Гемиџии
Гемиџиите — таен македонски анархистички кружок составен од повеќе млади Македонци, анархисти, кои го формирале кружокот под влијание на Македонскиот таен револуционерен комитет. Нивната акција во Солун во април 1903 година е позната како Солунски атентати, поради што Гемиџиите се познати и како Солунски атентатори.
| |
| Функционира | 1899 – 1903 |
| Водач | Јордан Поп Јорданов - Орцето |
| Цели | Ослободување на Македонија и Одринско |
| Подрачја | Македонија, Османлиско Царство и Бугарија |
| Идеологија | Анархизам |
| Поголеми напади | Солунски атентати |
| Статус | анархо-револуционерен кружок |
Потекло на името
уредиПостојат повеќе верзии за тоа како кружокот го добил името Гемиџии. Една од нив е дека гемиџиите го добиле ова име затоа што сакале на симболичен начин да кажат дека тие биле луѓе што веќе се простиле од животот и го пуштиле својот чун (гемија) во бурното море со што или ќе успеат да го извадат на брегот или ќе го разбијат од карпите, односно нема да успеат.[1]
Друга претпоставка е алегоријата „гемии на суво” со што тие сакале да ја искажат положбата на својата земја.[2]
Членови
уредиПовеќето биле интелектуалци, младинци на возраст од 18 до 22 години. Од Велес биле Јордан Поп Јорданов - Орцето, раководител на Кружокот, Димитар Мечев - Мечето, Константин Кирков, Илија Трчков, Владимир Пингов, Георги Богданов, Милан Арсов, Тодор Органџиев, Тодор Богданов, Илија Поп Јорданов, Алексо Минов. Покрај нив, во Кружокот биле и Павел Шатев од Кратово, Марко Бошнаков од Охрид, Начо Стојанов, Гоце Чанев, Унгарката Ана Шапец и други.[3]
Создавање на ќелија во Солун
уреди| Македонска револуционерна |
|---|
|
|
Мото
|
|
Псевдоним
|
|
Институти
|
|
Статути
|
|
Конгреси
|
|
Весници
|
|
Непријатели
|
|
Сојузници
|
|
Хронологија
|
|
Афери
|
|
Фракции
|
|
Битки
|
|
Aпостоли
|
|
Поврзано
|
Оформувањето на кружокот бил во директна врска со дејноста на членовите на Македонскиот таен револуционерен комитет. Славе Мерџанов, еден од дејците на овој Комитет, успеал во Солун да придобие неколку ученици од Велес, а меѓу нив биле: Јордан Поп Јорданов (Орцето), Константин Кирков, Илија Трчков, Тодор Богданов, Владимир Пингов и други.
Во текот на три месеци Мерџанов успеал да ги рашири анархистичките идеи меѓу нив и врз основа на тие идеи оваа група почнала да се оформува.
Како анархисти тие манифестирале индивидуалност и независност и биле критички настроени кон останатите организации како што била Македонската револуционерна организација.
Тие сакале со малку човечки животи да постигнат големи резултати.[4] Сметале дека резултатите можат да се постигнат преку загрозување на интересите и капиталот на големите сили во Отоманското Царство, а преку нападите и човечките жртви самата империја да се држи во неизвесност.
Врз основа на овие принципи кон групата се присоединиле и Тодор Органџиев, Илија Поп Јорданов, Димитар Мечев, Георги Богданов, Павел Шатев, Димитар Коштанов и Марко Бошнаков.
На тој начин Славе Мерџанов успеал да создаде терористичка ќелија во Солун.
Создавање на ќелија во Цариград
уредиНамера за атентат врз турскиот султан
уредиВо 1899 година Мерџанов, Ј. Поп Јорданов и Кирков разработиле план за напади и атентати кои требало да се изведат низ повеќе градови во европскиот дел на Отоманското Царство.
За да бидат изведени овие дејствија биле потребни финансиски средства и тие на разни начини се обиделе да ги добијат, а такво било грабнувањето на детето на Весови од страна на Мечев за чие ослободување добиле 200 лири. Кон крајот на 1899 година, Борис Сарафов ги ангажирал Мерџанов, Манџуков и Соколов, кои заминале за Цариград со цел да извршат атентат на турскиот султан Абдул Хамид II за време на неговата молитва. Но, тие набрзо се откажале од оваа намера бидејќи сметале дека планот е тешкоостварлив.
