Википедија

Големо Куче (соѕвездие)

(Пренасочено од Canis Major)

Големо Куче (лат. Canis Major, CMa) — соѕвездие кое се наоѓа на јужната небесна полутопка. Во вториот век, тоа било вклучено во 48-те соѕвездија на Птоломеј и се вбројува меѓу 88-те современи соѕвездија. Неговото име е латинско за „Големо куче“ за разлика од соѕвездието Мало Куче; обете фигури обично се претставени како следење на соѕвездието на ловецот Орион низ небото. Млечниот Пат минува низ Големо Куче и неколку расеани јата лежат во неговите граници, особено М41.

Големо Куче
лат. Canis Major
КратенкаCMa
ГенитивноCanis Majoris
Ректасцензија7 ч.
Деклинација−11.03° to −33.25°[1]°
Површина380 (°)² (43-то)
Главни ѕвезди8
Бајерови/Флемстидови
ѕвезди		32
Ѕвезди со планети2
Ѕвезди посјајни од 3,00m5
Ѕвезди во полупречник од 10,00 пс (32,62 сг)1
Најсјајна ѕвездаСириус (α CMa) (−1,46m)
Најблиска ѕвездаСириус (α CMa)
( сг,  пс)
Месјеови објекти1
Метеорски дождовинема
Соседни
соѕвездија		Еднорог
Зајак
Гулаб
Крма
Видливо на ширина од +60° до −90°.
Најдобро се гледа во 21:00 ч. во текот на месец февруари.

Големо Куче ја содржи Сириус, најсветлата ѕвезда на ноќното небо, позната како „кучешка ѕвезда“. Светла е поради нејзината близина до Сончевиот Систем и нејзината внатрешна осветленост. Спротивно на тоа, другите светли ѕвезди на соѕвездието се ѕвезди на голема оддалеченост и голема сјајност. Со светлинска величина 1,5, Ипсилон Големо Куче (Адра) е втората најсветла ѕвезда на соѕвездието и најсветлиот извор на екстремно ултравиолетово зрачење на ноќното небо. Следни по осветленост се жолтобелиот суперџин Делта (Везен) со 1,8, синобелиот гигант Бета (Мирзам) со 2,0, синобелите суперџинови Ета (Алудра) со 2,4 и Омикрон 2 со 3,0 и белата спектроскопска бинарна Зета (Фуруд), исто така на 3.0. Црвениот хиперџин VY CMa е една од најголемите познати ѕвезди, додека неутронската ѕвезда RX J0720.4-3125 има полупрчник од само 5 км.

Историја и митологија

уреди

Во западната астрономија

уреди

Во античка Месопотамија, Сириус, наречена KAK.SI.SA2 од Вавилонците, се гледала како стрела насочена кон Орион, додека јужните ѕвезди на Големо Куче и дел од Крма биле гледани како лак, наречени BAN во Каталозите на вавилонските ѕвезди, кои датираат од околу 1100 п.н.е. Во подоцнежниот компендиум на вавилонската астрономија и астрологија насловен како MUL.APIN, Сириус, исто така била поврзана со воинот Нинурта, а лакот со Иштар, ќерката на Енлил.[2] Нинурта била поврзан со подоцнежното божество Мардук, за кој се вели дека ја убила божицата на океаните Тијамат со голем лак и се поклонувала како главно божество во Вавилон. [3] Античките Грци го замениле приказот со лак и стрела со приказ на куче.[4]

 
Сириус А, најсветлата ѕвезда на ноќното небо, се наоѓа во Големо Куче

Во грчката митологија, Големо Куче го претставувал кучето Лаел, подарок од Зевс за Европа; или понекогаш како кучето на Прокрида, нимфата на Дијана; или онаа дадена од Аурора на Кефал, толку позната по својата брзина што Зевс ја издигнал на небото. [5] Исто така, се сметало дека претставува едно од ловечките кучиња на Орион, [6] кои го гонеле Зајакот или му помагале на Орион да се бори против Бикот; а на овој начин се споменува од Аратос, Хомер и Хесиод. Старите Грци се однесуваат само на едно куче, но во римско време, Мало Куче се појавува како второ куче на Орион. Алтернативните имиња вклучуваат Canis Sequens и Canis Alter. [5] Канис Сириус било името користено во Алфонсиновите табели од 1521 година. [5]

Римскиот мит се однесува на Големо Куче како Кустос Европа, кучето што ја чува Европа, но не успева да го спречи нејзиното киднапирање од Јупитер во форма на бик, и како кебрер Летеј, „кучето чувар“. [5] Во средновековната арапска астрономија, соѕвездието станало ел-Калб ел-Акбар, „Поголемото куче“, препишано како Алчелеб Алахбар од писателот од 17 век, Едмунд Чилмид. Исламскиот научник Абу Рајхан ел-Бируни го нарекува Орион како Калб ел-Џабар, „Кучето на џинот“. [5] Меѓу Меразиг во Тунис, овчарите забележуваат шест соѕвездија кои го означуваат преминот на сувата, топла сезона. Една од нив, наречена Мерзем, ги вклучува ѕвездите на Големо Куче и Мало Куче и е предвесник на топлото време.[7]

 
Големо Куче како што е прикажано на глобус направен во Машхад 1632–33 н.е, Шведска.

Во незападната астрономија

уреди
 
Големо Куче, забележано над Куантан

Во кинеската астрономија, современото соѕвездие на Големо Куче се наоѓа во Птицата Вермилион (南方朱雀;), каде што ѕвездите биле класифицирани во неколку посебни астеризми на ѕвезди. Воениот пазар (軍市;) бил кружен модел на ѕвезди што ги содржи Ни3, Бета, Xi1 и Xi 2, и некои ѕвезди од Зајак. [8] Дивиот петел (野雞;) се наоѓал во средината на Воениот пазар, иако не е сигурно кои ѕвезди што прикажувале. Шлегел објавил дека можеби биле ѕвездите Омикрон и Пи Големо Куче, [8] додека Бета или Ни 2 исто така биле предложени.[9] Сириус била Tiānláng (天狼), Небесниот Волк, [8] што означува инвазија и грабеж.[9] Југоисточно од Волк се наоѓал астеризмот Húshǐ (弧矢), небесниот лак и стрела, кој се толкува дека ги содржи Делта, Ипсилон, Ета и Капа Големо Куче и Делта Едро. Алтернативно, стрелката била прикажана од Омикрон 2 и Ета и нишана кон Сириус, додека лакот го сочинувале Капа, Ипсилон, Сигма, Делта и 164 Големо Куче, и Пи и Омикрон Крма. [8]

