Википедија

Лебед (соѕвездие)

Лебед — северно соѕвездие кое се наоѓа на рамнината на Млечниот Пат. Своето име го добило од латинизираниот грчки збор за лебед Cygnus.[1] Лебед е едно од најпрепознатливите соѕвездија на северното лето и есен, и има истакнат астеризам познат како Северен Крст (за разлика од Јужн Крст). Лебед било меѓу 48-те соѕвездија наведени од астрономот Птоломеј од 2 век и останува едно од 88-те современи соѕвездија.

Лебед
лат. Cygnus
КратенкаCyg
ГенитивноCygni
Ректасцензија20.62 ч.
Деклинација+42.03°
Површина804 (°)² (16th)
Главни ѕвезди9
Бајерови/Флемстидови
ѕвезди		84
Ѕвезди со планети5
Ѕвезди посјајни од 3,00m6
Ѕвезди во полупречник од 10,00 пс (32,62 сг)1
Најсјајна ѕвездаДенеб (α Cyg) (1.25m)
Најблиска ѕвезда61 Cyg
( сг,  пс)
Месјеови објекти2
Метеорски дождовиOctober Cygnids
Kappa Cygnids
Соседни
соѕвездија		Кефеј
Змеј
Лира
Лисица
Пегаз
Гуштер
Видливо на ширина од +90° до −40°.
Најдобро се гледа во 21:00 ч. во текот на месец септември.

Лебед ја содржи Денеб (ذنب, транслит. ḏanab, опашка) – една од најсветлите ѕвезди на ноќното небо и најоддалечената ѕвезда со прва величина – како нејзина „ѕвезда-опашка“ и еден агол од Летниот Триаголник, соѕвездието кое формира источно насочена надморска височина од триаголникот.[1] Исто така, има некои значајни извори на Х-зраци и џиновското ѕвездено здружение, Лебед OB2.[2] Една од ѕвездите на ова здружение, NML Лебед, е една од најголемите познати ѕвезди. Соѕвездието е исто така дом на Лебед Х-1, далечна двојна со рендгенски зраци која содржи суперџин и невиден масивен придружник, кој бил првото тело што нашироко се сметало за црна дупка. Многу ѕвездени системи во Лебед ги познаваат планетите како резултат на мисијата „Кеплер“ која набљудувала една точка на небото, област околу Лебед.

Поголемиот дел од истокот има дел од Кинескиот ѕид Херкул-Северна Крунана во длабокото небо, џиновска галаксија која е најголемата позната структура во видливата вселена, покривајќи го поголемиот дел од северното небо.

Историја и митологија

уреди

Во источната и светската астрономија

уреди

Во хиндуизмот, временскиот период (или Мухурта) помеѓу 4:24 и 5:12 часот се нарекува Брахмамухурта, што значи „моментот на Вселената“; ѕвездениот систем во сооднос е соѕвездието Лебед. Се верува дека ова е многу поволен момент за медитација, извршување на која било задача или започнување на денот.

Во Полинезија, Лебед често бил препознаван како посебно соѕвездие. Во Тонга се соѕвездието се нарекувало Туула-лупе, а во Туамоту Фануи-таи. Во Нов Зеланд се нарекувало Мара-теа, на Друштвените Острови се нарекувало Пире-теа или Тауруа-и-те-хаапа-раа-ману, а во Туамоту се нарекувало Фануи-раро. Бета Лебед била именувана во Нов Зеланд; најверојатно се викала Whetu-kaupo. Гама Лебед била наречена како Фануи-рунга во Туамоту. [3]

Денеб, исто така, честопати било даденото име, во исламскиот свет на астрономијата. Името Денеб доаѓа од арапското име dhaneb, што значи „опашка“, од фразата Dhanab ad-Dajājah, што значи „опашка на кокошката“.

Во западната астрономија

уреди
 
Лебед како што е прикажан во Огледалото на Уранија, збир на карти со соѕвездија објавени во Лондон околу 1825 година. Околу него се Гуштер, Лисица и Лира.

Во грчката митологија, Лебед е идентификувано со неколку различни легендарни лебеди. Зевс се преправил во лебед за да ја заведе Леда, сопругата на спартанскиот крал Тиндареј, која ги родила Близнаците, Елена од Троја и Клитемнестра; [4] Орфеј бил преобразен во лебед по неговото убиство и се вели дека бил ставен на небото покрај неговата лира (Лира); а и самиот крал се претворил во лебед.

Подоцнежните Римјани, исто така, го поврзале ова соѕвездие со трагичната приказна за Фаетон, синот на богот на сонцето Хелиј, кој барал еден ден да ја вози сончевата кочија на неговиот татко. Меѓутоа, Фаетон не можел да ги контролира уздите, принудувајќи го Зевс да ја уништи кочијата (и Фаетон) со гром, предизвикувајќи таа да се спушти на земјата во реката Еридан. Според митот, блискиот пријател или љубовник на Фаетон, Сигниј, горко тагувал и поминал многу денови нуркајќи во реката за да ги собере коските на Фаетон за да го погреба правилно. Боговите биле толку трогнати од посветеноста што го претвориле во лебед и го сместиле помеѓу ѕвездите.[5]

Во Метаморфози на Овидиј, има три лица по име Лебед, од кои сите се преобратуваат во лебеди. Покрај Лебед, забележан погоре, тој споменува момче од Темпе кое се самоубило кога Филиј одбива да му даде скротен бик што тој го барал, но се претвора во лебед и лета. Тој, исто така, споменува син на Нептун, кој е неранлив воин во Тројанската војна, кој на крајот е поразен од Ахил, но Нептун го спасува преобразувајќи го во лебед.

