Википедија

Техеран

Техеран (персиски: تهران‎ Tehrân) — главен град на Иран и провинцијата Техеран. Со население од околу 8,8 милиони во градот и 15 милиони во неговата поголема метрополитенска област, Техеран е најнаселен град во Иран и Западна Азија, и има втора по големина метрополитенска област на Блискиот Исток. Техеран е рангиран на 29-то место во светот според бројот на населението на неговата метрополитенска област[4].

Tehran
تهران
Град
تهران بزرگ • Голем Техеран
Milad Tower seen from Qarb Town.
The Azadi TowerShemiran
Ferdows GardenAb-o-Atash Park
Golestan PalaceMount Tochal seen from Modarres Expressway.
Chitgar Lake[[File:|Tabiat Bridge|132px]]
Амблем на Tehran
Амблем
Земја Иран
ПокраинаТехеран
ОкругТехеран
Управа
 • ГрадоначалникМухамед Али Наџафи
 • Градски советChairman Мохсен Хашеми Рафсанаџани
Површина[1]
 • Градска730 км2 (280 ми2)
Надм. вис.[2]{{Пб/Грешка во изразот: Непрепознаен интерпункциски знак „д“ 
 |1=Грешка во изразот: Непрепознаен интерпункциски знак „д“
}}900 до 1.830 м
Население (2016)[3]
 • Густина11.800/км2 (31,000/ми2)
 • Градскo8,846,782
 • Метро15,000,000
 • Ранг на население во Иран1-в
ДемонимТехерани
Час. појасИСВ (UTC+03:30)
 • Лето (ЛСВ)IRDT (UTC+04:30)
Повик. бр.(+98) 021
КлимаBSk
Мреж. местоwww.tehran.ir

Во класичната ера, дел од територијата на денешен Техеран била окупирана од Реј, град со медијско население[5]. Во текот на своето постоење, Техеран бил цел на напади и уништувања од арапските, турските и монголските инвазии. Неговиот современ наследник останал како урбана област апсорбирана во градското подрачје познато под името Голем Техеран.

Техеран првпат бил избран за главен град на Иран од страна на Мухамед-хан Каџар од династијата Каџари во 1796 година, со цел да остане близу до иранските територии на Кавказ, пред да биде одвоен од Иран како резултат на Руско-персиските војни и за да ги избегне фракциите на претходните владејачки ирански династии. Главниот град се преселил неколкупати низ историјата, а Техеран е 32-миот национален главен град на Иран.

Градот бил седиште на Каџарите и Пахлевите, двете последни монархии на Иран. Тој е дом на многу историски збирки, вклучувајќи ги и кралските комплекси на Голестан, Садабад и Ниваран, како и најважните владини згради во модерната ера.

Големи размери и реконструкција на градот започнле во 1920-тите години, а Техеран станал одредиште за масовни миграции од целиот Иран од 20 век[6].

Најпознатите знаменитости во Техеран се кула Азади, споменик изграден во 1971 година под власта на Мухамед Реза Пахлеви, за да ја одбележат 2.500-тата година од основањето на Иран и кула Милад, шестата највисока кула која била завршена во 2007 година. Мостот Табијат, новоизградена атракција, бил завршен во 2014 година[7].

Мнозинството од населението во Техеран се луѓе од персиско говорно подрачје[8][9] и околу 99% од населението го разбираат и зборуваат персискиот јазик, но има големи популации на други ирански етнички групи, како што се Азербејџани, Ерменци, Лури и Курди кои живеат во Техеран и го зборуваат персискиот како втор јазик[10].

Техеран го опслужуваат меѓународните аеродроми на Мехрабад и Хомеини, централната железничка станица, системот за брз транзит на Техеранско метро, системот за брз транзит на автобуси, тролејбусите и голема мрежа на автопати.

Имало планови да се пресели иранскиот главен град од Техеран во друга област, главно поради загадувањето на воздухот и изложеноста на градот на земјотреси. До денес, не се одобрени дефинитивни планови. Истражувањето на 230 градови го рангирал Техеран на 203-то место за квалитетот на животот[11]. Според Индексот на глобални одредишта за градови во 2016 година, Техеран е меѓу првите десет најбрзо растечки одредишта[12].

Историја

уреди

Потеклото на името Техеран е неизвесно[13]. Населбата на Техеран датира повеќе од 7.000 години[14].

Класична ера

уреди

Техеран се наоѓа во рамките на историскиот регион Медија во северозападниот дел на Иран. До времето на Медијците, дел од територијата на денешен Техеран бил предградие на истакнатиот среден град Реј. Во Авеста Видевдат (i, 15), градот се споменува како 12-то свето место создадено од Ахура Мазда[15]. Во стариот персиски натпис, градот се појавува како провинција (Bistun 2, 10-18). Од Реј, Дариј испратил засилување на неговиот татко Хистасп, кој го потиснувал бунтот во Партија (Бисун 3, 1-10)[15]. Во некои средни персиски текстови, градот се дава како родно место на Заратустра[16], иако современите историчари генерално сметаат дека е роден во Хорасан. Современиот наследник на градот е град сместен кон јужниот крај на Техеран, кој е апсорбиран во метрополитенската област Голем Техеран.

Планината Дамаванд, највисокиот врв на Иран, кој се наоѓа во близина на Техеран, е важна локација на Фирдуси во Шахнаме[17], иранската епска поема која се заснова на античките легенди на Иран.

Средновековен период

уреди

За време на владеењето на Сасанидското Царство, во 641 година, Јаздегерд III го издал својот последен апел до нацијата од Реј, пред да побегне во Хорасан[15]. Градот бил под доминантната фамилија на Мехран, а Сијавакш, син на Бахрам VI, кој се спротивставил на муслиманската инвазија на Персија од 7 век[15]. Поради овој отпор, кога Арапите ги освоиле Реј, тие наредиле градот да биде уништен и повторно изграден од страна на аристократот Фарукзад[15].

