Џон Лок

Џон Лок (англиски: John Locke; 29 август 1632, Рингтон, Англија - 28 октомври 1704, Есекс, Англија) — англиски филозоф и лекар, претставник на емпиристичката филозофија, предвесник на просветителството и често нарекуван „татко на либерализмот“. Пред сè, Лок е познат како еден од најзначајните англиски емпиристи, по традиција на Френсис Бејкон, но е подеднакво значаен и познат по теоријата за општествен договор. Неговите дела имаат огромен придонес во полето на теоријата на познанието и политичката филозофија. Волтер, Русо, многу шкотски просветители, како и американски револуционери се под големо влијание на политичките идеи на Лок.

Џон Лок John Locke
Лок во 1697 г.
Роден(а)	29 август 1632 Рингтон, Англија
Починал(а)	28 октомври 1704 Есекс, Англија
Школа	Емпиризам, Општествен договор, Природни и законски права
Претежна дејност	Метафизика, Епистемологија, Политичка филозофија, Филозофија на умот, Образование
Влијанија од Платон, Аристотел, Авицена, Ибн Туфаил, Тома Аквински, Хуго Гротиј, Рене Декарт, Ричард Хокер, Роберт Филмер, Томас Хобс, Полски Браќа
Потпис

Согледбите на Лок во однос на умот честопати се земаат за појдовна точка во современите поимања на идентитетот и себството, но и во делата на подоцнежни филозофи како Хјум, Русо и Кант. Лок е првиот да го дефинира себството како продолжение на свеста. Според него, на раѓање умот е празна страница или tabula rasa. Наспроти картезијанското гледиште кое верува во веќе-постоечки идеи во умот, според Лок во умот нема преходно дадени, вродени идеи, односно човечкото познание произлегува од сетилното восприемање.

Животопис

Џон Лок се родил во истата година како уште еден голем филозоф - Барух Спиноза. Во детството и младоста бил сведок на бурните револуционерни промени во Англија. Неговиот татко, правник и пуританец, како офицер на револуционерната војска, активно учествувал во граѓанската војна. За тоа време, Џон Лок учел во училиште во Вестминстер (1646-1653), а потоа и на Универзитетот во Оксфорд (1653-1657), каде по завршувањето на студиите останал да работи како еден вид асистент по старогрчки јазик и реторика, а подоцна и по морална филозофија. За време на неговото студирање, во Оксфорд преовладувала схоластичката филозофија, но Лок чувствувал одбивност кон неа и ги претпрочитал нововековните филозофски дела (Бекон, Декарт, Хобс), како и природните науки (хемија, експериментална физика и медицина). Таму, тој се запознал и со славниот хемичар Роберт Бојл и со лекарот Сиденхам, кои се залагале за примена на емпириските методи во истражувањето.

Додека Лок студирал во Оксфорд, во Англија дошло до реставрација на монархијата. На почетокот, Лок бил приврзаник на монархијата, но подоцна им се приклучил на виговците (претставници на буржоазијата и новото благородништво), кои се залагале за ограничување на кралската власт. Големо влијание врз политичките погледи на Лок имало познанството со баронот Ешли (кој подоцна станал лорд Шефтсбери) во 1666 година. Долго време Лок бил семеен лекар на семејството на баронот Ешли, воспитувач на неговиот најстар син, како и секретар и советник на баронот. Кога во 1672 година, Ешли станал лорд-канцелар, Лок добил висока државна функција, но во 1675 година, морал да се повлече поради тоа што неговиот ментор паднал во немилост на кралот. Оттука, во 1675 година, Лок заминал во Франција, од каде се вратил по четири години. Во 1682 година, гонет од реакционерните сили, лордот Шефтсбери морал да побегне во Холандија, каде што умрел следната година, а неколку месеци по неговата смрт, и Лок пристигнал во Холандија, каде живеел пет години.