Тогаш кај нив се јавила идејата за кревање на Отоманската банка во воздух. Тие успеале преку Димитар Љапов и Симеон Трајчев да ги придобијат Калчо и Нанчо Стојанови од Ресен. На тој начин се создала нова група во самата престолнина кон која се приклучил и Ерменецот Кристи.
Првата акција
уредиТие успеале да добијат морална поткрепа од страна на Централниот комитет на МРО и финансиски средства од Врховниот комитет, а Мерџанов во договор со Борис Сарафов подготвил сличен план за кревање на Отоманската банка и во Солун.
Тој со тоа го запознал Јордан Поп Јорданов кој во Солун ги повикал своите другари од Велес, Кипров, Пингов, Органџиев и Трчков, а подоцна кон нив се приклучиле и терористот на Централниот комитет на МРО Димитар Коштанов и Павел Шатев.
Така речиси истовремено започнале две акции за копање на тунели под Отоманските банки во Солун и Цариград. Копањето во Солун одело побрзо, но во Цариград наишле на карпа и затоа било препорачано во Солун да не се брза. Потоа во Цариград бил испратен Павел Шатев, а во Солун Ерменецот Кристи. Меѓутоа, планот за кревање на Отоманската банка во Цариград бил спречен.
Имено во септември 1900 година турските власти го уапсиле Ерменецот кој требало да ги снабди со експлозив, а потоа биле уапсени Славе Мерџанов, Петар Соколов, Манџуков и Шатев.[3] Од нив најмногу бил мачен Мерџанов поради едно шифрирано писмо од Христо Матов.
Бидејќи властите сметале дека станува збор за обични комити, по интервенцијата на бугарскиот дипломатски претставник биле ослободени и протерани од Цариград.
Централниот комитет на нивно место ги испратил Димитар Коштанов и Александар Кипров, а тој од своја страна испратил извештај за цариградскиот канал кој во текот на Солунската афера се нашол во рацете на власта со што целосно бил осуетен планот во Цариград. Кипров успеал да побегне но Калчо и Нанчо биле фатени и осудени на 101 година заточение. Поради тоа гемиџиите во Солун да го одложилe копањето на каналот сè до снабдувањето со експлозив.
Обнова на дејствата
уреди
По падот на Сарафовиот комитет и Солунската афера Гемиџиите останале без поткрепа. За да се дојде до пари Мерџанов и Соколов формирале чета на чело со Георги Фотев и влегле во Одринско. Таму планирале да го ограбат возот Ориент Експрес, но не успеале во таа намера. Потоа тие грабнале еден турски бег, но четата била откриена и уништена. Тогаш Петар Соколов загинал, а Славе Мерџанов бил заробен и во Одрин заедно со двајца Ерменци бил обесен.[5]
Орце од своја страна во март 1902 година заминал за Женева каде имал средба со Борис Сарафов, а тој му дал 10.000 франци и ветување за 1.000 килограми динамит. Подоцна самиот Гоце Делчев им дал 5.000 лева од Солунската афера.
Со овие средства гемиџиите ја обновиле дејноста во Солун. Тие претходно изнајмиле бакалница до дуќанот каде претходно го копале тунелот и продолжиле со прекопувањето до Отоманската банка. Од своја страна пак Мечев во Одрин направил обид за копање на канал до австриската пошта но неуспешно.
Обезбедување на експлозив
уредиПреку Цариград за Солун пристигнале првите количина на експлозив, значителни количини се обезбедени од Виена (шверцувани преку воз) кои во Велес ги прифаќал Стефан Ќулумов, а последната количина била пренесена преку релацијата Ќустендил-Кочани-Велес-Солун.