И Маорите и народот на Туамоту ја препознавале фигурата на Големо Куче како посебен ентитет, иако понекогаш ја приклучувале во други соѕвездија. Te Huinga-o-Rehua, наречено и Te Putahi-nui-o-Rehua и Te Kahui-Takurua, („Собранието на Рехуа или „Собранието на Сириус“) било соѕвездие на Маорите што ги вклучувало и Мало и Големо Куче, заедно со некои околни ѕвезди. [10] [10] Поврзано било Taumata-o-Rehua, наречено и како Pukawanui , Огледалото на Рехуа, формирана од недефинирана група ѕвезди во Големо Куче. [10] [10] Тие го повикале Сириус Рехуа и Такаруа, што одговара на две од имињата на соѕвездието, иако Рехуа било име кое се применува на други ѕвезди во различни маорски групи и други полинезиски космологии. [10] [10] Народот Туамоту го нарекувал Големо Куче како Muihanga-hetika-o-Takurua, „постојаното собрание на Такаруа“. [10]

Народот Тарумба од реката Шоалхавен распознавал три ѕвезди на Големо Куче како Wunbula (Лилјак) и неговите две сопруги Murrumbool (Г-ѓа Кафеава Змија) и Moodtha (Госпоѓа Црна Змија); бидејќи им досадно да го следат својот сопруг наоколу, жените се обидувале да го закопаат додека тој ловел вомбат низ нејзината дупка. Тој ги убива со копје и сите три се поставени на небото како соѕвездието Munowra.[11] За народот Буронг од Викторија, Сигма Големо Куче се нарекувала Unurgunite (што стана официјално име на оваа ѕвезда [12] ), а нејзините странични ѕвезди Делта и Ипсилон биле неговите две сопруги. Месечината Митјан се обидела да ја намами понатамошната сопруга (Ипсилон), но Unurgunite го нападнала и оттогаш талка по небото.[13]

Карактеристики

уреди

Големо Куче е соѕвездие на летното (или зимското на северната полутопка) небо на јужната полутопка. Тоа граничи со Еднорог (кој лежи помеѓу него и Мало Куче) на север, Крма на исток и југоисток, Гулаб на југозапад и Зајак на запад. Кратенката со три букви за соѕвездието, усвоена од Меѓународниот астрономски сојуз во 1922 година, е „CMa“.[14] Официјалните граници на соѕвездијата, поставени од белгискиот астроном Ежен Делпорт во 1930 година, се дефинирани со четириаголник; во екваторијалниот координатен систем, координатите на десното искачување на овие граници лежат помеѓу 06ч 12.5м и 07ч 27.5м, додека координатите на деклинација се помеѓу -11,03° и −33,25°.

Особини

уреди
 
Ѕвездите на Големо Куче како што се гледаат со голо око.

Ѕвезди

уреди

Големо Куче е познато соѕвездие поради многуте светли ѕвезди. Тие ги вклучуваат Сириус (Алфа Големо Куче), најсветлата ѕвезда на ноќното небо, како и три други ѕвезди со светлинска величина 2,0. [6] Понатаму, се смета дека две други ѕвезди претходно ги надминале сите други на ноќното небо - Адара (Ипсилон Големо Куче) со величина -3,99 околу 4,7 милиони години, а Мирзам (Бета Големо Куче) достигнал врв на -3,65 околу 4,42 милиони години. Друга ѕвезда, NR Големо Куче, ќе биде најсветлата со величина од -0,88 за околу 2,87 милиони години.[15]

Германскиот картограф Јохан Бајер ги користел грчките букви Алфа преку Омикрон за да ги означи најистакнатите ѕвезди во соѕвездието, вклучувајќи три соседни ѕвезди како Ни и уште два пара како Кси и Омикрон, [3] додека последователните набљудувачи назначиле дополнителни ѕвезди во јужните делови од соѕвездието кое тешко се забележувало од Средна Европа. [3] Сонародникот на Бајер, Јохан Елерт Боде, подоцна ги додал Сигма, Тау и Омега; [3] францускиот астроном Никола Луј де Лакај додал ѕвезди со букви a до k (иако ниедна не е во употреба денес). [3] Џон Фламстид броел 31 ѕвезда, при што Лакај ги ставил 3 Големо Куче во Голуб како Делта Гулаб (Фламстид не го препознал Гулаб како посебно соѕвездие). [3] Тој, исто така, означил две ѕвезди - неговите 10 и 13 Големо Куче - како Капа 1 и Капа 2 соодветно, но следните картографи како Френсис Бејли и Џон Бевис ја отфрлиле побледата поранешна ѕвезда, оставајќи ја Капа 2 како единствена Капа. [3] Списокот на Фламстед со Nu 1, Nu 2, Nu 3, Xi 1, Xi 2, Омикрон1 и Омикрон2 останал во употреба. [3]

 
Големо Куче како што е прикажано во Огледалото на Уранија, збир на карти со соѕвездија објавени во Лондон околу 1825 година. До него се Зајак и Гулаб (делумно отсечени).

Сириус е најсветлата ѕвезда на ноќното небо со привидна величина −1,46 и една од најблиските ѕвезди до Земјата на растојание од 8,6 светлосни години. Нејзиното име доаѓа од грчкиот збор за „печење“ или „горење“. Сириус е исто така двојна ѕвезда: нејзиниот придружник Сириус B е бело џуџе со светлинска величина од 8,4 до 10.000 пати послабо од Сириус А за набљудувачите на Земјата.[16] Двете кружат една околу друга на секои 50 години. Нивниот најблизок пристап последен пат се случил во 1993 година и тие ќе бидат на најголема разделба помеѓу 2020 и 2025 година. Сириус бил основа за античкиот египетски календар. [6] Ѕвездата ја означило устата на Големо Куче на ѕвездениот атлас на Бајер. [3]

