Википедија

Океанографија

Океанографија (од старогрчкиот ὠκεανός „океан“ и γράφω „запишување“), исто така позната како океанологија — научно проучување на океаните. Тоа е важна наука за Земјата, која опфаќа широк опсег на теми, вклучувајќи ја и динамиката на екосистемот; океански струи, бранови и динамика на геофизичка течност; тектоника на плочи и геологија на морското дно; и флукс на различни хемиски супстанции и физички својства во океанот и преку неговите граници. Овие различни теми одразуваат повеќе дисциплини што океанографите ги користат за да добијат понатамошно знаење за светскиот океан, вклучувајќи астрономија, биологија, хемија, климатологија, географија, геологија, хидрологија, метеорологија и физика. Палеокеанографијата ја проучува историјата на океаните во геолошкото минато. Океанограф е личност која проучува многу прашања поврзани со океаните, вклучувајќи морска геологија, физика, хемија и биологија.

Термохалинско кружење

Историја

уреди
 
Карта на Голфската струја од Бенџамин Френклин, 1769–1770. Благодарение на фото библиотеката на NOAA.

Рана историја

уреди

Луѓето првпат стекнале знаење за брановите и струите на морињата и океаните во праисториско време. Набљудувањата на плимата и осеката биле забележани од Аристотел и Страбон во 384-322 п.н.е.[1] Раното истражување на океаните било првенствено за картографија и главно ограничено на неговите површини и на животните што рибарите ги одгледувале во мрежи, иако биле земени длабински сондажи по оловната линија.

Португалската кампања на атлантската навигација е најраниот пример на систематски научен голем проект, одржан во текот на многу децении, проучувајќи ги струите и ветровите на Атлантикот.

Работата на Педро Нунес (1502-1578), еден од големите математичари, е запаметена во навигацискиот контекст поради определувањето на локсодромската крива: најкраткиот тек помеѓу две точки на површината на сферата претставена на дводимензионална карта.[2][3] Кога го објавил својот „Трактат за сферата“ (1537) (најчесто коментиран превод на претходни дела од други) вклучил трактат за геометриски и астрономски методи на навигација. Таму тој јасно кажува дека португалските навигации не биле авантуристички потфат:

„am se fezeram indo a acertar: mas partiam os nossos mareantes muy ensinados e prouidos de estromentos e regras de astrologia e geometria que sam as cousas que os cosmographos ham dadar apercebidas (...) e leuaua cartas muy particularmente rumadas e na ja as de que os antigos vsauam

„не беа направени случајно: но нашите морнари заминаа добро научени и обезбедени со инструменти и правила на астрологијата (астрономијата) и геометријата што беа работи што космографите ќе ги обезбедат (...) и земаа карти со точна правци и веќе не оние што ги користеле античките).[4]

Неговиот кредибилитет почива на тоа што е лично вклучен во инструкциите на пилоти и постари морнари од 1527 година наваму со кралско назначување, заедно со неговата признаена компетентност како математичар и астроном.[2] Главниот проблем при навигација назад од југот на Канарските Острови (или јужно од Буџдур) само со едро, се должи на промената на режимот на ветровите и струите: северноатлантскиот вртеж и екваторската контраструја [5] ќе туркаат на југ по северозападната испакнатост на Африка, додека неизвесните ветрови каде што североисточниот ветер се среќава со југоисточниот [6] остава едреник на милост и немилост на струите. Заедно, распространетата струја и ветерот го прават напредокот кон север многу тежок или невозможен. Токму за да се надмине овој проблем и да се расчисти преминот кон Индија околу Африка како остварлива поморска трговска рута, бил смислен систематски план за истражување од страна на Португалците. Патот за враќање од регионите јужно од Канарите станал „волта до ларго“ или „волта до мар“. „Повторното откривање“ на Азорите во 1427 година е само одраз на зголеменото стратешко значење на островите, кои сега се наоѓаат на повратниот пат од западниот брег на Африка (секвенцијално наречени „волта де Гвине“ и „волта да Мина“).; и наводите за Саргасовото Море (исто така наречено во тоа време „Мар да Бага“), западно од Азорите, во 1436 година, го откриваат западниот опсег на повратниот пат.[7] Ова е неопходно за да се искористат југоисточните и североисточните ветрови подалеку од западниот брег на Африка, до северните географски широчини каде што западните ветрови ќе ги доведат морнарите кон западните брегови на Европа.[8]

