Моравска Србија

Кнежество Моравска Србија
	Кнежество Моравска Србија
	Кнежевина Моравска Србија (српски); Kneževina Moravska Srbija (српски)
	Вазлство на Отоманското Царство (1390–1402)
Banner of arms	Грб на династија Лазаревиќ
	Местоположба на Моравска Србија Моравска Србија во втората половина на XIV век
Главен град	Крушевац
Јазици	српски
Вероисповед	Српска православна црква
Уредување	монархија
	Принц (Кнез)
Историски период	среден век
Валута	Српски перпер
Денес во	Србија; Косово;
a.	^ Политичкиот статус на Косово е оспорен. Откако Косово еднострано прогласил независност од Србија во 2008 година, Косово е формално признаено како суверена држава, додека Србија не ја признава независноста и ја смета како дел од сопствената територија

Кнежество Моравска Србија — историографско име за една од најважните српски средновековни држави, создадена веднаш по распадот на Српското Царство (1371). ^[1] ^[2] ^[3] Како посебна област, почнала да се формира веќе во последните години од владеењето на царот Стефан Урош (1355-1371). По смртта на царот, кнезот Лазар (1371-1389) успеал да се наметне како земјопоседник во областите што го опфаќале басенот Морава (Велика, Западна и Јужна Морава). Лазаровото кнежество со текот на времето се проширило и во 1389 година се спротивставило на турските напади, кое довело до битката за Косово во која загинал и кнезот Лазар. Неговиот син и наследник, принцот Стефан Лазаревиќ, успеал да ја консолидира државата, по цена да ја прифати врховната турска власт. По битката кај Ангора (1402), кнезот Стефан ја добил титулата деспот, со што неговото кнежевство станало деспотство. Во овој период, моравскиот стил се развил во српската градба и архитектура. ^[4]

Војна со Алтомановиќ уреди

Лазар долго се задржал на дворот на царот Урош со скромната титула Ставлица. Лазар ја напуштил дворската служба кога Волкашин бил крунисан за крал. Наследството на принцот Лазар е неговиот роден Прилепац кај Ново Брдо. Спорно било Косово, за кое се судриле Мрњавчевиќ, Лазар и Алтомановиќ. Битката се одржала во 1369 година. Лазар се повлекол, а војската на Алтомановиќ била поразена. Самиот едвај се спасил. Волкашин, Марко Мрњавчевиќ и Балшиќи се подготвувале да го нападнат Алтомановиќ (пролет 1371), но биле спречени со доаѓањето на Турците. Санко Милтеновиќ го искористил поразот на Алтомановиќ привремено да го окупира Конавле (1370), а Лазар, Рудник.

Искористувајќи го заземањето на териториите на Мрњавчевиќ, Никола Алтомановиќ ги обновил Рудник и Звечан. Областа на Војиновиќ го достигнала својот стар обем, вклучувајќи ги и крајбрежните области Требиње, Конавли, Драчевица, Попово поле и Сланско приморје. Мавро Орбини забележува дека ги презел териториите на Волкашин кои се граничеле со неговиот домен. Тој бил најсилниот регионален господар и го надминал својот вујко. Како најмоќен магнат, тој добил и две стари кралски давачки: српскиот приход и кумеркот на сол што го плаќал Дубровник. Како и неговиот вујко, и Алтомановиќ се обидел да го врати Хум. Поради оваа причина, тој склучил сојуз со Венеција и Балшиќ против Дубровник, Котор и Драч (кои ја признале унгарската власт). Твртко и Лазар едвај ја дочекале помошта и поттикот на кралот Лајош за конечно да се ослободат од Алтомановиќ. Тие се обединиле, релативно лесно, во 1373 година ја намалиле неговата моќ. Хроничарот накратко забележал: „Свети кнез Лазар го победи жупанот Никола во Ужице и го ослепи“. Лазар, неговите роднини Мусики и Вук Бранковиќ ги заземале северните и источните делови на државата на Алтомановиќ (помеѓу Рудник и Косово), горниот слив на Дрина бил окупиран од Твртко, а крајбрежните области од Балшиќи.

