Википедија

Српско Царство

Српското Царство (српски: Српско царство / Srpsko carstvo) — средновековна српска држава која настанала од Кралството Србија. Царството било основано во 1346 година од Душан Моќниот, кој значително ја проширил државата.

Српско Царство
Српско царство  (српски)
Srpsko carstvo  (српски)
1346–1371
Flag of Serbia
Горе: Личен грб на царот Душан
Доле: Знаме (средината на 14 век)
Српското Царство во својот најголем обем (не вклучувајќи ги вазалите)
Српското Царство во својот најголем обем (не вклучувајќи ги вазалите)
СтатусЦарство
Главен градПризрен, Скопје
Говорени јазицисрпски (официјален)
грчки
албански
бугарски
Вероисповед
Православие
Демоним(и)Срби
УредувањеАпсолутна монархија
Цар 
• 1346–1355
Стефан Душан
• 1355–1371
Стефан Урош V
Историски периодСреден век
• Крунисување на Стефан Душан
16 април 1346
4 декември 1371
ВалутаСрпски перпер
ISO 3166 codeRS
Претходници		 Наследници
Кралство Србија
Моравска Србија
Вукова земја
Зета под управа на Балишиќи
Прилепско Кралство
Дејановиќи
Војиновиќи
Денес дел од
  1. ^ Политичкиот статус на Косово е оспорен. Откако Косово еднострано прогласил независност од Србија во 2008 година, Косово е формално признаено како суверена држава, додека Србија не ја признава независноста и ја смета како дел од сопствената територија

За време на владеењето на Душан, Србија била најмоќната држава во Југоисточна Европа и една од најмоќните европски држави.[1] Царството било источно православно мултиетничко и повеќејазично царство кое се протегало од Дунав на север до Коринтскиот Залив на југ, со главен град Скопје.[2] Во негово време Српската архиепископија била унапредена во Српска патријаршија. Синот на Душан и негов наследник, Урош Слабиот, изгубил поголем дел од територијата што ја освоил Душан, па оттука и неговиот епитет.

Српското Царство практично завршило со смртта на Урош V во 1371 година и со распадот на српската држава. Некои наследници на Стефан V ја барале титулата цар во делови од Србија до 1402 година, но територијата во Грција никогаш не била обновена. [3] [4] [5]

Историја

уреди

Основање

уреди

Стефан Душан бил син на српскиот крал Стефан Дечански (р. 1322–1331). По стапувањето на престолот на неговиот татко, Душан бил награден со титулата „млад крал“. Иако оваа титула имала значителна моќ во средновековна Србија, Стефан сакал неговиот помлад син, Симеон Урош, да го наследи наместо Душан. Меѓутоа, Душан имал значителна поддршка од поголемиот дел од српското благородништво, вклучувајќи го и српскиот архиепископ Данило и некои од најдоверливите генерали на кралот, како Јован Оливер Грчиниќ. Тензиите полека се зголемиле помеѓу кралот и неговиот син, особено по Велбуждската битка, каде Душан ги покажал своите воени способности, а се смета дека кулминирале кога кралот Стефан ја нападнал Зета, провинција во Србија каде што Душан владеел автономно, како традиција на српската наследници да владеат со оваа провинција. Советуван од благородништвото, Душан подоцна марширал од Зета до Неродимље, каде што го опсадил својот татко и го принудил да го предаде престолот. Стефан подоцна бил затворен во тврдината Звечан, каде и починал.

Во 1333 година, Душан започнал голем напад врз Византија, во тоа време со која управувал амбициозниот цар Андроник III Палеолог, со помош на напуштениот византиски генерал, Сиргијан Палеолог. Душан многу бргу успеал да ги освои градовите Охрид, Прилеп и Костур и се обидел да го опседне Солун во 1334 година, но бил спречен да го освои градот со смртта на Сиргијан Палеолог, кој бил убиен од византиски шпион. Сиргијан Палеолог бил клучна фигура во армијата на Душан, бидејќи заработил голема репутација во Грција, убедувајќи ги грчките граѓани да ги предадат градовите наместо да се борат против војските на Душан.