Заедно со другите птичји соѕвездија во близина на летната краткоденица, Лира и Орел, Лебед може да биде значаен дел од потеклото на митот за Стимфалските птици, еден од Дванаесетте задачи на Херкул.[6]

Карактеристики

уреди

Многу големото соѕвездие Лебед се граничи со Кефеј на север и исток, Змеј на север и запад, Лира на запад, Лисица на југ, Пегаз на југоисток и Гуштер на исток. Кратенката со три букви за соѕвездието, усвоена од Меѓународниот астрономски сојуз во 1922 година, е „Cyg“.[7] Официјалните граници на соѕвездијата, поставени од белгискиот астроном Ежен Делпорт во 1930 година, се дефинирани како многуаголник од 28 отсечки. Во екваторијалниот координатен систем, координатите на десната асцензија на овие граници лежат помеѓу 19ч 07.3м и 22ч 02.3м, додека координатите на деклинација се помеѓу 27,73° и 61,36°.[8] Покривајќи 804 квадратни степени и околу 1,9% од ноќното небо, Лебед е рангирана на 16-то место од 88-те соѕвездија по големина.[9]

Лебед кулминира на полноќ на 29 јуни и е највидливо е во вечерните часови од почетокот на летото до средината на есента на северната полутопка.

Лебед е прикажан со Делта и Ипсилон Лебед како негови крилја. Денеб, најсветлата ѕвезда во соѕвездието е на опашката, а Албирео како врв на клунот. [4]

Во Лебед има неколку астеризми. Во ѕвездениот атлас на германскиот небесен картограф Јохан Бајер од 17 век, Уранометрија, Алфа, Бета и Гама Лебед го формираат полот на крстот, додека Делта и Ипсилон го формираат попречниот зрак. Новата P Лебед тогаш се сметала за телото Христово.[10]

Карактеристики

уреди
 
Лебед е надреден како соѕвездие на главни ѕвезди над фотографија од соодветниот дел од ноќното небо

Постојат изобилство од длабоконебесни тела, со многу расеани јата, маглини од различни типови и остатоци од супернова пронајдени во Лебед поради неговата положба на Млечниот Пат.

Неговите молекуларни облаци формираат темна маглина, што го опфаќа едниот крај на Големиот расцеп долж галактичката рамнина на Млечниот Пат. Раздорот започнува околу Северен Лебед и делумно го затскрива поголемиот комплекс на молекуларниот облак Лебед зад него, од кој е дел и маглината Северна Америка.

 
На левата страна на сликата се наоѓа сјајната Северноамериканска Маглина (левиот сјаен дел) со подрачјето Садр (десниот сјаен дел) во подраќјето Лебед X, визуелно прекинат со расцепот на Лебед, од соѕвездието Лебед, на оваа слика со рендген.

Ѕвезди

уреди
 
Соѕвездието Лебед како што може да се види со голо око, со Северент Крст во средината.

Бајер каталогизирал многу ѕвезди во соѕвездието, давајќи им ги Бајеровите ознаки од Алфа до Омега, а потоа користејќи мали римски букви до g. Џон Фламстид ги додал римските букви h, i, k, l и m (овие ѕвезди се сметале за информативни од Бајер бидејќи лежеле надвор од астеризмот на Лебед), но биле исфрлени од Френсис Бејли.[10]

 
V1331 Лебед се наоѓа во темниот облак LDN 981.[11]

Во Лебед постојат неколку светли ѕвезди. α Лебед, наречена Денеб, е најсјајната ѕвезда во Лебед. Таа е бел суперџиновска ѕвезда од спектрален тип A2Iae која варира помеѓу светлините 1,21 и 1,29,[12] една од најголемите и најсветлите ѕвезди од А класата кои се познати.[13] Се наоѓа на околу 2600 светлосни години од Земјата.[14] Нејзиното традиционално име значи „опашка“ и се однесува на нејзината местоположба во соѕвездието. Албирео, означена како β Лебед, е прославена двојна ѕвезда помеѓу аматерските астрономи поради нејзините контрастни нијанси. Примарната е џиновска ѕвезда со портокалова нијанса со светлинска величина 3,1, а секундарната е сино-зелена ѕвезда со светлинска величина 5,1.[15] Системот е оддалечен 430 светлосни години и е видлив со големи двогледи и сите аматерски телескопи.[16] γ Лебед, традиционално наречена Садр, е суперџиновска ѕвезда со жолта боја со светлинска величина 2,2, оддалечена 1800 светлосни години. Нејзиното традиционално име значи „гради“ и се однесува на нејзината положба во соѕвездието.[17] δ Лебед (правилното име е Фаварис [18]) е уште една сјајна двојна ѕвезда во Лебед, 166 светлосни години од Земјата и со период од 800 години. Примарната ѕвезда е синобела џиновска ѕвезда со светлинска величина од 2,9, а секундарната е ѕвезда со светлинска величина 6,6. Двете компоненти се видливи во аматерски телескоп со средна големина.[19] Петтата ѕвезда во Лебед над светлинската величина 3 е Алџанах, означена ως ε Лебед. Станува збор за џиновска ѕвезда со портокалова нијанса со светлинска величина 2,5, 72 светлосни години од Земјата.[20]