Завршување на расколот уреди

Лазар поседувал и црковен легитимитет бидејќи црквата го признала за автократски владетел на сите Срби, а за таков го сметала и Цариградската патријаршија. Имал статус еднаков на војводата од Влашка и Молдавија. Затоа ја покренал иницијативата за помирување на двете цркви. Расколот меѓу Српската и Цариградската патријаршија постоела од 1350 година. Српскиот двор и патријархот биле одвоени од црквата, додека остатокот од црквата (долното свештенство) и народот не биле екскомуницирани, туку ги претрпеле последиците од дваесет и петгодишниот раскол. Токму поради потребата од легитимирање на неговата владејачка и автократска позиција, Лазар го поставил ова прашање. Претходно било постигнато делумно решение. Во 1364 година, Цариград стапил во контакт со царицата Елена, а непосредно пред битката кај Марица била постигната спогодба со Углеша, поради што деспотот морал да ја осуди политиката на Душан во 1368 година како узурпација на византиските царски и црковни права. Расколот бил пречка за обединување на Моравска Србија и Византија против Отоманското Царство. Веќе не постоеле сериозни политички причини за судир, а имало многу причини за помирување. Старешините на Светогорје, на чело со Исаија, дошле во Србија во 1374 година и му се обратиле на кнезот Лазар (а не на Ѓураѓ Балшиќ, на чија територија се наоѓал Пеќ). Патријархот Сава неволно се согласил да испрати амбасада во Цариград. Во византиската престолнина брзо бил постигнат договор. Српската страна градски попуштила и се откажала од грчките епархии, а византиската по чин попуштила и го прифатила чинот српски патријарх. Во Призрен, над гробот на Душан, бил прочитан чин на помирување, токму во времето кога починал патријархот Сава (1375). ^[5] ^[6]

Во октомври истата година, Ѓураѓ Балшиќ и Лазар Хребељановиќ свикале собор на кој за патријарх бил избран Ефрем (1375—1379; 1389—1392). Ефрем извесно време поминал во Хиландар на Света Гора, а потоа бил игумен во Србија. Живеел во Дечанската пустина до 1354 година, кога бил преместен во Ждрело. За време на неговото владеење, Ефрем се спротивставил на ересите (масализмот на еден Влав) и конечно им ја отворил вратата на светителите и грчкото влијание во српската црква. Се пензионирал во 1379 година, по што Лазар свикал собор на кој за нов патријарх бил избран Спиридон (1379-1389). По смртта на Спиридон, Ефрем бил патријарх до 1392 година. кога бил избран Данило.

Титула уреди

Во своите повелби, Лазар јасно ги изложил своите претензии кон сите српски земји. Го нарекувале „кнезот на Србија“, „суверен господин Србин“, „суверен на целата српска земја“. Суверенитетот бил нагласен од владетелите пред прогласувањето на Српското Царство, додека за време на владеењето на Душан и Урош тоа не било неопходно бидејќи царската титула подразбирала суверенитет. Регионалните лордови продолжиле да ја нагласуваат самоуправата. Лазар на својот печат го користел името „Стефан“ и ликот на Стефан Првомаченик, патрон на династијата Немањиќ. Тој се потпишувал со црвено мастило како вистински наследник на Немањиќ. Во 1379 година, Лазар официјално почнал да се нарекува „суверен на цела Србија“. Слична титула има и Стефан Немањиќ, што може да се види во повелбата на Хиландар од 1200 година. Регионалните господари ја признале врховната власт на кнезот Лазар дури од 1386 година, како што покажуваат некои повелби на Ѓураѓ Страцимировиќ и Вук Бранковиќ. Марко Мрњавчевиќ и Драгаши, како турски вазали, немале никаква врска со Лазар.