Во 9 век, Техеран бил добро познато село, но помалку познато од градот Реј, кој процветал во близина. Реј бил детално опишан од муслиманските географи од 10 век[15]. И покрај интересот што го покажал арапскиот Багдад, бројот на Арапите во градот останал незначителен, а населението главно се состоело од Иранци од сите класи[15][18].

Турците Огузи го ограбувале и рушиле градот во 1035 и 1042, но градот бил обновен под владеењето на Селџуците и Хорезмијците.[15]. Средновековниот писател Најм од Дин Рази го проценил населението на градот на околу 500.000 пред инвазијата во Монголците. Во 13 век, по нивниот напад градот бил целосно разрушен а неговото насечение масакрирано[15]. По инвазијата, многу од жителите на градот избегале во Техеран.

Во јули 1404 година, кастилискиот амбасадор Руи Гонсалес де Клавио го посетил Техеран додека патувал во Самарканд, главниот град на турско-монголскиот освојувач Тимур, кој тогаш владеел со Иран. Во својот дневник, Техеран бил опишан како нерасчистен регион.

Рана модерна ера

уреди

Италијанскиот патник Пјетро дела Вале поминал низ Техеран во 1618 година, а во своите мемоари го споменал градот како Тахеран. Англискиот патник Томас Херберт влегол во Техеран во 1627 година и го спомнал како Тироан. Херберт изјавил дека градот има околу 3.000 куќи[19].

 
Портрет на владетелот Мухамед-хан Каџар, кој се наоѓа во Лондонскиот музеј „Викторија и Алберт“

Во раниот XVIII век, Карим-хан од Зандиската династија наредил да се изгради палата и владина канцеларија во Техеран, најверојатно за да се прогласи за главен град, но подоцна ја преместил својата влада во Шираз. На крајот, кралот од Каџарската династија Мухамед-хан Каџар го избрал Техеран како главен град на Иран во 1776 година[20].

Изборот на Мухамед-хан Каџар за неговиот главен град бил заснован за контролата на северен и јужен Иран[20]. Тој бил свесен за лојалноста на жителите на поранешните главни градови Исфахан и Шираз за династиите Сефевиди и Занди, и бил претпазлив во моќта на локалните аристократи во овие градови[20]. Така, тој веројатно го сметал недостигот на значителна урбана структура во Техеран како благослов, бидејќи ги минимизирал шансите за отпор кон неговото владеење од страна на познатите и од пошироката јавност[20]. Покрај тоа, тој морал да остане близу до Азербејџан и интегралните северни и јужни кавкаски територии на Иран[20], во тоа време сè уште неповратно изгубени по договорите на Ѓулистан и Договор од Торкаманчај во соседното Руско Царство[21]. Карта на Техеран во 1857 година

 
Карта од Техеран од 1857 година

По 50 години од владеењето на Каџарите, градот имал повеќе од 80.000 жители[20]. До 1870-тите години, Техеран се состоел од тврдини, покриена чаршија и трите главни соседства на Удлаџан, Чале-Мејдан и Сангелај.

Првиот план за развој на Техеран во 1855 година ја нагласило традиционалната просторна структура. Планот на Иран од 1878 година ги вклучувал новите градски ѕидини, во форма на совршен октагон со површина од 19 квадратни километри, што ги имитирал ренесансните градови во Европа[22].

Доцна модерна ера

уреди
 
Триумф на Техеран

Зголемената општествена свест за граѓанските права резултирало со Уставната револуција и првиот устав на Иран во 1906 година. На 2 јуни 1907 година, парламентот усвоил закон за локална власт познат како Балади (општински закон), давајќи детален преглед за прашања како што се улогата на советите во градот, квалификациите на членовите, изборниот процес и условите за право на глас. Тогашниот монарх, Мухамед Али Каџар, го укинал уставот и го бомбардирал парламентот со помош на руската контролирана козачка бригада на 23 јуни 1908 година. Но градот бил освоен од страна на револуционерните сили на Али Кули-хан и Мухамед Вали-хан на 13 јули 1909 година. Како резултат на тоа, монархот бил прогонет и заменет со неговиот син Ахмед Каџар, а парламентот повторно бил воспоставен.

По Првата светска војна, конститутивното собрание го избрал Реза Пахлеви од династијата Пахлеви како нов монарх, кој веднаш го суспендирал законот од 1907 година, заменувајќи ги децентрализираните и автономни градски совети со централистички пристапи за управување и планирање[22].

Од 1920-тите до 1930-тите години, под власта на Реза Шах, градот во суштина бил повторно изграден од нула. Тоа следело по систематско уривање на неколку стари згради, вклучувајќи делови од Голестански дворец, Текеј Довлат и плоштадот Топахан, кои биле заменети со модерни згради под влијание на класичната иранска архитектура, особено зградата на Народната банка, полицискиот штаб, телеграфската канцеларијата и Воената академија.

Промените во урбаните ткаенини започнале со проширувањето на улиците од 1933 година, кое служело како рамка за промени во сите други градови. Големата чаршија била поделена на половина и многу историски објекти биле уништени за да бидат заменети со широки правци[23]. Како резултат на тоа, традиционалната текстура на градот била заменета со крстовидни улици кои создале големи кружни кругови, сместени на големи јавни места како што е чаршијата.

Како обид да се создаде мрежа за лесен сообраќај во градот, старите тврдини и градските ѕидини биле уништени во 1937 година и заменети со широки улици. Новата карта на градот на Техеран во 1937 година била под силно влијание на модернистичките шеми за планирање[22].

За време на Втората светска војна, во градот влегле советски и британски војници. Во 1943 година, Техеран бил местото на конференција, на која присуствувале претседателот на САД Франклин Д. Рузвелт, советскиот премиер Јосиф Сталин и британскиот премиер Винстон Черчил.