Во 1688 година, виговците се спогодиле со ториевците и го повикале холандскиот крал Вилим III Орански да седне на англискиот престол. Така, тој дошол во Англија, а стариот крал, Џејмс II, морал да побегне во Франција. Со промената на власта (во историјата позната како „Славната револуција“), заедно со бродот во која патувала жената на новиот крал, во Англија се вратил и Лок. Оттогаш, тој живеел спокојно и исполнет со почит и признание: понуденото место на амбасадор го одбил поради здравствени причини, но прифатил некои помали функции; а во 1691 година се преселил на селскиот имот на своите пријатели во близината на Лондон, каде што починал во 1704 година.

Онтолошкото учење на Лок

Онтолошките погледи на Лок се дадени во неговото главно дело „Есеј за човековиот разум“ (An Essay Concerning Human Understanding) од 1690 година, како и во помалото дело „За управувањето со разумот“ (On the Conduct of the Understanding). Така, уште во воведот на „Есејот за човечкиот разум“, Лок најавува дека во него ќе го истражува „потеклото, сигурноста и обемот на човековото сознание, заедно со темелите и степените на верувањето, мислењето и согласувањето“. Притоа, тој нагласува дека не планира да ги проучува спекулациите за суштината на духот и неговиот однос кон телото, туку сака да проучи како духот доаѓа до знаењето, до каде допира знаењето и кои се степените на верувањата и мислењата за нештата за кои немаме сигурни знаења.

Според Лок, проучувањето на познанието има голема практична вредност, зашто ако ги познаваме границите на нашиот разум, ќе можеме подобро да го употребуваме, т.е. наместо да го бараме она што не може да се разбере, нашите сили ќе ги насочиме кон она што можеме да го осознаеме. Исто така, разграничувањето помеѓу она што може и она што не може да се осознае претставува заштита од скептицизмот и разочарување при истражувањето. Притоа, Лок тврди дека независно од тоа колку човековиот разум „заостанува зад универзалното и совршено сфаќање на сето постоечко“, тој е доволен за нашите животни потреби, за осознавањето на Бога и за нашите морални обврски. Поставувајќи ги овие проблеми, Лок се јавува како основач на теоријата на познанието, бидејќи тој бил првиот филозоф кој јасно го издвоил проблемот на сознанието како посебен филозофски проблем.

Критика на теоријата на вродeни идеи

Проучувањето на човековиот разум, Лок го започнува со критика на теоријата на вродените идеи, дадена во првата книга на „Есејот за човечкиот разум“. Имено, според приврзаниците на оваа теорија, во разумот постојат некои први принципи, вродени идеи, примарни поими кои душата ги носи со себе уште при раѓањето на човекот. На тоа, Лок одговара дека дури и да постојат некои општоприфатени принципи и идеи со кои се согласуваат сите, тоа не е доказ дека тие се вродени во нас, зашто согласноста може да се постигне и на друг начин. Меѓутоа, дури и некои очигледни принципи (на пример законот за идентитет или законот за непротивречност) не се општо познати, бидејќи тие не им се познати на децата и на идиотите. Понатаму, Лок го негира и тврдењето дека вродените идеи постојат, но духот не е свесен за нив (како кај идиотите), зашто ако идеите постојат во духот, тој не може да не знае за нив, т.е. не може духот да знае за едни идеи, а да не е свесен за други.

Исто така, тој тврди дека токму оние идеи за кои најчесто се истакнува дека се вродени (како законот за идентитет), воопшто не можат да се докажат со разумно заклучување. Освен тоа, искуството покажува дека во текот на човечкиот живот, разумот најпрвин ги запознава поединечните идеи, а дури подоцна, кога човекот ќе созрее, разумот стекнува општи идеи. По критиката на вродените примарни идеи, Лок продолжува со критика на вродените практични принципи. Така, тој истакнува дека ниту еден морален принцип не е толку општоприфатен за да се смета дека е вроден. На пример, разни народи имаат различни морални принципи, па дури и еден ист народ со текот на времето има различни морални принципи. Најпосле, ниту идејата за Бога не е иста кај сите луѓе, а кај некои луѓе таа воопшто не постои, па ниту таа идеја не може да биде вродена.

