Бугарски јазик
- Оваа статија е за современиот словенски јазик. За туркискиот јазик видете прабугарски јазик.
Бугарскиот јазик спаѓа во источната група на јужнословенските јазици и е службениот јазик во Република Бугарија.
Бугарски јазик | |
---|---|
български език | |
Изговор | Б'лгарски език |
Застапен во | Бугарија, Турција, Србија, Грција, Украина, Молдавија, Романија, Албанија, Косово, Македонија |
Подрачје | Југоисточна Европа |
Говорници | 9 милиони (2005–2012)[1][2][3][4] |
Јазично семејство | индоевропско
|
Писмо | кирилица (бугарска азбука) |
Статус | |
Службен во | ![]() ![]() |
Признаен како малцински во | ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |
Јазични кодови | |
ISO 639-1 | bg |
ISO 639-2 | bul |
ISO 639-3 | bul |
Linguasphere | 53-AAA-hb < 53-AAA-h |
Особености Уреди
Бугарскиот јазик покажува неколку јазични иновации кои го одделуваат од другите словенски јазици - елиминација на падежни форми, појава на постпозитивен член, зачувување и понатамошно развивање на прасловенскиот глаголски систем и др. Овие особености ги дели со македонскиот јазик.
Бугарскиот јазик е дел од балканскиот јазичен сојуз, кој го вклучува македонскиот, грчкиот, романскиот и албанскиот јазик, и некои источни српски дијалекти.[се бара извор] Повеќето од овие јазици ги споделуваат одликите споменати погоре (постпозитивен член, губење на падежот, сложениот глаголски систем) и многу други.
Историја Уреди
Бугарскиот јазик има пет главни периоди:
- дописмен (прасловенски) - меѓу словенската инвазија (6 - 7 век) на Балканот и мисијата на светците Кирил и Методиј во Велика Моравија во втората половина на 9 век.
- ран или старословенски период, (9 - 11 век). Во бугарската лингвистика старословенскиот е познат уште и како старобугарски. Во македонската лингвистика, наспроти предлозите на неколку еминентни јазичари, терминот старомакедонски не е усвоен, туку се употребува меѓународно прифатеното име старословенски јазик.
- За почеток на старословенскиот јазик се смета создавањето на првата словенска азбука (глаголица) во 862/863 година од Константин-Кирил Философ (св. Кирил) и првиот превод на Библијата на јазикот на словенските племиња од околината на Солун.
- среден период (12 – 15 век). Во бугарската лингвистика познат како среднобугарски, кога Преславската рецензија била издигната на ниво на службен јазик на територијата на Второто Бугарско Царство.
- Во овој период старословенскиот јазик на Првото Бугарско Царство претрпел големи промени - елиминација на прасловенските падежни форми (но зачувување на глаголскиот систем) и појава на постпозитивен член (развитокот во другите словенски јазици бил обратен). Така бугарскиот јазик почнал да се издвојува од старословенската основа и развил неколку значајни рецензии како Преславската рецензија.
- Во овој период Бугарите, како и другите јужнословенски народи, биле под отоманско владеење и старословенскиот јазик се задржал само како јазик за црковна употреба.
- новобугарски - кон крајот на 18 век, но најголемите промени настанале во средината на 19 век. За значаен датум се смета 1863 година кога за првпат Библијата е во целост отпечатена на новиот бугарски јазик, заснован на североисточните говори од околината на Велико Трново. Новобугарскиот јазик позајмил голем дел зборови од рускиот и црковнословенскиот, а многу од турските зборови били отстранети.
Историскиот развој на бугарскиот јазик може да се опише како премин од високо синтетички јазик (старословенскиот) кон типично аналитички јазик (новобугарскиот), со средна точка во овој процес претставена преку среднобугарскиот.
Азбука Уреди
Во 886 година Бугарија ја примила глаголицата, којашто била создадена од византиските мисионери[6][7][8][9][10][11][12][13][14] Свети Кирил и Методиј нешто по 860 година. Во идните векови глаголицата постепено била заменета со кирилицата, која била создадена во Преславската книжевна школа во почетокот на 10 век. За нејзин создавач се смета Климент Охридски.