Крилјата на Сириус биле означени како Бета и Гама Големо Куче. Исто така наречена Мирзам или Мурзим, Бета е синобела променлива ѕвезда ѕвезда од типот на Бета Кефеј со светлинска величина 2,0, која варира за неколку стотинки од светлинската величина во период од шест часа.[17] Мирзам е оддалечена 500 светлосни години од Земјата, а нејзиното традиционално име значи „објавувач“, што се однесува на нејзината местоположба како „објавувач“ на Сириус, бидејќи се издига неколку минути пред Сириус. [6] Гама, позната и како Мулифеин, е побледа ѕвезда со светлинска величина 4,12, во реалноста синобел светол џин од спектрален тип B8IIe која се наоѓа на 441 светлосна година од Земјата.[18] Јота Големо Куче, која се наоѓа помеѓу Сириус и Гама, е уште една ѕвезда која е класифицирана како променлива ѕвезда ѕвезда од типот на Бета Кефеј, која варира од светлинска величина 4,36 до 4,40 во период од 1,92 часа.[19] Таа е далечна синобела суперџиновска ѕвезда од спектрален тип B3Ib, околу 46.000 пати посветла од Сонцето и, на оддалеченост од 2500 светлосни години, 300 пати подалеку од Сириус.[20]

Ипсилон, Омикрон2, Делта и Ета Големо Куче биле наречени ел-Аџари „девици“ во средновековната арапска традиција.[21] Означувањето на десната страна на кучето на атласот на Бајер е Ипсилон Големо Куче, [3] позната и како Адара. Со светлинска величина 1,5, таа е втора најсветла ѕвезда во Големо Куче и 23-та најсветла ѕвезда на небото. Таа е синобел суперџин од спектрален тип B2Iab, оддалечена околу 404 светлосни години од Земјата.[22] Оваа ѕвезда е една од најсветлите познати екстремни ултравиолетови извори на небото.[23] Таа е двојна ѕвезда; секундарната е со величина од 7,4. Нјзиното традиционално име значи „девици“, префрлени од групата ѕвезди само во Ипсилон.[24] Во близина е Делта Големо Куче, наречена и Везен. Тоа е жолтобел суперџин од спектрален тип F8Iab и светлинска величина 1,84, на околу 1605 светлосни години од Земјата.[25] Со традиционално име што значи „тежина“, Везен е 17 пати помасивна и 50.000 пати посјајна ѕвезда од Сонцето. Доколку се наоѓа во средината на Сончевиот Систем, би се протегал до Земјата бидејќи нејзиниот пречник е 200 пати поголем од Сонцето. Само околу 10 милиони години, Везен престанал да спојува водород во нејзиното јадро. Нејзината надворешна обвивка почнува да се шири и лади, а во следните 100.000 години ќе стане црвен суперџин бидејќи нејзиното јадро спојува сè потешки и потешки елементи. Откако ќе има јадро од железо, ќе се сруши и ќе експлодира како супернова.[26] Сместена помеѓу Адара и Везен се наоѓа Сигма Големо Куче, позната како Унургунит кај народот Буронг и Вотјобалук,[27] црвен суперџин од спектрален тип K7Ib кој неправилно варира помеѓу светлините 3,43 и 3,51.[28]

Исто така наречена Алудра, Ета Големо Куче е синобел суперџин од спектрален тип B5Ia со сјајност 176.000 пати и пречник околу 80 пати поголем од Сонцето.[29] Класифицирана како променлива ѕвезда од типот Алфа Лебед, Алудра варира во сјајноста со светлинска величина од 2,38 до 2,48 во период од 4,7 дена.[30] Се наоѓа на оддалеченост од 1120 светлосни години. Западно од Адара се наоѓа Зета Големо Куче или Фуруд со величина од 3,0, оддалечена од Земјата околу 362 светлосни години.[31] Тоа е спектроскопска бинарна форма, чии компоненти орбитираат една околу друга на секои 1,85 години, а комбинираниот спектар покажува главна ѕвезда од спектрален тип B2,5V.[32]

Помеѓу овие ѕвезди и Сириус се наоѓаат Омикрон 1, Омикрон 2 и Пи Големо Куче. Омикрон 2 е масивна суперџиновска ѕвезда околу 21 пати помасивна од Сонцето.[33] таа е возрасна само седум милиони години,[33] и го исцрпила снабдувањето со водород во нејзиното јадро и денес преработува хелиум.[34] Тоа е променлива ѕвезда од типот Алфа Лебед која се подложува на периодични нерадијални пулсирања, кои предизвикуваат нејзината сјајност да се движи од светлинска величина од 2,93 до 3,08 во интервал од 24,44 дена.[35] Омикрон 1 е портокалов суперџин од К-тип од спектрален тип K2.5Iab кој е неправилна променлива ѕвезда, која варира помеѓу привидни величини 3,78 и 3,99.[36] Околу 18 пати помасивна е од Сонцето, со 65.000 пати поголема сјајност.[37]

Северно од Сириус се наоѓаат Тета и Ми Големо Куче, Тета е најсеверната ѕвезда со Бајерова ознака во соѕвездието.[38] Таа е стара околу осум милијарди години, и претставува портокалов џин од спектрален тип K4III кој е масивен околу Сонцето, но се проширил до 30 пати поголем од пречникот на Сонцето.[39] Ми е повеќекратен ѕвезден систем кој се наоѓа на оддалеченост од околу 1244 светлосни години,[40] неговите компоненти може да се забележат во мал телескоп како ѕвезда со жолта нијанса со големина од 5,3 и синкаста ѕвезда со јачина од 7,1.[41] Посветлата ѕвезда е џин од спектрален тип K2III,[40] додека придружничката е ѕвезда од главната низа од спектрален тип B9.5V.[42] Ни1 Големо Куче е џиновска ѕвезда со жолта нијанса со светлинска величина 5,7, оддалечена 278 светлосни години; таа е на прагот на видливост со голо око. Има придружник со величина од 8,1. [6]

На јужните граници на соѕвездието се наоѓаат Капа и Ламбда Големо Куче. Иако имаат слични спектри и се блиску една до друга како што се гледа од Земјата, тие не се поврзани.[43] Капа е променлива ѕвезда од тип Гама Касиопеја од спектрален тип B2Vne,[44] која сјаела за 50% помеѓу 1963 и 1978 година, од светлинска величина 3,96 или повеќе на 3,52.[45] Таа е оддалечена околу 659 светлосни години.[46] Ламбда е синобело џуџе од главната низа од В-тип со привидна светлинска величина од 4,48 која се наоѓа на околу 423 светлосни години од Земјата.[47] Таа е 3,7 пати поширока и 5,5 пати поголема од Сонцето и сјае со 940 пати поголема сјајност.

