Оган

Оган ― појава на оксидација, односно согорување на некој материјал што може да гори. Во зависност од материјалот, таа постапка може да биде и бурна, при што се ослободува температура проследена со експлозија, а материјалот ги менува своите хемиски одлики. Огнот во најчест облик може да резултира со пожар, што има потенцијал да предизвика физичка штета преку горење. Пожарот е важна постапка која влијае на еколошките системи ширум светот. Позитивните ефекти на пожарот вклучуваат стимулирање на растот и одржување на различни еколошки системи. Неговите негативни ефекти вклучуваат опасност по животот и имотот, атмосферско загадување и загадување на водата. Ако пожарот ја отстрани заштитна вегетација, обилните врнежи може да доведат до зголемување на ерозија на почвата од вода. Исто така, кога вегетацијата се согорува, азотот што го содржи се ослободува во атмосферата, за разлика од елементите како што се калиум и фосфор кои остануваат во пепел и се брзо се рециклира во почвата. Оваа загуба на азот предизвикана од пожар предизвикува долгорочно намалување на плодноста на почвата, што може да се обнови бидејќи атмосферскиот азот е врзан и се претвора во амонијак од природни феномени како што се молња или од мешункасти растенија како што се детелина, грашок и боранија.

Оган од откинати гранки.

Палење и гаснење оган од дрвени струготини.

Огнот е еден од четирите класични елементи и луѓето го користеле во обреди, во земјоделството за расчистување на земјиштето, за готвење, создавање топлина и светлина, за сигнализација, погонски цели, топење, фалсификување, согорување отпад, кремирање и како оружје или начин на уништување.

За да може огнот да се одржува, потребни се гориво, кислород и температура. Ако недостасува кој било од тие три елементи, согорувањето престанува. Ова им е важно на пожарникарите при гасењето на пожарите.

Огнот како појава

Создавање на пламенот

Горење на есенцијално масло од портокал.

Горење брашно.

Создавањето пламен при горењето не е задолжителна одлика на согорувањето на секоја материја. Ако цврстата материја не испарува на температурата што се постигнува при горењето, нема да се види пламен. Таков е случајот со железото кога гори во кислород. Интензитетот на светлината всушност потекнува од усвитувањето на железото.

Цврстите супстанции кои испаруваат на температурата што се постигнува при согорувањето, како фосфорот и сулфурот, горат со забележлив пламен.

Боја на пламенот

Бои на пламени од различки елементи.

Дрвце од кибрит во пламен.

Пламенот е мешавина од реакциони гасови и цврсти материи кои емитуваат видлива, инфрацрвена, а понекогаш и ултравиолетова светлина, чијшто честотен спектар зависи од хемискиот состав на запалениот материјал и производите од посредната реакција. Во многу случаи, како што е согорувањето на органска материја, на пример дрво, или нецелосно согорување гас, блескаво цврсти честички наречени саѓи го произведуваат познатото црвено-портокалово сјај на „оган“. Оваа светлина има постојан спектар. Целосното согорување на гасот има слабо сина боја поради емисијата на зрачење со една бранова должина од различни електронски транзиции во возбудените молекули образувани во пламенот. Ова својство може да се искористи во аналитичката хемија. Вообичаено е вклучен кислородот, но водород согорувањето во хлор, исто така, произведува пламен, произведувајќи хидроген хлорид (HCl). Други можни комбинации кои произведуваат пламен, меѓу многуте, се флуор и водород и хидразин и азот тетрооксид. Пламенот на водород и хидразин/1,1-Диметилхидразин се слично бледо сини, додека горат бор и неговите соединенија, оценети во средината на 20 век како гориво со висока енергија за млазот и ракетниот мотор, испушта интензивен зелен пламен, што доведува до неговиот неформален прекар „Зелениот змеј“. Сулфурот во воздух гори со син пламен, силициум хидридот со бледо зелен, ацетиленот со светло жолтеникава, а солите на стронциумот со кармин црвена боја на пламенот.