Во Лебед има уште неколку затемнети двојни ѕвезди. μ Лебед е двојна ѕвезда со оптичка терциерна компонента. Двојниот систем има период од 790 години и е оддалечен 73 светлосни години од Земјата. Примарните и секундарните, двете бели ѕвезди, се со светлинска величина 4,8 и 6,2, соодветно. Неповрзаната терциерна компонента е со величина од 6,9. Иако терциерната компонента е видлива со двоглед, примарната и секундарната моментално бараат аматерски телескоп со средна големина за да се подели, како што ќе се случило до 2020 година. Двете ѕвезди ќе бидат најблиску помеѓу 2043 и 2050 година, кога ќе биде потребен телескоп со поголема бленда за да се видат. Ѕвездите 30 и 31 Лебед формираат контрастна двојна ѕвезда слична на посветлата Албирео. Двете се видливи во двоглед. Примарната, 31 Лебед, е ѕвезда со портокалова нијанса со светлинска величина 3,8, 1400 светлосни години од Земјата. Секундарната, 30 Лебед, изгледа сино-зелено. Таа е од спектрален тип A5IIIn и светлинска величина 4,83 и е оддалечена околу 610 светлосни години од Земјата.[21] 31 Лебед е двојна ѕвезда; терциерната компонента е сина ѕвезда со светлинска величина 7,0. ψ Лебед е двојна ѕвезда видлива во мали аматерски телескопи, со две бели компоненти. Примарната е со величина од 5,0, а секундарната е со величина од 7,5. 61 Лебед е двојна ѕвезда видлива со голем двоглед или мал аматерски телескоп. Таа е оддалечена 11,4 светлосни години од Земјата и има период од 750 години. Двете компоненти се џуџести ѕвезди со портокалова нијанса (главна низа); примарната е со величина од 5,2, а секундарната со величина од 6,1. 61 Лебед е значаен затоа што Фридрих Вилхелм Бесел ја утврдил нејзината паралакса во 1838 година, првата ѕвезда која имала позната паралакса.[22][23]

Во близина на η Лебед се наоѓа изворот на Х-зраци Лебед Х-1, за кој денес се смета дека е предизвикан од црна дупка што ја насобира материјата во двоен ѕвезден систем. Ова бил првиот извор на Х-зраци за кој нашироко се верувало дека е црна дупка.[24][25] Се наоѓа на приближно 2,2 килопарсеци од Сонцето.[26] Во системот има и суперџиновска променлива ѕвезда која е позната како HDE 226868.[27]

 
Двете составни ѕвезди на Албирео лесно се разликуваат, дури и во мал телескоп.

Лебед, исто така, содржи неколку други значајни извори на Х-зраци. Лебед X-3 е микроквазар кој содржи Волф-Рајеова ѕвезда во орбитата околу многу компактен објект,[28] со период од само 4,8 часа.[29] Системот е еден од најсуштинските најблескави извори на Х-зраци кои се забележани.[30] Системот е подложен на периодични изливи од непозната природа,[31] и за време на еден таков излив, било откриено дека системот емитира миони, најверојатно предизвикани од неутрина.[32] Додека се смета дека компактниот објект е неутронска ѕвезда или евентуално црна дупка,[33] можно е објектот да е поегзотичен ѕвезден остаток, веројатно првата откриена кваркна ѕвезда, претпоставена поради нејзиното производство на космички зраци [34] што не може да се објасни доколку објектот е нормална неутронска ѕвезда. Системот, исто така, емитува космички зраци и гама зраци, и помогна да се открие увид во формирањето на таквите зраци.[35] Лебед Х-2 е уште еден двоен систем од рендгенски зраци, кој содржи џин од типот А во орбитата околу неутронска ѕвезда со период од 9,8 дена.[36] Системот е интересен поради прилично малата маса на придружната ѕвезда, бидејќи повеќето милисекундарни пулсари имаат многу помасивни придружници.[37] Друга црна дупка во Лебед е V404 Лебед, која се состои од ѕвезда од типот К која орбитира околу црна дупка со околу 12 сончеви маси.[38] Црната дупка, слична на онаа на Лебед Х-3, се претпоставува дека е кваркна ѕвезда.[39] 4U 2129+ 47 е уште еден двоен систем од рендгенски зраци кој содржи неутронска ѕвезда која претрпува изблици,[40] како што е EXO 2030+ 375.[41]

Лебед е исто така дом на неколку променливи ѕвезди. SS Лебед е џуџеста нова која се подложува на испади на секои 7-8 недели. Вкупната величина на системот варира од 12-та светлинска величина при нејзината најмала до 8-та светлинска величина во нејзината најсветла. Двете тела во системот се неверојатно блиску еден до друг, со орбитален период помал од 0,28 дена.[42] χ Лебед е црвен џин и втора најсветла променлива ѕвезда од типот Мирида во својот максимум. Се движи помеѓу величините 3,3 и 14,2 и спектралните типови S6,2e до S10,4e (MSe) во период од 408 дена;[43] има пречник од 300 сончеви пречници и е оддалечена 350 светлосни години од Земјата. P Лебед е светло сина променлива која осветлила ненадејно до 3-та светлинска величина во 1600 година од нашата ера. Од 1715 година, ѕвездата е со 5-та величина,[44] и покрај тоа што е оддалечена повеќе од 5000 светлосни години од Земјата. Спектарот на ѕвездата е невообичаен по тоа што содржи многу силни спектрални линии кои произлегуваат од околната маглина.[45] W Лебед е полуправилна променлива ѕвезда црвен џин, оддалечена 618 светлосни години од Земјата. Има максимална јачина од 5,10 и минимална величина од 6,83; нејзиниот период е 131 денови. Тоа е црвен џин кој се движи помеѓу спектралните типови M4e-M6e(Tc:)III,[46] NML Лебед е црвена хиперџиновска полуправилна променлива ѕвезда која се наоѓа на оддалеченост од 5.300 светлосни години од Земјата. Таа е една од најголемите познати ѕвезди во галаксијата со полупречник што надминува 1.000 сончеви полупречници.[47] Нејзината величина е околу 16,6, нејзиниот период е околу 940 дена.[48]