Повеќето од буквите во кирилската азбука се земени од грчката; оние гласови што немале грчки еквиваленти, се претставени со опростени глаголски букви. Под влијание на печатените книги од Русија, руското граѓанско писмо на Петар I го заменило старословенското (среднобугарско) писмо на крајот од XVIII век. Неколку кирилски азбуки со од 28 до 44 букви биле користени во почетокот и до средината на 19 век за време на обидите за стандардизирање на новобугарскиот книжевен јазик. Азбуката со 32 букви предложена од Марин Дринов била прифатена во 1878 - 1879. Сегашната бугарска азбука има 30 букви:
А а | Б б |
В в |
Г г |
Д д |
Е е |
Ж ж |
З з |
И и |
Й й [Ј] |
К к |
Л л |
М м |
Н н |
О о |
П п |
Р р |
С с |
Т т |
У у |
Ф ф |
Х х |
Ц ц |
Ч ч |
Ш ш |
Щ щ [Шт] |
Ъ ъ [ə] |
ь[Ј]< |
Ю ю [Ју] |
Я я [Ја] |
Руско влијание на бугарскиот литературен норм Уреди
Во епохата на бугарската национална преродба (бугарски: ,,Възраждането") и создавањето на Третата бугарска држава, бугарскиот јазик потпаѓа под силно руско влијание. Дел од руската лексика којашто навлегува во овој период има црковнословенски корени и е "вратена" во новиот бугарски литературен јазик како старобугарска и црковнословенска. Сепак, паралелно со неа навлегуваат и огромен број зборови со чисто руски корени.
Според македонскиот амбасадор Мухамед Халиди бугарскиот литературен норм е поблиску до рускиот јазик отколку македонскиот јазик.[15] Некој македонски лингвисти сметат дека Бугарскиот јазик е потекло мешавина на Турски, Руски и Македонски, според некој извори некој македонски лингвисти го класифицират јазикот како мешавина на Српскиот и Рускиот.[16]
Професор од Бугарија, Стефан Цанев во еден интервју потврди дека Европската Унија мислеа дека бугарската азбука беше руска заради нивните сличности. Тој исто истакнува:
Може да се расправа многу за глаголитската азбука – кој го создал, зошто го создал. Русите соодветно мислат тоа е нивно. Масовниот свет, гледајќи ја азбуката, вели: ах, пишуваш со руски букви. Тоа мораше да заврши, а најправно, најдобро ќе беше ако 24 мај беше прогласен за национален празник.
— Стефан Цанев[17]
Во еден интервју со историчарот Бранислав Светозаревиќ во Албанија за бугарскиот литературен норм тој декларирал кон луѓето во Албанија со потекло од Бугарија дека нивниот литературен норм е македонски дијалект со додадени руски зборови.[18]
Според некој извори околу 74% зборови во Бугарскиот литературен норм се слични или скроз исти со Рускиот јазик.[19] Народот во бугарија исто добро разбираат рускиот јазик, околу 23% од народот во Бугарија може да зборува чисто Руски, заради тоа рускиот јазик е трети најкористен јазик во Бугарија.[20]
Според историчарот од Бугарија Христо Прлев тој признава големото влијание на рускиот јазик после ослободувањето на Бугарија.[21] и спомнал фактот дека дури после независност на Бугарија сите граѓани комуницирале во Рускиот јазик и ништо друго.[22]
Во еден интервју со лингвистикот од Бугарија Иља Талев во Америка, тој самиот признал како бугарскиот литературен норм е претежно составен од руски зборови, тој исто истакнува:
"Не е точно да се каже дека бугарскиот бил русифициран.Таков а терминот би имплицирал дека претходно постоел бугарски литературен јазик, која подоцна доживеа метаморфоза на русификација. Бугарскиот литературен јазик, наспроти живите дијалекти, е формиран под многу силно руско влијание. Тоа беше доброволен процес, кој се случи многу пред создавањето на која било бугарска држава. Резултатот денес е тоа можеби 65% од сите 150.000 зборови на бугарскиот јазикот е од руско потекло"
— Иља Талев[23]
Примери Уреди
Бугарски јазик
| |
Писмо | кирилица |
Пример | Прв член од „Декларацијата за човекови права“ |
Текст | Всички хора се раждат свободни и равни по достойнство и права. Те са надарени с разум и съвест и следва да се отнасят помежду си в дух на братство. |
Македонски | Сите човечки суштества се раѓаат слободни и еднакви по достоинство и права. Тие се обдарени со разум и совест и треба да се однесуваат еден кон друг во духот на општо човечката припадност. |
Портал: Јазици |
- Здравей/Здрасти/Привет! — Здраво!