 
Слика од Многу голем телескоп од околината на VY Големо Куче

Големо Куче е исто така дом на многу променливи ѕвезди. EZ Големо Куче е Волф-Рајеова везда од спектрален тип WN4 која варира помеѓу светлините 6,71 и 6,95 во период од 3,766 дена; Причината за нејзината варијабилност е непозната, но се смета дека е поврзана со нејзиниот ѕвезден ветер и вртење.[48] VY Големо Куче е далечен црвен хиперџин кој се наоѓа на приближно 3.800 светлосни години од Земјата. Таа е една од најголемите познати ѕвезди (понекогаш опишани како најголеми познати) [49] и е исто така една од најсјајните со полупречник кој варира од 1.420 до 2.200 пати од пречникот на Сонцето и светлина околу 300.000 пати поголема од Сонцето. Нејзината денешна маса е околу 17 ± 8 сончеви маси, со исфрлање материјал од почетна маса од 25-32 соончеви маси.[50][51] VY CMa е исто така опкружена со црвена рефлексивна маглина која е направена од материјалот исфрлен од силните ѕвездени ветрови на нејзината средишна ѕвезда. W Големо Куче е тип на црвен џин познат како јаглеродна ѕвезда - полуправилна променлива, таа се движи помеѓу светлините 6,27 и 7,09 во период од 160 дена.[52] Ладна ѕвезда, има температура на површината од околу 2.900 К и полупречник 234 пати поголем од Сонцето, а нејзината оддалеченост се проценува на 1.444–1.450 светлосни години од Земјата.[53] На другата крајност по големина е RX J0720.4-3125, неутронска ѕвезда со полупречник од околу 5 км.[54] Таа е слаба, со привидна величина од 26,6.[55] Нејзиниот спектар и температура се смета дека мистериозно се менуваат во текот на неколку години. Природата на промените е нејасна, но можно е тие да се предизвикани од настан како што е впивање на ѕвездата на насобирачкиот диск.[54]

Тау Големо Куче е повеќекратен затемнувачки ѕвезден систем од типот на Бета Лира, кој варира од светлинска величина од 4,32 до 4,37 во текот на 1,28 дена.[56] Нејзините четири главни составни ѕвезди се жешки ѕвезди од типот О, со комбинирана маса 80 пати поголема од онаа на Сонцето и сјаат со 500.000 пати поголема сјајност, но малку се знае за нивните индивидуални својства. Петтата компонента, ѕвезда со светлинска величина 10, се наоѓа на растојание од 13,000 астрономски единици (0,21 светлосни години). Системот е стар само пет милион години.[57] UW Големо Куче е уште една ѕвезда од типот на Бета Лира, оддалечена 3000 светлосни години од Земјата; таа е двојна затемнувачка ѕвезда која се движи по светлинска величина од минимум 5,3 до максимум 4,8. Има период од 4,4 дена; [6] Нејзините компоненти се две масивни врели сини ѕвезди, едната е син суперџин од спектрален тип O7.5–8 Iab, додека нејзиниот придружник е малку поладен, помалку развоен и помалку прозрачен суперџин од спектрален тип O9.7Ib. Ѕвездите се 200.000 и 63.000 пати посјајни од Сонцето. Сепак, побледата ѕвезда е помасивна со 19 сончеви маси од 16-те на примарната.[58] R Големо Куче е уште една двојна затемнувачка ѕвезда која варира од светлинска величина 5,7 до 6,34 во текот на 1,13 дена,[59] со трета ѕвезда која орбитира околу овие две на секои 93 години. Краткоста на орбиталниот период и нискиот сооднос помеѓу двете главни компоненти го прават овој необичен систем од типот на Алгол.[60]

Откриено е дека седум ѕвездени системи имаат планети. Ни2 Големо Куче е стареечки портокалов џин од спектрален тип K1III со привидна величина 3,91 кој се наоѓа на околу 64 светлосни години оддалеченост.[61] Околу 1,5 пати помасивна и 11 пати посјајна од Сонцето, орбитира во период од 763 дена од планета 2,6 пати помасивна од Јупитер.[62] HD 47536 е исто така стареечки портокалов џин за кој е откриено дека има планетарен систем - повторувајќи ја судбината на Сончевиот Систем за неколку милијарди години додека Сонцето старее и станува џин.[63] Спротивно на тоа, HD 45364 е ѕвезда оддалечена 107 светлосни години, која е малку помала и поладна од Сонцето, од спектрален тип G8V, која има две планети откриени во 2008 година. Со орбитални периоди од 228 и 342 дена, планетите имаат орбитална резонанца 3:2, што помага да се стабилизира системот.[64] HD 47186 е уште една ѕвезда слична на сонцето со две планети; на внатрешниот - HD 47186 b - потребни се четири дена за да се заврши орбитата и е класифициран како Топол Нептун, додека надворешниот - HD 47186 c - има ексцентрична орбита од 3,7 години и има слична маса на Сатурн.[65] HD 43197 е ѕвезда слична на Сонцето, оддалечена околу 183 светлосни години и има две планети: жешка планета со големина на Јупитер со ексцентрична орбита. Другата планета, HD 43197 c, е уште една масивна планета со малку долгнавеста орбита надвор од нејзината погодна зона.[66]

Z Големо Куче е ѕвезден систем стар едвај 300.000 години составен од две ѕвезди од пред главната низа - ѕвезда FU Орион и Хербигова Ae/Be-ѕвезда,[67] која се осветлила епизодно за две величини до светлинска величина 8 во 1987 година, 2000, 2004 и 2008 година.[68] Помасивната Хербигова Ae/Be-ѕвезда е обвиткана во неправилен приближно сферичен кожурец од прашина кој има внатрешен пречник од 20 астрономски единици (3.0×109 км) и надворешен пречник од 50 астрономски единици (7.5×109 км). Кожурецот има дупка низ која свети светлина која покрива агол од 5 до 10 степени од неговиот обем. Двете ѕвезди се опкружени со голема обвивка од материјал што паѓа од оригиналниот облак што го формирал системот. И двете ѕвезди испуштаат материјал од млаз, а Хербигова Ae/Be-ѕвезда е многу поголема - долга 11,7 светлосни години.[69] Во меѓувреме, FS Големо Куче е уште една ѕвезда со инфрацрвени емисии што укажуваат на компактна обвивка од прашина, но се смета дека е ѕвезда од главната низа која впива материјал од придружник. Се смета дека овие ѕвезди се значајни придонесувачи за меѓуѕвездената прашина.[70]