Ѕвездата KIC 8462852 (Ѕвездата на Таби) добила широко распространето покривање на печатот поради необични светлосни бранувања.[49]

Вонсончеви планети

уреди

Лебед е едно од соѕвездијата што сателитот Кеплер ги истражувал во потрагата по вонсончеви планети, и како резултат на тоа, во Лебед има околу сто ѕвезди со познати планети, најмногу од кое било соѕвездие.[50] Еден од најзабележителните системи е системот Кеплер-11, кој содржи шест премински планети, сите во рамнина од приближно еден степен. Бил откриен системот со шест вонсончеви планети.[51] Со спектрален тип на G6V, ѕвездата е нешто поладна од Сонцето. Планетите се многу блиску до ѕвездата; сите планети освен последната се поблиску до Кеплер-11 отколку Меркур до Сонцето, а сите планети се помасивни од Земјата и имаат мала густина. Планетите имаат мала густина.[52] Ѕвездата со голо око 16 Лебед, тројна ѕвезда на приближно 70 светлосни години од Земјата составена од две ѕвезди слични на Сонцето и црвено џуџе,[53] содржи планета која орбитира околу една од ѕвездите слични на сонцето, пронајдена поради варијации во радијалната брзина на ѕвездата.[54] Глизе 777, друг повеќекратен ѕвезден систем со голо око содржи жолта ѕвезда и црвено џуџе, а исто така содржи ипланета. Планетата е нешто слична на Јупитер, но со малку поголема маса и поексцентрична орбита.[55][56] Системот Кеплер-22 е исто така познат по тоа што има вонсончева планета најмногу слична на Земјата кога била откриена во 2011 година.[57]

Ѕвездени јата

уреди

Богатата позадина на ѕвездите на Лебед може да го отежне откривањето на расеано јато.[9]

M39 (NGC 7092) е отворено јато оддалечено 950 светлосни години од Земјата кое е видливо со голо око под темното небо. Тоа е лабаво, со околу 30 ѕвезди распоредени на широк простор; нивната конформација изгледа триаголна. Најсјајните ѕвезди на М39 се со 7-ма светлинска величина. [4] Друго отворено јато во Лебед е NGC 6910, кое поседува 16 ѕвезди со пречник од 5 лачни минути видливи во мал аматерски инструмент; тоа е со јачина 7,4. Најсветлите од нив се две златни ѕвезди, кои го претставуваат дното по кое е именувано. Поголем аматерски инструмент открива уште 8 ѕвезди, маглина на исток и запад од јатото и пречник од 9 лачни минути. Маглината во овој регион е дел од маглината Гама Лебед. Останатите ѕвезди, оддалечени приближно 3700 светлосни години од Земјата, се главно синобели и многу жешки.

Други отворени јата во Лебед ги вклучуваат Долидзе 9, Колиндер 421, Долидзе 11 и Беркли 90. Долидзе 9, 2800 светлосни години од Земјата и релативно младо со старост од 20 милиони светлосни години, е слабо отворено јато со до 22 ѕвезди видливи во мали и средни аматерски телескопи. Маглината е видлива на север и исток од јатото, со пречник од 7 лачни минути. Најсветлата ѕвезда се појавува во источниот дел на јатото и е со 7-ма светлинска величина; друга светла ѕвезда има жолта нијанса. Долидзе 11 е отворено јато старо 400 милиони години, најдалеку од трите со 3700 светлосни години. Повеќе од 10 ѕвезди се видливи во аматерски инструмент во ова јато, со слична големина на Долидзе 9 со пречник од 7 лачни минути, чија најсветла ѕвезда е со светлинска величина 7,5. Таа, исто така, има маглина на исток. Колиндер 421 е особено старо отворено јато на возраст од приближно 1 милијарда години; тоа е со јачина 10,1. На оддалеченост од 3100 светлосни години од Земјата, повеќе од 30 ѕвезди се видливи во пречник од 8 лачни секунди. Истакнатата ѕвезда на север од јатото има златна боја, додека ѕвездите на југ од јатото изгледаат портокалово. Колиндер 421 се смета дека е вграден во маглина, која се протега покрај границите на јатото на запад. Беркли 90 е помало отворено јато, со пречник од 5 лачни минути. Повеќе од 16 членови се појавуваат во аматерски телескоп.[58]

Молекуларни облаци

уреди
 
Маглината Северна Америка (NGC 7000) е една од најпознатите маглини во Лебед.

