоа биле обединетите вооружени сили на нацистичкиот режим.

Историја

Заднина

Германија и Централните сили се бореле со Сојузниците од Првата светска војна помеѓу 28 јули 1914 и 11 ноември 1918 година. Војната завршила со 20 милиони воени и цивилни смртни случаи, вклучувајќи 2.037.000 германски војници и од 424.000 до 763.000 цивили, многу од нив од болести и глад како резултат на сојузничката блокада на Германија.

По четири години војна на повеќе фронтови во Европа и ширум светот, последната сојузничка офанзива започнала во август 1918 година, а позицијата на Германија и Централните сили се влошила што ги навело да молат за мир. Откако првичните понуди биле отфрлени од страна на сојузничките сили, гладот и немањето во воените години се здружиле со свеста за претстојниот воен пора з за да помогнат да се поттикне Германската револуција. На 9 ноември 1918 година била прогласена република и била објавена абдикацијата на кајзерот Вилхелм II, што го означувало крајот на Германското Царство и почетокот на Вајмарската Република. Примирјето со кое завршиле борбите било потпишано на 11 ноември.

Германија ја загубила војната затоа што нејзините сојузници се соочиле со пораз и нејзините економски ресурси биле при крај, додека кон крајот на летото 1918 година во Франција веќе пристигнувале нови американски војници со брзина од 10.000 дневно. Поддршката меѓу населението започнало да се распаѓа во 1916 година, а до средината на 1918 година многу Германци сакале крај на војната. Сè поголем број од нив почнале да се поврзуваат со политичката левица, како што се Социјалдемократската партија и порадикалната Независна социјалдемократска партија, која барала прекин на војната. Кога на генералите им станало очигледно дека поразот е при рака, генералот Ерих Лудендорф го убедил кајзерот дека Германија треба да продолжи со примирје и дека мнозинските партии во Рајхстагот, а не Врховната армиска команда (ВАК), треба да преземат одговорност за тоа. Иако се повлекувале, германските војски сè уште биле на француска и белгиска територија кога војната завршила на 11 ноември. Лудендорф и Пол фон Хинденбург тогаш почнале да прокламираат дека дефетизмот на цивилното население - особено социјалистите - го направил поразот неизбежен. Митот за забивање нож во грб бил раширен од десницата во текот на 1920-тите и гарантирал дека многу монархисти и конзервативци ќе одбијат да ја поддржат владата на, како што ги нарекле „ноемвриските криминалци“. Дестабилизирачкиот ефект на митот за убод во грб врз вајмарската демократија претставувал важен фактор во подемот на националсоцијализмот.

Ноемвриска револуција (1918–1919)

Морнари за време на бунтот во Кил, ноември 1918 година

На 29 октомври 1918 година, избувнал бунт меѓу морнарите во Вилхелмсхафен; слични немири потоа се прошириле и станале познати како бунтот во Кил на 3 ноември. Морнарите, војниците и работниците почнале да избираат совети на работници и војници (Arbeiter- und Soldatenräte) по моделот на советите од Руската револуција од 1917 година. Револуцијата се проширила низ цела Германија, а учесниците ја зазеле воената и цивилната моќ во одделни градови. Преземањата на моќта биле постигнати насекаде без загуба на животи.

Во тоа време, социјалистичкото движење, кое претставувало претежно работници, било поделено меѓу две големи левичарски партии: Независната социјалдемократска партија на Германија (НСПГ), која повика на непосредни мировни преговори и се залагала за командна економија во советски стил, и Социјалдемократската партија на Германија (СПД), позната и како Мнозинската социјалдемократска партија на Германија (МСПД), која ја поддржувала војната и се залагала за парламентарен систем. Бунтот предизвикал голем страв кај приврзаниците на монархијата и во средните класи поради аспирациите на советите во советски стил. За центристичките и конзервативните граѓани, земјата изгледала како да е на работ на комунистичка револуција.

До 7 ноември револуцијата стигнала до Минхен, што резултирало со бегство на кралот Лудвиг III од Баварија. МСПД одлучила да ја искористи нивната поддршка на ниво на грасрут и да се стави на чело на движењето. Тие се приклучиле на повиците за абдицирање на кајзер Вилхелм II, а кога тој одбил, канцеларот Максимилијан од Баден објавил јавно дека кајзерот и престолонаследникот Вилхелм веќе го сториле тоа. Густав Носке (МСПД) бил испратен во Кил за да спречи какви било понатамошни немири и ја презел задачата да ги контролира бунтовничките морнари и нивните поддржувачи во касарната во Кил. Морнарите и војниците го пречекале, а тој успеал да ја смири ситуацијата.

На 9 ноември 1918 година, Германската Република била прогласена од членот на МСПД Филип Шајдеман во зградата на Рајхстагот во Берлин, што го налутило Фридрих Еберт, лидерот на МСПД, кој сметал дека прашањето за монархија или република треба да го одговори националното собрание. Два часа подоцна, во Берлинската палата била прогласена Слободна социјалистичка република. Прогласот бил издаден од Карл Либкнехт, ко-водач со Роза Луксембург од комунистичката Спартаков сојуз, група од неколку стотици поддржувачи на Руската револуција која се здружила со Независната социјалдемократска партија на Германија (НСПГ) во 1917 година Истиот ден, во потег кој бил спротивен на уставот, бидејќи само Кајзерот можел да назначи канцелар, принцот Макс од Баден, на барање на Еберт, му ги префрлил неговите овластувања како канцелар. Со оглед на масовната поддршка за порадикални реформи меѓу работничките совети, коалициската влада наречена Совет на народните пратеници (Rat der Volksbeauftragten) била формирана, составена од три членови на НСПГ и три членови на МСПД. Советот, предводен од Еберт за МСПД и Хуго Хасе за НСПГ, управувале со Германија од ноември 1918 до јануари 1919 година Иако новата влада била потврдена од Берлинскиот Работнички и Војнички совет, на неа се спротивставил Спартаковиот сојуз.

Филип Шајдеман се обраќа пред толпата од прозорецот на Канцеларијата на Рајхот, 9 ноември 1918 година.

На 11 ноември 1918 година, германските претставници во Компиењ потпишале примирје. Тоа практично ги завршило воените операции меѓу сојузниците и Германија. Тоа било германска капитулација, без никакви отстапки од страна на сојузниците; поморската блокада требало да продолжи сè додека не се договорат целосните мировни услови.

Извршниот совет на Работничкиот и Војничкиот совет на Голем Берлин повикал на Национален конгрес на советите (Reichsrätekongress) што се одржал од 16 до 21 декември 1918 година. Наспроти опозицијата на порадикалните членови кои барале социјалистичка република, Еберт, поддржан од големото мнозинство на МСПД на Конгресот, можел да закаже избори за привремено Национално собрание што ќе дејствува како привремен парламент и ќе добие задача да пишува демократски устав за парламентарна влада.

За да се осигури дека новата влада ќе ја задржи контролата врз земјата, Еберт и генералот Вилхелм Гронер, наследникот на Лудендорф како водач на Врховната армиска команда (ВАК), го склучил тајниот пакт Еберт-Гронер на 10 ноември. По телефон, Еберт ветил дека ќе дозволи единствената команда на трупите да остане со офицерскиот кор, додека Гронер ветил дека војската ќе биде лојална на владата и дека ќе и помогне во нејзината борба против левичарските револуционери. Договорот го означил прифаќањето на новата влада од страна на војската, но новите вооружени сили на Рајхсверот, ограничени со Версајскиот договор на 100.000 армиски војници и 15.000 морнари, останале целосно под контрола на германската офицерска класа.

Помеѓу Мнозинската социјалдемократска партија на Германија (МСПД) и Независната социјалдемократска партија на Германија (НСПГ) настанало несогласување откако Еберт го повикал војниците на Врховната армиска команда (ВАК), да го смират бунтот на левичарската воена единица на 23/24 декември 1918 година во која членовите на Volksmarinedivision (Народна морнарица дивизија) го заробиле командантот на градскиот гарнизон Ото Велс на МСПД и ја окупирале Канцеларијата на Рајхот каде што имал свои канцеларии Советот на народните пратеници. Последователните улични борби го напуштиле 11 загинати членови на ВАК и 56 припадници на редовната армија. Водачите на НСПГ биле лути поради, како што верувале, предавството од страна на МСПД, која според нив се здружила со антикомунистичката војска за да ја потисне револуцијата. Како резултат на тоа, НСПГ го напуштила Советот на народните пратеници по само седум недели. На 30 декември, расколот се продлабочил кога Комунистичката партија на Германија (КПГ) била формирана од голем број радикални левичарски групи, вклучително и Спартаковиот сојуз и левото крило на НСПГ.

Во јануари, Спартаковиот сојуз , во она што стнало познато како Спартаково востание, го искористил големиот штрајк во Берлин и се обидел да воспостави комунистичка влада. Востанието било задушено од паравоените единици Фрајкорпс, составени од војници доброволци. По крвавите улични тепачки, Роза Луксембург и Карл Либкнехт биле набргу убиени по нивните апсења на 15 јануари. Со афирмацијата на Еберт, одговорните не биле судени пред воен суд, што довело до благи казни, што го направило Еберт непопуларен меѓу радикалните левичари. 

Службена разгледница на Народното собрание

Табела на Вајмарскиот устав од 11 август 1919 година. Тој го заменил законот за привремената власт на Рајхот од 10 февруари 1919 година.

Изборите за националното собрание, на кои на жените им било дозволено да гласаат за прв пат, се одржале на 19 јануари 1919 година МСПД освоила најголем дел од гласовите со 37,9%, додека НСПГ била петта со 7,6%. За да се избегнат тековните борби во Берлин, Националното собрание се состанало во градот Вајмар, давајќи и го неофицијалното име на идната Република. Вајмарскиот устав создал парламентарна република со Рајхстагот избран со пропорционална застапеност.

За време на дебатите во Вајмар, борбите продолжиле спорадично низ Германија. На 7 април 1919 година во Минхен била прогласена Баварската Советска Република, но брзо била уништена од Фрајкорпс и остатоците од редовната армија. Падот на Советската Република Минхен под овие единици, од кои многумина биле на екстремната десница, резултирал со раст на екстремно десничарски, антисемитски движења и организации во Баварија, вклучително и конзул на организацијата, Нацистичката партија и општества на прогонети руски монархисти. Револуционерни чувства се појавиле и во источните држави каде меѓуетничкото незадоволство меѓу Германците и малцинските Полјаци довело до Шлески востанија и Големополско востание во германската провинција Позен, која станала дел од Втората Полска Република според условите на Версајскиот договор.

Години на криза (1919-1923)

Товар од Првата светска војна

Во четирите години по Првата светска војна, ситуацијата на повеќето германски цивили останала страшна. Повоената економска криза била резултат на изгубениот предвоен индустриски извоз, загубата на увезени суровини и прехранбени производи поради континенталната блокада, загубата на прекуокеанските колонии на Германија и влошувањето на должничките салда кои биле влошени со големата зависност на Германија. на обврзници да плати за војната. Економските загуби може делумно да се припишат на продолжувањето на сојузничката блокада на Германија до потпишувањето на Версајскиот договор на 28 јуни 1919 година. Се проценува дека помеѓу 100.000 и 250.000 германски цивили починале од болест или глад помеѓу крајот на војната и потпишувањето на договорот. Голем дел од германските цивили очекувале животот да се врати во предвоената нормала откако би биле укинати ограничувањата, но големиот недостиг на храна продолжил. Во 1922 година, на пример, потрошувачката на месо не се зголемила од воените години. Со 22 килограми по човек годишно, тоа било помалку од половина од 52 килограми потрошени во 1913 година. Германските граѓани го почувствувале недостигот на храна подлабоко отколку за време на војната, бидејќи реалноста била многу спротивна на нивните очекувања.