  •  
    Плоштадот Топахан во 1911 година
  •  
    Поранешната зграда на парламентот, во 1920-тите
  •  
    Улица во Техеран во 1930-тите
  •  
    Национална банка на Иран, во 1940-тите
  •  
    Техеранска конференција, 1943 година

Воспоставувањето на организацијата за планирање на Иран во 1948 година резултирало со првиот план за социо-економски развој од 1949 до 1955 година. Овие планови не само што не успеале да го забават неизбалансираниот раст на Техеран, туку и со реформите во земјата во 1962 година, кои синот на Реза Шах и наследникот Мухамед Реза Пахлеви ги нарекол Бела револуција.

Во текот на 1960-тите и 1970-тите, Техеран брзо се развивал под власта на Мухамед Реза Пахлеви. Модерните згради го промениле лицето на Техеран и амбициозните проекти биле предвидени за наредните децении. Со цел да се реши проблемот со социјалното исклучување, првиот сеопфатен план на Техеран бил одобрен во 1968 година. Конзорциумот на иранскиот архитект Абдул Азис Фарманфармаијан и американската фирма Victor Gruen Associates ги идентификувале главните проблеми со кои градот ја попречува високата густина во предградијата, загадувањето на воздухот и водата, неефикасна инфраструктура, невработеност и рурално-урбана миграција. На крајот, целиот план бил маргинализиран поради Револуцијата во 1979 година и последователната Иранско-ирачка војна[22].

Податотека:Tehran's Azadi Tower at night.jpeg
Кула Азади, изградена во 1971 година

Најпознато обележје на Техеран, Азади кулата, била изградена според редоследот на шахот во 1971 година. Таа била дизајнирана од Хосеин Аманат, архитект кој победил на натпреварот за дизајн на споменикот, комбинирајќи елементи на класичната сасанидска архитектура со посткласичка иранска архитектура. Порано позната како кула Шахјад, била изградена во спомен на 2500 години од основањето на Царската држава Иран.

За време на Иранско-ирачката војна во 1980-1988 година, Техеран бил цел на ракетни напади и воздушни напади.

Миладската кула со височина од 435 метри, која била дел од предложените развојни проекти во предреволуционерниот Иран,[24], била завршена во 2007 година и оттогаш станала познато обележје на Техеран. 270-метрарскиот пешачки мост Табијат е дизајниран од наградуваниот архитект Леила Арагијан, кој бил завршен во 2014 година.

Географија

уреди

Местоположба и поделба

уреди

Метрополата во Техеран е поделена на 22 општински окрузи, секој со свој административен центар. 20 од 22 општински окрузи се сместени во Централниот округ на округот Техаран, додека областите 1 и 20 се наоѓаат во окрузите Шемиранат и Реј.

Иако административно се одделуваат, градовите Реј и Шемиран често се сметаат за дел од Голем Техеран.

Клима

уреди

Техеран има [[Степска клима}|ладна полупустинска клима]] (Кепенова класификација на климата) со одлики на континентална клима и влијание на врнежи од Средоземјето. Климата на Техеран во голема мера е дефинирана од нејзината географска местоположба, со високите планини Алборз на север и централна пустина на земјата на југ. Климата може да биде генерално опишана како блага во пролет и есен, топла и сува во лето, и ладна и влажна во зима.

 
Мелат парк

Бидејќи градот е голем со значителни разлики во височините меѓу различните области, времето често е поладно на ридскиот север отколку во рамниот јужен дел на Техеран. На пример, улицата Валиаср од 17,3 км поминува од железничката станица во Техеран на надморска височина од 1,117 метри над јужниот дел на градот до плоштад Таџриш на надморска височина од 1712,6 метри над север[25]. Сепак, височината може дури да се зголеми и до 2.000 м на крајот на Веленџак во северниот дел на Техеран.

Летото е долго, топло и суво со малку дожд, но релативната влажност е генерално ниска, со што топлината е толерантна. Просечните високи температури се помеѓу 32 и 37 °C, и може да се намалат до 14 °C во планинскиот север од градот во текот на ноќта. Повеќето врнежи се јавуваат од доцната есен до средината на пролетта, но ниту еден месец не е особено влажен. Најтоплиот месец е јули, со просечна минимална температура од 26 °C и средна максимална температура од 34 °C, а најстуден е јануари, со средна минимална температура од -5 °C и средна максимална температура од 1 °C[26].

Времето на Техеран понекогаш може да биде непредвидливо сурово. Рекордна висока температура е 43 °C и рекордно ниско ниво е -20 °C. На 5 и 6 јануари 2008 година, бран на обилни снежни врнежи и ниски температури го покрил градот во дебел слој од снег и мраз, принудувајќи го Министерскиот совет официјално да прогласи вонредна состојба и да го затвори главниот град на 6 и 7 јануари[27].

Техеран забележал зголемување на релативната влажност и годишни врнежи од почетокот на 21 век. Ова е најверојатно поради проектите за пошумување, кои исто така вклучуваат проширување на парковите и езерата.