NGC 6826, планетарната маглина што трепка, е планетарна маглина со светлинска величина од 8,5, 3200 светлосни години од Земјата. Се смета дека „трепка“ во окуларот на телескопот бидејќи нејзината средишна ѕвезда е невообичаено светла (10-та најсајна величина). [4] Кога набљудувачот се фокусира на ѕвездата, се чини дека маглината исчезнува. [59] Помалку од еден степен од трепкачката планета е двојната ѕвезда 16 Лебед. [4]

Маглината Северна Америка (NGC 7000) е една од најпознатите маглини во Лебед, бидејќи е видлива со голо око под темното небо, како светла дамка на Млечниот Пат. Сепак, нејзината карактеристична форма е видлива само на фотографиите со долга експозиција - тешко е да се набљудува на телескопите поради нејзината мала површинска сјајност. Има мала осветленост на површината бидејќи е толку голема; најширока, маглината на Северна Америка е 2 степени. Осветлен од врела вметната ѕвезда со светлинска величина, NGC 7000 е оддалечена 1500 светлосни години од Земјата. [4]

 
NGC 6992 и NGC 6960

На југ од Ипсилон Лебед се наоѓа маглината Превез (NGC 6960, 6979, 6992 и 6995), остаток од супернова која е стара 5.000 години и покрива приближно 3 степени од небото - [60]. Таа е долга преку 50 светлосни години. [4] Поради својот изглед, ја нарекуваат и јамка во Лебед. Јамката е видлива само на астрофотографиите со долга експозиција. Сепак, најсветлиот дел, NGC 6992, е слабо видлив во двогледот, а потемниот дел, NGC 6960, е видлив во широкоаголните телескопи. [4]

Јатото DR 6 исто така го носи прекарот „Галактичка душа“ поради сличноста на маглината со човечко лице;[61]

 
Лебед X, голем регион за ѕвездообразба во Лебед

Маглината Гама Лебед (IC 1318) вклучува и светли и темни маглини на површина од над 4 степени. DWB 87 е уште една од многуте светли спектрални маглини во Лебед, 7,8 на 4,3 лачни минути. Тоа е во областа Гама Лебед. Две други спектрални маглини вклучуваат Шарплес 2-112 и Шарплес 2-115. Кога се гледа во аматерски телескоп, Шарплес 2–112 изгледа како да е во форма на солза. Повеќе од источниот дел на маглината е видлив со филтер O III (двојно јонизиран кислород). Во близина има портокалова ѕвезда со светлинска величина 10 и ѕвезда со светлинска величина 9 во близина на северозападниот раб на маглината. Понатаму на северозапад има темна пукнатина и уште една светла дамка. Целата маглина е со пречник од 15 лачни минути. Шарплес 2–115 е уште една спектрална маглина со сложен модел на светли и темни дамки. Во маглината се појавуваат два пара ѕвезди; тој е поголем кај југозападниот пар. Отвореното јато Беркли 90 е вградено во оваа голема маглина, која е со димензии 30 на 20 лачни минути.

Забележлива е и маглината Полумесечина (NGC 6888), која се наоѓа помеѓу Гама и Ета Лебед, која била формирана од Волф-Рајеовата ѕвезда HD 192163.

Во последниве години, аматерски астрономи направиле некои забележителни откритија на Лебед. „ Маглината со сапунски меурчиња“ (PN G75.5+1.7), во близина на маглината Кресент, била откриена на дигитална слика од Дејв Јурасевич во 2007 година. Во 2011 година, австрискиот аматер Матијас Кронбергер открил планетарна маглина (Кронбергер 61, денес наречена „Фудбалската топка“) на стари фотографии од истражувањето, неодамна потврдени на слики од Опсерваторијата „Близнаци“; и двете се веројатно премногу слаби за да бидат откриени со око во мал аматерски опсег.

 
Дијаграм на спиралните краци на Млечниот Пат

Но, многу понејасно и релативно „ситно“ тело - кој лесно се гледа на темно небо со аматерски телескопи, под добри услови - е новооткриената маглина (најверојатно тип на рефлексија) поврзана со ѕвездата 4 Лебед (HD 183056): блескаво подрачје приближно во облик на вентилатор со пречник од неколку лачни минути, на југ и запад од ѕвездата со петта величина. За прв пат била визуелно откриена во близина на Сан Хозе, Калифорнија и јавно објавена од страна на аматерскиот астроном Стивен Валди во 2007 година, а била потврден фотографски од Ал Хауард во 2010 година. Калифорнискиот аматерски астроном Дејна Патчик, исто така, вели дека го открила на фотографиите од истражувањето на опсерваторијата Паломар во 2005 година, но не го објавила за други да го потврдат и анализираат во времето на првите официјални известувања на Валди, а подоцна и на трудот од 2010 година.

Лебед X е најголемото подрачје за формирање на ѕвезди во сончевото соседство и вклучува не само некои од најсветлите и најмасивните познати познати (како Лебед OB2-12), туку и Лебед OB2, масивно ѕвездено здружение класифицирано од некои автори како младо збиено јато.

Длабоконебесни тела

уреди

Лебед А е првата откриена радиогалаксија; на оддалеченост од 730 милиони светлосни години од Земјата, таа е најблиската моќна радиогалаксија. Во видливиот спектар се појавува како елиптична галаксија во мало јато. Таа е класифицирана како активна галаксија бидејќи супермасивната црна дупка во нејзиното јадро ја впива материјата, која произведува два млазови материја од половите. Заемното дејство на млазовите со меѓуѕвездената средина создава радио лобуси, еден извор на радио емисии.

Други карактеристики

уреди

Лебед е исто така очигледен извор на WIMP-ветрот поради ориентацијата на вртењето на Сончевиот Систем низ галактичкиот ореол.[62][63] Месниот Орионов Крак и далечниот Лебед се два помали галактички краци именувани по Лебед затоа што лежат во неговата позадина.