Веднаш повоеното индустриско производство паднало на нивоата од 1880-тите, или 57 проценти од неговата вредност во 1913 година. БДП по глава на жител во 1919 година изнесувал само 73% од споредливиот број од 1913 година. Контролираната демобилизација ја задржала невработеноста на почетокот на околу еден милион. До јануари 1922 година стапката на невработеност паднала на само 0,9%, но инфлацијата предизвикала реалните плати на повеќето работници да бидат значително пониски отколку што биле во 1913 година. работниците, чии плати не одржувале чекор со работниците од приватниот сектор, и на Германците од средната класа кои инвестирале во воени обврзници или кои за својот живот се потпирале на заштеди, инвестиции или пензии. Она што некогаш за нив претставувало значителна заштеда, во суштина станало безвредно поради огромниот пад на вредноста на папирмарката.

По четири години војна и глад, многу германски работници биле разочарани од капиталистичкиот систем и се надевале на нов период под социјализмот или комунизмот. Социјалистите доминирале со новата револуционерна влада во Берлин, а во градовите низ Германија биле формирани бројни краткотрајни советнички републики. Дури и откако биле потиснати, идеолошките судири меѓу Левицата и поддржувачите на поранешното царство довеле до политичко насилство и екстремизам. Младата република се нашла во речиси постојана економска и политичка криза до 1924 година.

Версајски договор

Версајскиот договор ставил крај на воената состојба меѓу Германија и повеќето сојузнички сили и поставил услови за мир. Тој бил потпишан на 28 јуни 1919 година и може да се подели во четири главни категории: територијални прашања, разоружување, репарации и доделување на вина.

Германски територијални загуби од Версајскиот договор

---

Територијално, Германија морала да се откаже од суверенитетот над нејзините колонии и во Европа загубила 65.000 квадратни километри или околу 13% од нејзината поранешна територија - вклучувајќи 48% од нејзините ресурси со железо и 10% од јагленот - заедно со 7 милиони луѓе, или 12% од нејзиното население. Сар бил ставен под контрола на Друштвото на народите 15 години, а производството од рудниците за јаглен во областа заминувало во Франција. Алзас-Лорен, кој Прусија го анектирала по Француско-пруската војна од 1870/71 година, повторно станал француски. Северниот дел на Шлезвиг-Холштајн станал територија на Данска по референдум. На исток, значителна количина на територија била изгубена за обновената Полска. Територијата Мемел била отстапена на сојузничките сили, и Данциг станал територија под Друштвото на народите како Слободен град Данциг. Полскиот коридор ја оставила Источна Прусија физички одвоена од остатокот на Германија.

Карта која ги прикажува областите под окупација на Рајнска област

Според условите на примирјето од 1918 година и на Договорот од Версај, француските, британските, белгиските и американските трупи ја окупирале Рајнската област, областа на Германија на западниот брег на реката Рајна, заедно со мостовите на источниот брег во близина на Келн, Мајнц и Кобленц. Покрај тоа, Рајнска област и областа која се протегала на 50 километри источно од Рајна требало да се демилитаризира. Франција ја барала окупацијата и за да се заштити од обновениот германски напад и како колатерал за германските репарации. Окупацијата требало да трае 15 години, до 1934 година, но завршила во 1930 година

Одредбите за разоружување на договорот биле наменети да ја направат идната германска армија неспособна за офанзивна акција. Исто така војската била ограничена на не повеќе од 100.000 мажи со само 4.000 офицери и без генералштаб; морнарицата можела да има најмногу 15.000 мажи и 1.500 офицери. Рајнската област требало да биде демилитаризирана и окупирана, а сите утврдувања во Рајнска област и 50 километри (31 милји) источно од реката биле среушени. На Германија и било забрането да има воздухопловни сили, тенкови, отровен гас, тешка артилерија, подморници или дредноути. Требало да се предадат голем број нејзини бродови и целото вооружување поврзано со воздухот.

Германија морала да ги компензира сојузничките сили за загубите и штетите од војната, а точната сума останала да се утврди подоцна (член 233). Краткорочно се барало да плати еквивалент од 20 милијарди златни марки на рати до април 1921 година (член 235).

Најспорниот член од договорот, таканаречената клаузула за воена вина, не го користел зборот „вина“. Се наведува дека Германија ја прифатила целосната одговорност за сите загуби и штети од војната што им била наметната на сојузниците од агресијата на Германија и нејзините сојузници (член 231).

Импликациите на членот 231 и територијалните загуби особено ги налутиле Германците. Договорот бил омаловажуван како диктиран наместо договор за мир. Филип Шајдеман, тогашниот министер за претседател на Германија, пред Националното собрание во Вајмар на 12 мај 1919 година изјавил: „Која рака не треба да овене што ги става овие окови на себе и на нас? Тој поднел оставка наместо да ги прифати условите, но откако сојузниците се заканиле дека ќе ги продолжат непријателствата, Националното собрание гласало да го одобри договорот на 23 јуни. Тој бил потпишан во Париз пет дена подоцна.

Објаснувајќи го подемот на екстремните националистички движења во Германија непосредно по војната, британскиот историчар Иан Кершо укажал на „националниот срам“ што „се чувствуваше низ цела Германија поради понижувачките услови наметнати од победничките сојузници и рефлектирани во Версајскиот договор... со нејзината конфискација на територијата на источната граница и уште повеќе нејзината „клаузула за вина“. Адолф Хитлер постојано ја обвинувал републиката и нејзината демократија за прифаќање на угнетувачките услови од договорот.

Воена вина

Членот 231 од Версајскиот договор бил нашироко сфатен не само како правна легитимизација на репарациите, туку и како морална осуда на Германија, и предизвикал бура од негодување кај германската јавност. Непријателството кон него доаѓало од целиот политички спектар, од крајната десница до умерените владини партии до КПГ.

По стапувањето на сила на договорот, советот за надворешна политика ја продолжил државната контрола на дебатата за вината во војната. Одделот за воена вина го финансирал и раководел Центарот за проучување на причините за војната, кој требал да обезбеди „научна“ поддршка за „кампањата за невиност“ во странство. За пропаганда на војната на невиноста дома, бил основан „Работен комитет на германските здруженија“ со претставници на многу групи кои се сметале за „погодни за добро општество“. Во 1919 година, Националното собрание на Вајмар формирало парламентарна комисија за испитување на настаните што довеле до „избувнување, продолжување и губење на Првата светска војна“. Нејзините резултати биле со сомнителна вредност поради недостатокот на соработка од државната служба и војската и поради зголеменото мешање на владата, која сакала да спречи германско признавање на вината пред светската јавност. Комитетот заседавал до 1932 година.

Во текот на Првата светска војна, известувањето за војната претставувало одговорност на германскиот Генералштаб и по 1918 година на Архивот на Потсдам Рајх, основан од генералот Ханс фон Сект, кој се посветил на задачата да ја „отфрли“ германската воена вина и воени злосторства. Како резултат на тоа, раководството на Рајхсверот со неговиот главно антидемократски персонал во државната служба, заедно со советот за надворешна политика, го одредил приказот на војната во Вајмарската Република.

Сè на сè, имало мало објективно и критичко преиспитување на причините за војната или на одговорноста на Германија за неа во академската средина, политиката или медиумите за време на вајмарскиот период. Официјалниот поглед на историјата продолжил да го следи аргументот издаден од Врховната армиска команда (ВАК) во 1914 година дека Германија била загрозена од инвазија и опкружување. Ревидирањето на условите од Версајскиот договор станало главна цел на германската надворешна политика.

Консензусот што се спротивставил на „клаузулата за вина во војната“ придонел многу за промовирање на агитација против странски земји и Вајмарскиот устав. И ДНВП и, особено, НСДАП го преиспитале целиот повоен поредок и пропагирање на „воената лага за вина“. Во согласност со националните конзервативни и буржоаски десничарски партии, тие ги обвиниле владејачките партии дека придонеле за понижувањето на Германија со потпишувањето на договорот и дека и го ускратиле правото на самоопределување.

Политички превирања: Капов Пуч и Рурово востание

Младата република од самиот почеток била изложена на напади и од екстремната десница и од екстремната левица. Левицата ги обвинила социјалдемократите за предавство на идеалите на работничкото движење поради нивното сојузништво со старите елити; Десницата ги сметала поддржувачите на Републиката одговорни за поразот на Германија во Првата светска војна, оцрнувајќи ги како „ноемвриски криминалци“ и инсинуирајќи дека германската армија, која сè уште се борела на непријателска почва кога завршила војната, била прободена во грб од нив и револуцијата (митот за забивање на нож во грб).

Толпата во Берлин ја гледа Маринската бригада Ерхард како маршира под царскиот воен знак за време на Каповиот Пуч

Во Каповиот Пуч во март 1920 година, единиците на Фрајкорите под генералот фон Литвиц го окупирале владиниот кварт во Берлин и го назначиле поранешниот пруски државен службеник Волфганг Кап за канцелар на Рајхот во обид да ја поништи револуцијата и да воспостави автократска влада. Легалната влада побегнала од Берлин и повикала на генерален штрајк. Пучот брзо пропаднал поради одбивањето на министерската бирократија да ги послуша наредбите на Кап. Рајхсверот, сепак, се покажал како несигурен. Тој усвоил став на чекање и гледање под команда на генералот фон Сект, началник на Канцеларијата на војниците, кој изјавил дека „Рајхсвер не пука на Рајхсвер“.

Некои од работничката класа не се ограничиле на пасивен отпор кон Каповиот Пуч. Особено во Рур, каде што незадоволството од недостатокот на национализација на клучните индустрии било особено големо, биле формирани совети кои се обиделе да ја зграпчат локалната моќ. Во Руровото востание, борбите слични на граѓанска војна избувнале кога Црвената армија на Рур, составена од околу 50.000 вооружени работници, главно приврзаници на КПГ и НСПГ, го искористила нарушувањето предизвикано од генералниот штрајк за да ја преземе контролата врз индустриската област. По крвавите битки во кои загинале околу 1.000 бунтовници и 200 војници, единиците на Рајхсвер и Фрајкорите го задушиле бунтот на почетокот на април.

Во Баварија, Каповиот Пуч довел до антирепубликанска реконструкција на владата што ја направила Слободната држава таканаречена „клетка на редот“ (Ordnungszelle) во рамките на Вајмарската Република и место за собирање на десничарските конзервативни и реакционерни сили. Нестабилните политички услови во раната фаза на Вајмарската Република биле очигледни и на изборите за Рајхстагот во 1920 година, на кои централно-левичарската Вајмарска коалиција, која дотогаш имала мнозинство од три четвртини, загубила дури 125 места од партиите на двете лево и десно ориентирани.

Политички атентати

Матијас Ерзбергер, еден од потписниците на примирјето од 1918 година, бил убиен во 1920 година.

Валтер Ратенау, германскиот министер за надворешни работи, бил убиен во 1922 година.

