Стефан Воислав

Стефан Воислав (Брусно, околу 990 - Прапратна, околу 1044), познат и како Доброслав по „Хроника на свештеникот Дукљанин“, бил српски (јужнословенски) принц (архон) на Дукља и Травунија од првата половина на XI век, кој ја отфрлил византиската власт и ја бранел независноста на својата земја со успешни битки. Во тој период неговото вазално владеење се проширило и на соседните области како што се Захумје, Босна и Рашка. Според неговото презиме, целата династија што владеела со Дукља, Травунија и другите српски земји речиси два века се нарекува Воислављевиќи.

Биографија

Потеклото на Стефан Воислав, како и неговата поврзаност со претходниот дукљански кнез Јован Владимир (околу 990 - 1016 г.), не се целосно разјаснети. Според „Хрониката на свештеникот Дукљанин“, неговиот татко бил кнезот на Травунија и вујко на Јован Владимир, Драгимир, додека неговата мајка била ќерка на Љутомир, кој бил жупан на Рашка. Некои записи за сето тоа може да се најдат кај византиските хроничари, кои Стефан Воислав го нарекувале Србин од Травун. Според Дукљанин пак, Стефан Воислав е роден во Босна, каде што го поминал детството, а потоа неговите роднини го израснале во Дубровник.

Претходници

Кон крајот на X и почетокот на XI век, со српското поморско кнежевство Дукља управувал кнезот Јован Владимир, додека со соседното кнежевство Травунија управувал неговиот вујко Драгимир, додека неговите земји не биле освоени од словенскиот цар Самоил во 1009 година или 1010 година. Набргу потоа Јован Владимир се оженил со ќерката на Самоил - Теодора Косара, па со негово посредништво Травунија била вратена на владетелот Драгомир. По ова Владимир и Драгомир владееле на нивните територии како Самоилови вазали.

По Самоиловата смрт, по битката кај Беласица во 1014 година, неговото огромно кралство го наследил неговиот единствен син - Гаврило Радомир. Гаврило Радомир владеел помалку од една година, бидејќи бил соборен и убиен од братот на вујко му - Јован Владислав. Бидејќи Јован Владислав на престолот дошол нелегитимно, како узурпатор, бил исплашен да не го напушти престолот на ист начин како што и дошол. Поради тоа, во 1016 година во Преспа со измама го убил кнезот на Дукља, Јован Владимир, кој бил Самоилов зет и легитимен престолонаследник.

Јован Владислав загинал борејќи се против моќниот византиски император Василиј II Македонски, под ѕидините на градот Драч, кон крајот на 1017 година. По ова, Драгомир се обидел да ги преземе земјите на својот измачен внук, пристигнувајќи со војската во Которскиот залив, во првата половина на 1018 година. Таму бил примен од которанците на островот Св. Габриел (денешен Страдиоти). За време на гозбата во црквата подоцна бил убиен. Не е сосема јасно кој стои зад тоа убиство. Можно е тоа да се самите жители на градот Котор, бидејќи меѓу нив сѐ уште биле свежи сеќавањата на Самоиловиот напад на Травунија во 1009/1010 година кога Самоил ги зел моштите на Свети Трифун. Убиството на Драгомир во тоа време можело да биде дело на Бугарија, но поверојатно можеби било дело на Византија, бидејќи Драгомир бил вазал на неодамна починатиот Самоил. Зајакнувањето на Драгомир не било во согласност со неговите планови да воспостави византиска власт во Далмација.

По неговата трагична смрт, сопругата на Драгомир заминала во Рашка да го посети својот татко Љутомир, но кога пристигнала во родниот крај дознала дека татко ѝ бил веќе починат. Од Рашка, заедно со нејзината мајка, вдовицата на Љутомир, и со вујковците заминала во тогашна Босна. На патот кон Босна го родила синот - Доброслав, во местото наречено Брусно во округот околу реката Дрина. Свештеникот Дукљанин напишал дека младоста ја поминал во Дубровник.