Длабоконебесни тела

уреди

Појасот на Млечниот Пат минува низ Големо Куче, со само необично затемнување од меѓуѕвездени облаци од прашина. Светло е во североисточниот агол на соѕвездието, како и во триаголна област помеѓу Адара, Везен и Алудра, со многу ѕвезди видливи со двоглед. Големо Куче може да се пофали со неколку расеани јата .[71] Единственото тело на Месје е M41 (NGC 2287), отворено јато со комбинирана привидна величина од 4,5, околу 2300 светлосни години од Земјата. Сместено на 4 степени јужно од Сириус, содржи контрастни сини, жолти и портокалови ѕвезди и покрива област со привидна големина на полната месечина - во реалноста со пречник од околу 25 светлосни години.[72] Нејзините најсветли ѕвезди веќе се развиле во џинови. Најсветлата е ѕвезда со величина од 6,3 од спектрален тип К3. Во полето се наоѓа 12 Големо Куче, иако оваа ѕвезда е оддалечена само 670 светлосни години.[73] NGC 2360, познат како Јатото на Каролина по нејзиниот откривач Керолин Хершел, е отворено јато кое се наоѓа на 3,5 степени западно од Мулифајн и има комбинирана привидна величина од 7,2. Со пречник од околу 15 светлосни години, тоа се наоѓа на 3700 светлосни години од Земјата,[74] и е датирано на околу 2,2 милијарди години.[75] NGC 2362 е мало, компактно расеано јато, оддалечено 5200 светлосни години од Земјата. Содржи околу 60 ѕвезди, од кои Тау Големо Куче е најсветлиот член. [6] Сместено на околу 3 степени североисточно од Везен, покрива област со пречник од околу 12 светлосни години, иако ѕвездите изгледаат склопени околу Тау кога се гледаат преку двоглед. Тоа е многу младо расеано јато бидејќи неговите ѕвезди-членки се стари само неколку милиони години. На 2 степени југозападно од NGC 2362 се наоѓа NGC 2354 побледо расеано јато со светлинска величина 6,5, со околу 15 ѕвезди-членки видливи со двоглед.[72] Сместена околу 30' североисточно од NGC 2360,[76] NGC 2359 е релативно светла оддавна маглина во Големо Куче, со приближна светлинска величина од 10, што е 10.000 светлосни години од Земјата. Маглината е обликувана од HD 56925, нестабилна Волф-Рајеова ѕвезда вградена во неа.[77]

 
ESO 489-056 е неправилна џуџеста галаксија, која се наоѓа на оддалеченост од 16 милиони светлосни години.[78]

Во 2003 година, било објавено дека преголемата густина на ѕвезди во регионот е Големо Куче, најблиската сателитска галаксија до Земјата. Сепак, останува дебата за тоа дали таа претставува нарушена џуџеста галаксија или всушност варијација на населението на тенок и дебел диск и спирална рака на Млечниот Пат. Истражувањето на областа дало само десет променливи ѕвезди од типот RR Лебед - во согласност со галактичиот ореол и населението на густи дискови на Млечниот Пат наместо посебна џуџеста сфероидална галаксија.[79] Од друга страна, збиеното јато во Крма, NGC 2298 - кое се смета дека е дел од џуџестиот систем Големо Куче - е екстремно сиромашно со метал, што сугерира дека не настанало од дебелиот диск на Млечниот Пат, и наместо тоа е од вонгалактичко потекло.[80]

NGC 2207 и IC 2163 се пар спирални галаксии во заемен однос лице в лице, кои се наоѓаат на 125 милиони светлосни години од Земјата. Пред околу 40 милиони години, двете галаксии имале блиска средба и денес се оддалечуваат; сепак, помалата IC 2163 на крајот ќе биде вградена во NGC 2207. Како што продолжува заемниот однос, гасот и прашината ќе бидат нарушени, што ќе предизвика екстензивна ѕвездообразба во двете галаксии. [81] Супернови се забележани во NGC 2207 во 1975 година (тип Ia SN 1975a ),[82] 1999 година (тип Ib SN 1999ec),[83] 2003 година (тип 1b супернова SN 2003H [84] 2003H супернова ( Супернова II) 2013ai).[85] Се наоѓа на 16 милиони светлосни години, ESO 489-056 е неправилна џуџеста галаксија и ниска површинска сјајност која има една од најниските познати металичности.[86]