Острата политичка поларизација што се случила станала видлива во атентатите на важни претставници на Републиката од страна на членовите на десничарската екстремистичка организација Конзул. Министерот за финансии Матијас Ерзбергер бил убиен во август 1921 година, а министерот за надворешни работи Валтер Ратенау во јуни 1922 година. И двајцата биле клеветени дека се усогласени со поранешните непријатели на Германија во однос на исплата на репарации. Ерзбергер, исто така, бил нападнат поради потпишувањето на договорот за примирје во 1918 година, а Ратенау се обидел да ја скрши надворешната изолација на Германија по Првата светска војна преку Рапалскиот договор (1922), кој отворил дипломатски односи со новиот Советски Сојуз, се откажал од сите воени претензии и меѓусебно ги откажал предвоените долгови. Ратенау, исто така, привлекол десничарска екстремистичка омраза затоа што бил Евреин. Со донесувањето на Законот за заштита на Републиката, со кој се зголемиле казните за политички мотивирани акти на насилство, се формирал специјален суд за заштита на Републиката и се забраниле организации, печатени материјали и митинзи кои се спротивставувале на уставната републиканска форма на владеење со цел да се запрат десничарските непријатели на Републиката. Конзервативното судство од царскиот период, кое сè уште останало на своето место и донело благи казни против десничарските државни криминалци, придонело нивните активности да не можат трајно да се одвратат.

Репарации и окупација на Рур

По серија меѓународни конференции за да се утврдат репарациите за кои била одговорна Германија, во мај 1921 година била претставена сума од 132 милијарди рајхсмарки, кои требало да се платат или во злато или во стоки како што се железо, челик и јаглен. Канцеларот Џозеф Вирт немал друг избор освен да прифати, но во обид да ја намали сумата, тој ја започнал германската политика на „исполнување“ (Erfüllungspolitik). Со обидот да ги исполни плаќањата, тој имал намера да им покаже на сојузниците дека барањата се надвор од економските можности на Германија. Во мај 1922 година, кога Рајхсмаркот брзо ја губел вредноста, на Германија и бил одобрен мораториум на плаќање поради силните француски приговори.

Во јануари 1923 година Франција ја обвинила Германија за неисполнување на обврските. Францускиот министер, претседател Рејмонд Поенкаре, го сметал неуспехот на Германија да плати репарации како лост што може да го искористи за да постигне одвојување на Рајнската област од Германскиот Рајх, француско барање што било одбиено од Британците во Версај. Откако Комисијата за репарација утврдила дека германските испораки на јаглен биле мали, француските и белгиските трупи на 11 јануари 1923 година веќе марширале низ Рајнската област, најпродуктивниот индустриски регион во Германија, и ја презеле контролата над повеќето нејзини рударски и производствени компании. Германската влада под канцеларот Вилхелм Куно одговорила со политика на ненасилен пасивен отпор на окупацијата. Ги подмирувала трошоците за неработените фабрики и рудници и ги плаќала работниците кои штрајкувале. Не можејќи да ги подмири огромните трошоци на кој било друг начин, прибегнала кон печатење пари. Заедно со долговите што ги имала државата за време на војната, тоа било една од главните причини за хиперинфлацијата што следела.

Сфаќајќи дека продолжувањето на курсот е неодржливо, новиот канцелар на Рајхот Густав Стреземан го прекинал пасивниот отпор во септември 1923 година Француската и белгиската окупација завршила во август 1925 година, по договорот (планот на Доус) за реструктуирање на плаќањата на Германија. Вкупната исплата на репарации од 1920 до 1931 година (кога плаќањата биле суспендирани на неодредено време) изнесувал 20 милијарди марки. 12,5 милијарди биле готовина кои најмногу дошле од заеми дадени од банкари од Њујорк. Остатокот бил стока како јаглен и хемикалии или од средства како железничка опрема.

Хиперинфлација

Милиони белешки се користат како подлога за гребење

Хиперинфлацијата поттикната од одговорот на владата на окупацијата на Рур предизвикала цената на леб да се зголеми од 3 рајхсмарки во 1922 година на 80 милијарди рајхсмарки во ноември 1923 година. Цените растеле толку брзо што луѓето побрзале да ја трошат својата плата на паузите за ручек пред таа да изгуби повеќе од својата вредност. Надворешната трговија станала невозможна, како и германската способност да плати репарации. Додека личните заштеди станале практично безвредни, така станале и фиксните долгови. Сопствениците на земјиште или куќи од средната класа често излегувале напред бидејќи нивните долгови ја изгубиле вредноста заедно со валутата. Големите индустриски концерни профитирале на ист начин, а богатството било концентрирано во помалку раце. Класичен пример бил Хуго Стинес, кој ја заслужил титулата Крал на инфлацијата користејќи ги неговите ефекти врз долгот за да собере контролни интереси во 1.535 бизниси со 2.890 различни погони до 1924 година Империјата на Стинс пропаднала откако инфлацијата спонзорирана од владата била запрена со воведувањето на Рентенмарк на 15 ноември 1923 година. Еден американски долар станал еквивалент на 4,20 рентенмарки; девизниот курс бил од 1 рентенмарк до еден трилион хартиени марки. Новите пари биле поддржани од златните резерви на Рајхот заедно со хипотеката од 3,2 милијарди Рентенмарк на земјишните поседи во земјоделството, индустријата и трговијата. Воведувањето на Рентенмарк било успешно во стабилизирањето на германската валута и економијата.

Дополнително политичко насилство и хитлеровиот пуч

Со прогласувањето на Рајнската Република на 21 октомври 1923 година дошло до краткотрајно сецесионистичко движење, како резултат на кое делови од работната сила се повеќе се радикализирале. Во Саксонија и Тирингија, комунистите освоиле доволно места за да учествуваат во владите под претседателите на социјалдемократските министри. Во двете држави комунистите биле протерани со Рајх-егзекуции (Reichsexekutionen) користејќи го членот 48 од Вајмарскиот устав. Во Рајхстагот, социјалдемократите ја повлекле својата поддршка од владата на Куно и влегле во голема коалиција под канцеларот на ДВП Густав Стреземан.

Националистичката десница, особено во Баварија, го означила прекинувањето на отпорот на Рур како предавство. Со кршење на уставот на Вајмар, Баварија прогласила вонредна состојба, а извршната власт му била пренесена на Густав Ритер фон Кар како државен генерален комесар. Рајхсверот под команда на началникот на армијата, генерал Ханс фон Сеект, кој имал свои владини амбиции насочени против левичарските партии и вајмарскиот парламентаризам, се однесувал лојално кон владата на Стресман само во однос на неговите сопствени интереси. И покрај потезите против владите во Саксонија и Тирингија, не била преземена акција против Баварија, каде што Кар подготвувал воен удар со цел да ја собори владата на Рајхот во соработка со баварската војска под окружниот командант Ото фон Лосов.

Постер што го промовира Хитлеровиот Mein Kampf

Во 1920 година, Германската работничка партија станала Националсоцијалистичка германска работничка партија (НСДАП), или Нацистичка партија, која на крајот ќе стане движечка сила во колапсот на Вајмарската Република. Адолф Хитлер се именувал себеси за претседател на партијата во јули 1921 година. На 8 ноември 1923 година, во пакт со Ерих Лудендорф, лига на националистички борбени општества наречена Кампфбунд, го презел состанокот што Кар и Лосоу го одржувале во една пивница во Минхен. Лудендорф и Хитлер изјавиле дека владата на Вајмар е соборена и дека планираат да ја преземат контролата над Минхен следниот ден. Кар и Лосоу го организирале отпорот на Хитлер, со што обидот за државен удар бил лесно запрен. Хитлер бил уапсен и осуден на пет години затвор за велепредавство, минимална казна за обвинението. Служел помалку од осум месеци во удобна ќелија, примајќи дневен прилив на посетители до неговото ослободување на 20 декември 1924 година. Додека бил во затвор, Хитлер го направил Mein Kampf, кој ги изложил неговите идеи и идни политики. Хитлер одлучил во иднина да се фокусира на правните методи за стекнување моќ.

Златен период (1924-1929)

Од 1924 до 1929 година претставувал период на релативна стабилност за Вајмарската Република. Познат во Германија како „ Goldene Zwanziger„ (Златни дваесетти), неговите истакнати карактеристики биле внатрешната консолидација и зближување во надворешните работи, заедно со растечката економија и последователно намалување на граѓанските немири, иако подобрувањата дошле без да се воспостави одржлива основа за парламентарната демократија. Иако признавањето на нејзините обврски за репарации од страна на Германија промовирала реинтеграција во современиот државен систем и светските пазари, таа исто така развила силна зависност од американскиот капитал. Стабилноста била делумно позајмена и на крајот само површна.

Рамка за економска политика

Суштинска основа за релативната стабилизација била реструктуирањето на репарациите преку планот на Доус. Без одредување конечна вкупна сума, планот го регулирал обемот, составот и сигурноста на трансферите за идните годишни исплати на репарации. Последното требало да го гарантира американскиот финансиски експерт Паркер Гилберт, кој како агент за репарации можел директно да влијае на германската фискална и финансиска политика со цел да се обезбеди монетарна стабилност. Прифаќањето на планот на Доус во Рајхстагот долго било неизвесно – делови од десницата зборувале за „ново ропство на германскиот народ“ и КПГ за ропството на германскиот пролетаријат. Откако планот бил усвоен, тој и донел на Вајмарската Република значителен прилив на американски заеми од државните фондови, како и од приватните инвеститори. Парите служеле и како почетно финансирање за репарации и како помош за економско заживување. Германските железници, Народната банка и многу индустрии биле ставени под хипотека како обезбедување на заемите.

Економската консолидација што се случила по периодот на хиперинфлација била во голема мера на сметка на наемниците и економската средна класа. Осумчасовниот ден, едно од главните општествени достигнувања на револуцијата 1918/1919 година, во многу случаи било напуштено; државната служба била погодена од масивни кратења на работни места и намалувања на платите; а рационализацијата и концентрацијата во големите индустрии продолжила и ги лишила многу мали и средни претпријатија од нивната егзистенција. Штедачите и доверителите кои биле повредени од инфлацијата, практично останале без значајна компензација.

Декларациите за социјални гаранции содржани во Вајмарскиот устав имале само ограничен ефект и биле во впечатлива контраст со многуте искуства на општествено опаѓање. Од 1924 година натаму, малите штедачи кои биле осиромашени или економски уништени од инфлацијата, барем можеле да ги искористат предностите на системот за социјална заштита организиран од државата. Новиот систем, сепак, се карактеризирал со „ситни тестови под анонимна социјална бирократија“ и со придобивки што обезбедувале егзистенција само на егзистенцијално ниво. Во кратката врвна фаза на целокупното економско закрепнување и економскиот оптимизам, осигурувањето за невработеност било воведено во 1927 година. Во некои аспекти, тоа било „високата точка на социјалната експанзија на Републиката“, иако користела само дел од работната сила и не покривала постојана невработеност. Во меѓувреме, државата вовела и нов систем на социјално осигурување.

Божиќно емитување на канцеларот Вилхелм Маркс, декември 1923 година

Парламентарниот систем на Вајмарската демократија претставувал израз на партиски пејзаж кој бил силно карактеризиран и фрагментиран од класните и општествените милјеа. Членовите на Рајхстагот како претставници на интересите на нивните соодветни електорати честопати имале тесни граници на нивната подготвеност за компромис. Таквата класна и статусна свест била дел од наследството на царскиот перидо и продолжил да има ефект, иако исто така било делумно преобликувана од масовна култура ориентирана кон потрошувачите и слободното време, која се појавила во 1920-тите и била поттикната од новите медиумски форми на записи, филм и радио. Луѓето од сите класи и слоеви оделе во кино или седеле пред радио. Масовната култура укажала на насоката на демократизација и конзервативците ја толкувале како интелектуално срамнување и пад на вредностите. Класните фронтови постепено биле омекнати од масовната култура, означувајќи го „класното општество во транзиција“.