До 1345 година, Душан Моќниот ја проширил својата држава за да покрие половина од Балканот, повеќе територија од Византиското Царство или Второто Бугарско Царство во тоа време. Затоа, во 1345 година, во Сер, Душан се прогласил себеси за „Цар“. [4] На 16 април 1346 година, во Скопје тој самиот се крунисал за „Цар на Србите и Грците“, титула што означувала барање за наследување на Византија. Церемонијата ја извршиле нововозвишениот српски патријарх Јоаникиј II, бугарскиот патријарх Симеон и охридскиот архиепископ Николај. Во исто време, Душан го крунисал неговиот син Урош за крал на Србите и Грците, давајќи му номинална власт над српските земји, иако Душан управувал со целата држава, со посебна одговорност за новостекнатите римски (византиски) земји. Овие акции, кои Византијците ги примиле со индигнација, се чини дека биле поддржани од Бугарија и царот Иван Александар, бидејќи бугарскиот патријарх Симеон учествувал и во создавањето на Српската патријаршија во Пеќ и во царското крунисување на Стефан Урош IV Душан. [4] Душан склучил брачен сојуз со бугарскиот цар Иван Александар, венчајќи се со неговата сестра Елена. [6] [4]

Владеење на Стефан Душан

уреди
 
Српскиот цар Стефан Душан
 
Скопската тврдина, каде што Душан на крунисувањето ја усвоил титулата цар
 
Главната порта на тврдината во Призрен, која била еден од градовите на царството

Цар Душан ја удвоил големината на српската држава, заземајќи територии во сите правци, особено на југ и југоисток. Србија држела делови од современа Босна и Херцеговина, Моравска Србија, Косово, Зета, современа Македонија, Албанија и половина од Грција. Тој не водел ниту една теренска битка, наместо тоа, го освоил своето царство со опсада на градови. Душан презел кампања против Византија, која се обидувала да спречи влошување на ситуацијата по уништувањето предизвикано од Четвртата крстоносна војна. Душан брзо ги зазел Тесалија, Албанија, Епир и поголемиот дел од Македонија.

По опсадата на царот во Солун во 1340 година, тој наметнал договор со кој на Србија и се гарантирало суверенитет над регионите што се протегаат од Дунав до Коринтскиот Залив, од Јадранското Море до реката Марица и вклучително делови од јужна Бугарија до околината на Адријанопол. Бугарија никогаш не се опоравила целосно од нејзиниот пораз од Србите во битката кај Велбужд.[7] Исходот од битката ја обликувал рамнотежата на силите на Балканот во следните децении и иако Бугарија не изгубила територија, Србите можеле да окупираат голем дел од Македонија. [4] Бугарскиот цар Иван Александар, чија сестра Елена подовна била омажена за Душан, станал негов сојузник помеѓу 1332 и 1365 година [4] Душан владеел со поголемиот централен дел на Балканскиот Полуостров. Тој му дал светилиште на поранешниот регент на Византија, Јован VI Кантакузен, во знак на бунт против владата, и се согласил на сојуз.

Во 1349 и 1354 година, Душан донел збир на закони познати како Душанов законик. Кодексот се засновал на римско - византиското право и на првиот српски устав, Номоканон на Свети Сава (1219). Тоа било граѓански и канонски законски систем, заснован на Вселенските собори, за функционирање на државата и Српската православна црква. Во 1355 година, Душан започнал воени подготовки за нови походи на југ и на исток, но ненадејно починал од непозната болест во декември 1355 година [5]

Проширување во Босна и Далмација

уреди

На запад од Србија се наоѓала Босанска Бановина, управувана од Стефан II Котроманиќ. За време на владеењето на таткото на Душан, Стефан Дечански, Стефан ја проширил својата власт во српските провинции Хум и Краина, кои се протегале од Дубровник на исток до реката Цетина на запад, Душан, зафатен со своите освојувања на југ, се обидел да реши овој територијален спор со дипломатија, но тоа не успеало, бидејќи Стефан постојано ги одбивал или игнорирал барањата на Душан, сметајќи на помошта на неговиот унгарски заштитник крал Лајош I.

