Гласилна избувна согласка

Гласилна избувна согласка
ʔ
Слика
МФА-бр.	113
Шифрирање
Единица (дек.)	ʔ
Уникод (хекс.)	U+0294
X-SAMPA	?
Киршенбаум	?
	преглед; разговор; уреди;

Гласилна избувна согласка (глотален плозив) — вид на согласка што се јавува во многу јазици и се добива со попречување на воздушниот тек во говорниот апарат. Во македонскиот овој глас е претставен со цртичка во извиците „ех-ех“ (недоверба), „мх-мх“ (кога нешто е вкусно) и сл.

Меѓународната фонетска азбука (МФА) ја бележи согласката со ⟨ʔ⟩. Гласот се создава со затворање на гласилката (глотис) во грлото.

Особености

Гласилната избувна согласка ги има следниве особености:

Начинот на творба е препречен, што значи дека се добива со попречување на воздушниот тек во говорниот апарат. Бидејќи согласката е воедно и усна, без носен испуст, воздушниот тек е сосема попречен, па затоа согласката е избувна.
Фонацијата е безвучна, што значи дека се создава без треперење на гласните жици. Во некои јазици, гласните жици активно се одвојуваат, така што согласката е секогаш безвучна. Во други пак, жиците се лабави, па така согласката може да ја поприми звучноста на соседните гласови.
Ова е устена согласка, што значи дека воздухот излегува само низ устата.
Бидејќи гласот не се создава со воздушен тек по јазикот, за оваа согласка не важи двојбата „средна–странична“.
Воздушниот механизам е белодробно издишен, што значи дека се создава со истиснување на воздух единствено низ белите дробови и дијафрагмата, што важи за највеќето гласови.

Јазици

Јазик		Збор	МФА	Значење	Белешки
адигејски		Iэ	[ʔa]	'рака'
англиски	Австралија	cat	[kʰæʔ(t)]	'мачка'	Алофон на /t/.]
	Америка		[kʰæʔ(t)]
	југоисточна Англија		[kʰæʔ]
	кокни^[1]		[kʰɛ̝ʔ]
	стан. британски^[2]	button	[bʌʔn̩]	'копче'
апхаски		аи	[ʔaj]	'не'
арапски	литературен^[3]	أغاني	[ʔaˈɣaːniː]	'песни'	Погл. хамза
арапски	метрополски^[4]	شقة	[ˈʃæʔʔæ]	'стан'	Во метрополските наречја вклучувајќи го египетското.^[4] Соодветствува на /q/ во книжевниот арапски.
биколски		ba-go	[ˈbaːʔɡo]	'нов'
бурмански		မြစ်များ	[mjiʔ mjà]	'реки'
вагимански		jamh	[t̠ʲʌmʔ]	'изеде'
валиски		maʻuli	[maʔuli]	'живот'
виетнамски^[5]		oi	[ʔɔj]	'спарно'	Во слободна варијација со варијантите без гласилна избувна согласка.
волајтски		[ʔirʈa]		'мокар'
виру		piniq	[ˈpinʲiʔ]	'кучиња'	q е наставка за множина.
германски	северно наречје	Beamter	[bəˈʔamtɐ]	'чиновник'
германски	западно наречје	Verwaltung	[fɔʔˈvaltʊŋ]	'раководство'
гварански		avañe’ẽ	[ãʋ̃ãɲẽˈʔẽ]	'гварански'	Се јавува само помеѓу самогласки
дански		hånd	[hɞnʔ]	'рака'
индонезиски		bakso	[ˌbaʔˈso]	'ќофте'	Алофон на /k/ или /ɡ/ на завршетокот на слогот
јавански^[6]		anak	[anaʔ]	'дете'	Алофон на /k/ на крајот на морфемата
индонезиски		Iэ	[ʔa]	'рака'
кагајаненски^[7]		?	[saˈʔaɡ]	'под'
кинески	ву	一级了 iqciqlheq	[ʔiɪʔ.tɕiɪʔ.ʔləʔ]	'извонреден'
малајски		tidak	[ˈtidaʔ]	'no'	Алофон на k/ на завршетокот од слогот, се изговара пред согласки и на крајот на зборот
малтешки		qattus	[ˈʔattus]	'мачка'
наватл		tahtli	[taʔtɬi]	'татко'	Честопати не се пишува
не персе		yáakaʔ	[ˈjaːkaʔ]	'црна мечка'
персиски		معنی	[maʔni]	'смисла'
пираха		baíxi	[ˈmàí̯ʔì]	'родител'
ротумски^[8]		ʻusu	[ʔusu]	'боксува'
самоански		maʻi	[maʔi]	'болест'
себуански		tubo	[ˈtuboʔo]	'расте'
серски		he	[ʔɛ]	'јас'
тагалски		iihi	[ˌʔiːˈʔiːhɛʔ]	'ќе моча'
тахитски		puaʻa	[puaʔa]	'свиња'
тонгански		tuʻu	[tuʔu]	'стои'
тундрански ненецки		выʼ	[wɨʔ]	'тундра'
фински		linja-auto	[ˈlinjɑʔˌɑuto]	'автобус'
хавајски^[9]		ʻeleʻele	[ˈʔɛlɛˈʔɛlɛ]	'црн'
хебрејски		מאמר	[maʔamaʁ]	'статија'
холандски^[10]		beamen	[bəʔˈaːmə(n)]	'потврдува'	Погл. фонологија на холандскиот јазик
чаморски		halu'u	[həluʔu]	'ајкула'
чеченски		кхоъ / qo'	[qoʔ]	'три'
чинтаншки		[caʔwa]		'вода'