Во хрониката исто така, било наведено дека тој бил во брак со принцеза од Самуиловото (976-1014) семејство со кого тој имал пет синови (Гојислав, Предимир, Михајло, Жегавац и Радослав). Словенските востаници кои во 1072 година се побуниле против Византија, побарале од синот на Воислав, Михајло (околу 1050-1081) да испрати еден од неговите синови да го прогласи за цар и Самоилов наследник, што би било потврда за неговиот брак со роднина на Самоил.

Воислав или Доброслав?

Романтична претстава на Стефан Воислав

Постојат 3 различни автори кои ни давале информации за животот на Стефан Воислав- Свештеникот Дукљанин, Јован Скилица и Кекавмен. Свештеникот Дукљанин оваа личност ја нарекувал Доброслав, додека другите двајца автори - Скилица и Кекавмен, го нарекувале Воислав. Уште поголем проблем се создал кога Дукљанин индиректно рекол дека Доброслав е роден во 1018 година, а добро се знае дека за време на вториот бунт во 1040 година, кога Доброслав имал само 22 години, имал дури 5 сина кои биле способни за воен рок, односно имале повеќе од 17 години. За да го добиеме одговорот на оваа дилема - мора да ги погледнеме политичките околности во кои се создавале делата на овие автори. Во времето на создавањето на Дукљанините работи, со Дукља управувале потомците на Воислав. Сосема е можно Дукљанин намерно да го идентификувал Воислав, основачот на династијата Воислављевиќ, со синот на Драгимир, Доброслав. Сето тоа поради легитимирање на моменталната владејачка династија и да ја поврзе со династиите кои претходно владееле на тие простори. Трагата дека свештеникот Дукљанин можеби намерно го именувал синот на Драгимир, Доброслав по Воислав била во неговата изјава дека Доброслав „неговите родители го испратиле да учи во Дубровник“. Иако, сосема е можно тоа да важи само за неговата мајка, која можеби во меѓувреме повторно се омажила.

Фердо Шишиќ предложил Драгимир да се ожени двапати, а син од првиот брак е Стефан Воислав за кој пишувале Скилица и Кекавмен, а син од вториот брак бил Доброслав, за кој пишувал свештеникот Дукљанин. Меѓутоа, проблемот со оваа теорија бил што Дукљанин наведува дека Драгимир „бил единствениот преживеан од нивното (кралско) семејство.

Сепак, најлогичното решение за овој проблем би било дека целосното име на оваа личност е - Стефан Доброслав Воислав, слично на синот на Самоил, чие полно име било Роман Гаврило Радомир. Џанантонио Боман велел дека името „Воислав“ на оваа мистериозна личност народот го дал како прекар, бидејќи бил многу успешен во војувањето. Но, овој одговор сè уште не го решил прашањето на синовите на Воислав. Како што веќе е напоменето, Воислав очигледно имал 5 сина на свои 22 години, со кои ја делел командата над својата војска. Единственото можно решение било тие да не се негови синови, туку синови на Јован Владимир и неговата сопруга Косара. Објаснувањето за оваа дилема може да се најде во тоа што Хрониката на свештеникот Дукљанин била преведена од словенски на латински, и дури на крај на српски. Сосема било можно авторот навистина да го употребил зборот внук во оригиналот, но не можело да се преведе на латински освен filius, кој подоцна на српски е преведен како син.

Тој исто така можел да пристигне во Дубровник по офанзивата на Самоил 1009/1010 година, кога неговиот татко Драгомир привремено ја загубил власта во Травунија. Ова би можело да ја објасни нелогичноста во текстот на Дукљанин, дека неговите родители го испратиле Доброслав (Стефан Воислав) во Дубровник, што е невозможно ако тоа се случило по 1018 година, бидејќи тогаш неговиот татко бил убиен. Тогаш би се решило и прашањето за синовите, бидејќи според ова сценарио тој имал над 30 години во времето на вториот бунт. Во светлината на ова сценарио, можело да се каже дека Стефан Воислав е роден во областа Травунија, веројатно во местото Требиње, и тоа на почетокот на последната деценија од X век. За време на неговиот престој во Дубровник, неговите родители го ожениле со ќерката на Роман Гаврил Радомир, кој останал под византиска заштита до падот на царството на Самоиловите наследници во 1018 година. Неговите синови, кои во времето на востанието биле полнолетни, како што експлицитно вели свештеникот Дукљанин, би требало да бидат родени меѓу 1015/1016 и 1020/1021 година.