Меѓутоа, ситуацијата се променила кога Лајош потпишал договор со Душан, па можел да го нападне Неаполското Кралство без Душан да го нападне од југ. Стефан, чувствувајќи дека неговата позиција во Хум и Краина станува сè потешка за одбрана, почнал да гради тврдини околу реката Неретва, за да го зајакне своето присуство и отишол дури до таму што ја нападнал српската провинција Травунија, стигнувајќи до Котор. Душан не можел да го издржи тоа, па со својата војска тргнал кон запад.

Душан предводел 50.000 пешадија и 30.000 коњаници преку босанската граница. Стефан, знаејќи дека не може да се соочи со таква сила, одлучил да се повлече пред неа со надеж дека ќе ја одведе српската војска на тврд терен, каде што потенцијално ќе може да се бори со нив. Но, тоа не успеало бидејќи босанското благородништво, па дури и некои војници на Стефан, незадоволни од неговото владеење, почнале да пребегнуваат кај Душан. Душан набрзо стигнал до Бобовац, главниот град на Босна, каде што ставил опсада. Босанската забрана побегнала во Унгарија, а Босна била оставена отворена за освојување на Душан.

Тој оставил дел од својата војска да продолжи да го опсадува Бобовац; исто така испратил уште еден дел да го освои регионот на Краина, додека тој самиот го предводел третиот дел за да го освои Хум. Потоа, откако го освоил Хум, Душан продолжил со навлегувањето во Далмација, со цел да го обезбеди доменот на својата сестра. Неговата сестра, Јелена Немањиќ-Субиќ, била мажена за банот на Хрватска, Младен Субиќ, кој починал од чума во 1348 година, оставајќи ја својата земја на својата сопруга. По неговата смрт, Унгарците и Венецијанците постојано се обидувале да ја преземат контролата над овие земји, па Душан влегол во Далмација за да ги заштити правните домени на неговата сестра. Тој бил пречекан како ослободител во Шибеник и Трогир, но бидејќи византискиот цар Јован Кантакузен го нападнал Душан од југ, заземајќи ги градот Верија и Воден, Душан бил принуден да се повлече и да го одбие. Додека се враќал, го пречекале и приредиле голема гозба во Дубровник, каде престојувала извесно време неговата сопруга.

Не е јасно дали Душан ја задржал контролата во овие земји. Одредени историчари велат дека Стивен Котроманиќ се вратил и ја вратил контролата во Босна, но изворите не споменуваат ништо за него по освојувањата на Душан, сè до неговата смрт кон крајот на 1353 година. Душан најверојатно ја задржал контролата над Далмација, бидејќи по неговите освојувања, во тој регион бил изграден српскиот православен манастир Крка. Исто така, забележано е во документи како испратил воени единици под команда на неговите генерали Ѓураш Илијиќ и Палман Брахт за да ги заштити далматинските градови Клис и Скрадин во 1355 година. Ѓурас Илијиќ им го предал Скрадин на Венецијанците некое време по смртта на Душан, на 10 јануари 1356 година, а Клис бил освоен од хрватскиот генерал Никола Баниќ за унгарскиот крал некаде по 1356 година, со што завршило српското присуство во Далмација.

Владеење на Стефан Урош V

уреди

Душан бил наследен од неговиот син, Стефан Урош V, наречен „Слабиот“, термин кој исто така го опишувал царството додека полека се впуштало во феудална анархија. Неуспехот да се консолидираат своите територии по ненадејното освојување довело до фрагментација на царството. Периодот бил обележан со појава на нова закана: османлискиот турски султанат постепено се проширил од Азија во Европа и ја освоил прво Византиска Тракија, а потоа и другите балкански држави. Премногу неспособен да го одржи царството создадено од неговиот татко, Стефан V не можел ниту да ги одбие нападите на странските непријатели ниту да се бори против независноста на неговото благородништво. Српското Царство на Стефан V се распарчило во конгломерат од кнежевства, од кои некои дури и номинално не го признале неговото владеење. Стефан Урош V починал без деца на 4 декември 1371 година, откако голем дел од благородништвото било убиено од Османлиите за време на битката кај Марица.