Тајноста на португалската навигација, со смртна казна за протекување на мапи и рути, ги концентрирала сите чувствителни записи во Кралскиот архив, целосно уништен од земјотресот во Лисабон во 1775 година. Сепак, систематската природа на португалскиот поход, мапирајќи ги струите и ветровите на Атлантикот, се докажува со разбирањето на сезонските варијации, при што експедициите што пловат во различни периоди од годината земаат различни правци за да ги земат предвид сезонските ветрови кои доминираат. Ова се случува уште од крајот на 15 век и почетокот на 16 век: Бартоломео Дијас го следел африканскиот брег на пат кон југ во август 1487 година, додека Васко де Гама ќе тргне по отворен морски пат од географската ширина на Сиера Леоне, поминувајќи 3 месеци на отворено. морето на Јужен Атлантик да профитира од отклонувањето кон југ на југозападниот дел на бразилската страна (и бразилската струја што оди кон југ) - Гама заминал во јули 1497 година); и Педро Алварес Кабрал, поаѓајќи од март 1500 година) направил уште поголем лак на запад, од географската широчина на Зеленортските Острови, со што го избегнале летниот монсун (кој би ја блокирал рутата што ја поминала Гама во моментот кога испловил).[9] Понатаму, имало систематски експедиции кои туркале во западниот северен Атлантик (Тив, 1454; Вогадо, 1462; Телес, 1474; Улмо, 1486).[10] Документите кои се однесуваат на снабдувањето со бродови и нарачувањето на табелите за деклинација на сонцето за јужниот дел на Атлантикот уште во 1493-1496 година,[11] сите укажуваат на добро планирана и систематска активност што се случува во текот на деценискиот долг период помеѓу откривањето на Бартоломео Дијас јужниот дел на Африка и заминувањето на Гама; дополнително, постојат индиции за понатамошни патувања на Бартоломео Дијас во областа.[7] Најзначајната последица на ова систематизирано знаење била преговарањето за Договорот од Тордесилјас во 1494 година, поместувајќи ја линијата на разграничување 270 лиги на запад (од 100 на 370 лиги западно од Азорите), доведувајќи го она што сега е Бразил во португалската област. на доминација. Сознанијата собрани од истражувањето на отворено море овозможиле добро документирани долги периоди на пловидба без поглед на копно, не случајно, туку како однапред одредена планирана рута; на пример, 30 дена за Дијас кои кулминирале на заливот Мосел, 3 месеци што Гама ги поминал на Јужниот Атлантик за да ја искористи бразилската струја (на југ), или 29 дена што му биле потребни на Кабрал од Кејп Верде до слетувањето во Монте Паскоал, Бразил.

Данската експедиција во Арабија 1761-67 може да се каже дека е првата океанографска експедиција во светот, бидејќи бродот Гренланд го имал на група научници, вклучително и натуралистот Петер Форскол, кому кралот Фредерик V му доделил експлицитна задача да проучување и опишување на морскиот свет на отворено море, вклучително и наоѓање на причината за ефектот на млечни мориња. За таа цел, експедицијата била опремена со мрежи и стругалки, специјално дизајнирани да собираат примероци од отворените води и дното на голема длабочина.[12]

Иако Хуан Понсе де Леон во 1513 година прв ја идентификувал Голфската струја, а струјата била добро позната на морнарите, Бенџамин Френклин ја направил првата научна студија за неа и му го дал името. Френклин ја мерел температурата на водата за време на неколку премини на Атлантикот и правилно ја објаснил причината за Голфската струја. Френклин и Тимоти Фолгер ја отпечатиле првата карта на Голфската струја во 1769–1770 година.[13][14]

 
Карта на струите во Атлантскиот и Индискиот Океан од 1799 година, од Џејмс Ренел

Информациите за струите на Тихиот Океан ги собрале истражувачите од крајот на 18 век, вклучувајќи ги Џејмс Кук и Луис Антоан де Бугенвил. Џејмс Ренел ги напишал првите научни учебници за океанографија, со детали за тековните текови на Атлантскиот и Индискиот Океан. За време на патувањето околу ’Ртот на Добрата Надеж во 1777 година, тој ги мапирал „бреговите и струите кај Лагулите“. Тој, исто така, бил првиот што ја сфатил природата на наизменичната струја во близина на островите Сили, (сега позната како Ренелова струја).