Климатски податоци за Техеран-Шомал (северно од Техеран) 1988–2005
Месец Јан Фев Мар Апр Мај Јун Јул Авг Сеп Окт Ное Дек Годишно
Највисока забележана °C (°F) 16.4
(61.5) 		19.0
(66.2) 		23.8
(74.8) 		33.6
(92.5) 		33.6
(92.5) 		37.8
(100) 		38.1
(100.6) 		39.4
(102.9) 		40.6
(105.1) 		29.2
(84.6) 		23.0
(73.4) 		19.0
(66.2) 		40.6
(105.1)
Прос. висока °C (°F) 6.1
(43) 		8.1
(46.6) 		12.9
(55.2) 		19.8
(67.6) 		25.0
(77) 		31.2
(88.2) 		33.9
(93) 		33.5
(92.3) 		29.3
(84.7) 		22.4
(72.3) 		14.3
(57.7) 		8.6
(47.5) 		20.43
(68.76)
Прос. ниска °C (°F) −1.5
(29.3) 		−0.2
(31.6) 		4.0
(39.2) 		9.8
(49.6) 		14
(57) 		19.6
(67.3) 		22.6
(72.7) 		21.9
(71.4) 		17.5
(63.5) 		11.6
(52.9) 		5.4
(41.7) 		1.0
(33.8) 		10.48
(50.83)
Најниска забележана °C (°F) −11.4
(11.5) 		−11.0
(12.2) 		−8.0
(17.6) 		−1.6
(29.1) 		3.0
(37.4) 		12.0
(53.6) 		15.4
(59.7) 		13.5
(56.3) 		8.8
(47.8) 		2.6
(36.7) 		−5.2
(22.6) 		−9.6
(14.7) 		−11.4
(11.5)
Прос. врнежи мм (ин) 63.1
(2.484) 		66.5
(2.618) 		83.3
(3.28) 		50.1
(1.972) 		27.1
(1.067) 		4.0
(0.157) 		4.2
(0.165) 		3.2
(0.126) 		3.4
(0.134) 		16.5
(0.65) 		41.3
(1.626) 		66.3
(2.61) 		429
(16.889)
Прос. бр. дождливи денови 12.3 10.9 12.3 10.0 8.9 3.3 3.4 1.6 1.3 5.8 8.6 10.7 89.1
Прос. бр. снежни денови 8.9 6.6 2.5 0.1 0.1 0 0 0 0 0 0.6 4.9 23.7
Прос. релативна влажност (%) 67 59 53 44 39 30 31 31 33 44 57 66 46.2
Сред. бр. сончеви часови месечно 137.2 151.1 186.0 219.1 279.8 328.7 336.6 336.8 300.5 246.8 169.4 134.1 2.826,1
Извор: [28]

Во февруари 2005 година, тежок снег ги опфатил сите делови од градот. Длабочината на снегот била 15 см во јужниот дел на градот и 100 см во северниот дел на градот. Медиумите соопштиле дека тоа е најлошото време од 34 години. 10.000 булдожери и 13.000 општински работници биле распоредени да ги отворат главните патишта[29][30].

На 3 февруари 2014 година, Техеран бил зафатен од големи снежни врнежи, посебно во северните делови на градот, со висина од 2 метри. Во рок од една недела последователни снежни врнежи, патиштата биле непроодни во некои области, заедно со температурен спектар од -8 °C до -16 °C[31].

На 3 јуни 2014 година, силна грмотевица создала хабуб што го зафатил градот во песок и прашина. Пет лица загинале, а повеќе од 57 биле повредени. Оваа несреќа исто така соборила бројни дрвја и електричните линии биле во прекин на некои места. Помеѓу 5 и 6 часот наутро, температурата била намалена од 33 °C до 19 °C за само еден час. Драматичниот пад на температурата бил проследен со ветровити налети до скоро 118 км/ч.[32]

Прашање за животната средина

уреди

Планот за преместување на главниот град се дискутирал многупати во претходните години, главно поради еколошките прашања во регионот. Техеран е оценет како еден од најзагадените градови во светот, а исто така се наоѓа во близина на две главни раседи..

Градот страда од сериозно загадување на воздухот. 80% од загадувањето на градот се должи на автомобилите[33]. Останатите 20% се должат на индустриското загадување. Други проценки покажуваат дека само мотоциклите сочинуваат 50% од загаденоста на бучавата во Техеран[34].

Во 2010 година, владата објавила дека од безбедносни и административни причини, планот за преместување на главниот град од Техеран е финализиран[35]. Постојат планови за преместување на 163 државни фирми и неколку универзитети од Техеран за да се избегнат штетите од потенцијалниот земјотрес[35][36].

Официјалните лица се ангажирани во борбата за намалување на загадувањето на воздухот. На пример, градот ги охрабрил таксистите и автобусите да користат природен гас преку субвенции. Понатаму, владата воспоставила сообраќајна зона што го опфаќа центарот на градот за време на врвните сообраќајни часови. Влегувањето и возењето во оваа зона е дозволено само со посебна дозвола.

Имало, исто така, планови да се подигне свеста на луѓето за опасностите од загадувањето. Една од методите што во моментов се користат е инсталирање на одбори за индикации за загадување ширум градот за следење на сегашното ниво на честички (PM10), азот диоксид (NO2), озон (O3), сулфур диоксид (SO2) и јаглерод моноксид (CO).

Демографија

уреди
 
Население на Техеран
 
Техеран во 1985 и 2009 година

Градот Техеран имал население од околу 7,8 милиони во 2006 година[37]. Со својата космополитска област, Техеран е дом на различни етнички и јазични групи од целата земја. Денешниот доминантен јазик на Техеран е разноликоста на персискиот јазик и техеранскиот дијалект, а мнозинството луѓе во Техеран се идентификуваат како Персијци[8][9]. Сепак, во минатото мајчин јазик во регионот на Техеран-Реј не бил персискиот, туку јазик кој потекнува од Фарс, но денес е изумрен[38].

Иранските Азери се втора по големина етничка група на градот, која опфаќа од околу 25%[39] до 1/3[40][41] од вкупното население, додека етничките Мазандерани се третиот по големина, сочинувајќи околу 16% од вкупно население[42]. Другите етнички заедници на Техеран вклучуваат Курди, Ерменци, Грузијци, Бахтиџари, Талиши, Белуџи, Асирци, Арапи, Евреи и Черкези.

Според пописот од 2010 година спроведен од страна на Одделот за социологија на Универзитетот во Техеран, во многу области од Техеран низ различни социо-економски класи во однос на бројот на населението во секоја област и социо-економска класа, 63% од луѓето се родени во Техеран, 98% знаеле персиски, 75% се идентификувале како етнички Персијци, а 13% имале одреден степен на владеење на европски јазик[8].