Наводи

уреди
  1. ↑ 1,0 1,1 Stuart Clark (29 July 2018). „Starwatch: the bright stars of the Summer Triangle“. The Guardian.
  2. ↑ Chandra X-ray Observatory (8 November 2012). „Star Cluster Cygnus OB2“. SciTechDaily.
  3. ↑ Makemson 1941.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 Ridpath & Tirion 2001.
  5. ↑ P.K. Chen (2007) A Constellation Album: Stars and Mythology of the Night Sky, p. 70 (ISBN 978-1-931559-38-6).
  6. ↑ Allen (1963) p. 56.
  7. ↑ Russell, Henry Norris (1922). „The New International Symbols for the Constellations“. Popular Astronomy. 30: 469. Bibcode:1922PA.....30..469R.
  8. ↑ „Cygnus, Constellation Boundary“. The Constellations. Архивирано од изворникот на 2021-01-13. Посетено на 9 December 2013.
  9. ↑ 9,0 9,1 Thompson, Robert; Thompson, Barbara (2007). Illustrated Guide to Astronomical Wonders: From Novice to Master Observer. Sebastopol, California: O'Reilly Media. стр. 214–15. ISBN 978-0-596-52685-6.
  10. ↑ 10,0 10,1 Wagman, Morton (2003). Lost Stars: Lost, Missing and Troublesome Stars from the Catalogues of Johannes Bayer, Nicholas Louis de Lacaille, John Flamsteed, and Sundry Others. Blacksburg, Virginia: The McDonald & Woodward Publishing Company. стр. 131. ISBN 978-0-939923-78-6.
  11. ↑ „A young star takes centre stage“. ESA/Hubble Picture of the Week. ESA/Hubble. Посетено на 3 March 2015.
  12. ↑ BSJ (4 January 2010). „Alpha Cygni“. AAVSO Website. American Association of Variable Star Observers. Посетено на 22 December 2013.
  13. ↑ Jim Kaler (26 June 2009). „Deneb“. Stars. Посетено на 15 January 2013.
  14. ↑ Larry Sessions (2018-05-23). „Deneb: A distant and very luminous star“. Earth Sky. Посетено на 2020-01-31.
  15. ↑ Drimmel, Ronald; Sozzetti, Alessandro; Schröder, Klaus-Peter; Bastian, Ulrich; Pinamonti, Matteo; Jack, Dennis; Hernández Huerta, Missael A. (2021). „A celestial matryoshka: Dynamical and spectroscopic analysis of the Albireo system“. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 502 (1): 328. arXiv:2012.01277. Bibcode:2021MNRAS.502..328D. doi:10.1093/mnras/staa4038.
  16. ↑ Jim Kaler. „Albireo“. Stars. Посетено на 15 January 2013.
  17. ↑ Jim Kaler (30 November 2012). „Sadr“. Stars. Посетено на 15 January 2013.
  18. ↑ „Naming Stars“. IAU. Архивирано од изворникот на 2020-04-11. Посетено на 30 July 2018.
  19. ↑ Jim Kaler. „DELTA CYG“. Stars. Посетено на 15 January 2013.
  20. ↑ Jim Kaler. „Gienah Cygni“. Stars. Посетено на 15 January 2013.
  21. ↑ „30 Cygni – Variable Star“. SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Архивирано од изворникот на 14 December 2012. Посетено на 31 December 2013.
  22. ↑ Bessel, F. W. (1838). „On the parallax of 61 Cygni“. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 4 (17): 152–161. Bibcode:1838MNRAS...4..152B. doi:10.1093/mnras/4.17.152.
  23. ↑ Bessel, F. W. (1838). „Bestimmung der Entfernung des 61sten Sterns des Schwans“ [Determination of the distance to 61 Cygni]. Astronomische Nachrichten (германски). 16 (365–366): 65–96. Bibcode:1838AN.....16...65B. doi:10.1002/asna.18390160502.
  24. ↑ Staff (2004-11-05), Observations: Seeing in X-ray wavelengths, ESA, Посетено на 2008-08-12
  25. ↑ Glister, Paul (2011), "Cygnus X-1: A Black Hole Confirmed." Centauri Dreams: Imagining and Planning Interstellar Exploration, 2011-11-29. Accessed 2016-09-16.
  26. ↑ Miller-Jones, James C. A.; Bahramian, Arash; Orosz, Jerome A.; Mandel, Ilya; Gou, Lijun; Maccarone, Thomas J.; Neijssel, Coenraad J.; Zhao, Xueshan; Ziółkowski, Janusz (5 March 2021). „Cygnus X-1 contains a 21–solar mass black hole—Implications for massive star winds“. Science. 371 (6533): 1046–1049. arXiv:2102.09091. Bibcode:2021Sci...371.1046M. doi:10.1126/science.abb3363. PMID 33602863 Проверете ја вредноста |pmid= (help).
  27. ↑ Ziolkowski, Janusz (2014). „Masses of the components of the HDE 226868/Cyg X-1 binary system“. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society: Letters. 440: L61. arXiv:1401.1035. Bibcode:2014MNRAS.440L..61Z. doi:10.1093/mnrasl/slu002.