Нестабилен политички систем

Откако претседателот на Рајхот Еберт починал на почетокот на 1925 година на 54-годишна возраст, кандидатот на партиите кои ја поддржувале Републиката, Вилхелм Маркс од Централната партија, бил поразен во вториот круг од претседателските избори во Рајх во 1925 година од кандидатот на националистичка десница, Паул фон Хинденбург, 48,3% спрема 45,3%. И покрај фактот што Хинденбург однапред изјавил дека има намера да ја извршува функцијата во согласност со Уставот на Вајмар, неговиот изборен успех покажал колку далеку земјата се префрлила надесно од почетоците на Вајмар со социјалистички претседател.

Изборите во Рајхстагот во мај 1924 и декември 1924 година повторно биле неуспеси за Вајмарската коалиција (СДП, ДДП и Центар), која започнала толку удобно во 1919 година и која ја задржала својата позиција како „бедем на демократијата“ само во Прусија. На изборите во мај, коалициските партнери загубиле вкупно 13 места, додека десното крило ДНВП и левото крило КПГ освоиле 82 места. Откако СПД го напуштила кабинетот на Густав Стреземан во ноември 1923 година во знак на протест поради егзекуциите на Рајхот против Саксонија и Тирингија, таа повторно не учествувала во владата до јуни 1928 година. Од 1924 до 1928 година, имало тројца канцелари: Вилхелм Маркс од партијата Центар (двапати), непартискиот Ханс Лутер и Херман Милер од СПД. Вкупно имало седум кабинети под тројцата канцелари.

Надворешна политика

Густав Штреземан, кој бил канцелар на Рајхот во 1924 година и министер за надворешни работи од 1924 година до неговата смрт во 1929 година

И покрај честите промени на персоналот во канцеларијата на Рајхот и во владините кабинети помеѓу 1923 и 1928 година, сепак посторла ефективна константа кај министерот за надворешни работи Густав Штреземан од Германската народна партија. Со неговата промена од „монархист во срцето“ во „републиканец во разумот“, како што самиот го изразил, Штреземан извршил стабилизирачко влијание врз политичкиот развој на Републиката не само како канцелар на Рајхот во 1923 година, туку и во текот на целиот период за неговото учество во владата.

Тој барал ослободување од ограничувањата на Версајскиот договор исклучиво со мирни средства и преку меѓусебно разбирање, иако без напуштање на долгорочните ревизионистички намери како што е враќањето на територијата отстапена на Полска. Тој ја презел иницијативата за Договорите од Локарно од 1925 година, со кои се решиле западните граници на Германија, но го оставиле отворено прашањето за источните. Преку постигнување разбирање со Франција и обезбедување на рамноправна позиција на Германија во Друштвото на народите во 1926 година, тој ја извел Вајмарската Република надвор од изолација. Германија потпишала арбитражни конвенции со Франција и Белгија и арбитражни договори со Полска и Чехословачка, обврзувајќи се да ги упатува сите идни спорови до арбитражен трибунал или до Постојаниот суд на меѓународната правда. Како резултат на планот на Доус, странските трупи го напуштиле Рур во 1925 година Покрај тоа, Берлинскиот конгрес од 1926 година гарантирал дека односите со Советскиот Сојуз остануваат неоптоварени. Почнувајќи од 1925 година, постоела тајна и незаконска соработка помеѓу Рајхсверот и Црвената армија. Германија тестирала оружје во Советскиот Сојуз што било забрането со Версајскиот договор, вклучувајќи авиони, тенкови и отровен гас.

Поволните ефекти што се очекувале од Договорите од Локарно до одреден степен биле остварени. Првата зона на Рајнска област била испразнета во 1925 година, француско-германските економски односи биле проширени преку договори, а Воената меѓусојузничка комисија за контрола, која го надгледувала германското разоружување, ја напуштило Германија во 1927 година. Во 1928 година, Штрезман одиграл важна посредничка улога меѓу САД и Франција во преговорите за пактот Келог-Брајанд, меѓународен договор за мир.

Откако во 1928/29 година бил изготвен целосниот распоред за репарации според планот на Доус, се одржале нови преговори. Во „Планот на Јанг“ што резултирал, прашањето за можното олеснување било комбинирано со план за конечно решавање на прашањето за репарации. Наместо годишна исплата од 2,5 милијарди рајхсмарки предвидени во планот на Доус, требало да се платат просечни 2 милијарди - првично 1,7 милијарди во период од 59 години. Со перспектива за, како што се сметало, конечен план за репарации и со оглед на подготвеноста на Германија да ја прифати одговорноста до 1988 година, Франција во паралелни преговори го признала повлекувањето на војниците од окупираната Рајна пет години порано отколку според Версајскиот договор. За националистичката десница во Германија, пред сè, товарот за репарации што се протегал низ генерациите бил тој што обезбедил пропагандно гориво за нивната агитација против Вајмарската Република. ДНВП и нацистичката партија спровеле референдум против планот на Јанг, кој не успеал со голема разлика поради слабиот одѕив, но преку него националсоцијалистите можеле да ја искористат својата пропаганда за да привлечат внимание на целата земја кон себе и да остават свој белег на десничарскиот раб на партискиот спектар.

Култура

Во 1920-тите се случила извонредна културна ренесанса во Германија. За време на најлошата фаза на хиперинфлација во 1923 година, клубовите и баровите биле полни со шпекуланти кои го трошеле својот дневен профит за да не ја изгубат вредноста следниот ден. Берлинските интелектуалци одговориле со осуда на ексцесите на она што тие го сметале за капитализам и барајќи револуционерни промени на културната сценографија.

„Златните дваесетти“ во Берлин: џез-бенд свири во хотелот Еспланада, 1926 година.

Под влијание на кратката културна експлозија во Советскиот Сојуз, германската литература, кино, театар и музички дела влегле во фаза на големо творештво. Иновативниот уличен театар донел претстави во јавноста, а кабаре сцената и џез-бендовите станале многу популарни. Според клишето, современите млади жени биле американизирани, со шминка, кратка коса, и со кршење на традиционалните обичаи. Еуфоријата околу Џозефин Бејкер во метрополата Берлин, на пример, каде што била прогласена за „еротска божица“ и на многу начини и се восхитувале и почитувале, разгорело дополнителни „ултрамодерни“ сензации во главите на германската јавност. Уметноста и новиот тип на архитектура што се предава во училиштата „Баухаус “ ги одразувале новите идеи од тоа време, при што уметниците како Џорџ Грос биле казнети за клевета на војската и за богохулење.

Податотека:The Elephant Celebes.jpg

Уметниците во Берлин биле под влијание на други современи прогресивни културни движења, како што се импресионистичките и експресионистичките сликари во Париз, како и кубистите. Исто така, им се восхитувале и на американските прогресивни архитекти. Многу од новите градби изградени во овој период следеле праволиниски, геометриски стил. Примери за новата архитектура вклучуваат ги зградата Баухаус од Гропиус, Грос Шауспиелхаус и Ајнштајновата кула.

Меѓутоа, не сите биле задоволни со промените кои се случувале во културата на Вајмар. Конзервативците и реакционерите стравувале дека Германија ги изневерува нејзините традиционални вредности усвојувајќи популарни стилови од странство, особено оние што Холивуд ги популаризирал во американските филмови, додека Њујорк станал глобален главен град на модата. Германија била поподложна на американизација, поради блиските економски врски предизвикани од планот на Доус.

Во 1929 година, три години по добивањето на Нобеловата награда за мир во 1926 година, Штресман починал од срцев удар на 51-годишна возраст. Кога берзата во Њујорк се урнала во октомври 1929 година, американските заеми пресушиле и остриот пад на германската економија ги довела „Златните дваесетти“ до ненадеен крај.

Социјална политика

За време и по револуционерниот период биле спроведени широк спектар на прогресивни социјални реформи. Извршниот совет на Работничкиот и Војничкиот совет, коалиција во која биле мнозинството социјалдемократи, независни социјалдемократи, работници и војници, го вовел осумчасовниот работен ден, ги вратил демобилизираните работници, ги ослободил политичките затвореници, ја укинал цензурата за печатот, ги зголемил работничките бенефиции за старост, боледување и невработеност и на работниците им дале неограничено право да се организираат во синдикати. На имотите им било потешко да ги отпуштат работниците и да ги спречат да заминат кога сакаат. Според Привремениот акт за земјоделски труд од 23 ноември 1918 година, нормалниот период на известување за раководството и повеќето работници резиденти бил одреден на шест недели. Дополнително, дополнителната директива од декември 1918 година прецизирала дека работничките и децата имаат право на петнаесетминутна пауза доколку работат помеѓу четири и шест часа, триесет минути за работните денови во траење од шест до осум часа и еден час за подолги денови. Со декрет на 23 декември 1918 година биле формирани комитети (составени од претставници на работниците „во нивниот однос со работодавачот“) за заштита на правата на работниците. Било воспоставено и правото на колективно договарање, а било задолжително „избор на работнички комитети за имоти и формирање комисии за помирување“. Со декрет на 3 февруари 1919 година било отстрането правото на работодавачите да добијат ослободување за домашните службеници и земјоделските работници. Во 1919 година, законодавството предвидувало максимално работно време од 48 часа неделно, ограничувања за ноќна работа, полу-празник во сабота и пауза од триесет и шест часа континуиран одмор во текот на неделата.

Со декретот од 3 февруари 1919 година, владата на Еберт повторно ја вовел првобитната структура на одборите за здравствено осигурување според закон од 1883 година, со една третина работодавци и две третини работници. Од 28 јуни 1919 година, одборите за здравствено осигурување биле избирани од самите работници. Истата година, здравственото осигурување било проширено на сопругите и ќерките без сопствен приход, лицата само делумно способни за профитабилно вработување, лицата вработени во приватни задруги и лицата вработени во јавните задруги.

Привремената наредба од јануари 1919 година во врска со условите за земјоделска работа утврдила максимум 2.900 часа годишно, распределени во осум, десет и единаесет часа дневно во периоди од четири месеци. Кодексот од јануари 1919 година им ги давала на работниците на земјиштето истите законски права што ги уживале индустриските работници, додека нацрт-законот ратификуван истата година ги обврзало државите да основаат здруженија за земјоделски населби кои „биле обдарени со приоритетно право на купување фарми над одредена големина. “.

Под покровителство на Матијас Ерцбергер биле воведени низа прогресивни даночни реформи, вклучувајќи зголемување на даноците на капиталот и зголемување на највисоката стапка на данок на доход од 4% на 60%. Според владиниот декрет од 3 февруари 1919 година, германската влада го исполнила барањето на здруженијата на ветерани целата помош за инвалидите и нивните издржувани лица да ја преземе централната влада (со што ја преземала и одговорноста за оваа помош) и да се прошири во мирно време, националната мрежа на државни и окружни бироа за благосостојба кои биле формирани за време на војната за да ги координираат социјалните служби за воените вдовици и сирачињата.

Законот за благосостојба на младите од 1922 година ги обврзал сите општини и држави да основаат канцеларии за млади задолжени за заштита на децата, а исто така го кодифицирала правото на образование за сите деца, додека биле донесени закони за регулирање на кириите и зголемување на заштитата за станарите во 1922 година и 1923. Покриеноста на здравственото осигурување била проширена и на другите категории на население за време на постоењето на Вајмарската Република, вклучувајќи ги морнарите, луѓето вработени во образовниот и социјалниот сектор и сите примарни издржувани лица. Различни подобрувања биле направени и во бенефициите за невработеност, иако во јуни 1920 година максималниот износ на надоместок за невработеност што можел да го добие едно четиричлено семејство во Берлин од 90 марки бил многу под минималниот трошок за егзистенција од 304 марки.