Сјајот на пламенот е сложен. Зрачење на црно тело се испушта од саѓи, гас и честички од гориво, иако честичките на саѓи се премногу мали за да се однесуваат како совршени црни тела. Исто така, постои фотонска емисија од одвозбудени атоми и молекули во гасовите. Голем дел од зрачењето се емитува во видливите и инфрацрвените појаси. Бојата зависи од температурата за зрачењето на црното тело и од хемискиот состав за емисионите спектри. Надвладејувачката боја во пламенот се менува со температурата.

„Конструкција“ на пламенот

Освен што може да има различен облик, пламенот може да има и различна „конструкција“. Таа зависи од природата на гасот што согорува. Познати се два вида пламен: со една обвивка и со двојна обвивка.
Пламенот со една обвивка е најпрост вид пламен. Се состои од два конуса: внатрешен несогорен гас и надворешен во кој се случува хемиска реакција, а како пример може да послужи согорувањето на водородот во кислород.
Пламенот со двојна обвивка е типичен за согорувањето на јаглеводородот. Ова е посложен вид пламен, бидејќи посложена е низата реакции што се вршат во него.

Сјајност на пламенот

Додека водородот гори со одвај видлив пламен на дневна светлина, некои други супстанции даваат пламен чија светлина е јасна и многу силна. Таков е случајот кај незаситените јаглеводороди како што е етилен.

Порано се сметало дека тоа е затоа што таквиот пламен содржи усвитени честички на цврсти супстанции (Дејвиева теорија за цврстата честичка) и постоењето на таквите честички при согорувањето на свеќа успешно е докажано во 1875 година со помош на Соретовата оптичка проба.

Денес се знае дека сепак секој посветол пламен не содржи усвитени честички. Во текот на своите експерименти Дејви покажал дека сјајноста на пламенот се зголемува при притисок, а се намалува при разредување. Франкланд поставил теорија дека сјајноста попрво потекнува од усвитувањето на тешките јаглеводороди отколку од присуството на цврсти честички.

Меѓутоа, како противаргумент на оваа теорија е фактот дека кога ќе се промени притисокот на атмосферата и самите тешки јаглеводороди даваат заматен пламен кој содржи цврсти супстанции. Освен притисокот, врз сјајноста влијае и температурата. Температурата во чист кислород е поголема, затоа што во воздухот се наоѓа и азотот, кој разредува. Така, пламенот на фосфор водородот во чист кислород е заслепувачки сјаен. Исто така, фосфорот во хлор гори со многу посветол пламен кога хлорот е врел, отколку кога е студен.

Температура на пламенот

Температурата на пламенот зависи од видот на горивото, но и од конструкцијата на пламенот, што значи дека температурата на секој дел од пламенот не е еднаква. Палењето на хартијата се случува на 184 °C, согорувањето на дрвото на 250 °C, а пламенот на природниот гас достигнува 660 °C.

Температурата на пламенот со честички на јаглерод кои емитираат светлина може да се одреди според бојата на таа светлина:

• Црвена
  • Одвај може да се забележи: 525 °C (977 °F)
  • Слаба: 700 °C (1290 °F)
  • Боја на цреша, слаба: 800 °C (1470 °F)
  • Боја на цреша, полна светлина: 900 °C (1650 °F)
  • Боја на цреша, чиста: 1000 °C (1830 °F)
• Портокалова
  • Темна: 1100 °C (2010 °F)
  • Чиста: 1200 °C (2190 °F)
• Бела
  • Белузлава: 1300 °C (2370 °F)
  • Јасна: 1400 °C (2550 °F)
  • Блескава: 1500 °C (2730 °F)

Огнот како почеток на цивилизацијата

Жители на Вануату палат оган.

Во почетокот луѓето го користеле огнот таков каков што го наоѓале во природата, без да знаат како да го создадат и одржат.

Првата вештина која се поврзува со настанувањето на човекот веројатно е вештината за обработка на каменот. Пред околу 2.000.000 години се појавил припадникот на родот Хомо (Homo). Меѓусебно се разбирал со крикови и движење на рацете, а го карактеризирала вештината за правење орудија. Наречен вешт човек или Хомо хабилис, тој ја совладал обработката на каменот, со која е поврзана и вештината за контролирање на огнот, имајќи предвид дека при секој удар на каменот се одлободуваат искри, но дури Хомо Еректусот од пред околу 500.000 - 400.000 година открил начин како да ја одржи искрата од каменот и да ја преобрази во оган. Се смета дека тогаш огнот бил доместифициран, односно припитомен.