  28. ↑ Kim, J. S.; Kim, S. W.; Kurayama, T.; Honma, M.; Sasao, T.; Kim, S. J. (2013). „Vlbi Observation of Microquasar Cyg X-3 During an X-Ray State Transition from Soft to Hard in the 2007 May-June Flare“. The Astrophysical Journal. 772 (1): 41. arXiv:1307.1226. Bibcode:2013ApJ...772...41K. doi:10.1088/0004-637X/772/1/41.
  29. ↑ Becker, R. H.; Robinson-Saba, J. L.; Pravdo, S. H.; Boldt, E. A.; Holt, S. S.; Serlemitsos, P. J.; Swank, J. H. (1978). „A 4.8-hour periodicity in the spectra of Cygnus X-3“. The Astrophysical Journal. 224: L113. Bibcode:1978ApJ...224L.113B. doi:10.1086/182772.
  30. ↑ Körding, E.; Colbert, E.; Falcke, H. (2005). „A radio monitoring survey of ultra-luminous X-ray sources“. Astronomy and Astrophysics. 436 (2): 427. arXiv:astro-ph/0502265. Bibcode:2005A&A...436..427K. doi:10.1051/0004-6361:20042452.
  31. ↑ Fender, R. P.; Hanson, M. M.; Pooley, G. G. (1999). „Infrared spectroscopic variability of Cygnus X-3 in outburst and quiescence“. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 308 (2): 473. arXiv:astro-ph/9903435. Bibcode:1999MNRAS.308..473F. doi:10.1046/j.1365-8711.1999.02726.x.
  32. ↑ Marshak, M.; Bartelt, J.; Courant, H.; Heller, K.; Joyce, T.; Peterson, E.; Ruddick, K.; Shupe, M.; Ayres, D. (1985). „Evidence for Muon Production by Particles from Cygnus X-3“. Physical Review Letters. 54 (19): 2079–2082. Bibcode:1985PhRvL..54.2079M. doi:10.1103/PhysRevLett.54.2079. PMID 10031224.
  33. ↑ Zdziarski, A. A.; Mikolajewska, J.; Belczynski, K. (2012). „Cyg X-3: A low-mass black hole or a neutron star“. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society: Letters. 429: L104–L108. arXiv:1208.5455. Bibcode:2013MNRAS.429L.104Z. doi:10.1093/mnrasl/sls035.
  34. ↑ Baym, G.; Kolb, E. W.; McLerran, L.; Walker, T. P.; Jaffe, R. L. (1985). „Is Cygnus X-3 strange?“. Physics Letters B. 160 (1–3): 181. Bibcode:1985PhLB..160..181B. doi:10.1016/0370-2693(85)91489-3.
  35. ↑ MacKeown, P. K.; Weekes, T. C. (1985). „Cosmic Rays from Cygnus X-3“. Scientific American. 253 (5): 60. Bibcode:1985SciAm.253e..60M. doi:10.1038/scientificamerican1185-60.
  36. ↑ Crampton, D.; Cowley, A. P. (1980). „Confirmation of a 9.8-day period of Cygnus X-2“. Publications of the Astronomical Society of the Pacific. 92: 147. Bibcode:1980PASP...92..147C. doi:10.1086/130636.
  37. ↑ King, A. R.; Ritter, H. (1999). „Cygnus X-2, super-Eddington mass transfer, and pulsar binaries“. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 309 (1): 253. arXiv:astro-ph/9812343. Bibcode:1999MNRAS.309..253K. doi:10.1046/j.1365-8711.1999.02862.x.
  38. ↑ Shahbaz, T.; Ringwald, F. A.; Bunn, J. C.; Naylor, T.; Charles, P. A.; Casares, J. (1994). „The mass of the black hole in V404 Cygni“. MNRAS. 271: L1–L14. Bibcode:1994MNRAS.271L..10S. doi:10.1093/mnras/271.1.L10.
  39. ↑ Kovács, Z.; Cheng, K. S.; Harko, T. (2009). „Can stellar mass black holes be quark stars?“. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 400 (3): 1632–1642. arXiv:0908.2672. Bibcode:2009MNRAS.400.1632K. doi:10.1111/j.1365-2966.2009.15571.x.
  40. ↑ Nowak, M. A.; Heinz, S.; Begelman, M. C. (2002). „Hiding in Plain Sight:ChandraObservations of the Quiescent Neutron Star 4U 2129+47 in Eclipse“. The Astrophysical Journal. 573 (2): 778. arXiv:astro-ph/0204503. Bibcode:2002ApJ...573..778N. doi:10.1086/340757.
  41. ↑ Wilson, C. A.; Finger, M. H.; Camero-Arranz, A. N. (2008). „Outbursts Large and Small from EXO 2030+375“. The Astrophysical Journal. 678 (2): 1263. arXiv:0804.1375. Bibcode:2008ApJ...678.1263W. doi:10.1086/587134.
  42. ↑ Honey, W.B.; и др. (1989). „Quiescent and Outburst Photometry of the Dwarf Nova SS Cygni“ (PDF). Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 236 (4): 727–34. Bibcode:1989MNRAS.236..727H. doi:10.1093/mnras/236.4.727. Архивирано од изворникот (PDF) на 2017-09-22.
  43. ↑ BSJ (4 January 2010). „khi Cygni“. AAVSO Website. American Association of Variable Star Observers. Посетено на 22 December 2013.
  44. ↑ Burnham, Robert Jr. (1978). Burnham's Celestial Handbook: An Observer's Guide to the Universe Beyond the Solar System. 2 (Revised and Enlarged. изд.). New York: Dover Publications. стр. 772–773.
  45. ↑ Markova, N.; Groot, M. (1997). „An analysis of emission lines in the spectrum of P Cygni“. The Astronomical Journal. 326: 1111–16. Bibcode:1997A&A...326.1111M.