Потеклото на сознанието

Заклучокот од првата книга на „Есејот за човечкиот разум“ е дека не постојат никакви вродени идеи, туку човечката душа претставува празна, неиспишана табла (tabula rasa). Во втората книга на „Есејот за човечкиот разум“, Лок дава одговор на прашањето од каде произлегуваат идеите. Во таа смисла, тој вели: „Nihil est in intellectu quod antea non fuerit in sensu“ (Нема ништо во интелектот што претходно не било во сетилата). На тој начин, Лок се смета за основач на теоријата на познанието и на емпиристичката филозофија. Тврдејќи дека искуството е извор на идеите, Лок не порекнува дека и разумот има одредена улога во сознанието. Имено, разумот поседува два вида идеи: едноставни и сложени. Едноставните идеи ги добива како готови од искуството и при нивното примање тој е пасивен, т.е. не може да ги создаде, промени или уништи „исто како што ни огледалото не може да ги одбие, промени или избрише сликите кои ги произведуваат предметите поставени пред него“. Меѓутоа, разумот со својата активност, преку комбинирање на едноставните идеи, ги создава сложените идеи. Значи, разумот може да ги составува, разделува, споредува и комбинира едноставните идеи, но нема никаква улога во создавањето на тие први елементи на сознанието.

Искуството како извор на едноставните идеи, Лок го дели на: надворешно искуство, осет или сензација (sensation) и внатрешно искуство, размислување или созерцание (reflection). Притоа, од надворешното искуство потекнуваат нашите идеи за надворешните објекти, додека од внатрешното искуство потекнуваат идеите за активностите на нашиот дух. Едноставните идеи, Лок ги дели на четири категории, во зависност од тоа дали разумот ги прима: 1) со едно сетило (боја, звук, мирис итн.), 2) со повеќе сетила (простор, облик, мирување, движење), 3) со созерцание (мислење, желба) или 4) созерцание и осет (радост, задоволство, болка, сила итн.). Лок посветува посебно внимание на разработката на првите два вида идеи, кои потекнуваат од дејството на надворешните предмети врз сетилата, но меѓу нив има голема разлика. Едноставните идеи кои ги добиваме од повеќе сетила претставуваат слика на примарните квалитети, т.е. на реалните својства на предметите (големина, облик, движење итн.). Идеите кои ги добиваме преку едно сетило се само идеи на секундарните квалитети, односно одраз на способноста на предметите со своите примарни квалитети да предизвикуваат кај нас различни осети. Оттука, според Лок, секундарните квалитети не се целосно субјективни, туку во нивната основа лежат примарните квалитети, кои пак се објективни. Поради тоа, секундарните квалитети се второстепени, зашто самите по себе тие не се ништо и нашите идеи за нив не можат да им бидат слични. Со други зборови, примарните квалитети се апсолутни својтва на предметите без кои тие не може да постојат, додека секундарните квалитети се само релативни својства на предметите, кои се појавуваат само во одредени односи.

Својата теза за субјективноста на секундарните квалитети, Лок ја докажува преку два аргументи: првиот се однесува на релативноста на нашите идеи за тие квалитети. На пример, еден сад со вода некому може да му изгледа топла, а на друг може да му биде студена. Бидејќи водата не може истовремено да биде и топла и студена, произлегува дека топлото и студеното се само наши субјективни осети. Вториот аргумент се однесува на поврзаноста на осетните квалитети со одредени емоционални состојби, кои се субјективни. На пример, топлината предизвикува чувство на удобност, а тоа чувство е субјективно.