Техеран имал драстични промени во својот етно-социјален состав во раните 1980-ти. По политичките, социјалните и економските последици од Револуцијата во 1979 година и годините што следеле, голем број ирански граѓани, главно од Техеран, заминале од Иран. Мнозинството ирански емигранти заминале за САД, Франција, Германија, Шведска и Канада.

Со почетокот на Иранско-ирачката војна (1980-1988), побегнале вториот бран жители од градот, особено за време на ирачките воздушни напади на главниот град. Со оглед на тоа што повеќето големи сили го поддржале Ирак во тоа време, економската изолација уште повеќе им дала причина на многу жители да го напуштат градот (и земјата). Повеќето од нив никогаш не се вратиле кога војната завршила. За време на војната, Техеран, исто така, добил голем број мигранти од запад и југозападно од земјата што граничи со Ирак.

Нестабилната ситуација и војната во соседните Авганистан и Ирак предизвикало наплив на бегалци во земјата, со тоа што Техеран станал магнет за многумина кои бараат работа, кој потоа му помогнале на градот да се опорави од воените рани, работејќи за далеку помалку плати од локалните градежни работници. Многу од овие бегалци биле репатрирани со помош на УНХЦР, но има уште големи групи на авганистански и ирачки бегалци во Техеран, кои не сакаат да заминат, песимисти за ситуацијата во нивните земји. Авганистанските бегалци се претежно Таџици и Хазари.

Религија

уреди

Мнозинството од Техеранците се официјално Дванаестници шиитски муслимани. Други верски заедници во градот вклучуваат следбеници на сунитските и мистичните гранки на исламот, различни христијански деноминации, јудаизмот, зороастризмот и бахајството.

Постојат многу религиозни центри расфрлани низ градот, од стари до новоизградени центри, вклучувајќи џамии, цркви, синагоги и зороастриските храмови.

96% од населението во Техеран се шиити. Околу 200.000 луѓе или 2.8% од населението во градот тврдат дека веруваат во бахајството. Исто така, постојат и христијани во Техеран. Тие главно се следбеници на Ерменската апостолска црква (околу 60.000 луѓе), Руската православна црква и Асирската црква[43]. По Исламската револуција од 1979 година, нивниот број драстично се намалил. Еврејската заедница брои околу 16.000-18.000 луѓе. Во Техеран има 18 синагоги, како и многу училишта и библиотеки[43]. Зороастриската заедница има околу 10.000 луѓе[43].

Стопанство

уреди

Техеран е економски центар на Иран[44]. Околу 30% од иранската работна сила во јавниот сектор и 45% од нејзините големи индустриски фирми се сместени во градот, а речиси половина од овие работници се вработени во владата[45]. Повеќето од остатокот од работниците се фабрички работници, во продавници и транспортни работници.

Неколку странски компании работат во Техеран, поради сложените меѓународни владини односи. Но, пред Револуцијата во 1979 година, многу странски компании биле активни во Иран[46]. Денешните модерни индустрии на Техеран вклучуваат производство на автомобили, електроника и електрична опрема, оружје, текстил, шеќер, цемент и хемиски производи. Исто така градот е водечки центар за продажба на теписи и мебел. Компаниите за рафинирање на нафта од Pars Oil, Speedy и Behran се наоѓаат во Техеран.

Техеран се потпира на приватни возила, автобуси, мотоцикли и такси, и е еден од најконтроверзните градови во светот. Техеранската берза, која е полноправна членка на Светската федерација на размена (WFE) и основач на Федерацијата на берзански евроазиски берзи, е една од берзите што работи најдобро во светот во последниве години[47].

Шопинг

уреди

Техеран има широк спектар на трговски центри, и е дом на над 60 модерни трговски центри[48]. Градот има неколку комерцијални области, вклучувајќи ги и оние кои се наоѓаат во улица Вали-Аср, Давудие и Зафарание. Најголемите стари чаршии на Техеран се Големата чаршија и чаршијата Таџриш.

Повеќето од интернационалните брендирани продавници и продавници од висока класа се наоѓаат во северните и западните делови на градот. Малопродажниот бизнис на Техеран расте преку неколку нови центри и трговски центри[48].

Туризам

уреди

Техеран, како една од главните туристички одредишта во Иран, има богатство на културни атракции. Таа е дом на кралските комплекси на Голестан, Садабад и Ниаваран, кои биле изградени под владеење на последните две монархии во земјата.

Постојат неколку историски, уметнички и научни музеи во Техеран, вклучувајќи го и Националниот музеј, Музеј Малек, Музејот на кино, Музејот Абгине, Музејот на затворот Kasr, Музејот на тепих итн. Исто така постои и Музеј на современа уметност, во кој се одржуваат дела на познати уметници како Ван Гог, Пабло Пикасо и Енди Ворхол.

Иранскиот царски крунски накит, една од најголемите збирки злато во светот, исто така е изложена во Техеранскиот национален музеј.

Голем број на културни и трговски изложби се одржуваат во Техеран, кои главно се управувани од страна на компанијата за меѓународни изложби во земјата. Годишниот Меѓународен саем на книгата на Техеран е познат на меѓународниот издавачки свет како еден од најзначајните издавачки настани во Азија[49].

Инфраструктура

уреди

Сообраќај

уреди

Автомобилски превоз

уреди

Метрополата на Техеран е опремена со голема мрежа на автопати. Според шефот на Канцеларијата за животна средина и одржлив развој на Општина Техеран, Техеран е дизајниран да има капацитет од околу 300.000 автомобили, но во моментов на патиштата има повеќе од пет милиони автомобили[50]. Индустријата за автоматизација неодамна се развила, но меѓународните санкции периодично влијаат на производствените процеси[51].

Според локалните медиуми, Техеран има повеќе од 200.000 такси возила дневно[52], со неколку видови на такси услуги во градот. Аеродромските такси имаат повисока цена по километар, наспроти редовните зелени и жолти такси превози во градот.