  46. ↑ BSJ (19 August 2011). „W Cygni“. AAVSO Website. American Association of Variable Star Observers. Посетено на 31 December 2013.
  47. ↑ De Beck, E.; Decin, L.; de Koter, A.; Justtanont, K.; Verhoelst, T.; Kemper, F.; Menten, K. M. (November 2010). „Probing the mass-loss history of AGB and red supergiant stars from CO rotational line profiles“. Astronomy & Astrophysics. 523: A18. arXiv:1008.1083. Bibcode:2010A&A...523A..18D. doi:10.1051/0004-6361/200913771. ISSN 0004-6361.
  48. ↑ Schuster, M. T.; Marengo, M.; Hora, J. L.; Fazio, G. G.; Humphreys, R. M.; Gehrz, R. D.; Hinz, P. M.; Kenworthy, M. A.; Hoffmann, W. F. (2009). „Imaging the Cool Hypergiant NML Cygni's Dusty Circumstellar Envelope with Adaptive Optics“. The Astrophysical Journal. 699 (2): 1423–1432. arXiv:0904.4690. Bibcode:2009ApJ...699.1423S. doi:10.1088/0004-637X/699/2/1423.
  49. ↑ Marinez, Miquel A. S.; и др. (November 2019). „Orphaned Exomoons: Tidal Detachment and Evaporation Following an Exoplanet-Star Collision“. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 489 (4): 5119–5135. arXiv:1906.08788. Bibcode:2019MNRAS.489.5119M. doi:10.1093/mnras/stz2464.
  50. ↑ „Kepler: NASA's First Mission Capable of Finding Earth-Size Planets“ (PDF). NASA. February 2009. Архивирано од изворникот (PDF) на 2009-03-04. Посетено на 14 March 2009.
  51. ↑ Lissauer, Jack J.; и др. (2011). „A closely packed system of low-mass, low-density planets transiting Kepler-11“. Nature. 470 (7332): 53–58. arXiv:1102.0291. Bibcode:2011Natur.470...53L. doi:10.1038/nature09760. PMID 21293371.
  52. ↑ Lissauer, Jack J.; и др. (2013). „All Six Planets Known to Orbit Kepler-11 Have Low Densities“. The Astrophysical Journal. 770 (2). 131. arXiv:1303.0227. Bibcode:2013ApJ...770..131L. doi:10.1088/0004-637X/770/2/131.
  53. ↑ Raghavan; Henry, Todd J.; Mason, Brian D.; Subasavage, John P.; Jao, Wei-Chun; Beaulieu, Thom D.; Hambly, Nigel C. (2006). „Two Suns in The Sky: Stellar Multiplicity in Exoplanet Systems“. The Astrophysical Journal. 646 (1): 523–542. arXiv:astro-ph/0603836. Bibcode:2006ApJ...646..523R. doi:10.1086/504823.
  54. ↑ E. Plávalová; N. A. Solovaya (2013). „Analysis of the motion of an extrasolar planet in a binary system“. Astronomy & Astrophysics. 146 (5): 108. arXiv:1212.3843. Bibcode:2013AJ....146..108P. doi:10.1088/0004-6256/146/5/108.
  55. ↑ Naef, D.; и др. (2003). „The ELODIE survey for northern extra-solar planets II. A Jovian planet on a long-period orbit around GJ 777 A“. Astronomy and Astrophysics. 410 (3): 1051–1054. arXiv:astro-ph/0306586. Bibcode:2003A&A...410.1051N. doi:10.1051/0004-6361:20031341.
  56. ↑ Vogt, Steven S.; и др. (2005). „Five New Multicomponent Planetary Systems“ (PDF). The Astrophysical Journal. 632 (1): 638–658. Bibcode:2005ApJ...632..638V. doi:10.1086/432901. Архивирано од изворникот (PDF) на 2018-07-22.
  57. ↑ „Kepler 22-b: Earth-like planet confirmed“. BBC. 5 December 2011. Посетено на 6 December 2011.
  58. ↑ French, Sue (September 2012). „Guide Me, Cygnus“. Sky and Telescope. 124 (3): 58–60. Bibcode:2012S&T...124c..58F.French, Sue (September 2012). "Guide Me, Cygnus". Sky and Telescope. 124 (3): 58–60. Bibcode:2012S&T...124c..58F.
  59. ↑ Levy 2005.
  60. ↑ Wilkins, Jamie; Dunn, Robert (2006). 300 Astronomical Objects: A Visual Reference to the Universe. Buffalo, New York: Firefly Books. ISBN 978-1-55407-175-3.
  61. ↑ Немиров, Р.; Бонел, Џ., уред. (1 ноември 2004). „Spooky Star Forming Region DR 6“. Астрономска слика на денот. НАСА. Посетено на 23 октомври 2008. (англиски)
  62. ↑ „Winds of Change“ (PDF). MIT. Архивирано од изворникот (PDF) на 2013-04-04. Посетено на 2020-01-31.
  63. ↑ Billard, J.; Mayet, F.; Grignon, C.; Santos, D. (2011). „Directional detection of Dark Matter with MIMAC: WIMP identification and track reconstruction“. Journal of Physics: Conference Series. 309 (1): 012015. arXiv:1101.2750. Bibcode:2011JPhCS.309a2015B. doi:10.1088/1742-6596/309/1/012015.
  • Allen, R. H. (1963). Star Names: Their Lore and Meaning (Reprint. изд.). New York, NY: Dover Publications Inc. ISBN 0486210790.

Библиографија

уреди

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Лебед_(соѕвездие)&oldid=5354909“