Поврзано

уреди

Наводи

уреди

Цитати

уреди
  1. ↑ „Canis Major, Constellation Boundary“. The Constellations. Посетено на 15 November 2012.
  2. ↑ Rogers, John H. (1998). „Origins of the Ancient Constellations: I. The Mesopotamian traditions“. Journal of the British Astronomical Association. 108 (1): 9–28. Bibcode:1998JBAA..108....9R.
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 Wagman 2003.
  4. ↑ Rogers, John H. (1998). „Origins of the Ancient Constellations: II. The Mediterranean Traditions“. Journal of the British Astronomical Association. 108 (2): 79–89. Bibcode:1998JBAA..108...79R.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Allen 1963.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 Ridpath & Tirion 2001.
  7. ↑ Oxby, Claire (October 1999). „A Review of African Ethno-Astronomy: With Particular Reference to Saharan Livestock-Keepers“. La Ricerca Folklorica (40): 57–58. doi:10.2307/1479768. JSTOR 1479768.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Schlegel 1967.
  9. ↑ 9,0 9,1 Ridpath, Ian. „Canis Major – the Greater Dog“. Star Tales. Посетено на 1 March 2014.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 10,6 Makemson 1941.
  11. ↑ Ridley, William (1875). Kámilarói, and other Australian languages (PDF) (2nd. изд.). Sydney, New South Wales: T. Richards, government printer. стр. 144–45. Архивирано од изворникот (PDF) на 2014-03-01.
  12. ↑ „Naming Stars“. IAU.org. Посетено на 30 July 2018.
  13. ↑ Smyth, Robert Brough (1878). The Aborigines of Victoria: with Notes Relating to the Habits of the Natives of other Parts of Australia and Tasmania. Melbourne, Victoria: J. Ferres, government printer. стр. 433–34.
  14. ↑ Russell, Henry Norris (1922). „The New International Symbols for the Constellations“. Popular Astronomy. 30: 469–71. Bibcode:1922PA.....30..469R.
  15. ↑ Tomkin, Jocelyn (April 1998). „Once and Future Celestial Kings“. Sky and Telescope. 95 (4): 59–63. Bibcode:1998S&T....95d..59T.
  16. ↑ Holberg, J.B. (2007). Sirius: Brightest Diamond in the Night Sky. Chichester, United Kingdom: Praxis Publishing. стр. 214. ISBN 978-0-387-48941-4.
  17. ↑ Kaler, James B. (4 May 2007). „Mirzam“. Stars. University of Illinois. Посетено на 2 January 2012.
  18. ↑ „Gamma Canis Majoris – Star in Cluster“. SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Посетено на 16 February 2014.
  19. ↑ Watson, Christopher (4 January 2010). „Iota Canis Majoris“. AAVSO Website. American Association of Variable Star Observers. Посетено на 2 March 2014.
  20. ↑ Kaler, James B. (26 February 2010). „Iota Canis Majoris“. Stars. University of Illinois. Посетено на 2 March 2014.
  21. ↑ Knobel, Edward B. (1895). „Al Achsasi Al Mouakket, on a Catalogue of Stars in the Calendarium of“. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 55 (8): 429–38. Bibcode:1895MNRAS..55..429K. doi:10.1093/mnras/55.8.429.
  22. ↑ „Epsilon Canis Majoris – Double Star“. SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Посетено на 16 February 2014.
  23. ↑ Wilkinson, E.; Green, J.C.; McLean, R.; Welsh, B. (1996). „Extreme Ultraviolet Spectrum of ɛ Canis Majoris Between 600–920 Å“. Bull. Am. Astron. Soc. 28 (2): 915. Bibcode:1996BAAS...28..915W.
  24. ↑ Kunitzsch, Paul; Smart, Tim (2006). A Dictionary of Modern star Names: A Short Guide to 254 Star Names and Their Derivations (2nd rev.. изд.). Cambridge, Massachusetts: Sky Pub. стр. 23. ISBN 978-1-931559-44-7.
  25. ↑ „Delta Canis Majoris – Variable Star“. SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Посетено на 16 February 2014.
  26. ↑ Kaler, James B. „Wezen“. Stars website. University of Illinois. Посетено на 17 February 2014.
  27. ↑ Hamacher, Duane W.; Frew, David J. (2010). „An Aboriginal Australian Record of the Great Eruption of Eta Carinae“. Journal of Astronomical History & Heritage. 13 (3): 220–34. arXiv:1010.4610. Bibcode:2010JAHH...13..220H. doi:10.3724/SP.J.1440-2807.2010.03.06.Hamacher, Duane W.; Frew, David J. (2010). "An Aboriginal Australian Record of the Great Eruption of Eta Carinae". Journal of Astronomical History & Heritage. 13 (3): 220–34. arXiv:1010.4610. Bibcode:2010JAHH...13..220H. doi:10.3724/SP.J.1440-2807.2010.03.06. S2CID 118454721.
  28. ↑ Watson, Christopher (4 January 2010). „Sigma Canis Majoris“. AAVSO Website. American Association of Variable Star Observers. Посетено на 24 February 2014.
  29. ↑ Jerzykiewicz, M.; Molenda-Zakowicz, J. (2000). „Empirical Luminosities and Radii of Early-Type Stars after Hipparcos“ (PDF). Acta Astronomica. 50: 369–80. Bibcode:2000AcA....50..369J. Архивирано од изворникот (PDF) на 2019-11-10.
  30. ↑ Watson, Christopher (3 May 2013). „Eta Canis Majoris“. AAVSO Website. American Association of Variable Star Observers. Посетено на 5 February 2014.
  31. ↑ „Zeta Canis Majoris – Cepheid Variable“. SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Посетено на 17 February 2014.
  32. ↑ Kaler, James B. (2 February 2007). „Furud“. Stars website. University of Illinois. Посетено на 17 February 2014.
  33. ↑ 33,0 33,1 Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M. (January 2011). „A Catalogue of Young Runaway Hipparcos Stars within 3 kpc from the Sun“. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 410 (1): 190–200. arXiv:1007.4883. Bibcode:2011MNRAS.410..190T. doi:10.1111/j.1365-2966.2010.17434.x.
  34. ↑ Kaler, James B. „Omicron-2 Canis Majoris“. Stars. University of Illinois. Посетено на 24 February 2014.
  35. ↑ Lefèvre, L.; Marchenko, S. V.; Moffat, A. F. J.; Acker, A. (November 2009). „A systematic study of variability among OB-stars based on HIPPARCOS photometry“. Astronomy and Astrophysics. 507 (2): 1141–1201. Bibcode:2009A&A...507.1141L. doi:10.1051/0004-6361/200912304.