Чарлс Дарвин објавил труд за гребените и формирањето на атоли како резултат на второто патување на ХМС <i id="mwmQ">Бигл</i> во 1831-1836 година. Роберт Фицрој објавил извештај во четири тома „Трите патувања на Бигл“. Во 1841-1842 година, Едвард Форбс ја основал морската екологија.

Првиот началник на Поморската опсерваторија на САД (1842–1861), Метју Фонтен Мори го посветил своето време на проучување на морската метеорологија, навигација и мапирање на преовладувачките ветрови и струи. Неговиот учебник Физичка географија на морето од 1855 година бил едно од првите сеопфатни студии за океанографијата. Многу нации испратиле океанографски набљудувања до Мори во Поморската опсерваторија, каде што тој и неговите колеги ги оценувале информациите и ги распространувале резултатите низ целиот свет.[15]

Современа океанографија

уреди

Познавањето на океаните останало ограничено на најгорните делови од водата и мала количина на дното, главно во плитки области. Речиси ништо не се знаело за длабочините на океаните. Напорите на британската кралска морнарица да ги нацрта сите брегови во светот во средината на 19 век ја зацврстиле нејасната идеја дека поголемиот дел од океанот е многу длабок, иако малку повеќе се знаело. Како што истражувањето го запалил научниот интерес во поларните региони и Африка, така и мистериите на неистражените океани.

 
Челинџер ја презел првата глобална поморска истражувачка експедиција во 1872 година.

Главниот настан во основањето на современата наука за океанографијата била експедицијата на <i id="mwsg">Челинџер</i> од 1872 до 1876 година. Како прво вистинско океанографско крстарење, оваа експедиција ги поставила темелите за цела академска и истражувачка дисциплина.[16] Како одговор на препораката од Кралското друштво, британската влада во 1871 година најавила експедиција за истражување на светските океани и спроведување на соодветно научно истражување. Чарлс Вивил Томпсон и Сер Џон Мареј ја започнале експедицијата <i id="mwug">Челинџер</i>. <i id="mwug">Челинџер</i>, изнајмен од Кралската морнарица, бил модифициран за научна работа и опремен со посебни лаборатории за природна историја и хемија.[17] Под научен надзор на Томсон, Челинџер патувал скоро 130,000 километри. На неговото патување обиколувајќи ја Земјината топка,[17] биле земени огромен број сериски набљудувања на температурата на водата.[18] Биле откриени околу 4.700 нови видови на морски свет. Резултатот бил претставен во Извештајот за научните резултати на истражувањето на патувањето на ХМС Челинџер во текот на годините 1873–76. Мареј, кој ја надгледувал публикацијата, го опишал извештајот како „најголем напредок во знаењето за нашата планета од прославените откритија од 15 и 16 век“. Тој продолжил да се основа академската дисциплина, океанографија, на Универзитетот во Единбург, кој останал центар за океанографски истражувања и во 20 век.[19] Мареј бил првиот што ги проучувал морските ровови и особено Средноатлантскиот гребен и ги мапирал седиментните наслаги во океаните. Тој се обидел да ги мапира светските океански струи врз основа на набљудувањата на соленоста и температурата и бил првиот што правилно ја разбрал природата на развојот на коралните гребени.

Кон крајот на 19 век, други западни нации испратиле научни експедиции (како и приватни лица и институции). Првиот наменски изграден океанографски брод, Албатрос, бил изграден во 1882 година. Во 1893 година, Фридтјоф Нансен дозволил неговиот брод Фрам да биде замрзнат во арктичкиот мраз. Ова му овозможило да добие океанографски, метеоролошки и астрономски податоци на стационарна точка во подолг период.

 
Океански струи (1911)
 
Комеморативна плоча на писателот и географ Џон Франкон Вилијамс

Во 1881 година, географот Џон Франкон Вилијамс објавил важна книга, Географија на океаните.[20][21][22] Помеѓу 1907 и 1911 година, Ото Крумел ја објавил Handbuch der Ozeanographie, која станала влијателен во будењето на јавниот интерес за океанографијата.[23] Четиримесечната северноатлантска експедиција од 1910 година, предводена од Џон Мареј и Јохан Хјорт, била најамбициозниот истражувачки океанографски и морски зоолошки проект што некогаш бил монтиран дотогаш, и довел до издавање на класичната книга „Длабочините на океанот“ од 1912 година.