Дубровничките писатели, најчесто неверодостојни за средниот век, најмногу внимание посветувале на босанскиот владетел Стефан, чие владеење го означиле за почетокот на IX век. Овие дубровнички легенди првпат биле напишани во XIV век, а можеби сè уште се однесувале на Воислав и неговиот престој во Дубровник.

Не е невозможно вдовицата на Драгимир да го родила Воислав во Босна. Таму му се губела секоја трага, освен со Дукљанин, кој упорно го сметал за основач на династијата Дукљан. Фактот дека втората сопруга на Драгомир била ќерка на префектот на Рашка, Љутомир, укажувало на тоа дека по смртта на Самоил, семејните врски се зближиле, која можела да биде првата причина за политичкиот и воениот пад на империјата по смртта на Самоил. Така во 1009/1010 година во Дубровник пристигнал синот на Драгомир од првиот брак, Стефан Воислав.

Животот во Дубровник и невестата

Податоците кои потврдувале дека Воислав бил оженет за внуката на царот Самоил го носел подоцнежен настан од историјата на Дукља, бидејќи Бодин, синот на Михајло, се споменувал како потомок на бугарскиот цар и бил прогласен за бугарски цар во 1072 година поради неговото сродство.

Прашањето е која била внуката на цар Самоил. Во историографијата, таа се смета за ќерка на Гаврилo Радомир или евентуално ќерка од браќата на Самуил - Арон, Мојсеј или Давид. Терминот „nepotem Samuelis“ можело да значи и некој далечен роднина. Воислав сигурно се оженил во Дубровник, каде што подалечните членови на семејството на Самоил навистина би можеле да престојуваат, каде всушност пронашле засолниште по погубувањата на Самоиловиот брат Арон, додека Давид и Мојсеј биле убиени во воени операции. Од семејството на Арон преживеал само Јован Владислав, кој бил спасен од Гаврило Радомир од сигурнасмрт, па затоа невестата на Стефан Воислав не требало да се бара меѓу потомците на Арон. Најпрвин би се помислело дека невестата потекнува од семејството на Давид и Мојсеј, кои можеле да се засолнат во Дубровник кога се вериле браќата Самоил и Арон.

Реконструкцијата на настаните за Стефан Воислав од младоста тешко можеле да бидат со сто процентна точност. Како два веродостојни факти можат да бидат дека тој бил син на кнезот на Травунија, Драгимир и дека бил венчан со внуката на Самоил од семејствата на Мојсеј или на Давид. Бидејќи Дубровник во тоа време бил под капата на Византија, можело да се каже дека членовите на бугарското владејачко семејство всушност се ставиле под византиска заштита - записи на Живковић 2006, стр.96.

Дубровничкиот писател Јакоб Лукаревиќ прикажал интересна информација што ја немало кај неговиот современик Марв Орбин. Ликаревиќ напоменувал како Стефан, кралот на Далмација, дошол во Дубровник со неговата сопруга Маргарита (nata del sangue Romano). Уште поважно, Лукаревиќ го споменувал свештеникот Дукљанин во изворите - il Prete di Doclea, а според зачуваните ракописи на свештеникот Дукљанин, тој не пишувал ништо за кралот Стефан. Оваа информација ја немало во изданието на Обрини од Летописот од 1601 година. Тој според овој извор се оженил со Неда.

Тој тврдел дека Неда по бракот го добила името Доминика.