Во 1923 година, олеснувањето на невработеноста било консолидирано во редовна програма за помош по економските проблеми таа година. Во 1924 година, била воведена современа програма за јавна помош, а во 1925 година била реформирана програмата за осигурување од несреќи, дозволувајќи болестите кои биле поврзани со одредени видови на работа да станат осигурливи ризици. Дополнително, во 1927 година била воведена национална програма за осигурување при невработеност Изградбата на станови исто така била значително забрзана во периодот на Вајмар, со над 2 милиони нови домови кои биле изградени помеѓу 1924 и 1931 година и дополнителни 195.000 модернизирани.

Обновена криза и пад (1930–1933)

Почеток на големата депресија

Војниците на германската армија ги хранат сиромашните во Берлин, 1931 година

Бруто национален производ (прилагоден на инфлацијата) и индекс на цени во Германија, 1926–1936 година. Периодот помеѓу 1930 и 1932 година е обележан со тешка дефлација и рецесија.

Стапката на невработеност во Германија помеѓу 1928 и 1935 година. За време на политиката на Брунинг на дефлација (означена со виолетова), стапката на невработеност се зголемила од 15,7% во 1930 година на 30,8% во 1932 година.

Водачот на Комунистичката партија (КПГ) Ернст Талман (личност во преден план со крената стегната тупаница) и членовите на Сојузот на победници на црвениот фронт (RFB), 1927 г.

Резултати од федералните избори 1919–1933: Комунистичката партија (КПГ) (зелена) и Нацистичката партија (НСДАП) (кафеава) биле радикални непријатели на Вајмарската Република. Напливот на невработеност за време на Големата депресија довело до радикализација на многу гласачи. Нацистичката партија се зголемила за 3% од вкупните гласови во 1928 година на 44% во 1933 година, додека Германската национална народна партија (ГННП) (портокалова) го загубила своето конзервативно крило и последователно се приклучила на радикалната опозиција во 1929 година

Водачот на нацистичката партија (НСДАП) Адолф Хитлер ги поздравува членовите на Штурмабтајлунг во Брауншвајг, Долна Саксонија, 1932 година

Во 1929 година, почетокот на Големата депресија предизвикала тежок економски шок во Германија, кој бил влошен од европската банкарска криза од 1931 година. Кревката економија на Германија била одржувана со давање заеми преку планот на Доус (1924) и Планот на Јанг (1929). Кога американските банки ја повлекле својата кредитна линија за германските компании, брзиот пораст на невработеноста не можела да се спречи со конвенционални економски мерки. Невработеноста потоа драматично пораснала, на 4 милиони во 1930 година, и на изборите во Рајхстагот во септември 1930 година, Национал-социјалистичката германска работничка партија (НСДАП), дотогаш мала екстремно десничарска партија, го зголемила својот дел од гласовите на 19%, станувајќи втора по големина партија во Германија, додека Комунистичката партија на Германија (КПД) добила 23 места. Преминот кон политичките екстреми го направил нестабилниот коалициски систем со кој владеел секој вајмарски канцелар сè понефункционален. Последните години на Вајмарската Република биле нарушени со уште поголема системска политичка нестабилност од претходните години, а политичкото насилство се зголемило. Четворица канцелари (Хајнрих Брунинг, Франц фон Папен, Курт фон Шлајхер) и, од 30 јануари до 23 март 1933 година, Адолф Хитлер, управувале преку претседателски декрет наместо парламентарни консултации. Тоа ефективно го направил парламентот немоќен како средство за спроведување на уставни контроли и рамнотежи.

Брунинг и првиот претседателски кабинет (1930–1932)

На 29 март 1930 година, на поттик на генералот Курт фон Шлајхер, претседателот Пол фон Хинденбург го назначил финансискиот експерт Хајнрих Брунинг за наследник на Херман Милер (СПД), чија петпартиска коалиција се распаднала на 27 март за тоа како да се финансира зголемените трошоци за надоместок за невработеност. Се очекувало новата влада да води политичка промена кон конзервативизам.

Бидејќи Брунинг немал мнозинска поддршка во Рајхстагот, тој станал, преку употребата на вонредните овластувања доделени на претседателот на Рајхот со член 48 од уставот, првиот вајмарски канцелар кој работел независно од парламентот. Откако Рајхстагот се спротивставил на нацрт-законот за реформа на финансиите на Германија, тој бил донесен во итен декрет од Хинденбург. На 18 јули, како резултат на противењето на СПД, КПГ, ГННП и малиот контингент членови на НСДАП, Рајхстагот повторно го отфрлил предлог-законот со мала разлика. Веднаш потоа, Брунинг поднел декрет од претседателот за распуштање на Рајхстагот. Последователните општи избори на 14 септември резултирале со огромна политичка промена во Рајхстагот: 18,3% од гласовите заминале на НСДАП, пет пати повеќе од процентот што го освоила партијата во 1928 година Како резултат на тоа, повеќе не било можно, дури и со голема коалиција, да се формира прорепубликанско мнозинство кое ќе ги исклучи КПГ, ДНВП и НСДАП. Ситуацијата довела до зголемување на бројот на јавни демонстрации и случаи на паравоено насилство организирани од НСДАП.

Помеѓу 1930 и 1932 година, Брунинг вовел политика на дефлација и драстично намалување на државните расходи. Меѓу другите мерки, тој целосно ги запрел сите задолжителни јавни плаќања за програмата за осигурување за невработеност воведена во 1927 година, што резултирало со повисоки придонеси од работниците и помалку бенефиции за невработените. Нагло се намалиле и надоместоците за болните, инвалидите и пензионерите. Тоа предизвикал дефлациска внатрешна девалвација со тоа што ја принудило економијата да ги намали цените, кириите, платите за 20% бидејќи планот на Јанг не дозволувал девалвација на Рајхсмаркот.

До крајот на 1931 година Хинденбург и Шлајхер почнале да размислуваат за отфрлање на Брунинг во корист на сместување на Алфред Хугенберг од ГННП и Адолф Хитлер. На 30 мај 1932 година, Брининг конечно ја изгубил поддршката на Хинденбург околу прашањето за источната помош и поднел оставка како канцелар.

Денешниот консензус е дека политиките на Брунинг ја влошиле германската економска криза и растечката фрустрација на населението од демократијата, што придонело значително за зголемување на поддршката за НСДАП на Хитлер.

Папенов кабинет

Тогаш Хинденбург го назначил Франц фон Папен за нов канцелар. Тој бил тесно поврзан со индустријалистичката и земјопоседничка класа и војската. Генералот Курт фон Шлајхер – кој и самиот станал министер на Рајхсверот – ги избрал членовите на кабинетот на Папен, кој станал познат како „Кабинет на бароните“. Тој продолжил да управува со претседателски декрет како и кабинетите на Брунинг.

На 16 јуни Папен ја укинал забраната за нацистичката Штурмабтајлунг (СА) и Шуцштафел (СС) која била воведена на 13 април под владата на Брунинг. Користејќи го политичкото насилство што се случувало за време на изборната кампања во Рајхстагот како изговор, тој ја соборил коалициската влада на Прусија предводена од СПД во прускиот државен удар (Preußenschlag) од 20 јули. Со итен декрет тој се прогласил себеси за комесар на Рајхот (Reichskommissar) на Прусија, чекор што дополнително ја ослабнаки демократијата на Вајмарската Република.

Избори од јули 1932 година

Според претходен договор со Хинденбург и Хитлер, Папен го распуштил Рајхстагот на 4 јуни 1932 година и повикал на нови избори со надеж дека Нацистичката партија ќе освои најмногу места и ќе му дозволи да формира авторитарна влада. Општите избори на 31 јули 1932 година донеле големи придобивки за Комунистичката партија и нацистите, кои освоиле 37,3% од гласовите, што е нивна висока оценка на слободните избори. Нацистичката партија ги заменила социјалдемократите како најголема партија во Рајхстагот, иако не добила мнозинство.

Непосредно прашање било каква улога ќе има Нацистичката партија во владата на земјата. Хитлер одбил министерство под Папен и побарал канцеларство за себе, но бил отфрлен од Хинденбург на 13 август 1932 година. Бидејќи сè уште немало мнозинство во Рајхстагот за која било влада, Рајхстагот повторно бил распуштен, а изборите се одржале со надеж дека ќе произлезе стабилно мнозинство.

Кабинетот на Шлајхер

Изборите на 6 ноември 1932 година дале 33% за нацистите, два милиони гласачи помалку отколку на претходните избори. Курт фон Шлајхер го принудил Франц фон Папен да поднесе оставка и самиот го наследил Папен како канцелар на 3 декември. Шлајхер, пензиониран армиски офицер, се развил во атмосфера на нејасност и интриги што ја опфаќала републиканската воена политика. Тој со години бил во таборот на оние кои ја поддржувале конзервативната контрареволуција. Храбриот и неуспешен план на Шлајхер бил да изгради мнозинство во Рајхстагот со обединување на синдикалистичките леви крила на различните партии, вклучувајќи го и она на нацистите предводени од Грегор Штрасер. Ниту оваа политика не се покажала успешна.

Постер за националистичката коалиција „Црно-бело-црвена“ на Алфред Хугенберг (лидер на ГННП ), Франц фон Папен и Франц Селд

Во овој краток прекин на претседателската диктатура, Шлајхер ја презел улогата на „социјалистички генерал“ и стапил во односи со христијанските синдикати, релативно левата страна на нацистичката партија, па дури и со социјалдемократите. Шлајхер планирал некаква работна влада под неговото генералство. Но, офицерите на Рајхсверот не биле подготвени за ова, работничката класа имала природна недоверба кон нивните идни сојузници, а на големите капиталисти и земјопоседници исто така не им се допаднале плановите.

Хитлер дознал од Папен дека генералот не добил од Хинденбург овластување да го укине парламентот на Рајхстагот, додека секое мнозинство од местата го добило. Кабинетот (според претходното толкување на член 48) пресудил без седница на Рајхстаг, кој можел да гласа само за сопствено распуштање. Хитлер, исто така, дознал дека сите минати осакатени долгови на нацистите требало да бидат олеснети од германскиот голем бизнис.

На 22 јануари, напорите на Хитлер да го убеди Оскар фон Хинденбург, синот на претседателот и доверлив човек, вклучувале закани дека ќе поднесе кривична пријава поради неправилностите на оданочувањето на имотот на претседателот Нојдек; иако 20 квадратни километри набргу биле доделени на имотот на Хинденбург. Маневриран од Папен и Хитлер за плановите за новиот кабинет, и откако ја изгубил довербата на Хинденбург, Шлајхер побарал нови избори. На 28 јануари, Папен го опишал Хитлер на Пол фон Хинденбург како само малцински дел од алтернативната влада уредена од Папен. Четирите големи политички движења, СПД, комунистите, Центарот и нацистите биле во опозиција.

На 29 јануари, Хитлер и Папен ја спречиле во последен момент заканата за официјално санкционирано преземање на Рајхсверот, а на 30 јануари 1933 година Хинденбург ја прифатил новата коалиција Папен-Хитлер, при што нацистите имале само три од единаесетте места во кабинетот: Хитлер како канцелар, Вилхелм Фрик како министер за внатрешни работи и Херман Геринг како министер без ресор. Подоцна истиот ден, на првиот состанок на владата присуствувале само две политички партии, кои претставувале малцинство во Рајхстагот: нацистите и Германската национална народна партија (ГННП), предводена од Алфред Хугенберг, со 196 и 52 места соодветно. Гледајќи ги 70-те (плус 20 на Баварската народна партија) места на Партијата на Католичкиот центар, Хитлер ги одбил барањата на нивниот водач за уставни „отстапки“ (кои се за заштита) и планирал распуштање на Рајхстагот.