- Добро утро! — Добро утро!
- Добър ден! — Добар ден!
- Добър вечер! — Добра вечер!
- Лека нощ! — Добра ноќ!
- Довиждане! — Довидување!
- Чао! (неофицијално) — Чао!, Пријатно!
- Как се казваш? (неофицијално) — Како се викаш?
- На колко години си? (неофицијално) — Колку години имаш?
- Как си? (неофицијално) — Како си?
- Как сте? (официјално, и уште како множинска форма) — Како сте?
- Какво правиш? (неофицијално) — Што правиш? Како си?
- Какво правите? (официјално, или множинска форма) — Што правите? Како сте?
- Добре съм — Добар/добра сум
- Всичко най-добро!/Всичко най-хубаво! — Сѐ најдобро!
- Поздравления!/Поздрави! — Поздрав!
- Честит рожден ден! — Среќен роденден!
- Весела Коледа! — Среќен Божик!
- Благодаря (официјално и неофицијално) — Благодарам
- Мерси (неофицијално, од француски) — Фала
- Моля — Молам
- Извинете! (официјално) — Извинете!
- Извинявай!/Извини! (неофицијално) — Извини!
- Съжалявам! — Жал ми е!
- Колко е часът? — Колку е часот?
- Говорите ли ...? — Дали зборувате ...?
- ...английски — англиски
- ...български — бугарски
- ...македонски — македонски
- ...сръбски — српски
- ...гръцки — грчки
- ...френски — француски
- ...немски — германски
- ...италиански — италијански
- ...испански — шпански
- Да — Да
- Не — Не
- Може би — Можеби
- Бира/Пиво — пиво
- Ще се видим скоро — Ќе се видиме наскоро
- Ще се видим утре — Ќе се видиме утре
- Ще ти се обадя - Ќе ти се јавам
Лични местоимения/Лични заменки | ||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
число(брой)/број | лице/лице | подлог/подмет | пряко допълнение/ директен предмет |
непряко допълнение/ индиректен предмет | ||||||||||
без предлог/ без предлози |
с предлог/ со предлози | |||||||||||||
пълна (дълга)/ долга |
кратка/ кратка |
пълна (дълга)/ долга |
кратка/ кратка присвојна | |||||||||||
единствено число/ еднина |
I | аз/(диал.: я, яз) | јас | мене | мене | ме | ме | (мене) | мене | ми | ми | на мене | мене | |
II | ти | ти | тебе | тебе | те | те | (тебе) | тебе | ти | ти | на тебе | тебе | ||
III | м.р. | той/(он) | тој | него | него | го | го | (нему) | нему | му | му | на него | него | |
ж.р. | тя/(она) | таа | нея | неа | я | ја | (неи) | нејзе | ѝ | ѝ | на нея | неа | ||
с.р. | то/(оно) | тоа | него | него | го | го | (нему) | нему | му | му | на него | него | ||
множествено число/ множина |
I | ние | ние | нас | нас | ни | нè | (нам) | нам | ни | ни | на нас | нас | |
II | вие | вие | вас | вас | ви | ве | (вам) | вам | ви | ви | на вас | вас | ||
III | те/(они) | тие | тях | нив | ги | ги | (тям) | ним | им | им | на тях | нив |
Деклинация на някои глаголи: / Деклинацијата на некои глаголи изгледа вака:
|
Примери за употребата на сегашното време: / Примери за некои од употребите на сегашното време:
|
Степенуване на прилагателни: / Степенување на придавки:
- Моята книга е интересна / Мојата книга е интересна.