Според Лок, активноста на духот врз основа на едноставните идеи се одвива во три насоки: 1) преку поврзување на повеќе едноставни идеи во една, тој создава сложени, т.е. комплексни идеи; 2) со истовремено набљудување и споредување на две едноставни или сложени идеи се доаѓа до идеи за релациите; 3) со апстрахирање, т.е. издвојување на идеите од сите други идеи со кои во реалноста заеднички постојат се доаѓа до општите идеи. Од своја страна, комплексните идеи Лок ги дели на модуси, супстанции и релации. Според Лок, супстанцијата е она што постои само по себе, односно за своето постоење нема потреба од ништо друго. Притоа, тој признава дека постои материјална и духовна супстанција, но нашите идеи за супстанцијата се нејасни, односно нашата идеја за супстанцијата е „само едно претпоставено не знам што, кое е носител на идеите, кои ги нарекуваме акциденции“. Сепак, ние имаме јасни идеи за два примарни квалитети на супстанцијата, а тоа се: кохезијата на цврстите делови на телата и моќта за придвижување со импулсите, додека две важни специфичности на духот се: „мислењето и волјата или моќта за придвижување на телата со мислата, како и слободата, која е последица на тоа“. Според тоа, идејата на телата е идеја за цврста супстанција која се простира и која со удар може да предизвика движење, а идејата на душата е идеја за супстанцијата која мисли и поседува способност со волјата или мислењето да предизвика движење во телото. Во секој случај, според Лок, идеите за телото и душата не се целосно неодредени, но сепак се многу нејасни, зашто примарните квалитети, кои јасно ги забележуваме, ами по себе се нејасни.

Видови и степени на познанието

Во четвртата книга на „Есејот за човечкиот разум“, Лок ги разработил проблемите на степените и критериумите на сознанието, веројатноста, мислењето, верувањето итн. Според него, знаењето (knowledge) е „забележување на врските и согласувањето или несогласувањето и противречностите на кои и да било наши идеи“. Значи, знаењето се однесува само на односите меѓу нашите идеи, а не и на односите меѓу идеите и предметите од реалниот свет. Но, ако односот меѓу две идеи точно одговара на односот на предметите или својствата на кои тие идеи се однесуваат, тогаш станува збор за реално сознание или вистина (truth). Тоа значи дека за разлика од знаењето, кое се однесува само на односите меѓу идеите, вистината се однесува и на релациите меѓу идеите и постоечките предмети.

Во однос на степените на сознанието, Лок разликува: интуитивно, демонстративно и чувствително сознание. Интуитивно сознание има кога духот непосредно, без помош на некоја трета идеја, го забележува (не)согласувањето меѓу две идеи. Такво е сознанието дека белото не е црно, дека кругот не е триаголник итн. Ова е најсугурното сознание за кое е способен човекот. Вториот степен на сознание е демонстративното - сознанието за (не)согласувањето меѓу две идеи кое духот го добива со помош на други идеи. Таквата постапка, Лок ја нарекува заклучување (reasoning), посредните идеи ги нарекува докази (proofs), а способноста на духот брзо да ги пронаоѓа тие докази ја нарекува остроумност (sagacity). Демонстративното сознание е сугурно, но не е толку очигледно и јасно како интуитивното, бидејќи пред демонстрацијата постоело сомневање.

Интуицијата и демнострацијата, според Лок, се единствените вистински степени на сознание, зашто само со нив се стекнува сигурно знаење за општите вистини. Затоа, сето друго сознание претставува само верување (faith) или мнение (opinion). Но, постои и трет вид сознание - чувствителното, а тоа е забележување на поединечната егзистенција на конечните суштества надвор од нас, кое не е еднакво на интуицијата и демонстрацијата, но не е ниту обична веројатност.

Понатаму, Лок го истражувал и обемот на нашето сознание и заклучил дека тоа е многу ограничено. Имено, сознанието се состои само од нашите идеи, кои ги стекнуваме само со сетилата и со созерцанието, така што за многу нешта за кои може да претпоставиме или дури да бидеме сигурни дека постојат, не можеме да имаме никаква идеја (на пример, за супстанцијата). Уште повеќе, нашето сознание е ограничено и во однос на самите идеи, т.е. има многу односи меѓу познатите идеи за кои не знаеме ништо. На пример, не можеме да знаеме дали материјата може да мисли.