Автобуски превоз

уреди
 
Автобус низ улиците на градот

Автобусите му служат на градот од 1920-тите. Транспортниот систем на Техеран вклучува конвенционални автобуси, тролејбуси и брз транзит на автобуси. Четири најголеми автобуски станици во градот се Јужен Терминал, Источен Терминал, Западен Терминал и Северниот Терминал.

Тролејбускиот системот бил отворен во 1992 година, користејќи 65 артикулирани тролејбуси изградени од страна на Шкода[53]. Ова бил првиот тролејбусен систем во Иран[53]. Во 2005 година, тролејбусите функционирале на пет правци, сите со почеток од плоштадот Имам Хусеин[54].

Брзиот транзит на автобусот во Техеран бил официјално инаугуриран во 2008 година. Има три линии со 60 станици во различни делови на градот. Од 2011 година, системот има мрежа од 100 километри, превезувајќи 1,8 милиони патници на дневна основа.

Железнички превоз

уреди
 
Техеранска железничка станица

Техеран има централна железничка станица која поврзува разни градови во земјата, заедно со железничката линија Техеран-Европа која исто така работи.

Проучувањата за изградбата на метрото во Техеран започнале во 1970-тите. Првите две од осумте проектирани метро линии биле отворени во 2001 година.

Авионски превоз

уреди

Техеран го опслужуваат меѓународните аеродроми на Мехрабад и Хомеини. Аеродром Мехрабад, стар аеродром во западниот дел на Техеран кој се удвојува како воена база, главно се користи за домашни и чартер летови. Аеродром Хомеини, кој се наоѓа на 50 километри јужно од градот, се справува со главните меѓународни летови.

Обазование

уреди
 
Техерански универзитет.

Техеран е најголемиот и најважен образовен центар на Иран. Постојат вкупно 50 големи колеџи и универзитети во Голем Техеран. Универзитетот во Техеран е најстариот модерен универзитет во Иран.

Од основањето на Дар ул-Фунун во средината на XIX век, Техеран има натрупано голем број високообразовни институции. Некои од овие институции одиграле клучна улога во одвивањето на иранските политички настани. Самуел М. Џордан, бил еден од основачите на Американскиот колеџ во Техеран, како едно од првите современи средни училишта на Блискиот Исток.

Меѓу најголемите образовни институции сместени во Техеран се: Технички универзитет, Техерански универзитет, Универзитет за медицински наауки итн.

Техеран, исто така, е дом на најголемата воена академија во Иран, како и неколку верски училишта.

Култура

уреди

Архитектура

уреди

Најстарите преживеани архитектонски споменици на Техеран се од времето на Каџарите и Пахлавите. На подрачјето на Голем Техеран постојат споменици кои датираат од ерата на Селџуците, како кула Тогрул во Реј. Исто така, постојат остатоци од замокот Рашкан, кои датираат од античката Партијанска Империја, од кои некои артефакти се сместени во Националниот музеј[55] и Огнениот храм во Реј, од времето на Сасанидското Царство.

Техеран имал мала популација до доцниот 18 век, но почнал да има поголема улога во иранското општество откако бил избран за главен град. И покрај редовното појавување на земјотреси за време на периодот и после нив, некои историски градби останале од таа ера[56].

Претходно, Техеран бил град со низок пораст поради сеизмичката активност во регионот, но денес модерните високи градби во Техеран се изградени во последниве децении, со цел да се услужи растечкото население. Од 1830 немало големи земјотреси во Техеран[57].

Меѓународната кула на Техеран е највисоката станбена зграда во Иран. Тоа е зграда со 54 спрата која се наоѓа во северната област на Јусеф Абад.

Кулата Азади, споменик изграден под владеењето на династијата Пахлави, е најпознат симбол на Техеран. Првично изграден за прослава на 2500 години од основањето на царската држава Иран, кулата ги комбинира елементите на архитектурата од времето на Ахеменидите и Сасанидите со посткласичка иранска архитектура. Кулата Милад, која е шестата највисока кула[58] и 24-тата највисока самостојна градба во светот[59], е друга позната историска кула во градот.

Театар

уреди
 
Салата Рудаки, Техеран

Под владеењето на Каџарите, Техеран бил дом на кралскиот театар на Текџе Довлат, кој се наоѓа на југоистокот на Голестан, во кој се набљудувани традиционални и верски изведби. На крајот градбата била срушена и заменета со зградата на банката во 1947 година, по реформите во времето на Реза Шах.

Пред револуцијата во 1979 година, иранската национална сцена станала најпозната изведувачка сцена за познати меѓународни уметници на Блискиот Исток[60], со салата Рудаки во Техеран изградена да функционира како национална сцена за опера и балет. Салата била отворена во октомври 1967 година, и именувана по истакнатиот персиски поет Рудаки. Тој е дом на Симфонискиот оркестар на Техеран, Оркестарот на операта во Техеран и Иранската национална балетска куќа.

Градскиот театар, еден од најголемите театарски комплекси во Иран, бил отворен во 1972 година. Изграден е на иницијатива на царицата Фарах Пехлави, а бил дизајниран од архитектот Али Сардар Афхами, изграден во рок од пет години.

Кино

уреди
 
Музееј на киното

Првиот филмски театар на Техеран бил основан од Мирза Ебрахим Кан во 1904 година.[61]. До почетокот на 1930-тите имало 15 театри во провинцијата Техеран и 11 во други провинции[62].

Во денешно време, повеќето од кината се сместени во центарот на градот.

Неколку филмски фестивали се одржуваат во Техеран, вклучувајќи го и филмскиот фестивал Фаџр, Детски и младински филмски фестивал, Фестивал на домот на кино итн.

Спорт

уреди

Фудбалот и одбојката се најпопуларните спортови во градот, додека борење, кошарка и мал фудбал се исто така главни делови на градската спортска култура. Одморалиштето Точал е петто највисоко скијачко место во светот на повеќе од 3.730 метри надморска височина на највисоката точка. Исто така е и најблиското скијачко одморалиште во главниот град. Одморалиштето било отворено во 1976 година, непосредно пред Револуцијата во 1979 година.