Најстарите огништа во Европа археолошки се документирани кај подгорени камења. Употребата на огнот подразбира и воведување на многу правила во врска со неговото одржување, врз кои се засноваат сите подоцнежни верувања и ритуали поврзани со огништето.

Огнот им го променил животот на првите луѓе, им го променил начинот на исхрана, ја намалил опасноста од студот, стравот од мракот, ризикот од напади на дивите животни, го продолжил времето на поединечно дејствување и општествено собирање, придонел за развојот на говорот, јазикот и комуникацијата, традицијата, фантазијата и создавањето погодна атмосфера за појава на првите легенди и митови. Првите верувања поврзани со огнот и огништето датираат од пред околу 400.000 години.

Во периодот на антиката симбол на огнот била божицата Хестија. Култот на огништето бил негуван во секоја куќа, а таткото во семејството ја извршувал должноста на свешетеник на божицата. Заедничкото огниште на цела Грција го симболизирала Хестија во Делфи. Таа била заштитничка на населбите, државата, божица на слогата и редот.

Римска божица на огнот и огништето била Веста, заштитничка на семејството, а во поширока смисла, и на целиот град Рим и на римската држава. Како заштитничка на Рим, таа на Форумот имала кружен храм кој потсетувал на огниште и во кој бил чуван вечниот оган за кој се грижеле Весталки, кои во храмот биле под завет на вечна невиност.

Кај Словените силно бил развиен култот кон огнот, кој со тек на времето се преобразил во култ кон огништето. Во врска со овој култ е и палењето на покојниците, обред со кој душата на умрениот заедно со чадот од огнот се подигала кон небото каде се наоѓало вечниот дом на умрените.

Огнот како тема во уметноста и во популарната култура

Огнот како тема во книжевноста

• „Иванденски оган“ — естонска народна приказна.
• „Оган и ништо“ - поетска збирка на српскиот поет Бранко Миљковиќ.
• „Пофалба на огнот“ - песна на српскиот поет Бранко Миљковиќ.
• „Земја и оган“ - песна на српскиот поет Бранко Миљковиќ.
• „Минатото на огнот“ - песна на српскиот поет Бранко Миљковиќ.
• „Иднината на огнот“ - песна на српскиот поет Бранко Миљковиќ.
• „Оган“ (Ватра) - кус расказ на македонскиот писател Митко Маџунков од 1984 година.
• „Земја, оган и вода“ - кус расказ на ирскиот писател Вилијам Батлер Јејтс од 1902 година.
• „Следниот пат оган“ - збирка есеи на американскиот писател Џејмс Болдвин од 1963 година.
• „Пламени“ (Пламенови) - песна на српскиот поет Јован Грчиќ Миленко.
• „Проповедот на огнот“ - песна од поемата на Томас Стернс Елиот „Пуста земја“ од 1922 година.
• „Големиот оган“ (Fuoco grande) - книга на италијанскиот писател Чезаре Павезе од 1959 година.
• „Небо во оган“ - книга на португалскиот писател Марио де Са-Карнеиро.
• „Огинот со огин се разгорува“ — песна на македонскиот поет Стојан Тарапуза.
• „Ноќта на огнот“ - песна на македонскиот поет Ацо Шопов.
• „Повлекување на огнот“ - песна на Ацо Шопов.
• „Љубовта на огнот“ - песна на Ацо Шопов.
• „Долго доаѓање на огнот“ - песна на Ацо Шопов.