Според Лок, постојат четири врски меѓу идеите за кои можеме да изрекуваме судови: 1) идентитет, 2) коегзистенција, 3) релација и 4) реална егзистенција. За идентитетот и за разликите, нашето знаење достигнува до нашите идеи, т.е. за кои и да било две идеи можеме да осознаеме дали се идентични или не. Но, реалната егзистенција не е толку очигледна, односно можеме интуитивно да ја спознаеме нашата сопствена егзистенција, егзистенцијата на бога можеме да ја спознаеме демонстративно, а егзистенцијата на сите други нешта ја спознаваме само чувствително. Исто така, спознавањето на релациите е тешко, а сознанието на коегзистенцијата е уште позамрсено.

Покрај знаењето, човековиот разум уште поседува и расудување (judgments) за она што е веројатно, при што, мислењето го дефинира како „претпоставување на согласувањето или несогласувањето на две идеи со посредство на една или повеќе идеи, чие сигурно согласување или несогласување со првите не се согледува, но се забележува дека е често и вообичаено“. Веројатноста (probability) има два основни темели: аналогијата на нешто со нашето сознание или искуство и сведочењето на другите луѓе. Притоа, степенот на веројатноста зависи од бројот на другите сведоци, од веродостојноста и согласувањето на нивните изјави, а од тоа зависи и степенот на нашата согласност (assent) за нешто. Согласноста, пак, може да има различни степени, како: уверување (assurance), доверба (confidence), верба (belief), претпоставување (conjecture), нагаѓање (guess), сомневање (doubt), колебање (wavering), недоверба (distrust) и неверување (disbelief).

Сепак, и мислењето има граници, зашто за она за кое немаме туѓо сведоштво или аналогија со сопственото искуство не можеме да имаме ниту свое мислење. Но, иако се ограничени, според Лок, и знаењето и мислењето се доволни за потребите на човековиот живот и целата наша активност треба да почива врз нив. Во тој поглед, Лок вели дека „разумот мора да биде нашиот највисок судија и водич за сè“. Притоа, на крајот на „Есејот за човечкиот разум“, Лок ја разгледува и врската меѓу разумот и верата (faith). Тој ја отфрла можноста да се верува во нешто што е спротивно на разумот само затоа што божем така објавил Бог. Божјата објава не може да биде спротивна на разумот, па затоа, разумот е единствениот судија кој може да процени дали нешто може да биде божја објава. Сепак, според Лок, постојат и нешта што се над разумот, кои разумот не може да ги сфати. Во таквите нешта, ако се објавени, треба да се верува, дури и ако не изгледаат веројатни.

Педагошките и етичките погледи на Лок

Иако Лок е најпознат како основач на теоријата на спознанието, сепак, тој дал придонес и во други полиња, како: етиката, педагогијата, политичката економија, филозофија на религијата итн. На пример, во неговото главно дело, Лок во повеќе наврати расправал за категориите на доброто и злото, како и за другите етички проблеми. Во продолжение, неговото дело од 1693 година „Некои мисли за воспитувањето“ (Some Thoughts on Education) се смета за едно од најзначајните дела во англиската и светската педагогија. Слично, неговите „Писма за толеранцијата“ (Letters on Tolerance), од кои, првото е напишано во 1667 а објавено во 1685 година, одиграле голема улога во ширењето на верската трпеливост, додека делото „Разумноста на христијанството“ (The Reasonableness of Christianity) го трасирало патот кон атеизмот. Во областа на политичката економија, особено е значајно неговото дело од 1691 година „Некои размислувања за последиците од намалувањето на каматата и зголемувањето на вредноста на парите“ (Some Considerations of the Consequences of the Lowering of Interest and raising the Value of Money).