Последици и наследство

уреди
 
Внатрешни поделби на Српското Царство по 1360 г

Српското Царство кое се распаѓало во времето на Урош Слабиот им пружило мал отпор на моќните Османлии. Во пресрет на внатрешните судири и децентрализацијата на државата, Османлиите издвојувале голема победа во битката кај Марица во 1371 година, каде на чело се наоѓал Волкашин, правејќи вазали на јужните гувернери; набргу потоа, царот починал. [5] Бидејќи Урош бил без деца и благородништвото не можело да се договори за вистинскиот наследник, Србија продолжила да биде управувана од полунезависни провинциски господари, кои често биле во меѓусебна расправија. Најмоќниот од нив, Лазар Хребељановиќ, војвода од денешна централна Србија (која сè уште не била под османлиска власт), застанал против Османлиите во битката за Косово во 1389 година. Резултатот бил неодлучен, но довел до последователен пад на Србија. Стефан Лазаревиќ, синот на Лазар, успеал како владетел, но до 1394 година станал отомански вазал. Во 1402 година се откажал од османлиската власт и станал унгарски сојузник; следните години се карактеризираат со борба за власт меѓу Османлиите и Унгарија на територијата на Србија. Во 1453 година, Османлиите го освоиле Цариград, а во 1458 година Атина била заземена. Во 1459 година била припоена Србија, а потоа и Мореја една година подоцна. Во текот на следните векови на османлиското владеење, наследството на поранешната државност, отелотворена во Српското Царство, станало составен дел на српскиот национален идентитет. [8]

Администрација

уреди

Право

уреди
 
Душанов законик од 1349 г

Откако ги завршил повеќето од своите освојувања, Стефан Душан се посветил на надзор над управата на царството. Една клучна цел била да се создаде пишан правен кодекс, напор што неговите претходници само што го започнале. Собрание на епископи, благородници и провинциски гувернери било задолжено да создаде законик, кое требало да ги обедини обичаите на словенските земји.

Душановиот законик бил донесен на две државни собранија, првото на 21 мај 1349 година во Скопје, а второто во 1354 година во Сер. [4] [5] Законот ги регулирал сите општествени сфери, па затоа се смета за средновековен устав. Кодексот вклучувал 201 членови, засновани на римско - византиското право. Законското пресадување е забележливо со членовите 172 и 174 од Душановиот законик, кои ја регулирале правната независност. Тие биле земени од византискиот законик Базилика (книга VII, 1, 16–17). Кодексот ги има своите корени во првиот српски устав – Светисавскиот Номоканон (српски: Zakonopravilo) од 1219 година, донесен од Свети Сава. Номоканон на Свети Сава претставува компилација на Граѓанското право, засновано на Римското право и Канонското право, врз основа на Вселенските собори. Неговата основна цел била организирање на функциите на државата и СПЦ. [4] [5]

Законодавството наликувало на феудалниот систем кој тогаш преовладувал во Западна Европа, со аристократска основа и воспоставувајќи широка разлика помеѓу благородништвото и селанството. [9] Монархот имал широки овластувања, но бил опкружен и советуван од постојан совет на магнати и прелати. Судот, канцеларијата и администрацијата претставувале груби копии на оние на Цариград. Кодексот ја набројува административната хиерархија како што следува: „земји, градови, жупи и краишта“; жупите и краиштата биле едно исто, каде што жупите на границите се нарекувале краиште ( граница). Жупата се состоела од села, а нивниот статус, права и обврски биле уредени со устав. Владејачкото благородништво поседувало наследни алодијални територии, кои биле работени од зависни себри, еквивалент на грчките пароикои: селани кои должат работни услуги, формално обврзани со декрет. Претходната титула жупан била укината и заменета со кефалија од грчко потекло (kephale, „глава, мајстор“). [5]

Економија

уреди

Трговијата била уште еден предмет на грижа на Душан. Тој дал строги наредби за борба против пиратеријата и за обезбедување на безбедноста на патниците и странските трговци. Традиционалните односи со Венеција биле обновени, при што пристаништето Рагуза (Дубровник) станало важна трансакциска точка. Експлоатацијата на рудниците произвело значителни ресурси.