Првото акустично мерење на длабочината на морето било направено во 1914 година. Помеѓу 1925 и 1927 година, експедицијата „Метеор“ собрала 70.000 мерења на длабочината на океаните со помош на ехо-звучник, истражувајќи го Средноатлантскиот Гребен.

Во 1934 година, Истер Елен Кап, првата жена која докторирала (на Скрипс) во САД, завршила голема работа на дијатомите што останала стандардна таксономија на теренот сè до нејзината смрт во 1999 година. Во 1940 година, Кап била отпуштена од нејзината позиција во Скрипс. Свердруп конкретно ја пофалил Кап како совесен и вреден работник и коментирал дека неговата одлука не е одраз на нејзината способност како научник. Свердруп го вработил Марстон Сарџент, биолог кој ги проучува морските алги, што не била нова истражувачка програма на Скрипс. Финансиските притисоци не го спречиле Свердруп да ги задржи услугите на уште двајца млади студенти по докторати, Валтер Манк и Роџер Ревел. Партнерката на Куп, Дороти Розенбери, ѝ нашла позиција како предавач во средно училиште, каде што останала до крајот на нејзината кариера.

Свердруп, Џонсон и Флеминг ги објавиле Океаните во 1942 година,[24] што била главна знаменитост. Морето (во три тома, опфаќајќи ја физичката океанографија, морската вода и геологијата) била објавена во 1962 година, додека Енциклопедијата за океанографија на Родос Фербриџ била објавена во 1966 година.

Големиот глобален расцеп, кој се протега по средниот атлантски гребен, бил откриен од Морис Јуинг и Брус Хизен во 1953 година и мапиран од Хизен и Мари Тарп користејќи батиметриски податоци; во 1954 година, планинскиот венец под Северноледениот Океан бил пронајден од Арктичкиот институт на СССР. Теоријата за ширење на морското дно била развиена во 1960 година од Хари Хамонд Хес. Програмата за дупчење на океаните започнала во 1966 година. Отворите за длабоко море биле откриени во 1977 година од Џек Корлис и Роберт Балард во потопниот DSV Alvin.

Во 1950-тите, Огист Пикард го измислил батискафот и го користел батискафот Trieste за да ги истражи длабочините на океанот. Атомската подморница на САД Nautilus го направила првото патување под мразот до Северниот пол во 1958 година. Во 1962 година, бил распореден FLIP.

Во 1968 година, Тања Атватер ја предводела првата океанографска експедиција само за жени. Дотогаш, родовите политики во значителна мера ги ограничувале жените океанографи да учествуваат во патувања.

Од 1970-тите, имало голем акцент на примената на компјутери од големи размери во океанографијата за да се овозможи нумеричко предвидување на условите на океанот и како дел од севкупното предвидување на промените во животната средина. Раните техники вклучувале аналогни компјутери (како што е <i>Ishiguro Storm Surge Computer</i>), денес генерално заменети со нумерички методи (на пр. SLOSH). Во Тихиот Океан била воспоставена океанографска пловна низа за да се овозможи предвидување на настаните на Ел Нињо.

Во 1990 година започнал Светскиот експеримент за циркулација на океанот (WOCE) кој продолжил до 2002 година. Податоците за мапирање на морското дно на Геосат станале достапни во 1995 година.

Проучувањето на океаните е од клучно значење за разбирање на промените во енергетскиот биланс на Земјата заедно со поврзаните глобални и регионални промени во климата, биосферата и биогеохемијата. Атмосферата и океанот се поврзани поради испарувањето и врнежите, како и топлинскиот флукс (и сончевата инсолација). Неодамнешните студии имаат напредно знаење за закиселувањето на океаните, содржината на океанската топлина, океанските струи, порастот на нивото на морето, океанскиот јаглероден циклус, циклусот на водата, падот на мразот на Арктикот, белењето на коралите, морските топлотни бранови, екстремните временски услови, ерозијата на крајбрежјето и многу други феномени во однос на тековните климатски промени и повратните информации за климата.