Најверојатно по бракот ја примила латинската крштевка, бидејќи во тоа време тоа било доминантно во државата Дукља. Можеби изразот „nata del sangue Romano“ го крие името на неговиот татко Романо, кој во изворите се споменувал и како Гаврило Радомир, кој бил погубен од страна на Јован Владислав во 1015 година и чие семејство се засолнило во Дубровник под византиска заштита. Во овој случај, бракот на Стефан можел да се случи во 1015/1016 година, а вереницата била ќерка на Роман Гаврило Радомир.

Лукаревиќ напоменувал дека во времето на Јован Владислав, му вршел големи угнетувања на „Дубровник“. Дубровчаните примиле неколку благородници од Котор, Роса, Дукља и Улцињ. Овој настан можел да се случи во 1009/1010 година кога Самоил ги опустошил споменатите градови и области. Лукаревиќ пишувал дека Стефан им подарил утврдени места во околината на Дубровник , местата Брен, Груж и Затон, за нивната благодарност што го примиле. Сите тврдини се наоѓале во Травунија т.е. во областа Конвали, така што оваа информација е можна од историски аспект. Лукаревиќ пишувал дека дубровчаните кога примиле бегалци од Дукља и приморските градови, донеле грчки благородник да управува со градот, кој бил во добри односи со царот на Константинопол. Во една искривена приказна, собрана од разни извори, Лукаревиќ навистина го пренесувал историското јадро во кое е зачуван споменот на византискиот стратег кој владеел со Дубровник на почетокот на XI век.

Враќање во Дукља

Од византиски Дубровник, Стефан Воислав се вратил во Дукља. Свештеникот Дукљанин пишувал дека тој остро им кажувал како да се однесуваат со народот, глумејќи дека е нивен верен соработник, а всушност истовремено го подбуцнувал народот кој сакал да ја урне византиската власт. Наводно по неговo влијание било кренато и востанието, Грците биле протерани, а востаниците го повикувале да го преземе престолот и земјата на неговите предци. Новелизираниот извештај за настаните, сепак, содржел одредени историски факти.

Сосема е сигурно дека Стефан Воислав ја имал византиската титула со која владеел со државата Дукља, додека самиот бил византиски вазал. Византија во текот на 1019 година го поставила за владетел на Дукља. Византискиот хроничар Кекавмен i го опишувал Воислав како лукав варварин.

„Беше во градовите на Далмација, Зета и Стон. Тие ги владееше Воислав Дукљанин. Стратегот сакаше да го зароби. И што стори? Се спријатели со него само да го одврати од намерата. Иако овој беше варварин, но по природа беше искусен и мудар, па тој од едната страна примаше подароци, а од друга страна се преправаше дека е верен на царот. Само поради фактот да биде во благонаклоност и милост на стратегот. Тие подоцна се видоа, се бакнаа и седнала да поразговараат. Само што седнаа на даден знак стратегот беше опколен при што му беа врзани рацете и нозете. Го однесоа така врзан со неговите синови и неговата придружба во ќелиите на Стон. Во замката во која сакаше стратегот да го залови, сепак падна тој самиот. Тоа беше голем срам за Ромеите“ - Кекавмен, 1019 година.

Информациите за новородениот син укажувале на датирањето на тој настан во раните години на владеењето на Стефан Воислав како византиски вазал. Свештеникот Дукљанин зборувал за освојувањата на бугарскиот убиец ВасилијII по 1018 година, меѓу освоените области не ја споменувал Дукља, туку само реонот на Рашка, Босна, Бугарија и сите крајбрежни области до границите на Долна Далмација. Ова било знак дека со Дукља управувал штитеник, а тоа бил Стефан Воислав, со соодветен византиски чин, во случајов топарх. Истиот писател Кекавмен го споменувал сплитскиот и задарскиот топарх Дороња, кој управувал со овие простори како византиски штитеник. Недовербата на византиските власти кон овие локални вазали, кои се нарекувале Топари, била очигледна во примерот на Доброња, кога и покрај тоа што дошол во Цариград да му оддаде почит на императорот, бил заробен во вистински момент со намера „да ја преземе неговата земја“. Дејствијата на Византијците воопшто не се разликувале од намерите на византискиот стратег на Дубровник кон Стефан Воислав. Датирањето на овој настан, поради раѓањето на Стефановото дете, требало да биде за време на преминот од првата во втората деценија на XI век (1019-1021).

