Малта (малтешки: Malta) е мала и густо населена островска држава која ја сочинува архипелаг во средината на Средоземното Море. Трите најголеми и населени острови се: Малта, Гоцо и Комино, додека помалите како Филфа, Коминото и др. се ненаселени. Иако Малта геофизички е дел на Северна Африка (лежи на африканската континентална плоча, на југ од Сицилија, источно од Тунис и северно од Либија) ова земја геополитички се наоѓа во Јужна Европа. Малтешкиот е единствениот семитски јазик од афроазиската група на јазици кој се говори во една европска држава. Малта е членка на Комонвелтот, а од 1 мај 2004 г. членува и во Европската Унија. Како таква најмала по површина и број на население во таа организација.

Република Малта
Repubblika ta' Malta  (малтешки)
Знаме Грб
ХимнаL-Innu Malti
Малтешка химна

Местоположбата на  Малта  (темнозелена) – на Европскиот континент  (зелена и темносива) – во Европската Унија  (зелена)  —  [Легенда]
Местоположбата на  Малта  (темнозелена)

– на Европскиот континент  (зелена и темносива)
– во Европската Унија  (зелена)  —  [Легенда]

Местоположбата на  Малта  (темнозелена)

– на Европскиот континент  (зелена и темносива)
– во Европската Унија  (зелена)  —  [Легенда]

Главен градВалета (де факто)
35°53′N 14°30′E / 35.883° СГШ; 14.500° ИГД / 35.883; 14.500
Службен јазик малтешки, англиски
Демоним Малтешани
Уредување парламентарна република
 •  Претседател Џорџ Вела
 •  Премиер Роберт Абела
Независност
 •  од Обединетото Кралство 21 септември 1964 
 •  Прогласена република 13 декември 1974 
пристапила во ЕУ 1 мај 2004
Површина
 •  Вкупна 316 км2 (200-та)
 •  Вода (%) 0,001
Население
 •  проценка за 2018 г. 475,700[1] (171-ва)
 •  Попис 2011 416,055[2] 
 •  Густина 1,457[2] жит/км2 (7-ма)
БДП (ПКМ) проценка за 2010 г.
 •  Вкупен $9,931 милјарди[3] 
 •  По жител $23.662[3] 
БДП (номинален) проценка за 2010 г.
 •  Вкупно $7,972 милјарди[3] 
 •  По жител $18.994[3] 
ИЧР (2021) 0.918[4]
многу висок · 23та
Валута Евро ()2 (EUR)
Часовен појас CET (UTC+1)
 •  (ЛСВ) CEST (UTC+2)
Се вози на лево
НДД .mt 3
Повик. бр. 356

Историја уреди

Малта е населена од околу 5200 п.н.е., по доаѓањето на доселениците од островот Сицилија. [36] Значајна праисториска неолитска култура обележана со мегалитички структури, кои датираат од в. 3600 п.н.е., постоеле на островите, како што се гледа од храмовите на Мнајдра, Гантија и други. Феникијците колонизирале Малта помеѓу 800-700 п.н.е., со својот семитски јазик и култура. [37] Тие ги користеле островите како извор од каде што ги проширија морските истражувања и трговијата со Медитеранот, додека нивните наследници, Картагинците, биле соборени од Римјаните во 216 п.н.е., со помош на жителите на Малтес, под кои Малта станала муниципија [38]. ]

По периодот на византиското владеење (4 до 9 век) и веројатно вреќа од страна на вандалите [39], островите биле нападнати од Агхалаби во 870 г. н.е. Судбината на населението по арапската инвазија е нејасна, но се чини дека островите можеби биле целосно депопулирани и најверојатно биле повторно населени на почетокот на вториот милениум од страна на доселеници од арапска власт, Сицилија, која зборувала на сикуло-арапски. [40] Муслиманското владеење било прекинато од страна на нормандите кои го освоиле островот во 1091 година. Островите биле целосно рекривизирани до 1249 година. [41] Островите биле дел од Кралството Сицилија до 1530 година, и на кратко биле контролирани од страна на Капетанската куќа Анжу. Во 1530 година Чарлс I од Шпанија ги дал малтеските острови на Орден на витези од болницата на Свети Јован Ерусалим во вечен закуп.

Географија и клима уреди

 
Топографска карта на Малта

Малта е мала и густо населена островска држава која ја сочинува архипелаг во средината на Средоземното Море. Климата во Малта е средоземномна. Малта е расположена на трите најголеми и населени острови се: Малта, Гоцо и Комино, додека помалите како Филфа, Коминото и др. се ненаселени. Островот се наоѓа на околу 90 километри јужно од Сицилија и на 250 километри од Северна Африка. Најголемиот остров Малта има 245,7 км2, долг е 27 км а широк 14,5 км. Должината на неговата крајбрежна линија изнесува 137 километри. Брегот на островот е скалест. Малта нема езера ниту реки, но сепак 50% од нејзината почва е обработлива. Слатка вода на островот се добива со преработка на солената морска вода.