Источно-западните римски патишта низ царството носеле различни стоки: вино, мануфактури и луксузни стоки од брегот; метали, говеда, дрва, волна, кожи и кожа од внатрешноста. Овој економски развој го овозможило создавањето на царството. Важни трговски патишта биле античкиот римски Вија Милитарис, Вија Игнација, Вија де Зента и патот Копаоник, меѓу другите. Особено рагузанските трговци имале трговски привилегии низ целата територија. Безбедноста на трговијата и трговците на патиштата била главна грижа за државните власти. [10]

Сребреница, Рудник, Трепча, Ново Брдо, Копаоник, Мајданпек, Брсково и Самоков биле главни центри за ископување руди на железо, бакар и олово, како и за сребро и злато. [11] Рудниците за сребро обезбедувале голем дел од царскиот приход и биле работени од робовладетел, управуван од Саксонец. [4] [5] Една колонија на Саксонци ги обработувала рудниците во Ново Брдо и тргувала со горилници за јаглен. Рудниците за сребро обработувале годишно 0,5 милиони долари (споредба од 1919 година).[12]

Валутата што се користела била наречена динари; алтернативно име било перпер, добиено од византискиот хиперпирон. Златниот динар бил најголемата единица, а царскиот данок бил монета од еден динар, по куќа, годишно. [5]

Војска

уреди
 
Српски средновековен оклоп од 15 век

Српската воена тактика се состоела од напади на тешки коњаници во облик на клин со коњски стрелци на крилата. Во српската војска имало многу странски платеници, главно Германци како коњаници и Шпанци како пешадија. Армијата имала и лични платенички стражари за царот, главно германски витези. Еден германски благородник, Палман, станал командант на српската „Алеманска гарда“ во 1331 година кога ја преминал Србија на патот кон Ерусалим; станал водач на сите платеници во српската војска. Главната сила на српската војска биле тешко оклопните витези од кои се плашеле поради нивните жестоки напади и борбени вештини, како и хусари, разновидни лесни коњанички формации вооружени главно со копја и самострели, идеални за извидување, напади и престрелки.

Државни ознаки

уреди

Картата од 1339 година на Анџелино Дулсерт прикажува голем број знамиња, а Србија е претставена со знаме поставено над Скопје (Скопи) со името Србија во близина на дигалка, што било карактеристично за главните градови во времето кога бил изведен цртежот. Знамето, на кое е прикажан црвен двоглав орел, го претставува царството на Стефан Душан.[13][14] Знамето во Хиландар, кое го видел Димитрије Аврамовиќ, братството наводно било знаме на цар Душан; тоа се состоело со црвено на врвот и на дното и бело во центарот.[15] Царот Душан го усвоил и Царскиот дивелон, кој бил виолетова и имал златен крст во центарот.[16] Друго од знамињата на Душан било знамето на царската коњаница, кое се чувало во манастирот Хиландар на Света Гора; триаголно двобојно знаме, со црвена и жолта боја.[17]

Галерија

уреди
  •  
    Знамето на Србија на картата на Анџелино Дулчерт (1339).
  •  
    Реконструкција врз основа на картата на Дулсерт
  •  
    Дивелион на царот Душан
  •  
    Царско коњичко знаме, Хиландар
  •  
    Припишани оружја на Србија од оклопот Фојница, ракопис од крајот на 16 или почетокот на 17 век. Изменетата верзија на неа подоцна ќе стане грб на Кнежевството Србија и нејзината владејачка династија.
  •  
    Припишан царски грб на Стефан Душан од оклопот Корениќ-Неориќ, ракопис од крајот на 16 век
  •  
    Наводно знаме, Хиландар
  •  
    Српското Царство во 1358 година според Луј Етјен Дусие
  •  
    Географска карта прекриена со современите граници