Општо земено, разбирањето на светскиот океан преку понатамошни научни студии овозможува подобро чување и одржливо искористување на ресурсите на Земјата.[25]

Гранки

уреди
 
Океанографски фронтални системи на јужната полутопка

Проучувањето на океанографијата е поделено на овие пет гранки:

Биолошка океанографија

уреди

Биолошката океанографија ја истражува екологијата и биологијата на морските организми во контекст на физичките, хемиските и геолошките одлики на нивната океанска средина.

Хемиска океанографија

уреди

Хемиската океанографија е проучување на хемијата на океанот. Додека хемиската океанографија првенствено се занимава со проучување и разбирање на својствата на морската вода и нејзините промени, хемијата на океаните се фокусира првенствено на геохемиските циклуси. Следното е централна тема што ја истражува хемиската океанографија.

Закиселување на океаните

уреди

Закиселувањето на океаните го опишува намалувањето на pH вредноста на океаните што е предизвикано од антропогените емисии на јаглерод диоксид (CO2 во атмосферата.[26] Морската вода е малку алкална и имала прединдустриска pH вредност од околу 8,2. Во поново време, антропогените активности постојано ја зголемуваат содржината на јаглерод диоксид во атмосферата; околу 30-40% од додадениот CO2 се апсорбира од океаните, формирајќи јаглеродна киселина и намалувајќи ја pH вредноста (сега под 8,1 [27]) преку закиселувањето на океаните.[28][29][30] Се очекува pH вредноста да достигне 7,7 до 2100 година.[31]

Важен елемент за скелетите на морските животни е калциумот, но калциум карбонатот станува порастворлив со притисок, така што карбонатните школки и скелетите се раствораат под длабочината на компензацијата на карбонатот.[32] Калциум карбонатот станува порастворлив при пониска pH вредност, така што закиселувањето на океаните веројатно ќе влијае на морските организми со варовнички школки, како што се остриги, школки, морски ежови и корали,[33][34] и длабочината на компензација на карбонат ќе се зголеми поблиску до морето површина. Засегнатите планктонски организми ќе вклучуваат птероподи, коколитофориди и фораминифери, сите важни во синџирот на исхрана. Во тропските региони, коралите веројатно ќе бидат сериозно погодени бидејќи стануваат помалку способни да ги градат своите скелети од калциум карбонат,[35] за возврат негативно влијание врз другите жители на гребените.[31]

Сегашната стапка на промена на хемијата на океаните се чини дека е без преседан во геолошката историја на Земјата, што го прави нејасно колку добро морските екосистеми ќе се прилагодат на променливите услови во блиска иднина.[36] Посебно загрижувачки е начинот на кој комбинацијата на закиселување со очекуваните дополнителни стресови на повисоки температури и пониски нивоа на кислород ќе влијае на морињата.[37]

Геолошка океанографија

уреди

Геолошката океанографија е проучување на геологијата на океанското дно, вклучувајќи ја тектоника на плочи и палеокеанографија.

Физичка океанографија

уреди

Физичката океанографија ги проучува физичките атрибути на океанот, вклучувајќи ја структурата на температурата-соленоста, мешањето, површинските бранови, внатрешните бранови, површинските плими, внатрешните плими и струите. Следниве се централни теми што ги истражува физичката океанографија.

Сеизмичка океанографија

уреди

Океанските струи

уреди

Од раните океански експедиции во океанографијата, голем интерес било проучувањето на океанските струи и мерењата на температурата. Плимата и осеката, Кориолисовиот ефект, промените во насоката и јачината на ветерот, соленоста и температурата се главните фактори кои ги одредуваат океанските струи. Термохалинското кружење (термо - се однесува на температурата и -халин се однесува на содржината на сол) ги поврзува океанските басени и првенствено зависи од густината на морската вода. Станува сè повообичаено да се нарекува овој систем како „меридијална превртена циркулација“ бидејќи попрецизно ги зема предвид другите движечки фактори надвор од температурата и соленоста.

Содржина на топлина на океаните

уреди
Oceans of Climate Change НАСА

Содржината на океанска топлина се однесува на дополнителната топлина складирана во океанот од промените во енергетскиот биланс на Земјата. Зголемувањето на топлината на океаните игра важна улога во порастот на нивото на морето, поради топлинското ширење. Затоплувањето на океаните претставува 90% од акумулацијата на енергија поврзана со глобалното затоплување од 1971 година.[38]

Палеокеанографија

уреди

Палеокеанографијата е проучување на историјата на океаните во геолошкото минато во однос на циркулацијата, хемијата, биологијата, геологијата и моделите на седиментација и биолошката продуктивност. Палеокеанографските студии кои користат модели на животната средина и различни прокси ѝ овозможуваат на научната заедница да ја процени улогата на океанските процеси во глобалната клима со реконструкција на мината клима во различни интервали. Палеокеанографските истражувања се исто така тесно поврзани со палеоклиматологијата.