Кекавмен споменувал и како се однесувал како кралски роб, односно поданик (δoύλoς). Оваа информација секако се случила пред востанието во Дукља, во времето кога во Дукља владеел Стефан Воислав како византиски поданик. Самиот однос во византиските редови со топари на јужнословенските племиња, и во двата примера - Доброња и Стефан Воислав - всушност зборувало за степенот до кој византиската власт на тој простор била на тенка основа и подложна на брзи и ненадејни промени. Очигледно било дека византиските стратези имале повеќе права од домашните топари, што не можело да се случи без премолчената дозвола од Константинопол.

Владеење

Раните години и првиот бунт

Се верувало дека Воислав е роден на крајот на X век и дека околу 1019 година ја презел власта во Дукља како византиски вазал. По смртта на Роман III Аргир (1028-1034) на 11 април, Воислав најверојатно ја соборил византиската влада следната година. Причината може да се најде во политиката на новиот император Михаил IV (1034-1041) на чело со неговиот брат евнухот Јован Орфанотроф. Тој драстично ги зголемил даноците и давачките, со што не само државната каса, туку се наполниле и џебовите на самиот Јован и неговите роднини. Покрај тоа, тој на словенското население му наметнал да плаќа даноци во готово, наместо претходното плаќање во натура, што довеело до голем бунт кај Словените, што на крајот резултирало со Востанието на Петар Делјан. Меѓутоа, отпорот на Воислав брзо бил совладан и веќе во 1035/1036 година го притвориле во Константинопол, а управата на Дукља ја презел Теофил Еротик.

Враќање и уште еден бунт

Победа на Воислав над Грците

Кон крајот на 1037 или почетокот на 1038 година, тој успеал да побегне од затворот и да се врати во Дукља од каде што го заменил византискиот гувернер Теофил Еротик, за што сведочел записот на Јован Скилица „... Стефан Воислав, архонт на Србите, кој пред кратко време избега од Константинопол и ја окупира земјата на Србите, протерувајќи го Теофил Еротиецот од таму“. Теофил, кој владеел со земјата од 1036 до 1039 година како царски заменик крал, а потоа ја проширил својата моќ над византиската тема Србија, на чело со Љутовид. Византија не реагирала веднаш, бидејќи во 1040 година била во војна со Петар Делјан, кој зазел широк простор на поранешната Бугарска империја. Дури кога околу 1041 година згаснало востанието на Петар Делјан, Византија можела повеќе да се се посвети на Дукља. Во текот на зимата 1039/1040 година, византиски брод поради бурниот ветар се прикотвил во Дукља со неговиот товар, кој се состоел од 10 кентерии злато (7.200 златни номизми), Воислав си ги задржал за себе. Византискиот император ова го искористил како причина за напад на Дукља, и во пролетта 1040 година, тој испратил војска на чело со Георги Пробат да војува против Воислав. Силите на Пробат биле поразени и однесени на непознат терен, што Воислав го искористил моментот и целосно го поразил византискиот пратеник. Пробат едвај успеал да се спаси. Сличноста на записите на Скилица и Свештеникот Дукљанин, со исклучокот на името на византискиот командант, го засилувало фактот дека и двајцата писатели тврдат дека византискиот командант не бил со потекло од Драч, туку од Константинопол.

Румија, каде Воислав ги победил Грците.

Промени на византискиот престол 1041/1042 година му дале слободен термин на Стефан Воислав за да ја искористи можноста за да ја прошири својата област. Освојувањата најпрво биле кон Драч. По краткото владеење на императорот Михаил V (1041-1042), а по него и на Зоја и Теодор (1042), на византискиот престол дошол Константин IX Мономах. Византија повторно била силна и можела повеќе да се посвети на проблематичната Дукља.