Техеран е место на националниот стадион Азади, најголемиот стадион со капацитет во Западна Азија, каде што се одржуваат многу од најдобрите натпревари од Иранската Премиер лига. Стадионот е дел од Спортскиот комплекс Азади, кој првично бил изграден да биде домаќин на 7-мите Азиски игри во септември 1974 година. Првиот фудбалски клуб на Техеран, наречен Иран клуб, е основан во 1920 година и се распуштил за две години во 1923 година. Денес, најстариот фудбалски клуб во Техеран е Рах Ахан, кој е основан во 1937 година. Персеполис и Естегал, кои се најголемите клубови во градот и два од најголемите клубови во Азија, се натпреваруваат во техеранското дерби. Техеран, исто така, е дом на фудбалскиот клуб Арарат, популарна ерменска фудбалска екипа заснована на стадионот Арарат.

Наводи

уреди
  1. ↑ Tehran[мртва врска]. Daft Logic.
  2. ↑ Tehran, Environment & Geography Архивирано на 17 ноември 2015 г.. Tehran.ir.
  3. ↑ Urban population: Data for Tehran County. ~97.5% of county population live in Tehran city
    Metro population: Estimate on base of census data, includes central part of Tehran province and Karaj County and Fardis from Alborz province
  4. ↑ „The world's largest cities and urban areas in 2006“. City Mayors. Посетено на 2010-09-25.
  5. ↑ Erdösy, George. (1995). The Indo-Aryans of ancient South Asia: Language, material culture and ethnicity. Walter de Gruyter. стр. 165. Possible western place names are the following: Raya-, which is also the ancient name of Median Raga in the Achaemenid inscriptions (Darius, Bisotun 2.13: a land in Media called Raga) and modern Rey south of Tehran
  6. ↑ „Tehran (Iran) : Introduction – Britannica Online Encyclopedia“. Encyclopædia Britannica. Посетено на 2012-05-21.
  7. ↑ „Tabiat Pedestrian Bridge / Diba Tensile Architecture“. ArchDaily. November 17, 2014.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 „چنددرصد تهرانیها در تهران به دنیا آمدهاند؟“. tabnak.ir (персиски). November 3, 2010.
  9. ↑ 9,0 9,1 Abbasi-Shavazi, Mohammad Jalal; McDonald, Peter; Hosseini-Chavoshi, Meimanat. (September 30, 2009). „Region of Residence“. The Fertility Transition in Iran: Revolution and Reproduction. Springer. стр. 100–101.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  10. ↑ Schuppe, Mareike. (2008). Coping with Growth in Tehran: Strategies of Development Regulation. GRIN Verlag. стр. 13. Besides Persian, there are Azari, Armenian, and Jewish communities in Tehran. The vast majority of Tehran's residents are Persian-speaking (98.3%).
  11. ↑ Barbaglia, Pamela. (March 29, 2016). „Iranian expats hard to woo as Western firms seek foothold in Iran“. Reuters.
  12. ↑ Erenhouse, Ryan. (September 22, 2016). „Bangkok Takes Title in 2016 Mastercard Global Destinations Cities Index“. MasterCard's newsroom. Архивирано од изворникот на 2017-04-28. Посетено на 2018-02-22.
  13. ↑ Behrooz, Samira; Karampour, Katayoun. (November 15, 2008). „A Research on Adaptation of Historic Urban Landscapes“. Архивирано од изворникот на 2011-07-24. Посетено на 2018-02-22.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  14. ↑ Предлошка:Cite new
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 15,5 15,6 15,7 15,8 Minorsky, Vladimir; Bosworth, Clifford Edmund. „Al-Rayy“. Encyclopaedia of Islam: New Edition. 8. стр. 471–473.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  16. ↑ Sarkhosh Curtis, Vesta; Stewart, Sarah. (2005), Birth of the Persian Empire", I.B. Tauris, стр. 37CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  17. ↑ A. Tafazolli, "In Iranian Mythology" in Encyclopædia Iranica
  18. ↑ (Bulddan, Yackubl, 276)
  19. ↑ „Teheran“. Encyclopædia Britannica (11. изд.). New York. 1911. OCLC 14782424.
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 20,3 20,4 20,5 Amanat, Abbas (1997). „Pivot of the Universe: Nasir Al-Din Shah Qajar and the Iranian Monarchy, 1831–1896“. University of California Press. Посетено на December 26, 2014.
  21. ↑ Dowling, Timothy C. (December 2, 2014). Russia at War: From the Mongol Conquest to Afghanistan, Chechnya, and Beyond. ABC-CLIO. стр. 728–730. ISBN 1-59884-948-4.
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 22,3 Vahdat Za, Vahid. (2011). „Spatial Discrimination in Tehran's Modern Urban Planning 1906–1979“. Journal of Planning History vol. 12 no. 1 49–62. Архивирано од изворникот на 2015-10-16. Посетено на 2013-04-11.
  23. ↑ Chaichian, Mohammad (2009). Town and Country in the Middle East: Iran and Egypt in the Transition to Globalization. New York: Lexington Books. стр. 95–116. ISBN 978-0-7391-2677-6.
  24. ↑ Vanstiphout, Wouter. „The Saddest City in the World“. The New Town. Архивирано од изворникот на 2013-12-19. Посетено на 1 June 2013.