На пример, Лок смета дека 90% од човековиот карактер зависи од воспитувањето. Притоа, тој се противи на претераното натрупување на разни знаења во детската глава и бара кај децата да се развива доблеста, а особено човекот „да оди само по она за коешто разумот кажува дека е најдобро, иако срцето го влече на друга страна“. Според него, децата не треба да се казнуваат со тепање или со навредување (освен за да се потисне тврдоглавоста), ниту пак треба да се наградуваат со разни задоволства (слатки итн.). Единствената казна и награда при воспитувањето треба да биде нашиот презир или пофалба. Исто така, децата не треба да се оптоваруваат со бројни морални правила, туку треба да се подучуваат со примери; не треба да им се пропишува животот, туку треба да се остават да се развиваат нормално, поправајќи го она што не чини кај нив; децата не треба да се тераат да одат на училиште, туку треба да им се обезбеди добар домашен воспитувач; не треба да се оптоваруваат со латински и грчки јазик, логика и реторика, туку треба да учат географија, астрономија, анатомија и, особено, математика и историја; треба да научат барем еден занает, по нивни избор, но задолжително треба да знаат трговско книговодство.

Во неговите писма за толеранцијата, Лок вели дека државата постои за да се грижи за граѓанските интереси на луѓето: за нивниот живот, слобода, здравје, како и неповредливост на телото и имотот. Таа нема ни должност ни право да се грижи за спас на душата, зашто тоа е задача на црквата како слободна, доброволна заедница. Црквата може да го исклучи оној кој не ги почитува нејзините правила, но ниту црквата ни државата не смее да одземе нечии граѓански права или имотот само затоа што некој припаѓа на друга црква. Во тој поглед, неприфатливо е поединецот да се присилува кон една или друга вера, зашто ниту една црква не може да биде сигурна дека таа е вистинската, како и поради тоа што присилното признавање на некоја вера не води кон спас на душата. Оттука, според Лок, треба да бидеме трпеливи кон сите вери и цркви. Сепак, толеранцијата има граница: не може да се толерира ширењето на мислења кои се спротивни на човечкото општество или на моралните принципи потребни за одржување на граѓанскиот живот; не може да се толерираат оние кои себеси си припишуваат посебни права во однос на другите луѓе; најпосле, не може да се толерираат оние кои го негираат постоењето на Бога, зашто за атеистите немаат никаква вредност „ветувањата, договорите и заклетвите, кои се основа на општеството“.

Општествено-политичките погледи на Лок

Политичките погледи на Лок се изложени во своите „Две расправи за граѓанската власт“ (Two Treatises of Civil Government) од 1689 и 1690 година. Притоа, во првата расправа, Лок ја критикува теоријата на сер Роберт Филмер (1609-1647) дека целата власт во една држава му припаѓа на кралот, затоа што сите кралеви се наследници на Адам и на старозаветните партијарси. На тоа, Лок одговара дека Адам немал апсолутна власт над своите деца и над светот, а и да имал, неговите наследници немаат такво право. Освен тоа, според Лок, невозможно е да се одреди кој е наследник на Адам, а дури и кога би било можно, тоа би значело дека само еден крал е вистинскиот наследник на Адам, а сите други кралеви се узурпатори на власта.

Настанување на државата

Врз таа основа, во својата втора расправа, Лок ги изложува своите погледи на „вистинското потеко, обемот и смислата на граѓанската власт“. Слично на Хобс и Лок прави разлика меѓу „природната состојба“ (state of nature) и „граѓанското општество“ (civil society). И Лок смета дека „природната состојба“ се одликува со потполна слобода и еднаквост, но исто така, во неа делува природниот закон кој се спознава со помош на разумот и кој го учи човекот да ги почитува другите луѓе и никому да не му нанесува штета. Според тоа, Лок ја негира тезата на Хобс дека во природната состојба сите луѓе се во постојана борба еден со друг. Меѓутоа, во природната состојба мора секој сам да се грижи за почитување на природниот закон, да ги казнува престапниците, да си ја земе отштетата ако му била нанесена некаква штета итн. Тоа произлегува оттаму што во природната состојба нема општо прифатен закон за решавање на споровите, нема познат, непристрасен судија ниту пак сила која би обезбедила извршување на одлуките и пресудите. Сите овие нешта постојат во државата која може да ги отстрани недостатоците на природната состојба.