Политички систем уреди

Административна поделба уреди

 
Карта на општините во Малта

Малта е поделена на 68 општини, наречени „месни совети“ (kunsilli lokali). Општините се единствената административна единица во земјата. Шесте окрузи и трите региони служат само за статистички цели.

Стопанство уреди

Малта е класифицирана како напредна економија заедно со 32 други земји од страна на Меѓународниот Монетарен Фонд (ММФ).[5] До 1800 Малта зависела од производството на памук, тутун и изградба на бродови.

Сообраќај уреди

Во оваа држава сообраќајот се одвива на лева страна, како и во Велика Британија. Земајќи ја предвид големината на државата, бројот на автомобили е прилично голем; четврта држава во Европската Унија. Во 1990 година, во државата биле регистрирани 182.254 автомобили, што претставува 582 автомобили на километар квадратен. На Малта има 2.254 километри пат, од кои 1.972 км (87,5%) е асфалтиран, а 282 км е неасфалтиран.

Главно превозно средство во државата е автобусот, кое е прилично евтино превозно средство. Најголем број од автобусите тргнуваат од централниот терминал во Валета. Автобусите возат на островот уште од 1905 година, па денес таму претставуваат туристичка атракција. Но сепак денес традиционалните автобуси се заменуваат со модерни. Во минатото автобусите биле обоени според рутата која ја возеле, после што биле обоени сите во зелена боја. Денес сите автобуси се обоени во жолта боја, со портокалова или пак со црвена црта.

Денес низ Малта се возат околу 500 автобуси, од кои поголемиот дел се во сопственост на самите возачи. Автобусите возат спрема единствен распоред кој е одреден од државните институции. Статистички гледано, со малтешките автобуси се превезуваат 31 милион патници годишно. Половина од автобусите возат за јавниот превоз, додека другата половина служат за приватен и училиштен превоз.

Население, јазик и религија уреди

Религија уреди

 
Катедралата Св. Јован во Валета

Христијанство уреди

Верници во Малта
Католици
  
97,00 %
Евреи
  
0,2 %
Муслимани
  
0,8 %
Други
  
2 %

Црквата во Малта е опишана во книгата на Апостолските дела,[6] според која таа била основана од страна на Свети Апостол Павле и Свети Публиј, како нејзин прв епископ.[7] Се верува дека Свети Павле престојувал на островот во 60 г., по што оттаму заминал за Рим. Денеска постојат неколку катакомби кои го потврдуваат ранохристијанскиот карактер на Малта. Според преданијата, римскиот управник на Малта, Публиј, во времето на Свети Павле, станал првиот епископ на Малта по неговото преобратување во христијанство.

Додека малтешките острови биле под власта на витешкиот ред Болничари (XV - крај на XVIII век), Големиот мајстор имал статус на управител на католичката црква, и уживал посебни односи со папата. Со текот на годините, моќта и власта на витешкиот ред се намалила, за на крај да заврши со доаѓањето на Наполеон Бонапарт на островот (1798), на патот кон неговиот поход на Египет.

Во 1814 година, Малта станала дел од Британската Империја во согласност со Парискиот договор. Британското владеење траело вкупно 150 години, до 1964 г. кога Малта стекнала независност. Британска власт на островот ги донела првите протестантски односно англикански мисионери, но римокатолицизмот и понатаму останал доминантен како традиционална вероисповед во историјата на земјата.

Други религии уреди

Еврејското население на Малта била една од најголемите верски организации во средниот век во времето на Норманите. Во 1479 г, Малта и Сицилија потпаднале под власта на Арагон и, според указот издаден од страна на шпанските власти (1492), сите Евреи биле принудени да ја напуштат земјата. Неколку малтешки Евреи биле христијанизирани со цел да можат да останат.

Во земјата опстојуваат и други верски организации, како протестанти, Јеховини сведоци, баптисти, муслимани итн.

Музика во Малта уреди

Спорт во Малта уреди

Поврзано уреди

Наводи уреди

  1. „Eurostat: Population on 1 January“ (PDF). Eurostat. 14 June 2018.
  2. 2,0 2,1 Census 2011. National Statistics Office, Malta
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 „Малта“. ММФ. Посетено на 21 април 2010. (англиски)
  4. „Human Development Report 2021/2022“ (PDF) (англиски). United Nations Development Programme. 8 September 2022. Посетено на 8 September 2022.
  5. „IMF World Economic Outlook (WEO) – Recovery, Risk, and Rebalancing, October 2010 – Table of Contents“. Imf.org. 6 October 2010. Посетено на 1 June 2011.
  6. Дела 27:39-42 и Дела 28:1-11
  7. Кендал, Џејмс (1910). „Малта“. Католичка енциклопедија, Том IX. Посетено на 18 јуни 2006. (англиски)

Надворешни врски уреди

Одредници од Малта
Средоземно Море
(  Италија)
 
Средоземно Море
  С  
З   И
  Ј  
Средоземно Море
Средоземно Море
(  Тунис)