Поврзано

Наводи

↑ Sivertson (1960:111)
↑ Roach (2004:240)
↑ Thelwall (1990:37)
↑ ^4,0 ^4,1 Watson (2002:17)
↑ Thompson (1959:458–461)
↑ Clark, Yallop & Fletcher (2007:105)
↑ Olson и др. (2010:206–207)
↑ Blevins (1994:492)
↑ Ladefoged (2005:139)
↑ Gussenhoven (1992:45)

Библиографија

Blevins, Juliette (1994), „The Bimoraic Foot in Rotuman Phonology and Morphology“, Oceanic Linguistics, 33 (2): 491–516, doi:10.2307/3623138, JSTOR 3623138
Clark, John Ellery; Yallop, Colin; Fletcher, Janet (2007), An introduction to Phonetics and Phonology, Wiley-Blackwell, ISBN 1-4051-3083-0, 9781405130837 Проверете ја вредноста |isbn=: invalid character (help)
Gussenhoven, Carlos (1992), „Dutch“, Journal of the International Phonetic Association, 22 (2): 45–47, doi:10.1017/S002510030000459X
Ladefoged, Peter (2005), Vowels and Consonants (Second. изд.), Blackwell, ISBN 0-631-21411-9
Olson, Kenneth; Mielke, Jeff; Sanicas-Daguman, Josephine; Pebley, Carol Jean; Paterson, Hugh J., III (2010), „The phonetic status of the (inter)dental approximant“, Journal of the International Phonetic Association, 40 (2): 199–215, doi:10.1017/S0025100309990296
Roach, Peter (2004), „British English: Received Pronunciation“, Journal of the International Phonetic Association, 34 (2): 239–245, doi:10.1017/S0025100304001768
Schane, Sanford A (1968), French Phonology and Morphology, Boston, Mass.: M.I.T. Press, ISBN 0-262-19040-0
Sivertsen, Eva (1960), Cockney Phonology, Oslo: University of Oslo
Thelwall, Robin (1990), „Illustrations of the IPA: Arabic“, Journal of the International Phonetic Association, 20 (2): 37–41, doi:10.1017/S0025100300004266
Thompson, Laurence (1959), „Saigon phonemics“, Language, 35 (3): 454–476, doi:10.2307/411232, JSTOR 411232
Watson, Janet (2002), The Phonology and Morphology of Arabic, New York: Oxford University Press, ISBN 0-19-824137-2


п р у Табела на белодробни согласки по МФА аудио
По место →	Уснени				Преднојазични								Среднојазични						Заднојазични				Гласилни
↓ По начин	Двоуснени		Уснено-забни		Забни		Венечни		Задно-венеч.		Свиени		Предно-непчени		Заднонепчени		Ресични		Голтнички		Надгласилни		Гласилни
Носни	m̥	m		ɱ		n̪	n̥	n		n̠		ɳ	ɲ̥	ɲ	ŋ̊	ŋ		ɴ
Избувни	p	b	p̪	b̪	t̪	d̪	t	d			ʈ	ɖ	c	ɟ	k	ɡ	q	ɢ			ʡ		ʔ
Струјни	ɸ	β	f	v	θ	ð	s	z	ʃ	ʒ	ʂ	ʐ	ç	ʝ	x	ɣ	χ	ʁ	ħ	ʕ	ʜ	ʢ	h	ɦ
Приближни				ʋ				ɹ				ɻ		j		ɰ
Трепетни		ʙ						r				ɽ͡r						ʀ				я *
Едноударни		ⱱ̟		ⱱ				ɾ				ɽ						ɢ̆				ʡ̯
Стран. струј.							ɬ	ɮ			ɭ˔̊		ʎ̥˔	ʎ˔	ʟ̝̊	ʟ̝
Стран. прибл.								l				ɭ		ʎ		ʟ
Стран. едноуд.								ɺ				ɺ̠		ʎ̯

**Небелодробни согласки**
Чкрапави	ʘ	ǀ	ǃ		ǂ		ǁ
Чкрапави	ʘ̃	ʘ̃ˀ	ʘ͡q		ʘ͡qʼ
Уфрлени	ɓ	ɗ	ʄ	ᶑ	ɠ		ʛ
Исфрлени	pʼ	tʼ	cʼ	ʈʼ	kʼ		qʼ
	fʼ	θʼ	sʼ	ɬʼ	xʼ		χʼ
	tsʼ	tɬʼ	cʎ̝̥ʼ	tʃʼ	ʈʂʼ	kxʼ	kʟ̝̊ʼ

**Слеани согласки**
p̪f	b̪v	ts	dz	tʃ	dʒ	tɕ	dʑ	ʈʂ	ɖʐ
		tɬ	dɮ	cç	ɟʝ	cʎ̥˔	ɟʎ˔	kʟ̝̊	ɡʟ̝

**Сложени согласки**
Незаградни	ʍ	w	ɥ	ɧ
Заградни	k͡p	ɡ͡b	ŋ͡m

Табелава содржи фонетски симболи што може да не се прикажат правилно кај некои прелистувачи. [Помош]

Онаму кајшто симболите се дадени во парови, „лев—десен“ претставува „безвучна—звучна“ согласка.

Исенчените полиња претставуваат неизводливи гласовни творби.

* Симболот го нема во МФА.

[1] Sivertson (1960:111)

[2] Roach (2004:240)

[3] Thelwall (1990:37)

[armetr-4] 4,0 ^4,1 Watson (2002:17)

[5] Thompson (1959:458–461)

[6] Clark, Yallop & Fletcher (2007:105)

[7] Olson и др. (2010:206–207)

[8] Blevins (1994:492)

[9] Ladefoged (2005:139)

[10] Gussenhoven (1992:45)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]