  25. ↑ Tools, Free Map. „Elevation Finder“. www.freemaptools.com (англиски). Посетено на 2017-02-02.
  26. ↑ „Climate of Tehran“. Irantour.org. Архивирано од изворникот на 2003-06-10. Посетено на 2010-11-12.
  27. ↑ Heavy Snowfall in Tehran (in Persian). irna.com
  28. ↑ I.R. OF IRAN SHAHREKORD METEOROLOGICAL ORGANIZATION (IN PERSIAN). 1988–2010
  29. ↑ Harrison, Frances (February 19, 2005). „Iran gripped by wintry weather“. BBC News. Архивирано од изворникот на 2011-10-11. Посетено на 2018-02-22.
  30. ↑ „Heavy Snowfall in Tehran“ (персиски). Архивирано од изворникот на 2013-04-26. Посетено на 2021-09-28.
  31. ↑ „Rare snow blankets Iran's capital Tehran“. BBC News.
  32. ↑ „Deadly Dust Storm Engulfs Iran's Capital“. AccuWeather. June 3, 2014. Архивирано од изворникот на 2014-06-03. Посетено на 2018-02-22.
  33. ↑ „Car exhaust fumes blamed for over 80% of air pollution in Tehran“. Payvand.com. 2006-11-22. Архивирано од изворникот на 2011-06-29. Посетено на 2010-09-25.
  34. ↑ „Motorcycles Account for 30% of Air Pollution in Tehran“. Payvand.com. 2006-11-22. Архивирано од изворникот на 2011-01-07. Посетено на 2010-11-12.
  35. ↑ 35,0 35,1 „For Security and Administrative [sic] Reasons: Plan to Move Capital From Tehran Finalized“. Payvand.com. Архивирано од изворникот на 2010-06-03. Посетено на 2010-09-25.
  36. ↑ „Iran Moots Shifting Capital from Tehran“. Payvand.com. 2006-11-22. Архивирано од изворникот на 2010-07-10. Посетено на 2010-09-25.
  37. ↑ [1] Архивирано на 11 декември 2007 г.
  38. ↑ Windfuhr, Gernot L. (1991). „Central Dialects“. Во Yarshater, Ehsan (уред.). Encyclopædia Iranica. 5. London and New York: Routledge. стр. 242–252. Посетено на 23 August 2013.
  39. ↑ „Tehran“. Looklex Encyclopaedia. Архивирано од изворникот на 2010-12-17. Посетено на 2013-07-04.
  40. ↑ „Iran-Azeris“. Library of Congress Country Studies. December 1987. Посетено на 13 August 2013.
  41. ↑ „Country Study Guide-Azerbaijanis“. STRATEGIC INFORMATION AND DEVELOPMENTS-USA. Посетено на 13 August 2013.
  42. ↑ „یک و نیم میلیون مازندرانی پایتخت نشین شدند“ (персиски). IRNA. April 3, 2016.
  43. ↑ 43,0 43,1 43,2 Eliz Sanasarian: Religious Minorities in Iran. Cambridge University Press, Cambridge 2000, ISBN 0-521-77073-4
  44. ↑ „Tehran (Iran) : People – Britannica Online Encyclopedia“. Encyclopædia Britannica. Посетено на 2012-05-21.
  45. ↑ Cordesman, Anthony H. (September 23, 2008). „The US, Israel, the Arab States and a Nuclear Iran. Part One: Iranian Nuclear Programs“ (PDF). Center for Strategic and International Studies. Архивирано од изворникот (PDF) на 2010-08-06. Посетено на 2010-09-25.
  46. ↑ Chaichian, Mohammad (2009). Town and Country in the Middle East: Iran and Egypt in the Transition to Globalization. New York: Lexington Books. стр. 98–103. ISBN 978-0-7391-2677-6.
  47. ↑ „Iran blocks share price gains“. BBC News. 2003-08-06. Посетено на 2012-05-21.
  48. ↑ 48,0 48,1 Gulf News (June 9, 2017). „Hopes for shopping revolution as malls sprout in Iran“.
  49. ↑ „: Tibf :“. Tibf.ir. Посетено на 2012-05-21.
  50. ↑ „Smogglarm i många världsstäder“. Göteborgs-Posten. 2015-12-19. Архивирано од изворникот на 2016-01-02. Посетено на 2018-02-22.
  51. ↑ „'Tehran's overpopulation will cause ecological ruin'“. Payvand.com. 2006-11-22. Архивирано од изворникот на 2010-10-28. Посетено на 2016-03-04.
  52. ↑ „Taxis in Tehran“. 2017-12-24.
  53. ↑ 53,0 53,1 Murray, Alan (2000). World Trolleybus Encyclopaedia, pp. 57 and 99. Yateley, Hampshire, UK: Trolleybooks. ISBN 0-904235-18-1.
  54. ↑ Trolleybus Magazine No. 265 (January–February 2006), pp. 16–17. National Trolleybus Association (UK). ISSN 0266-7452 .
  55. ↑ Karimian, Hossein. „Anjomane Asare Melli“. Ancien Rey.
  56. ↑ „Tehran Capital City of Iran“. Kwintessential.co.uk. Архивирано од изворникот на 2007-10-17. Посетено на 2018-02-22.
  57. ↑ „Women to blame for earthquakes, says Iran cleric“. The Guardian. 2010-04-19.
  58. ↑ „Milad Tower, a perfect product for a perfect project“. NBN (Nasl Bartar Novin). n.d. Архивирано од изворникот на November 17, 2009. Посетено на 2009-09-10.
  59. ↑ Andrew Burke, Mark Elliott. Iran (Lonely Planet Country Guide). p. 114. Lonely Planet Publications, 5th Edition, 2008. ISBN 978-1-74104-293-1.
  60. ↑ Kiann, Nima (2015). The History of Ballet in Iran. Wiesbaden, Germany: Reichert Verlag.
  61. ↑ Mehrabi, Massoud. „The history of Iranian cinema“. Архивирано од изворникот на 2018-06-23. Посетено на 2017-06-09.
  62. ↑ „Iranian Cinema: Before the Revolution“. offscreen.com. November 1999.

Надворешни врски

уреди


  Статијата Техеран е добра статија. Таа исполнува одредени критериуми за квалитет и е дел од инкубаторот на Википедија.
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Техеран&oldid=5229885“