- Моята книга е по-интересна от твоята / Мојата книга е поинтересна од твојата.
- Моята книга е най-интересна / Мојата книга е најинтересна.
Числителни: / Броеви:
|
|
Поврзано Уреди
Наводи Уреди
- ↑ „Bulgarian language“. The Columbia Encyclopedia, 6th ed. Columbia University Press.
- ↑ Rehm, Georg; Uszkoreit, Hans. „The Bulgarian Language in the European Information Society“. Springer Science+Business Media.
- ↑ Strazny, Philipp (2005). Encyclopedia of Linguistics: M-Z (1. изд.). Fitzroy Dearborn. стр. 958. ISBN 1579583911.
- ↑ Britannica Concise Encyclopedia. Encyclopaedia Britannica. 2008.
- ↑ „National Minorities in Czech Republic and Their Language“ (PDF) (чешки). Government of Czech Republic. стр. 2.
Podle čl. 3 odst. 2 Statutu Rady je jejich počet 12 a jsou uživateli těchto menšinových jazyků: [...], srbština a ukrajinština
- ↑ Columbia Encyclopedia, Sixth Edition. 2001-05, s.v. "Cyril and Methodius, Saints"
- ↑ Encyclopedia Britannica, Encyclopedia Britannica Incorporated, Warren E. Preece - 1972, p.846, s.v., "Cyril and Methodius, Saints"
- ↑ Encyclopedia Britannica, 2008, O.Ed., s.v., "Eastern Orthodoxy, Missions ancient and modern"
- ↑ Encyclopedia of World Cultures, David H. Levinson, 1991, p.239, s.v., "Social Science"
- ↑ Eric M. Meyers, The Oxford Encyclopedia of Archaeology in the Near East, p.151, 1997
- ↑ Lunt, Slavic Review, June, 1964, p. 216
- ↑ Roman Jakobson, Crucial problems of Cyrillo-Methodian Studies
- ↑ Leonid Ivan Strakhovsky, A Handbook of Slavic Studies, p.98
- ↑ V.Bogdanovich , History of the ancient Serbian literature, Belgrade, 1980, p.119
- ↑ Халили pacпали: Бугарскиот јазик е посличен со рускиот отколку со македонскиот од Милош Милошевски
- ↑ БОМБА! БУГАРСКИОТ ЈАЗИК Е ДИЈАЛЕКТ НА СРПСКИОТ И НА РУСКИОТ ЈАЗИК? во Април 14 2023
- ↑ Бугарски професор искрен: Сите мислат дека пишуваме на руски јазик од Република Онлајн, Мај 25, 2020
- ↑ Историчарот Светозаревиќ до Бугарите: Вие зборувате македонски јазик со додадени руски зборови од Кајгана (Мај 25, 2023)
- ↑ What Other Languages Can You Understand If You Know Russian? од РашинТуторинг
- ↑ 6 MOST SPOKEN LANGUAGES OF BULGARIA во 3 Јули 2020
- ↑ „Освобождението оставя в книжнината много руски езикови (лексикални пред сичко) елемнти“ Hristo P'rvev, B'lgarski ezik VIII, 1958,
- ↑ „Сички българи говореха руски, т. н. някакъв рускп-български черковен език. Говоримата реч и канцелярската практика гъмжаха от русизми. Дори турските думи приемаха руска форма“ Hristo P'rvev, B'lgarski ezik VIII, 1958,
- ↑ [Интевју со Иља Талев во Јануари 2001, во САД]
Надворешни врски Уреди
Издание на Википедија — слободната енциклопедија на бугарски јазик |
- [1] Архивирано на 29 септември 2007 г. - Историја на преводот на Библијата на бугарски јазик
- [2] Архивирано на 30 јануари 2012 г. - За преславската редакција на црковнословенскиот јазик
- [3] - Старословенски скрипти