Култура

уреди

Религија

уреди

Под влијание на свештенството, Душан покажал крајна строгост кон римокатолицизмот. Оние кои се интегрирале во Латинската црква биле осудени да работат во рудници, а на луѓето кои го пропагирале им се заканувале со смрт. Папството се загрижило за ова и зголемената моќ на Душан и го разбудило старото ривалство на католичките Унгарци против православните Срби. Уште еднаш Душан ги победил своите непријатели од кои ја зазел Босна и Херцеговина, кое го означило врвот на Српското Царство во средниот век. Сепак, најсериозната закана дошла од Истокот, од Турците. Вкоренети на бреговите на Дарданелите, Турците биле заеднички непријатели на христијанскиот свет. Токму против нив се наметнало прашањето за обединување и насочување на сите сили на Балканот за спас на Европа од инвазијата. Србија веќе го опфаќала поголемиот дел од регионот, а за да се трансформира полуостровот во кохезивна целина под владеење на единствен господар било потребно заземање на Цариград за да ѝ се додаде на Србија она што останало од Византија. Душан имал намера да се направи цар и бранител на христијанството против исламскиот бран. [18]

Образование и уметност

уреди

Образованието, на кое Свети Сава го дал првиот импулс, забележително напредувало за време на владеењето на Душан. Училиштата и манастирите обезбедиле кралска наклоност. Вистински седишта на културата, тие станале институции за овековечување на српските национални традиции. Ликовната уметност, под влијание на Италијанците, не била занемарена. За уметничкото ниво архивирано во овој период сведочат архитектонските споменици, фреските и мозаиците. [19] [20]

Управа

уреди
Цареви и совладетели

Поврзано

уреди

Наводи

уреди
  1. ↑ David Nicolle; (1988) Hungary and the Fall of Eastern Europe 1000–1568 (Men-at-Arms) pp. 35, 37; Osprey Publishing, ISBN 0850458331
  2. ↑ Positive Peace in Kosovo: A Dream Unfulfilled by Elisabeth Schleicher, p. 49. 2012
  3. ↑ Dvornik 1962.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 4,8 Fine 1994.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 5,7 5,8 Ćirković 2004.
  6. ↑ Ostrogorsky 1956.
  7. ↑ Steven Runciman (26 March 2012). The Fall of Constantinople 1453. Cambridge University Press. стр. 37–. ISBN 978-1-107-60469-8.
  8. ↑ Blagojević 1993.
  9. ↑ Krstić 1993.
  10. ↑ Sophoulis 2020.
  11. ↑ Kovačević-Kojić 2014.
  12. ↑ National City Bank of New York (2002). JOM: the journal of the Minerals, Metals & Materials Society. 6. Society (TMS). стр. 27.
  13. ↑ Solovyev 1958, pp. 134–135
  14. ↑ Gavro A. Škrivanić (1979). Monumenta Cartographica Jugoslaviae 2. Narodna knjiga.
  15. ↑ Stanoje Stanojević (1934). Iz naše prošlosti. Geca Kon. стр. 78–80.
  16. ↑ Milić Milićević (1995). Grb Srbije: razvoj kroz istoriju. Službeni Glasnik. стр. 22. ISBN 9788675490470.
  17. ↑ Atlagić, M. (1997). „The cross with symbols S as heraldic symbols“ (PDF). Baština, no. 8. стр. 149–158. Архивирано од изворникот (PDF) на 2013-05-21.
  18. ↑ Dragojlović 1993.
  19. ↑ Đurić 1993.
  20. ↑ Korać 1993.

Извори

уреди

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Српско_Царство&oldid=5158660“