Огнот како тема во музиката

• „Аркаден оган“ (англиски: Arcade Fire) - канадска рок-група.
• „Огнени кочии“ (англиски: Chariots of Fire) - албум на композиторот и инструменталистот Вангелис од 1981 година, со музика за истоимениот филм.
• „Огин“ — песна на македонската рок-група Верка од 2010 година.
• „Запалено“ (англиски: On Fire) - албум на британската рок-група „Галакси 500“ (Galxie 500) од 1989 година.
• „Во огнот“ (англиски: Into the fire) - песна на англиската рок-група Дип Парпл (Deep Purple) од 1970 година.
• „Запали го мојот оган“ (англиски: Light My Fire) - песна на американската рок-група Дорс (The Doors) од 1967 година.
• „Оган“ (англиски: Fire) — песна на ирската рок-група Ју Ту (U2) од 1981 година.
• „Незаборавниот оган“ (англиски: The Unforgettable Fire) - песна од истоимениот албум на Ју Ту од 1984 година.
• „Фантастичен оган“ (хрватски: Fantastična vatra) - песна на хрватската рок-група Мајке (Majke) од 1993 година.
• „Скокни во огнот“ (англиски: Jump In The Fire) - песна на американската хеви-метал група Металика (Metallica) од 1983 година.
• „Победи го огнот со оган“ (англиски: Fight Fire With Fire) - песна на Металика од 1984 година.
• „Седни крај огнот“ (англиски: Sit Down By The Fire) — песна на ирско-британската рок-група Поугс (The Pogues) од 1988 година.
• „Сега спиј во огнот“ (англиски: Sleep now in the fire) - песна на американската рок-група Рејџ агеинст д машин (Rage Against the Machine) од 1999 година.
• „Роден од оган“ (англиски: Born Of Fire) - песна на американската хеви-метал група Слеер (Slayer).
• „Играње со оган“ (англиски: Playing with Fire) - музички албум на британската рок-група Спејсмен 3 (Spacemen 3) од 1989 година.
• „Огнени улици“ (англиски: Streets Of Fire) - песна на американскиот рок-музичар Брус Спрингстин (Bruce Springsteen) од 1978 година.
• „Оган и дожд“ (англиски: Fire And Rain) - песна на американскиот рок-музичар Џејмс Тејлор (James Taylor) од 1970 година.
• „Оган“ (англиски: The Fire) — песна на американската рок-група Телевижн (Television) од 1978 година.
• „Оган и барут“ (српски: Vatra i barut) - песна на српскиот поп-пејач Здраво Чолиќ.
• „Гори оган“ (англиски: A Fire Burns) - песна на австралиската рок-група Чрч (The Church) од 1982 година.
• „Оган“ (англиски: Fire) - песна на Џими Хендрикс експириенс.

Огнот како тема во филмот

• „Огнени кочии“ (англиски: Chariots of Fire) - британски филм на режисерот Хју Хадсон од 1981 година.
• „Оган од суети“ (англиски: The Bonfire of the Vanities) - американски филм од 1990 година, во режија на Брајан де Палма.

Наводи

Останати извори

• Haung, Kai (2009). Population and Building Factors That Impact Residential Fire Rates in Large U.S. Cities. Applied Research Project Архивирано на 8 март 2012 г.. Texas State University.
• Karki, Sameer (2002). „Community Involvement in and Management of Forest Fires in South East Asia“ (PDF). Project FireFight South East Asia. Архивирано од изворникот (PDF) на February 25, 2009. Посетено на 2009-02-13.
• Kosman, Admiel (January 13, 2011). "Sacred fire". Haaretz.
• Lentile, Leigh B.; Holden, Zachary A.; Smith, Alistair M. S.; Falkowski, Michael J.; Hudak, Andrew T.; Morgan, Penelope; Lewis, Sarah A.; Gessler, Paul E.; Benson, Nate C (2006). „Remote sensing techniques to assess active fire characteristics and post-fire effects“. International Journal of Wildland Fire. 3 (15): 319–345. doi:10.1071/WF05097. S2CID 724358. Архивирано од изворникот на 2014-08-12. Посетено на 2023-02-21.

Надворешни врски

Викицитат има збирка цитати поврзани со:

Fire

• How Fire Works на HowStuffWorks
• Што точно е огнот? од The Straight Dope
• Запален, научно упатство на Adobe Flash Нова (телевизиска серија)
• "20 Things You Didn't Know About... Fire" од списанието Discover