  36. ↑ Watson, Christopher (4 January 2010). „Omicron1 Canis Majoris“. AAVSO Website. American Association of Variable Star Observers. Посетено на 15 February 2014.
  37. ↑ Kaler, James B. „Omicron1 Canis Majoris“. Stars. University of Illinois. Посетено на 24 February 2014.
  38. ↑ Kaler, James B. (8 March 2013). „Theta Canis Majoris“. Stars website. University of Illinois. Посетено на 18 February 2014.
  39. ↑ da Silva, L.; Girardi, L.; Pasquini, L.; Setiawan, J.; von der Lühe, O.; de Medeiros, J.R.; Hatzes, A.; Döllinger, M.P.; Weiss, A. (2006). „Basic Physical Parameters of a Selected Sample of Evolved Stars“. Astronomy and Astrophysics. 458 (2): 609–23. arXiv:astro-ph/0608160. Bibcode:2006A&A...458..609D. doi:10.1051/0004-6361:20065105.
  40. ↑ 40,0 40,1 „18 Canis Majoris“. SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Посетено на 18 February 2014.
  41. ↑ Consolmagno, Guy (2011). Turn Left at Orion: Hundreds of Night Sky Objects to See in a Home Telescope – and How to Find Them. Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press. стр. 81. ISBN 978-1-139-50373-0.
  42. ↑ „HD 51251 – Star in double system“. SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Посетено на 18 February 2014.
  43. ↑ Bagnall, Philip M. (2012). The Star Atlas Companion: What You Need to Know about the Constellations. New York, New York: Springer. стр. 99–106. ISBN 978-1-4614-0830-7.Bagnall, Philip M. (2012). The Star Atlas Companion: What You Need to Know about the Constellations. New York, New York: Springer. pp. 99–106. ISBN 978-1-4614-0830-7.
  44. ↑ Watson, Christopher (4 January 2010). „Kappa Canis Majoris“. AAVSO Website. American Association of Variable Star Observers. Посетено на 24 February 2014.
  45. ↑ Kaler, James B. (1 March 2013). „Kappa Canis Majoris“. Stars. University of Illinois. Архивирано од изворникот на 11 February 2017. Посетено на 24 February 2014.
  46. ↑ „Kappa Canis Majoris – Be Star“. SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Посетено на 2 March 2014.
  47. ↑ „Lambda Canis Majoris – Star“. SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Посетено на 2 March 2014.
  48. ↑ The IUE Mega Campaign: Wind Structure and Variability of HD 50896 (WN5) Astrophysical Journal Letters 452 #1, pp. L57 (October 1995) Bibcode: 1995ApJ...452L..57S
  49. ↑ Alcolea, J; Bujarrabal, V; Planesas, P; Teyssier, D; Cernicharo, J; De Beck, E; Decin, L; Dominik, C; Justtanont, K (2013). „HIFISTARSHerschel/HIFI observations of VY Canis Majoris“. Astronomy & Astrophysics. 559: A93. arXiv:1310.2400. Bibcode:2013A&A...559A..93A. doi:10.1051/0004-6361/201321683.
  50. ↑ Wittkowski, M.; Hauschildt, P.H.; Arroyo-Torres, B.; Marcaide, J.M. (2012). „Fundamental Properties and Atmospheric Structure of the Red Supergiant VY CMa based on VLTI/AMBER spectro-interferometry“. Astronomy & Astrophysics. 540: L12. arXiv:1203.5194. Bibcode:2012A&A...540L..12W. doi:10.1051/0004-6361/201219126.
  51. ↑ Kamiński, T; Gottlieb, C. A; Menten, K. M; Patel, N. A; Young, K. H; Brünken, S; Müller, H. S. P; McCarthy, M. C; Winters, J. M (2013). „Pure rotational spectra of TiO and TiO2 in VY Canis Majoris“. Astronomy and Astrophysics. 551 (2013): A113. arXiv:1301.4344. Bibcode:2013A&A...551A.113K. doi:10.1051/0004-6361/201220290.
  52. ↑ Otero, Sebastian Alberto (7 November 2011). „W Canis Majoris“. AAVSO Website. American Association of Variable Star Observers. Посетено на 12 March 2014.
  53. ↑ van Belle, Gerard T.; Paladini, Claudia; Aringer, Bernhard; Hron, Josef; Ciardi, David (2013). „The PTI Carbon Star Angular Size Survey: Effective Temperatures and Non-sphericity“. The Astrophysical Journal. 775 (1): 45. arXiv:1307.6585. Bibcode:2013ApJ...775...45V. doi:10.1088/0004-637X/775/1/45.
  54. ↑ 54,0 54,1 Hohle, M.M.; Haberl, F.; Vink, J.; de Vries, C.P.; Turolla, R.; Zane, S.; Méndez, M. (2012). „The Continued Spectral and Temporal Evolution of RX J0720.4-3125“. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 423 (2): 1194–99. arXiv:1203.3708. Bibcode:2012MNRAS.423.1194H. doi:10.1111/j.1365-2966.2012.20946.x.
  55. ↑ Kaplan, D.L.; van Kerkwijk, M.H.; Marshall, H.L.; Jacoby, B.A.; Kulkarni, S. R.; Frail, D.A. (2003). „The Nearby Neutron Star RX J0720.4-3125 from Radio to X-rays“. The Astrophysical Journal. 590 (2): 1008–1019. arXiv:astro-ph/0303126. Bibcode:2003ApJ...590.1008K. doi:10.1086/375052.
  56. ↑ Watson, Christopher (4 January 2010). „Tau Canis Majoris“. AAVSO Website. American Association of Variable Star Observers. Посетено на 21 March 2014.
  57. ↑ Kaler, James B. „Tau Canis Majoris“. Stars. University of Illinois. Посетено на 22 March 2014.
  58. ↑ Bagnuolo, William G. Jr.; Gies, Douglas R.; Hahula, Michael E.; Wiemker, Rafael; Wiggs, Michael S. (1994). „Tomographic Separation of Composite Spectra. 2: The Components of 29 UW Canis Majoris“. The Astrophysical Journal. 423: 446–55. Bibcode:1994ApJ...423..446B. doi:10.1086/173822.
  59. ↑ Watson, Christopher (4 January 2010). „R Canis Majoris“. AAVSO Website. American Association of Variable Star Observers. Посетено на 18 February 2014.
  60. ↑ Budding, E.; Butland, R. (2011). „Observations and Analysis of the System R Canis Majoris“. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 418 (3): 1764–73. Bibcode:2011MNRAS.418.1764B. doi:10.1111/j.1365-2966.2011.19597.x.
  61. ↑ „7 Canis Majoris – Variable Star“. SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Посетено на 26 February 2014.
  62. ↑ Wittenmyer; Endl, Michael; Wang, Liang; Johnson, John Asher; Tinney, C.G.; O'Toole, S.J. (2011). „The Pan-Pacific Planet Search. I. A Giant Planet Orbiting 7 CMa“. Astrophysical Journal. 743 (2): 184–91. arXiv:1111.1007. Bibcode:2011ApJ...743..184W. doi:10.1088/0004-637X/743/2/184.