Океанографски институции

уреди
 
Океанографски музеј

Првата меѓународна организација за океанографија била создадена во 1902 година како Меѓународен совет за истражување на морето. Во 1903 година бил основан Институтот за океанографија Скрипс, по што следеле океанографската институција Вудс Хол во 1930 година, Институтот за морска наука во Вирџинија во 1938 година, а подоцна и Земјината опсерваторија Ламонт-Доерти на Универзитетот Колумбија и Факултетот за океанографија на Универзитетот во Вашингтон. Во Британија, Националниот центар за океанографија (институт на Советот за истражување на природната средина ) е наследник на Институтот за океанографски науки. Во Австралија, Морски и атмосферски истражувања (CMAR) е водечки центар. Во 1921 година во Монако било формирано Меѓународното хидрографско биро.

Наводи

уреди
  1. ↑ „A History Of The Study Of Marine Biology ~ MarineBio Conservation Society“ (англиски). Посетено на 2021-05-17.
  2. ↑ 2,0 2,1 https://mathshistory.st-andrews.ac.uk/Biographies/Nunes/ (retrieved 13/06/2020)
  3. ↑ W.G.L. Randles, "Pedro Nunes and the Discovery of the Loxodromic Curve, or How, in the 16th Century, Navigating with a Globe had Failed to Solve the Difficulties Encountered with the Plane Chart," Revista da Universidade Coimbra, 35 (1989), 119-30.
  4. ↑ Pedro Nunes Salaciense, Tratado da Esfera, cap. 'Carta de Marear com o Regimento da Altura' p.2 - https://archive.org/details/tratadodaspherac00sacr/page/n123/mode/2up (retrieved 13/06/2020)
  5. ↑ http://ksuweb.kennesaw.edu/~jdirnber/oceanography/LecuturesOceanogr/LecCurrents/LecCurrents.html (retrieved 13/06/2020)
  6. ↑ https://kids.britannica.com/students/assembly/view/166714 (retrieved 13/06/2020)
  7. ↑ 7,0 7,1 Carlos Calinas Correia, A Arte de Navegar na Época dos Descobrimentos, Colibri, Lisboa 2017; ISBN 978-989-689-656-0
  8. ↑ „Map“ (PDF). upload.wikimedia.org. Посетено на 2020-09-15.
  9. ↑ Carlos Viegas Gago Coutinho, A Viagem de Bartolomeu Dias, Anais (Clube Militar Naval) May 1946
  10. ↑ Carlos Viegas Gago Coutinho, As Primeiras Travessia Atlanticas - lecture, Academia Portuguesa de História, 22/04/1942 - in: Anais (APH) 1949, II serie, vol.2
  11. ↑ Luis Adao da Fonseca, Pedro Alvares Cabral - Uma Viagem, INAPA, Lisboa, 1999, p.48
  12. ↑ Wolff, Torben (1969). Danish Expeditions on the Seven Seas. Copenhagen: Rhodos.
  13. ↑ „1785: Benjamin Franklin's 'Sundry Maritime Observations'“. Архивирано од изворникот на December 18, 2005.
  14. ↑ Wilkinson, Jerry. History of the Gulf Stream 1 January 2008
  15. ↑ Williams, Frances L. Matthew Fontaine Maury, Scientist of the Sea. (1969) ISBN 0-8135-0433-3
  16. ↑ Then and Now: The HMS Challenger Expedition and the 'Mountains in the Sea' Expedition, Ocean Explorer website (NOAA), accessed 2 January 2012
  17. ↑ 17,0 17,1 Rice, A. L. (1999). „The Challenger Expedition“. Understanding the Oceans: Marine Science in the Wake of HMS Challenger. Routledge. стр. 27–48. ISBN 978-1-85728-705-9.
  18. ↑ Oceanography: an introduction to the marine environment (Peter K. Weyl, 1970), p. 49
  19. ↑ „Sir John Murray (1841–1914) – Founder Of Modern Oceanography“. Science and Engineering at The University of Edinburgh. Архивирано од изворникот на 28 May 2013. Посетено на 7 November 2013.