Хинденбург, и покрај неговите сомневања за целите на нацистите и за Хитлер како личност, неволно се согласил со теоријата на Папен дека, со нацистичката поддршка на народот во опаѓање, Хитлер сега може да биде контролиран како канцелар. Овој датум, наречен од нацистите како Machtergreifung (заземање на власта), вообичаено се смета за почеток на Нацистичка Германија.

Крај на Вајмарската Република

Канцеларството на Хитлер (1933)

Хитлер положил заклетва како канцелар утрото на 30 јануари 1933 година на она што некои набљудувачи подоцна го опишале како кратка и рамнодушна церемонија. До почетокот на февруари, само една недела по преземањето на канцеларската функција од страна на Хитлер, владата почнала да ја стега опозицијата. Состаноците на левичарските партии биле забранети, а дури и некои од умерените партии ги најшле нивните членови загрозени и нападнати. Мерките со изглед на законитост ја потиснале Комунистичката партија во средината на февруари и вклучиле во очигледно незаконски апсења на пратениците на Рајхстагот.

На 27 февруари 1933 година Рајхстагот изгорел до темел, за што бил обвинет за подметнување пожар од страна на холандскиот советски комунист Маринус ван дер Љубе. Меѓутоа, во 2019 година, била откриена заклетва што ја сокрил истакнат германски историчар од нацистичкиот период. Во изјавата од 1950-тите, поранешен припадник на паравоената единица СА на нацистите се заколнал дека ноќта на пожарот во Рајхстагот, тој бил дел од групата СА што го избркала Ван дер Љубе од амбуланта до Рајхстагот, каде што забележале „чуден мирис на горење и облаци од чад се извираа низ собите“. Пожарот кој веќе бил подметнат кога Дер Љубе бил насилно донесен таму од страна на СА, како и непосредната употреба на настанот од страна на нацистичката влада за преземање на власта, довела до тоа многу современи историчари да потврдат дека СА играла улога во подметнувањето пожар, како напад под лажно знаме. Хитлер ја обвинил КПГ за пожарот (иако Ван дер Љубе не бил член на партијата) и го убедил Хинденбург да издаде Уредба за пожар во Рајхстагот следниот ден. Указот се повикал на членот 48 од Уставот на Вајмар и „на неодредено време суспендирање“ голем број уставни заштити на граѓанските слободи, дозволувајќи и на нацистичката влада да преземе брза акција против политички состаноци, апсење и убивање на комунистите.

Хитлер и нацистите ги искористиле германската државна радиодифузија и воздухопловните капацитети во масовен обид да го поколебаат електоратот, но овие избори донеле мало мнозинство од 16 места за коалицијата НСДАП-ДНВП. На изборите <i id="mwBCA">во Рајхстагот</i>, кои се одржале на 5 март 1933 година, НСДАП добила 17 милиони гласови. Гласовите на комунистичките, социјалдемократите и католичкиот центар останале цврсти. Ова биле последните повеќепартиски избори во Вајмарската република и последните повеќепартиски целосно германски избори во последните 57 години.

Хитлер им се обратил на различните групи, нагласувајќи ја неопходноста од дефинитивно решение за постојаната нестабилност на Вајмарската Република. Тој тогаш ги обвинил комунистите за проблемите на Германија, дури и им се заканил на нивните животи на 3 март. Поранешниот канцелар Хајнрих Брунинг објавил дека неговата Централна партија ќе се спротивстави на каква било уставна промена и апелирал до претседателот да спроведе истрага за пожарот во Рајхстагот. Успешниот план на Хитлер бил да го поттикне она што останало од сега веќе осиромашениот од комунистите Рајхстаг да му даде, и на Владата, овластување да издава декрети со сила на закон. Дотогашната претседателска диктатура со ова требало да си даде нова правна форма.

На 15 март, на првиот состанок на владата присуствувале двете коалициски партии, кои претставувале малцинство во Рајхстагот: нацистите и ГННП предводени од Алфред Хугенберг (288 + 52 места). Според Нирнбершкиот судски процес, првиот ред на работа на оваа владина седница бил како конечно да се постигне целосна контрареволуција со помош на уставно дозволениот Акт за овластување, за кој било потребно парламентарно мнозинство од 66%. Овој акт би го довел Хитлер и НСДАП кон неговата цел за неограничени диктаторски овластувања.

Состанок на кабинетот на Хитлер во средината на март

На состанокот на владата на 15 март, Хитлер го вовел Актот за овластување, кој би го овластил кабинетот да донесе закон без одобрение од Рајхстагот. Во меѓувреме, единственото преостанато прашање за нацистите било дали Католичката централна партија ќе го поддржи Актот за овластување во Рајхстагот, со што ќе обезбеди  ²⁄₃ потребно мнозинство за да се ратификува законот со кој ќе се измени уставот. Хитлер ја изразил својата увереност дека ќе ги придобие гласовите на центарот. Хитлер е забележан на Нирнбершкиот процес како сигурен за евентуалната капитулација на Централната партија на Германија и на тој начин ги отфрла сугестиите на ГННП за „балансирање“ на мнозинството преку дополнителни апсења, овој пат на социјалдемократите. Хитлер, сепак, ги уверил своите коалициски партнери дека апсењата ќе продолжат по изборите и, всушност, околу 26 социјалдемократи од СПД биле физички отстранети. Откако секојдневно се сретнале со водачот на Центарот, монсињор Лудвиг Кас и други лидери на синдикатот на Центарот и им негирал значително учество во владата, преговорите станале успешни во однос на гаранциите за католичките државни службеници и прашањата за образованието.

На последниот внатрешен состанок на Центарот пред дебатата за Актот за овластување, Кас не изразил претпочитање или сугестија за гласањето, но како начин за ублажување на противењето на членовите на Центарот за доделување дополнителни овластувања на Хитлер, Кас некако договорил писмо на уставна гаранција од самиот Хитлер пред неговото гласање со центарот en bloc во корист на Актот за овластување. Оваа гаранција на крајот не беила дадена. Кас, претседател на партијата од 1928 година, имал силни врски со државниот секретар на Ватикан, подоцна папа Пиј XII. За возврат да ја вети својата поддршка за чинот, Кас ги искористил своите врски со Ватикан за да се подготви и да го подготви долго посакуваниот Рајхсконкордат на Светата Столица со Германија (може само со соработка на нацистите).

Лудвиг Кас се смета заедно со Папен како една од двете најважни политички фигури во создавањето на нацистичкиот режим.

ОПреговори за актот за овластување

На 20 март, започнаа преговорите помеѓу Хитлер и Фрик од една страна и водачите на Католичката централна партија (Центрум) - Кас, Штегервалд и Хакелсбургер од друга страна. Целта била да се договорат условите под кои Центарот ќе гласа за Овозможувачкиот акт. Поради тесното мнозинство на нацистите во Рајхстагот, поддршката на Центарот била неопходна за да се добие потребното двотретинско мнозинство гласови. На 22 март, преговорите завршиле; Хитлер ветил дека ќе го продолжи постоењето на германските покраини, се согласил да не го користи новото доделување моќ за промена на уставот и ветил дека ќе ги задржи членовите на Центрум во државната служба. Хитлер, исто така, ветил дека ќе ги заштити католичките конфесионални училишта и ќе ги почитува конкордатите потпишани меѓу Светата столица и Баварија (1924), Прусија (1929) и Баден (1931). Хитлер, исто така, се согласил да ги спомене овие ветувања во неговиот говор пред Рајхстагот пред гласањето за Законот за овозможување.

Свеченото отворање на Рајхстагот на 21 март се одржало во гарнизонската црква во Потсдам, светилиште на прусијанизмот, во присуство на многу јункерски земјопоседници и претставници на империјалната воена каста. Овој импресивен и често емотивен спектакл - оркестриран од Јозеф Гебелс - имал за цел да ја поврзе владата на Хитлер со германското царско минато и да го прикаже нацизмот како гарант за иднината на нацијата. Церемонијата помогнала да се убеди пруската воена елита на „старата гарда“ во почитта на Хитлер на нивната долга традиција и, за возврат, произвела релативно убедлив став дека владата на Хитлер има поддршка од традиционалниот заштитник на Германија - Армијата. Таквата поддршка јавно ќе сигнализира враќање на конзервативизмот за да се ограничат проблемите што ја засегаат Вајмарската република и дека стабилноста можеби е при рака. Во циничен и политички умешен потег, Хитлер се поклонил со очигледно понизност со почит пред претседателот и фелдмаршал Хинденбург.

Донесување на законот

Рајхстагот се состанал на 23 март 1933 година во операта Крол, а на пладневното отворање, Хитлер одржал историски говор, изгледајќи надворешно смирен и помирлив. Хитлер претставил привлечна перспектива за почит кон христијанството со оддавање почит на христијанските вери како „суштински елементи за заштита на душата на германскиот народ“. Тој ветил дека ќе ги почитува нивните права и изјавил дека „амбицијата на неговата влада е мирен договор меѓу црквата и државата“ и дека се надева „да ги подобри [нивните] пријателски односи со Светата столица“. Овој говор особено имал за цел идното признавање од страна на именуваната Света Столица, а со тоа и на гласовите на Партијата на Центар, а се осврнал на многуте грижи што Кас ги искажал за време на претходните разговори. Затоа, се смета дека Кас имал удел во изготвувањето на говорот. Кас, исто така, се наведува дека ја изразил желбата на Светата столица за Хитлер како бедем против атеистичкиот руски нихилизам претходно уште во мај 1932 година

Хитлер ветил дека Законот не го загрозува постоењето ниту на Рајхстагот ниту на Рајхсратот, дека авторитетот на претседателот останува недопрен и дека покраините нема да бидат укинати. За време на излагањето, другите партии (особено центарот) се состанале за да разговараат за нивните намери.

Во дебатата пред гласањето за актот, Хитлер ја оркестрирал целосната политичка закана на неговите паравоени сили, како што е Штурмабтајлунг на улиците за да ги заплаши неволните пратеници на Рајхстагот да го одобрат Законот. 81 места на комунистите биле празни по Уредбата за пожар во Рајхстагот и други помалку познати процедурални мерки, со што биле исклучени нивните очекувани гласови „Не“ од гласањето. Ото Велс, лидерот на социјалдемократите, чии места на сличен начин биле исцрпени од 120 на под 100, бил единствениот говорник што ја бранел демократијата и во залуден, но храбар напор да го негира Хитлер. Тој одржал говор критички настроен кон напуштањето на демократијата кон диктатурата. На ова, Хитлер повеќе не можел да го задржи својот гнев.

Во неговиот возвратен одговор до Велс, Хитлер се откажал од претходните преправања за смирени државнички способности и испорачал карактеристично врескање, ветувајќи дека ќе ги истреби сите комунисти во Германија и им се заканувал и на социјалдемократите на Велс. Тој дури и не сакал нивна поддршка за предлог-законот. „Германија ќе стане слободна, но не преку вас“, извикал тој. Во меѓувреме, ветената писмена гаранција на Хитлер до монсињор Кас се пишувала, таа била наведена на Кас и со тоа Кас станал убеден тивко да ги достави гласовите на блокот на Центарот за актот за овластувае во секој случај. Законот - формално насловен како „Закон за отстранување на неволја од луѓето и Рајхот“ - бил усвоен со гласови од 444 „за“. Само СПД гласала против законот. Секој друг член на Рајхстагот, без разлика дали е од најголемата или најмалата партија, гласала за Законот. Тој стапил на сила следниот ден, 24 март.