Битката кај Бар

Србите масакрираат Византијци

Византиската војска која тргнала од Драч, се упатила кон Скадар и Бар, напаѓајќи ја Дукља од југ. Византиските вазали од Рашка, префектот, босанскиот бан и кнезот на Захумје, Љутовид, добиле наредба да нападнат од север со своите чети. Пред силните византиски сили Воислав се повлекол, избегнувајќи ја борбата и ним им ја препуштал територијата, така што Византијците без борба поминале низ Дукља, горејќи, ограбувајќи и поробувајќи, навлегувајќи сè подлабоко во клисурите на просторот на Зета. Не се вклучил во битка поради очигледната византиска бројчана супериорност, современите извори наведувале бројки од 40.000, па дури и 60.000 војници, кои денес се сметаат сепак за претерани. Но византиската супериорност не била доведена во прашање. Воислав и неговите сили окупирале високи планини и врвовите на клисурите кои Византијците претходно ги поминале. Кога проценил дека има освоено доволно плен и затвореници, Михајло ѝ наредил на својата армија да се движи во спротивен правец кон внатрешноста на Дукља сѐ до морскиот брег.

Маршрутата по која Византијците се враќале се одвивала низ тесни премини кои претходно биле контролирани од Стефан Воислав. Во ненадејниот ноќен напад од страна на четите на Воислав над византискиот логор во планинските теснеци, византиските сили биле со изморени нозе. Во борбите загинале седум византиски комаданти, стратези. Со оваа победа Стефан успеал да ја зачува независноста на Дукља, со што станала првата држава која успеала да ја стекне независноста од Византија, како и да ја прошири својата моќ во околните српски кнежевства (Травунија и Захумје) кои до тогаш биле управувани од византиски вазали . Во спомен на оваа победа, датумот на битката во Црна Гора се слави како ден на црногорската војска.

Љутовид бил познат врз основа на документ од 1039 година. Се сметалo дека е фалсификат, па затоа постоењето на овој стратег не било веродостојно во историографијата, додека Љутовид навистина бил кнез на Захумје. Но, претставувањето на Свештеникот Дукљанин било целосно во согласност со наведената титула на Љутомир од повелбата - затоа што му била доверена сојузничката војска на српските регионални господари, т.е. византиски вазали. Тој бил локален владетел, веројатно родум од Захумје, кој во тоа време ја вршел должноста стратег на Србија. На тој начин била потврдена и веста на Јован Скилица дека командантот на Драч добил помош од стратегот на блиските теми.

Насловот протоспатарбил забележан во списите на византиските великодостојници од 971 до 975 година, во Ексоријален такт. Во истиот документ се наоѓале ипатите и стратезите. Тешко било некој во XII век да фалсификува толку сложена титула што се користела во X и XI век.

Војната со Византија завршила, но траела за време на целиот живот на Воислав. По победите над драчката катедрала Михајло и стратегот на Србија и Захумjе Љутовид, Стефан ги оставил синовите да ја продолжат борбата. Освојувајќи ги северните области на Драч, стигнале до реката Војуша, каде што изградиле тврдина за полесен грабеж. Свештеникот Дукљанин спомнувал како тие постојано ги напаѓале грчките области. Со веста на свештеникот Дукљанин се сложил и Јован Скилица, кој ги опишал настаните од околу 1052 година каде што пишувал дека синот на Воислав, Михајло склучил мир со византискиот император и се пријавил како сојузник и пријател на Ромеите, со што го стекнал протоспатарскиот сон.

Последните години

Српски земји во X и XI век.