  63. ↑ (22 јануари 2003). "Distant World in Peril Discovered from La Silla: Giant Exoplanet Orbits Giant Star". Соопштение за печат.
  64. ↑ Correia, A. C. M.; Udry, S.; Mayor, M.; Benz, W.; Bertaux, J.-L.; Bouchy, F.; Laskar, J.; Lovis, C.; Mordasini, C. (2009). „The HARPS Search for Southern Extra-solar Planets XVI. HD 45364, a Pair of Planets in a 3:2 Mean Motion Resonance“. Astronomy and Astrophysics. 496 (2): 521–26. arXiv:0902.0597. Bibcode:2009A&A...496..521C. doi:10.1051/0004-6361:200810774.
  65. ↑ Bouchy, François; Mayor, Michel; Lovis, Christophe; Udry, Stéphane; Benz, Willy; Bertaux, Jean-Loup; Delfosse, Xavier; Mordasini, Christoph; Pepe, Francesco (2009). „The HARPS Search for Southern Extra-solar Planets. XVII. Super-Earth and Neptune-mass Planets in Multiple Planet Systems HD 47186 and HD 181433“. Astronomy and Astrophysics. 496 (2): 527–31. arXiv:0812.1608. Bibcode:2009A&A...496..527B. doi:10.1051/0004-6361:200810669.
  66. ↑ Naef, Dominique; Mayor, Michel; Lo Curto, Gaspare; Bouchy, François; Lovis, Christophe; Moutou, Claire; Benz, Willy; Pepe, Francesco; Queloz, Didier (2010). „The HARPS Search for Southern Extrasolar Planets XXIII. 8 Planetary Companions to Low-activity Solar-type Stars“. Astronomy and Astrophysics. 523: A15. arXiv:1008.4600. Bibcode:2010A&A...523A..15N. doi:10.1051/0004-6361/200913616.
  67. ↑ Szeifert, T.; Hubrig, S.; Schöller, M.; Schütz, O.; Stelzer, B.; Mikulášek, Z. (2010). „The Nature of the Recent Extreme Outburst of the Herbig Be/FU Orionis Binary Z Canis Majoris“. Astronomy and Astrophysics. 509: L7. arXiv:0912.3889. Bibcode:2010A&A...509L...7S. doi:10.1051/0004-6361/200913704.
  68. ↑ Whelan, E.T.; Dougados, C.; Perrin, M. D.; Bonnefoy, M.; Bains, I.; Redman, M.P.; Ray, T.P.; Bouy, H.; Benisty, M. (2010). „The 2008 Outburst in the Young Stellar System Z CMa: The First Detection of Twin Jets“. The Astrophysical Journal Letters. 720 (1): L119–24. arXiv:1008.0111. Bibcode:2010ApJ...720L.119W. doi:10.1088/2041-8205/720/1/L119.
  69. ↑ Canovas, H.; Min, M.; Jeffers, S.V.; Rodenhuis, M.; Keller, C.U. (2012). „Constraining the Circumbinary envelope of Z Canis Majoris via Imaging Polarimetry“. Astronomy & Astrophysics. 543 (A70): 8 pp. arXiv:1205.3784. Bibcode:2012A&A...543A..70C. doi:10.1051/0004-6361/201117762.
  70. ↑ Miroshnichenko, Anatoly S. (2007). „Toward Understanding the B[e] Phenomenon. I. Definition of the Galactic FS CMa Stars“. The Astrophysical Journal. 667 (1): 497–504. Bibcode:2007ApJ...667..497M. CiteSeerX 10.1.1.548.81. doi:10.1086/520798.
  71. ↑ Crossen, Craig; Rhemann, Gerald (2004). Sky Vistas: Astronomy for Binoculars and Richest-Field Telescopes. New York, New York: Springer. стр. 113–15. ISBN 978-3-211-00851-5. Canis Major.
  72. ↑ 72,0 72,1 Kambic, Bojan (2009). Viewing the Constellations with Binoculars: 250+ Wonderful Sky Objects to See and Explore. New York, New York: Springer. стр. 230–32. ISBN 978-0-387-85355-0.
  73. ↑ De Laet, Rony (2011). The Casual Sky Observer's Guide: Stargazing with Binoculars and Small Telescopes. New York, New York: Springer. стр. 95–97. ISBN 978-1-4614-0595-5.
  74. ↑ O'Meara, Stephen James (2002). The Caldwell Objects. Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press. стр. 231–33. ISBN 978-0-521-82796-6.
  75. ↑ Mermilliod, Jean-Claude; Mayor, Michel (1990). „Red Giants in Open Clusters. III - Binarity and Stellar Evolution in Five Intermediate-age Clusters: NGC 2360, 2423, 5822, 6811, and IC 4756“. Astronomy and Astrophysics. 273 (1): 61–72. Bibcode:1990A&A...237...61M.
  76. ↑ Thompson, Robert and Barbara (2007). Illustrated Guide to Astronomical Wonders: From Novice to Master Observer. Sebastopol, California: O'Reilly Media, Inc. стр. 144. ISBN 978-0-596-52685-6.
  77. ↑ Levy, David H. (2005). Deep Sky Objects. Amherst, New York: Prometheus Books. стр. 108. ISBN 978-1-59102-361-6.
  78. ↑ „Stars Fleeing a Cosmic Crash“. ESA/Hubble Picture of the Week. Посетено на 14 August 2013.
  79. ↑ Mateu, Cecilia; Vivas, A. Katherina; Zinn, Robert; Miller, Lissa R.; Abad, Carlos (2009). „No Excess of RR Lyrae Stars in the Canis Major Overdensity“. The Astronomical Journal. 37 (5): 4412–23. arXiv:0903.0376. Bibcode:2009AJ....137.4412M. doi:10.1088/0004-6256/137/5/4412.
  80. ↑ O'Meara, Stephen James (2011). Deep-Sky Companions: The Secret Deep. Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press. стр. 139. ISBN 978-0-521-19876-9.
  81. ↑ Wilkins & Dunn 2006.
  82. ↑ Kirshner, Robert P.; Arp, H.C.; Dunlap, J.R. (1976). „Observations of Supernovae – 1975a in NGC 2207 and 1975b in the Perseus Cluster“. Astrophysical Journal. 207 (1): 44–52. Bibcode:1976ApJ...207...44K. doi:10.1086/154465.
  83. ↑ Jha, S.; Garnavich, P.; Challis, P.; Kirshner, R.; Berlind, P. (1999). „Supernova 1999ec in NGC 2207“. IAU Circular. 7269: 2. Bibcode:1999IAUC.7269....2J.
  84. ↑ Bishop, David. „Bright Supernovae – 2003“. Rochester University. Посетено на 7 March 2014.
  85. ↑ Alain, Klotz; E., Conseil; M., Fraser; Joseph, Brimacombe; C., Inserra; N., Walton; N., Blagorodnova; M., Nicholl; S., Benetti (2013). „Supernova 2013ai in NGC 2207 = Psn J06161835-2122329“. Central Bureau Electronic Telegrams. 3431: 1. Bibcode:2013CBET.3431....1K.
  86. ↑ Kunth, Daniel; Östlin, Goran (2000). „The Most Metal-poor Galaxies“. The Astronomy and Astrophysics Review. 10 (1–2): 1–79. arXiv:astro-ph/9911094. Bibcode:2000A&ARv..10....1K. doi:10.1007/s001590000005.

Библиографија

уреди

Надворешни врски

уреди

Литература

уреди

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Големо_Куче_(соѕвездие)&oldid=5274207“