Според тоа, Лок смета дека државата е институција која треба да ја санкционира разумната природна состојба, заедно со природниот закон и природните права кои се остваруваат во неа, и да ги заштити од можните обиди за нивно нарушување. Во тој поглед, основното природно право кое треба да го гарантира државата е сопственоста, сфатена во поширока смисла на зборот, која ги вклучува животот, слободата и сопственоста во потесна смисла на зборот. Притоа, во државата, поединецот се одрекува од своето право сам да ги спречува и казнува нарушувањата на природниот закон, туку тоа им го препушта на државните органи. За разлика од Хобс, Лок смета дека приватната состојба постои уште во природната состојба, а државата треба само да ја гарантира и заштити. Всушност, според Лок, Господ им ја дал земјата на сите луѓе заедно, но секој човек е сопственик на своите раце и на сите растенија, животни и предмети кои ги создал со својата работа. Со други зборови, Господ им ја дал земјата на луѓето за тие да ја обработуваат и да извлекуваат полза од неа, така што приватната сопственост не е спротивна на Божјата волја.

Преминот од природната состојба кон граѓанското општетство, според Лок, се остварува преку општествен договор. Притоа, за разлика од Хобс, кој природната состојба ја замислувал како хипотетичка состојба, Лок ги сфаќал природната состојба и општествениот договор како историски настани коишто постоеле во минатото и може да се повторат некогаш во иднината. Исто така, за разлика од Хобс, Лок смета дека сите луѓе според природата се „слободни, еднакви и независни“, така што ниту еден човек не смее без согласност и против неговата волја да биде потчинет на некоја политика власт и приклучен кон државата. Затоа, детето, кога ќе се роди, не е граѓанин на ниту една држава и дури откако ќе стане полнолетен, човекот може да стане граѓанин. Притоа, секој човек може слободно да избере кон која држава ќе се приклучи, т.е. тој не мора да стане граѓанин на државата во која се родил.

Уредувањето на државата

Во однос на уредувањето на државата, Лок смета дека апсолутната монархија не само што не е најдобрата форма на власт, туку таа е спротивна на граѓанското општество. Имено, во монархијата, целата власт е во рацете на монархот и нема друга сила што може да ги заштити граѓаните од неговото самоволие. Во граѓанското општество постојат три облици на власт, во зависност од тоа дали законодавната власт припаѓа на мнозинството (демократија), на малцинството (олигархија) или на еден човек (уставна монархија). Покрај законодавната власт, во секоја држава постои и извршна и федеративна власт (власт на започнување војни, склучување мир и водење на надворешната политика).

Овие три органи на власта, според Лок, не мора да бидат во рацете на еден човек или тело, т.е. за разлика од Хобс според кого суверената власт е неделива, Лок ја застапува теоријата на поделба на власта. Лок ја смета законодавната власт за највисока во однос на другите две, меѓутоа дури и таа треба да биде ограничена во четири насоки:

1. треба да постојат јавно прогласени закони коишто се еднакви за сите граѓани,
2. законите треба да му служат на доброто на народот,
3. не смеат да се зголемуваат законите без согласност на граѓаните,
4. законодавецот не смее да ја пренесе својата власт на ниту еден друг човек или тело.

Ако законодавната власт пречекори еден од овие принципи, таа ќе се најде на удар на уште повисоката власт, а тоа е народот, кој е носител на суверената власт која не може да ја изгуби или пренесе на некој друг. Народот само привремено ја пренесува законодавната власт на одредена група или на некој поединец и ако тие не ја применуваат власта во согласност со целите за кои власта им е доверена, тогаш народот има право да им ја одземе власта, дури и со примена на сила. Така, според Лок, ако законодавецот работи против интересите на народот, тој всушност се става во воена состојба против народот, а со тоа народот нема веќе обврска да му се покорува. На тој начин, Лок ја изградил својата теорија за суверенитетот на народот и правото на револуција, со што тој се јавува како претходник на Жан Жак Русо.