На Воислав му се родил син, тој (византиецот Катаклон) се понудил да му биде кум на крштевањето. Поради меѓусебна недоверба, тие се согласиле да се најдат на ничија земја меѓу градот Дубровник и земјата на Воислав. Самиот Катаклон подготвил дромони на море кои по негов сигнал требало да го изненадат Воислав и да го приведат. Но, и самиот Воислав дошол до истата идеја и сокрил одред од неговите луѓе недалеку од местото на средбата. На самиот почеток на средбата, Воислав им сигнализирал на своите луѓе, кои ги изненадиле Византијците и го фатиле стратегот со неговиот син и придружбата, по што ги придружувале сè до градот Стон. Иако не е наведено кога се случил овој настан, се претпоставува дека се случил по 1042 година, бидејќи пред таа година Стон не бил под власта на Воислав, иако има и такви записи кои го ставиле настанот пред 1034 година, поради раѓањето на неговиот синот (во „ Хроника на свештеникот Дукљанин “ стои дека неговите синови веќе биле полнолетни во 1042 година и учествувале во битката).

Стефан Воислав долго време не уживал во своите победи. Се чиниело дека наеднаш се разболел, и во текот на една или две години умрел на својот двор во Прапратна. Погребан бил во неговата капела, веројатно во близина на дворот, во црквата Св. Андреја. Според свештеникот Дукљанин, тој владеел 25 години.

Непријателската состојба кон Византија продолжила до крајот на владеењето на Воислав, т.е. до средината на XI век. По неговата смрт, имало внатрешни борби за моќ меѓу неговите синови, од кои Михаjло излегол како победник. Имало и такви кои верувале дека победата во таа војна му ја донела византиската поддршка, бидејќи на почетокот на своето владеење ја признал врховната власт на византискиот император (околу 1052 г.), по што бил награден со византиска титула протоспатар.

Наследници

Романтична претстава на принцот Стефан Војислав (19 век)

По смртта на Воислав, неговите синови ја наследиле територијата. Гојислав и Предимир ја добиле Травунија со Грбља, Михајло ги добил Облиќ, Прапратна и Црмица, Саганек Горска Жупанија, Купелник и Балец, а Радослав жупата Лука, Подлужје и Кучево со парохијата во Будица.

Воислав бил наследен од неговиот син Гојислав и неговата сопруга Неда, која најверојатно починала. По нејзината смрт во 1046 година, наследник бил Михајло.

Можеме многу прецизно да ја утврдиме хронологијата на владеењето на Стефан Воислав. Имено, неговиот син Михајло последен пат се споменувал во изворите во 1081 година, во месец април со византиската принцеза Ана Комнина. Веќе во октомври истата година, четата на Дукља пред Драч ја предводел синот на Михајло, Бодин, па може да се каже дека Михајло загинал меѓу мај и октомври во 1081 година. Должината на неговото владеење кон Дукљанин трае 35 години. Така доаѓаме до заклучок дека тој владеел од 1046 до 1081 година, што значело дека браќата владееле една или две години под надзор на неговата мајка, а Стефан Воислав седнал на дукљанскиот престол од 1019 до 1044 година, со краток период од три или четири години поминати како роб во Константинопол (1035/1036 - 1038/1039).

И покрај големите воени победи што ги извојувал над Византија, а потоа и со континуираниот грабеж на темата Драч, Стефан Воислав не успеал да ја создаде Дукља целосно независна. Иако Византија не можела да го победи, тој немал материјални средства да води поофанзивна војна. Може да се каже дека на границите на Дукља и на темата Драч имало постојана воена состојба, која се сведувала на брза византиска територија со различни начини на напад на скромни воени сили, крадење стока и заробување луѓе. Дури и самата државна територија на Дукља била премала во времето на Воислав за да биде опасен противник за Империјата.

Се чинело дека во времето на смртта на Воислав, Дукља ги вклучила Травунија и Зета во внатрешноста, како и крајбрежниот појас од градот Будва, преку Бар, па сѐ до градот Скадар. Само потомците на Воислав успеале да ја прошират својата моќ на североисток и исток, и да се прогласат за водечки владетели меѓу околните српски кнезови.

Поврзано

• Дукља