Подем и битка за Косово уреди

По колапсот на Никола Алтомановиќ, кнезот Лазар Хребељановиќ започнал да напредува. Пред војната со Растислалиќи кои владееле со регионите меѓу Моравска Србија и Унгарија, Лазар го задушил востанието на Новак Белочрквиќ и Никола Зојиќ. Останатите господари му биле верни. Водачот Муса управувал со областите околу Копаоник, а Креп Вукославиќ и Витомир околу Параќин. Во 1379 година Лазар го протерал Радич Бранковиќ Растислалиќ од Кучево и Браничево. Тогаш тој ги држел централните делови на Српското Царство. По победата над Радич, до израз дошле неговите владејачки претензии, кои биле поддржани и од црквата. Се прогласил за „самодржец на сите Срби“. Првиот упад на Турците бил забележан во 1381 година и завршил со пораз на Турците кај Дубравница кај Параќин (од Цреп и Витомир). Српската војска под Лазар го спречила турскиот продор кај Плочник на Топлица во 1386 година. Според тоа, Турците немале никаков успех помеѓу 1371 и 1389 година. Мурат затоа се одлучил за решавачки судир. Во 1389 година ги нападнал Косово и Скопје. Вук Бранковиќ се почувствувал загрозен. Твртко очекувал и одмазда бидејќи турската чета била поразена во 1388 година. кај Билеќа. Единствено Ѓураѓ Страчимировиќ бил на страната на Турците и не учествувал во походот.

Мурат собрал сили од азискиот и европскиот дел на царството. Со него биле и Бајазит и Јакуб. Османлиите пристигнале на Косово преку областа Драгаш. На Видовден, 15 (28) јуни 1389 година дошло до жесток судир. И двајцата владетели загинале (за прв пат во историјата на Балканот). Најстариот извор е создаден 12 дена по битката. Според вестите на монахот Игнатиј може да се заклучи дека победата ја извојувале Турците. Во своите писма до Трогир и Фиренца, Твртко ја претставува битката како своја победа бидејќи емирот бил убиен, а босанската војска под водство на Влатко Вуковиќ се вратила со незначителни загуби. Тој ја раскажал приказната за дванаесет воини кои со своите мечеви се бореле до шаторот на Мурат. Веста за битката стигнала дури до Париз. Венецијанците исто така биле збунети од исходот и му изразиле сочувство на Бајазит за смртта на неговиот татко. За српската победа говорат и пофалните записи посветени на кнезот Лазар. Константин Филозоф ја претставува битката како пораз на Србите. Затоа, врз основа на повеќето современи извори, Османлиите не ја добиле битката во Косово. Но, тие ја добиле војната со Србите. Последиците биле далеку потешки за послабата страна. Иако релативно добро населена и воено организирана, Србија не можела да се натпреварува со Отоманското Царство.

Наследници на кнезот Лазар уреди

Од воена гледна точка, исходот од битката бил нерешен, а бидејќи Бајазит набрзина си заминал, изгледало како Србите да победиле. Меѓутоа, Османлиите победиле во војната, а српските земји собрани околу кнезот Лазар се распаднале по неговата смрт. Угарите започнале да напаѓаат од север, а благородниците започнале да се пресметуваат меѓусебно. За таа цел бил свикан собор на лазаровите соработници и поддржувачите на Стефан, а највидно место имала црквата на чело со Спиридон. Била донесена одлука да се склучи мир со Турците за да се решат проблемите со Угарите и независното господарство. Стефан и Вук станале турски вазали, а Оливера била испратена во харемот. Стефан Лазаревиќ им бил потчинет на Турците до 1402 година. Вук Бранковиќ не сакал мир со Турците. Одржувал добри односи со Твртко и Дубровник. На Вук му се обраќале со „верен и христољубив“, што укажува дека тој ја зазел позицијата што дотогаш ја имал Лазар. Собор свикала и Милица во 1390 г. Данило бил избран за патријарх додека Ефрем се повлекол во Пеќ. Данило станал одговорен за канонизацијата и пренесувањето на моштите од Приштина во Раваница, а сликата на жртвата на принцот Лазар, кој станал светец и маченик, станала се поизразена. Со губењето на својот живот, тој се здобил со вечна слава и царството небесно, што е многу важно за христијаните. Канонизацијата на Лазаревиќ им ја зацврстило позицијата против претензиите на Бранковиќ. Стефан и Вук станале потомци на светителот и најдостојни наследници на Немањиќи.