Последици

Донесувањето на Законот за овластување од 1933 година се смета дека го означува крајот на Вајмарската Република и почетокот на нацистичкиот период. Тој го овластил кабинетот да донесува закони без одобрение на Рајхстагот или претседателот и да донесува закони што се спротивни на уставот. Пред изборите во март 1933 година, Хитлер го убедил Хинденбург да го објави Декретот за пожар во Рајхстагот користејќи го членот 48, кој ѝ дава овластување на владата да ги ограничи „правата на хабеас корпус [...] слободата на печатот, слободата на организирање и собирање, приватноста на поштенските, телеграфските и телефонските комуникации“ и легализирани налози за претрес и конфискација „надвор од законските граници инаку пропишани“. Ова имало за цел да спречи каква било акција против владата од страна на комунистите. Хитлер ги користел одредбите од Законот за овозможување за да го спречи можното противење на неговата диктатура од други извори, во кои бил главно успешен: во месеците по донесувањето на Законот, сите германски партии настрана од НСДАП биле забранети или принудени да се распуштаат, сите синдикати биле распуштени и сите медиуми биле ставени под контрола на Министерството за јавно просветлување и пропаганда на Рајхот (со делумно исклучок на Франкфуртер цајтунг). Рајхстагот потоа бил распуштен од Хинденбург и биле распишани предвремени еднопартиски избори во ноември 1933 година, давајќи му на НСДАП целосна контрола.

Уставот од 1919 година никогаш не бил формално укинат, но Законот за овластување значел дека де факто законот е мртов. Рајхстагот бил ефикасно елиминиран како активен играч во германската политика. Се состанувал само спорадично до крајот на Втората светска војна, немало дебати и донел само неколку закони; за сите цели, тој бил сведен на обична сцена за говорите на Хитлер. Другиот дом на германскиот парламент (Рајхсратот) бил официјално укинат на 14 февруари 1934 година со „ Законот за укинување на Рајхсратот“; оваа одлука била јасно кршење на Законот за овластување, кој предвидувал дека законите донесени под негова надлежност не можат да влијаат на институциите на било кој Дом. Меѓутоа, во тоа време, нацистите станале закон сами за себе, и овие постапки никогаш не биле оспорени на суд.

На 2 август 1934 година, Хинденбург починал од рак на белите дробови, со што ја елиминирал секоја преостаната пречка за целосна нацистичка доминација; еден ден пред неговата смрт, кабинетот на Хитлер го усвоил „ Законот за шефот на државата на германскиот Рајх“ со кој овластувањата на претседателот по неговата смрт, вклучително и како Врховен командант на вооружените сили, ги префрлува на новата функција „ Фирер и Рајх Канцелар“, давајќи му на Хитлер целосна моќ над целиот Рајх без никаква можност за проверки и рамнотежи. Оваа акција подоцна била ратификувана со крајно недемократски референдум. Ова, заедно со ремилитаризацијата на Рајнската област во 1936 година, ги отфрлила последните останки на Вајмарската Република.

Причини за неуспех

Причините за колапсот на Вајмарската Република се предмет на континуирана дебата. Можеби била осудена на пропаст од самиот почеток, бидејќи дури и на умерените не им се допаѓала, а екстремистите и од левицата и од десницата ја мразеле, ситуација која често се нарекува „демократија без демократи“. Германија имала ограничени демократски традиции, а вајмарската демократија нашироко се сметала за хаотична. Бидејќи политичарите од Вајмар биле обвинети за Dolchstoß („ прободување со нож во грб“), нашироко верувана теорија дека предавањето на Германија во Првата светска војна било непотребен чин на предавници, народниот легитимитет на владата бил постојано несигурен. Бидејќи нормалното парламентарно законодавство пропаднало и било заменето околу 1930 година со низа итни декрети, намалениот народен легитимитет на владата дополнително ги натерало гласачите кон екстремистички партии.

Ниту една единствена причина не може да го објасни неуспехот на Вајмарската Република. Најчесто потврдените причини може да се групираат во три категории: економски проблеми, институционални проблеми и улоги на одредени поединци.

Економски проблеми

Вајмарската Република имала некои од најсериозните економски проблеми што некогаш ги доживеала која било западна демократија во историјата. Неконтролираната хиперинфлација, огромната невработеност и големиот пад на животниот стандард претставувале примарни фактори. Од 1923 до 1929 година, постоел краток период на економско закрепнување, но Големата депресија од 1930-тите довела до светска рецесија. Германија била особено погодена бидејќи во голема мера зависела од американските заеми. Тоа станало очигледно кога политичките партии и од десната и од левата страна сакале целосно да ја распуштат Републиката, со што било невозможно демократско мнозинство во Парламентот.

Вајмарската Република била сериозно погодена од Големата депресија. Економската стагнација довела до зголемени барања од Германија да ги врати долговите кон САД. Во 1926 година, околу 2 милиони Германци биле невработени, што се зголемил на околу 6 милиони во 1932 година, при што многумина ја обвинувале Вајмарската Република. Бидејќи Вајмарската Република била многу кревка во текот на своето постоење, депресијата била катастрофална и одиграла голема улога во доаѓањето на нацистите.

Повеќето Германци сметале дека Версајскиот договор е казнен и понижувачки документ бидејќи ги принудило да ги предадат областите богати со ресурси и да платат огромни суми на компензација. Казнените репарации предизвикале вознемиреност и незадоволство, но вистинската економска штета што произлегува од Версајскиот договор е тешко да се утврди. Додека официјалните репарации биле значителни, Германија на крајот платила само мал дел од нив. Сепак, репарациите ја оштетиле германската економија со обесхрабрување на пазарните заеми, што ја принудило владата на Вајмар да го финансира својот дефицит со печатење повеќе валути, предизвикувајќи неконтролирана хиперинфлација. На почетокот на 1920 година, 50 марки биле еквивалентни на еден американски долар. До крајот на 1923 година, еден американски долар бил еднаков на 4.200.000.000.000 марки.

Дополнително, брзото распаѓање на Германија во 1919 година со враќањето на разочараната армија, брзата промена од можна победа во 1918 година од Договорот Брест-Литовск до пораз во 1919 година со Версајскиот договор и политичкиот хаос можеби довеле до екстремен национализам. Историчарот од Принстон, Харолд Џејмс, тврди дека постоела јасна врска помеѓу економскиот пад и луѓето кои се свртуваат кон екстремистичката политика.

Институционални проблеми

Широко се верува дека уставот од 1919 година имал неколку слабости, што го направило веројатно евентуалното воспоставување диктатура, но не е познато дали поинаков устав би можел да го спречи подемот на нацистичката партија. Сепак, уставот на Западна Германија од 1949 година (Основниот закон на Сојузна Република Германија) генерално се смета за силен одговор на овие недостатоци.

• Институцијата Рајхспразидент често се сметала за Ерсацкајзер („заменски цар“), обид да се заменат царевите со слично силна институција со цел да се намали партиската политика. Членот 48 од Уставот му дал на претседателот овластување „да ги преземе сите неопходни чекори“ доколку „јавниот ред и безбедност се сериозно нарушени или загрозени“. Иако била наменета како итна клаузула, таа често се користела пред 1933 година за издавање декрети без поддршка од Парламентот и исто така го олеснувала Глајхшалтунг.
• За време на Вајмарската Република, било прифатено дека законот не мора да одговара на уставот сè додека има поддршка од две третини од парламентот, истото мнозинство било потребно за промена на уставот. Тоа било преседан за Законот за овластување од 1933 година. Основниот закон од 1949 година барал експлицитна промена на формулацијата и забранувал укинување на основните права или федералната структура на републиката.
• Употребата на пропорционална застапеност без големи прагови значело дека партијата со мала поддршка може да добие влез во Рајхстагот. Тоа довело до тоа многу мали партии, некои екстремистички, да градат политички бази во системот и го отежнувало формирањето и одржувањето на стабилна коалициска влада, што дополнително придонесувало за нестабилност. За да се спротивстави на проблемот, современиот германски Бундестаг вовел праг од 5 отсто за една партија да добие парламентарна застапеност. Сепак, Рајхстагот на монархијата бил фракциониран на сличен степен дури и доколку бил избран со мнозинство гласови (според систем со два круга).
• Рајхстагот може да го отстрани Рајхсканцлер од функцијата дури и ако не можел да се договори за наследник. Употребата на ваква иницијатива за недоверба значело дека од 1932 година, владата не можела да биде на функција кога парламентот се собирал. Како резултат на тоа, Grundgesetz („Основен закон“) од 1949 година пропишува дека канцеларот не може да биде сменет од Парламентот, освен ако не се избере наследник во исто време, познато како „ конструктивно гласање за недоверба“.
• Основните права на habeas corpus, светоста на домот, неповредливоста на поштата, слободата на говорот и печатот, слободата на собирање, слободата на здружување (вклучувајќи ги и верските здруженија) и неповредливоста на имотот – членови 114, 115, 117, 118, 123, 124 и 153 од Уставот на Вајмар – би можеле да бидат суспендирани според член 48. Основниот закон ги наведувал како основни права кои законски не можат да се поништат и во членот 20 (4) го вклучува правото да се спротивстави на обидите за укинување на уставниот поредок.

Улогата на поединците

Економската политика на Брунинг од 1930 до 1932 година била предмет на многу дебати. Таа предизвикало многу Германци да ја идентификуваат Републиката со намалување на социјалните трошоци и екстремно либерална економија. Дали имало алтернативи за оваа политика за време на Големата депресија е отворено прашање.

Франц фон Папен, кој бил канцелар на Германија од 30 мај до 17 ноември 1932 година, го започнал преусеншлаг превратот против Владата предводена од Социјалдемократската партија во Слободната држава Прусија, со што бил елиминиран еден од последните потенцијални бастиони на отпорот на заземањето на власта од Хитлер, имајќи предвид дека Слободната држава Прусија била дом на федералниот главен град Берлин и имала 61% од населението на Вајмарската Република. Папен, исто така, извршил притисок врз Хинденбург да го назначи Хитлер за канцелар и Папен за заменик канцелар во 1933 година во кабинет кој наводно не бил под доминација на Нацистичката партија. Папен и неговите сојузници биле бргу маргинализирани од Хитлер, а тој ја напуштил владата по Ноќта на долгите ножеви во 1934 година, за време на која нацистите убиле некои од неговите сојузници и доверливи луѓе, вклучително и наследникот на Папен и претходникот на Хитлер, Курт фон Шлајхер.

Пол фон Хинденбург станал Рајхспразидент во 1925 година. Бидејќи тој бил стар стилски монархистички конзервативец, тој имал малку изгубена љубов кон Републиката, но во најголем дел, тој формално дејствувал во границите на уставот. Сепак, тој на крајот - по совет на неговиот син и други блиски до него - го назначил Хитлер за канцелар, со што ефикасно ставил крај на Републиката по усвојувањето на Законот за овластување од 1933 година. Дополнително, смртта на Хинденбург во 1934 година ставило крај на последната пречка за Хитлер да ја преземе целосната власт во Вајмарската Република.