  20. ↑ Williams, J. Francon (1881) The Geography of the Oceans: Physical, Historical, and Descriptive George Philip & Son.
  21. ↑ Geography of the Oceans by John Francon Williams, 1881, OCLC 561275070
  22. ↑ John Francon Williams commemorated (article) (Alloa Advertiser, retrieved 26 September 2019): https://www.alloaadvertiser.com/news/17928655.long-awaiting-tribute-pioneering-writer-buried-clacks/
  23. ↑ Otto Krümmel (1907). „Handbuch der Ozeanographie“. J. Engelhorn. Наводот journal бара |journal= (help)
  24. ↑ Sverdrup, Harald Ulrik; Johnson, Martin Wiggo; Fleming, Richard H. (1942). The Oceans, Their Physics, Chemistry, and General Biology. New York: Prentice-Hall.
  25. ↑ „Oceanography | science“. Encyclopedia Britannica (англиски). Посетено на 2019-04-13.
  26. ↑ Caldeira, K.; Wickett, M. E. (2003). „Anthropogenic carbon and ocean pH“ (PDF). Nature. 425 (6956): OS11C–0385. Bibcode:2001AGUFMOS11C0385C. doi:10.1038/425365a. PMID 14508477.
  27. ↑ „Ocean Acidity“. EPA. 13 September 2013. Посетено на 1 November 2013.
  28. ↑ Feely, R. A.; и др. (July 2004). „Impact of Anthropogenic CO2 on the CaCO3 System in the Oceans“. Science. 305 (5682): 362–366. Bibcode:2004Sci...305..362F. doi:10.1126/science.1097329. PMID 15256664.
  29. ↑ Zeebe, R. E.; Zachos, J. C.; Caldeira, K.; Tyrrell, T. (4 July 2008). „OCEANS: Carbon Emissions and Acidification“. Science. 321 (5885): 51–52. doi:10.1126/science.1159124. PMID 18599765.
  30. ↑ Gattuso, J.-P.; Hansson, L. (15 September 2011). Ocean Acidification. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-959109-1. OCLC 730413873.
  31. ↑ 31,0 31,1 „Ocean acidification“. Department of Sustainability, Environment, Water, Population & Communities: Australian Antarctic Division. 28 September 2007. Посетено на 17 April 2013.
  32. ↑ Pinet, Paul R. (1996). Invitation to Oceanography. West Publishing Company. стр. 126, 134–135. ISBN 978-0-314-06339-7.
  33. ↑ „What is Ocean Acidification?“. NOAA PMEL Carbon Program. Архивирано од изворникот на 2013-09-02. Посетено на 15 September 2013.
  34. ↑ Orr, James C.; и др. (2005). „Anthropogenic ocean acidification over the twenty-first century and its impact on calcifying organisms“ (PDF). Nature. 437 (7059): 681–686. Bibcode:2005Natur.437..681O. doi:10.1038/nature04095. PMID 16193043. Архивирано од изворникот (PDF) на 25 June 2008.
  35. ↑ Cohen, A.; Holcomb, M. (2009). „Why Corals Care About Ocean Acidification: Uncovering the Mechanism“. Oceanography. 24 (4): 118–127. doi:10.5670/oceanog.2009.102.
  36. ↑ Hönisch, Bärbel; Ridgwell, Andy; Schmidt, Daniela N.; Thomas, E.; и др. (2012). „The Geological Record of Ocean Acidification“. Science. 335 (6072): 1058–1063. Bibcode:2012Sci...335.1058H. doi:10.1126/science.1208277. PMID 22383840.
  37. ↑ Gruber, N. (18 April 2011). „Warming up, turning sour, losing breath: ocean biogeochemistry under global change“. Philosophical Transactions of the Royal Society A: Mathematical, Physical and Engineering Sciences. 369 (1943): 1980–96. Bibcode:2011RSPTA.369.1980G. doi:10.1098/rsta.2011.0003. PMID 21502171.
  38. ↑ Laura Snider (2021-01-13). „2020 was a record-breaking year for ocean heat - Warmer ocean waters contribute to sea level rise and strengthen storms“. National Center for Atmospheric Research.

Извори

уреди

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Океанографија&oldid=5247914“