По битката на Косово, Твртко го фокусирал своето внимание на освојувањето на хрватските земји и не му се заканувал на Лазаревиќ . Починал во 1391 година, а регионалните господари станале независни во Босна: Хрвоје Вукчиќ, Сандал Храниќ и принцот Павле Раденовиќ. Вук Бранковиќ три години им давал отпор на Турците. Во 1392 година Турците му го одзеле Скопје и тој станал турски вазал со обврска за данок и воени обврски. Меѓутоа, тој бил нелојален вазал, па неговиот отпор бил скршен во 1396 година. Најголемиот дел од неговите територии биле предадени на Стефан Лазаревиќ. По битката кај Ровине, Турците ги окупирале областите на Марко Мрњавчевиќ и Константин Драгаш. Исто така му се заканиле и на Ѓурѓо Страцимировиќ. Успеал повторно да ги освои градовите што ги изгубил и ги дал на Венеција, која ги задржала за себе. Лазаревиќ ја зачувал, па дури и ја проширил својата територија благодарение на поддршката на црквата и Турците. На државното собрание во 1393 година, Стефан формално ја презел власта како „велики војвода Стефан, автократ и владетел на Србите“. Милица се замонашила, но продолжила да учествува во политичкиот живот. Дел од власта му припаднала и на Вук Лазаревиќ. Поддршката на Турците за Лазаревиќ сепак била привремена и неискрена. Во 1397 година тие ги поттикнале Новак Белочкрвиќ и Никола Зојиќ на бунт, кој бил задушен, по што Турците повторно ги нападнале српските земји. Милица успеала да склучи мир. Околу 1401 година, Бајазит му ги одзел областите на Бранковиќ на Стефан и им ги дал на синовите на Вук, Лазар, Ѓурѓ и Гргур. По битката кај Ангора, Бајазит бил заробен, а Стефан Лазаревиќ и Ѓураѓ Бранковиќ побегнале во Цариград. Стефан ја откажал својата послушност кон Турците и се свртел кон Византија, добивајќи ја титулата деспот. Византија била ослободена од вазалните обврски кон Турција, што го налутило Стефан. Поради тоа избилдесетгодишен судир помеѓу Бранковиќ и Лазаревиќ. Стефан станал унгарски вазал бидејќи не можел да очекува помош од Византија. Ги добил Мачва, Белград и Голубац. Стефан го презел основањето на царските манастири на Немањиќи и ја добил наклонетоста на монасите на Света Гора во 1402 година. Дотогаш тие биле поддржувачи на Вук Бранковиќ.

Со прогласувањето на Српско Деспотство, Моравска Србија престанала да постои.

Економија уреди

Економијата на Србија се рефлектирала во трговијата, главно со Република Дубровник, и рударството, кое било во постојан пораст во текот на целиот век.

Култура уреди

На културен план, земјата започнала да се развива на нов, автентичен начин кој не бил инспириран од Византија, која веќе била во распаѓање. Калуѓерката Ефимија го создала своето најзначајно дело, златно везената „ Пофалба на кнезот Лазар“, а во доменот на сакралната архитектура, со Лазарица и Раваница, темелите на новиот уметнички правец, т.н. На моравската школа, која ќе го достигне својот полн сјај во Српското Деспотство. Самиот стил, кој е и единствениот автентичен српски стил, го носи името на реката Морава, во чиј слив се изградени светите објекти. Освен Раваница и Лазарица, најзначајни градби од овој стил се манастирите Љубоштиња, Калениќ и Манасија. Основна карактеристика на овој стил е основата на црквата во форма на трифолија, односно триконхос, која всушност е црква со основа на впишан крст, како во вардарскиот стил, на која заедно со олтарот, по примерот на манастирите на Света Гора биле додадени две хорски апсиди на јужната и северната страна. Со нормалната основа на црквата, внатрешноста е иста како кај вардарскиот стил, додека со кондензираната основа има одредени разлики. Во однос на нивниот надворешен дизајн, градбите од моравски стил се многу слични на оние од вардарскиот стил, бидејќи се користат сиви или жолтеникаво црвени тули камења, иако има и такви со малтерисани фасади (Раваница). Меѓутоа, за разлика од вардарскиот стил, во кој камењата и тулите не секогаш се вградуваат за да формираат украсни шари, во моравскиот стил тоа е обврска, особено за највисокиот појас. Покрај тоа, многу чест случај е употребата на камени розети, како и релјефи кои ги покриваат сите рамки на портали, прозорци и сводови. ^[7] Во овој период има многу малку траги од световната и фортификациската архитектура, најмногу во урнатините, кои можат да се најдат во манастирот Раваница и градот Цар Лазар во Крушевац, во чија изградба се користени разновидни градежни материјали. давајќи му и естетска страна покрај функционалната.