Германската национална народна партија (ГННП), исто така, била обвинета како одговорна за падот на Вајмарската Република поради нејзините ултранационалистички позиции и нејзината неподготвеност да ја прифати Републиката поради нејзината монархистичка идеологија. Во својата книга Подемот и падот на Третиот Рајх, новинарот и историчар Вилијам Л напишал дека статусот на ГННП како екстремно десничарска партија наместо мејнстрим конзервативна партија е една од главните причини за падот на Вајмарската Република. Според мислењето на Ширер, одбивањето на ГННП да „заземе одговорна позиција или во владата или во опозицијата“ за време на поголемиот дел од постоењето на Вајмар, ја негирало во република „таа стабилност обезбедена во многу други земји од една навистина конзервативна партија“. Слично на тоа, конзервативниот британски историчар Сер Џон Вилер-Беннет ја обвинил ГННП за неуспехот да се помири со Републиката, наведувајќи дека „Под плаштот на лојалност кон монархијата, тие или се држеле настрана или ги саботирале напорите на последователните канцелари да дадат стабилна влада на Републиката. Вистината е дека по 1918 година, многу германски националисти беа под влијание на чувствата на нелојалност кон Републиката отколку од лојалност кон Кајзерот, и токму тој мотив ги наведе да го дадат својот фатален придонес во доведувањето на Хитлер на власт.“

Наследство

Нацистичката пропаганда имала тенденција да ја опишува Вајмарската Република како период на предавство, дегенерација и корупција. Целиот период од 1918 до 1933 година бил опишан во пропагандата како „Времето на системот“ (Systemzeit), додека самата република била позната како „Систем“(Das System), термин кој бил усвоен во секојдневна употреба по 1933 година. Друга нацистичка фраза користена за републиката и нејзините политичари била „ <i>ноемвриските криминалци</i>“ или „режимот на ноемвриските криминалци“ (германски: November-Verbrecher ), што се однесува на месецот во кој била основана републиката (ноември 1918 година).

Вајмарската Република им донела демократски права на глас на сите возрасни (вклучувајќи ги и жените), осумчасовен работен ден, иновации во медиумите и технологијата и повеќе слобода за хомосексуалците. Биле направени нови чекори за правата на трансродовите, кои вклучувале свои публикации, паради и балови. Првата современа клиника за афирмација на трансродови која нудила операции започнала во Вајмарската Република. Сепак, ова било поништено со екстремните хомофобични политики на нацистичка Германија.

Според Форин полиси, Вајмарската република се смета за „најпознат историски пример за „пропадната“ демократија која му се отстапи на фашизмот“.

Конститутивни држави

Пред Првата светска војна, конститутивните држави на Германското Царство биле 22 помали монархии, три републикански град-држави и Царската територија Алзас-Лорен. По територијалните загуби од Версајскиот договор и германската револуција од 1918-1919 година, останатите држави продолжиле како републики. Поранешните Ернестински војводства продолжиле накратко како републики пред да се спојат за да ја формираат државата Тирингија во 1920 година, освен Саксонија-Бургота, кој станал дел од Баварија. Овие држави постепено биле укинати под нацистичкиот режим преку процесот Глајхшалтунг, при што тие биле ефективно заменети со Гау. Сепак, имало две забележителни де јуре промени. На крајот на 1933 година, Мекленбург-Штрелиц било споено со Мекленбург-Шверин за да се формира обединет Мекленбург. Второ, во април 1937 година, градот-држава Либек бил формално инкорпориран во Прусија со Законот за Големиот Хамбург, очигледно мотивиран од личното несакање на Хитлер за градот. Повеќето од преостанатите држави биле формално распуштени од страна на сојузниците на крајот на Втората светска војна и на крајот реорганизирани во современи појраини во Германија.

Наводи

Главни извори

• Henig, Ruth (2002). The Weimar Republic 1919–1933 (eBook. изд.). Routledge. doi:10.4324/9780203046234. ISBN 978-0-203-04623-4.
• Kershaw, Ian (1990). Weimar: Why Did German Democracy Fail?. London: Weidenfeld & Nicolson. ISBN 0-312-04470-4.
• Kershaw, Ian (1998). Hitler 1889–1936: Hubris. London: Allen Lane. ISBN 0-393-04671-0.
• Thoss, Bruno (1994). „Der Erste Weltkrieg als Ereignis und Erlebnis. Paradigmenwechsel in der westdeutschen Weltkriegsforschung seit der Fischer-Kontroverse“ [The First World War as event and experience. Paradigm Shift in West German World War Research since the Fischer Controversy]. Во Wolfgang Michalka (уред.). Der Erste Weltkrieg: Wirkung, Wahrnehmung, Analyse [The First World War: impact, awareness, analysis]. Piper Series (германски). Munich: Piper. ISBN 978-3-492-11927-6. OCLC 906656746.
• Traverso, Enzo (7 February 2017) [1st pub. Stock (2007)]. Fire and Blood: The European Civil War, 1914–1945. London: Verso. ISBN 978-1-78478-136-1. OCLC 999636811.

Дополнителна литература

• Allen, William Sheridan (1984). The Nazi seizure of Power: the experience of a single German town, 1922–1945. New York, Toronto: F. Watts. ISBN 0-531-09935-0.
• Bennett, Edward W. Germany and the diplomacy of the financial crisis, 1931 (1962) Online free to borrow.
• Berghahn, V. R. (1982). Modern Germany. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN 0-521-34748-3.
• Bingham, John (2014). Weimar Cities: The Challenge of Urban Modernity in Germany, 1919–1933. London.
• Bookbinder, Paul (1996). Weimar Germany: the Republic of the Reasonable. Manchester, UK: Manchester University Press. ISBN 0-7190-4286-0.
• Broszat, Martin (1987). Hitler and the Collapse of Weimar Germany. Leamington Spa, New York: Berg and St. Martin's Press. ISBN 0-85496-509-2.
• Childers, Thomas (1983). The Nazi Voter: The Social Foundations of Fascism in Germany, 1919–1933. Chapel Hill: University of North Carolina Press. ISBN 0-8078-1570-5.
• Craig, Gordon A. (1980). Germany 1866–1945 (Oxford History of Modern Europe). Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-502724-8.
• Dorpalen, Andreas (1964). Hindenburg and the Weimar Republic. Princeton, New Jersey: Princeton University Press. online free to borrow
• Eschenburg, Theodor (1972). Hajo Holborn (уред.). The Role of the Personality in the Crisis of the Weimar Republic: Hindenburg, Brüning, Groener, Schleicher. New York: Pantheon Books. стр. 3–50, Republic to Reich The Making of the Nazi Revolution.
• Evans, Richard J. The Coming of the Third Reich (2003), a standard scholarly survey; part of three volume history 1919–1945.
• Eyck, Erich. A history of the Weimar Republic: v. 1. From the collapse of the Empire to Hindenburg's election. (1962)online free to borrow
• Feuchtwanger, Edgar (1993). From Weimar to Hitler: Germany, 1918–1933. London: Macmillan. ISBN 0-333-27466-0.
• Gay, Peter (1968). Weimar Culture: The Outsider as Insider. New York: Harper & Row.
• Gordon, Mel (2000). Voluptuous Panic: The Erotic World of Weimar Berlin. New York: Feral House.
• Halperin, S. William. Germany Tried Democracy: A Political History of the Reich from 1918 to 1933 (1946) online.
• Hamilton, Richard F. (1982). Who Voted for Hitler?. Princeton, New Jersey: Princeton University Press. ISBN 0-691-09395-4.
• Harman, Chris (1982). The Lost Revolution: Germany 1918–1923. Bookmarks. ISBN 0-906224-08-X.
• Hett, Benjamin Carter (2018). The Death of Democracy: Hitler's Rise to Power and the Downfall of the Weimar Republic. Henry Holt & Company.
• James, Harold (1986). The German Slump: Politics and Economics, 1924–1936. Oxford, Oxfordshire: Clarendon Press. ISBN 0-19-821972-5.
• Kaes, Anton; Jay, Martin; Dimendberg, Edward, уред. (1994). The Weimar Republic Sourcebook. Berkeley: University of California Press. ISBN 0-520-06774-6.
• Kolb, Eberhard (1988). The Weimar Republic. P.S. Falla (translator). London: Unwin Hyman.
• Lee, Stephen J. (1998). The Weimar Republic. Routledge. стр. 144.
• McElligott, Anthony, уред. (2009). Weimar Germany. Oxford University Press.
• Mommsen, Hans (1991). From Weimar to Auschwitz. Philip O'Connor (translator). Princeton, New Jersey: Princeton University Press. ISBN 0-691-03198-3.
• Nicholls, Anthony James (2000). Weimar and the Rise of Hitler. New York: St. Martin's Press. ISBN 0-312-23350-7.
• Peukert, Detlev (1992). The Weimar Republic: the Crisis of Classical Modernity. New York: Hill and Wang. ISBN 0-8090-9674-9.
• Rosenberg, Arthur. A History of the German Republic (1936) 370pp online
• Smith, Helmut Walser, уред. (2011). The Oxford Handbook of Modern German History. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-872891-7. ch 18–25.
• Turner, Henry Ashby (1996). Hitler's Thirty Days To Power: January 1933. Reading, Mass.: Addison-Wesley. ISBN 0-201-40714-0.
• Turner, Henry Ashby (1985). German Big Business and the Rise of Hitler. New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-503492-9.
• Weitz, Eric D. (2007). Weimar Germany: Promise and Tragedy. Princeton: Princeton University Press. ISBN 978-0-691-01695-5.
• Wheeler-Bennett, John (2005). The Nemesis of Power: German Army in Politics, 1918–1945. New York: Palgrave Macmillan Publishing Company. ISBN 1-4039-1812-0.
• Wheeler-Bennett, Sir John (1967) [1936]. Hindenburg: the Wooden Titan. London: Macmillan.
• Widdig, Bernd (2001). Culture and Inflation in Weimar Germany. Berkeley, CA: University of California Press. ISBN 978-0-520-22290-8.
• Willett, John (1978). The New Sobriety 1917–1933: Art and Politics in the Weimar Period. London: Thames & Hudson. ISBN 978-0-500-27172-8.

Примарни извори

• Boyd, Julia (2018). Travelers in the Third Reich: The Rise of Fascism: 1919–1945. Pegasus Books. ISBN 978-1-68177-782-5.
• Kaes, Anton, Martin Jay and Edward Dimendberg, eds. The Weimar Republic Sourcebook,(U of California Press, 1994).
• Price, Morgan Philips. Dispatches from the Weimar Republic: Versailles and German Fascism (1999), reporting by an English journalist

Историографија

• Bryden, Eric Jefferson. "In search of founding fathers: Republican historical narratives in Weimar Germany, 1918–1933" (PhD thesis. University of California, Davis, 2008).
• Fritzsche, Peter (1996). „Did Weimar Fail?“ (PDF). The Journal of Modern History. 68 (3): 629–656. doi:10.1086/245345. JSTOR 2946770. S2CID 39454890.
• Gerwarth, Robert. "The past in Weimar History" Contemporary European History 15#1 (2006), pp. 1–22 online
• Graf, Rüdiger. "Either-or: The narrative of 'crisis' in Weimar Germany and in historiography." Central European History 43.4 (2010): 592–615. online
• Haffert, Lukas, Nils Redeker, and Tobias Rommel. "Misremembering Weimar: Hyperinflation, the Great Depression, and German collective economic memory." Economics & Politics 33.3 (2021): 664–686. online
• Von der Goltz, Anna. Hindenburg: Power, Myth, and the Rise of the Nazis (Oxford University Press, 2009)

Надворешни врски

• Documentarchiv.de: Historical documents (на германски)
• National Library of Israel.org: Weimar Republic collection