Во Кочани експлозивот бил прифаќан од Тодор Органџиев кој го носел во Велес. Од таму динамитот за Солун бил пренесуван од страна на Атанас Малинки кој го пакувал во канти за шарлаган и го испраќал со воз.[6]
Сè на сè, гемиџиите обезбедиле 283 кг. динамит. Со овој експлозив, тие почнале да владеат со ситуацијата. Од страна на Делчев и Даме Груев тие биле убедувани дека акциите треба да ги усогласат со општиот план за востание, но поради некои информации кои се појавиле во странскиот печат, дека Организацијата планира напад на некои институции каде има европски капитал, како и мерките кои биле преземени од страна на турските власти за обезбедување на истите тие институции, придонеле гемиџиите да ја забрзаат акцијата за напад. Постоела опасност и од провала, која исто така влијаела за забрзано делување.
Солунски атентати
уреди
Нападите започнале на 28 април 1903 година (нов стил) со експлозијата на паробродот Гвадалкивир, експлозивот бил поставен од Павел Шатев. Истата вечер Арсов, Мечев и Трчков поставиле експлозив на возот кој се обраќал Цариград-Солун, оштетувањата биле мали.
Константин Кирков на 29 април поставил мелинит под мостот каде минувале цевки од гасовод кој бил за осветлување и градот се нашол во темнина. Потоа Јордан Поп Јорданов го запалил фитилот со што ја разнесол Отоманската банка.
Трчков и Мечев се обиделе да го кренат во воздух главниот резервоар во фабриката за осветлување но биле спречени од чуварот. По неуспехот тие се разделиле, при што Трчков активирал една бомба во поштата, а Мечев фрлил две бомби во кафеаната Египет. По нападите тие двајца се забарикадирале во своето живеалиште и речиси цела ноќ се бореле со жандармеријата и војската, пред да се самоубијат тие фрлиле околу 60 бомби.
Меѓутоа нападите продолжиле: Милан Арсов фрлил бомба во кафеаната Алхамбра, Кирков фрлил бомба кај Гранд Хотел, Пингов се обидел да го потпали Бошњак ан по што бил убиен, а Богданов фрлил една бомба пред кафаната Ноњо.
Ноќта на 29 април наспроти 30 април одекнале неколку експлозии, а тогаш загинале Трчков, Мечев и Пингов. На 30 април Јордан Поп Јорданов почнал да фрла бомби од својот стан по што се самоубил.
На 1 мај Цветко Трајков направил обид за убиство на солунскиот валија Хасан Фехми-паша но не успеал по што извадил една бомба ја активирал, седнал на неа и се разнел пред очите на валијата. Последната акција била изведена од страна на Кирков кога се обидел да активира бомба во телеграфската станица но бил прободен од стражарот [6].
Епилог
уреди
На 24 мај била донесена смртна пресуда за преживеаните гемиџии Марко Бошнаков, Павел Шатев, Милан Арсов и Георги Богданов. Според судот кој ја донел пресудата, тие дошле во Солун за да ги нападнат државните институции, банките и граѓаните за да се промени формата на владеење со румелиските вилаети.
Треба да се истакне дека гемиџиите биле посебна автономна група или кружок, но нивни главни организатори биле Славе Мерџанов и Петар Соколов, всушност програмата и целите кои биле поставени од страна на МТРК биле реализирани и од страна на гемиџиите.
Гемиџиите, биле млади идеалисти кои сакале да ги положат своите животи за своите татковини Македонија и Одринско, односно сите тие биле дел од македонското, односно македоно-одринското револуционерно движење кое се борело за слобода и човекови права.
Гемиџиите во популарната култура
уредиВо духот на македонските национални идеали и славните Гемиџии, во деведесеттите името Гемиџии го присвоила за свое навивачката група Гемиџии од Велес.
Извори
уреди- ↑ Хр. Силянов „Освободителнитѣ борби на Македония“, том I, 247 стр.
- ↑ Општина Велес „Општествено-политички живот“
- ↑ 3,0 3,1 Павел Шатев, „Солунскиот атентат и заточениците во Фезан“, Култура, Скопје, 1994.
- ↑ Александаръ Кипровъ, „Солунскиятъ централенъ комитетъ на Внатрешната македонска революционна организация“, Ил/ Илинденъ, III/3 (23), София, 1930.
- ↑ „Спомени на Борис Сарафов“
- ↑ 6,0 6,1 К. Битоски, „Солунски атентати“, Скопје, 1985.
