Димитрија Чуповски
Димитрија Чуповски (8 ноември 1878 во Папрадиште (Велешко) — 29 октомври 1940 во Санкт Петербург, тогаш нарекуван Ленинград) — македонски национален деец, општественик, револуционер, политичар, дипломат, публицист, научник, издавач, историчар, картограф и филолог и еден од најистакнатите и најдоследни организатори и афирматори на македонската национална мисла.[1]
| Димитрија Чуповски | |
|---|---|
 Портрет на македонскиот национален деец и борец. | |
| Роден/а | Димитрија Димов Чуповски (Димитрија Павле Чуповски) 8 ноември 1878 Папрадиште, Отоманско Царство |
| Починат/а | 29 октомври 1940 (возр. 61) Санкт Петербург,  СССР |
| Занимање | македонски општественик, револуционер, политичар, дипломат, публицист, научник, издавач, историчар, картограф и филолог. |
| Националност | Македонец |
| Апсолвент на | Петербуршки универзитет |
| Жанр | лингвистика, филологија, политика, историја, етнографија, дипломатија и аналитика |
| Предмет | македонска историја, филологија, етнографија, аналитика, дипломатија и политика |
| Книжевно движење | Македонско научно-литературно друштво „Свети Климент“, македонска преродба |
| Значајни дела | „Македонски глас“ |
| Сопруг/а | Лидија Чуповска |
| Роднини | Ростислав Чуповски (син), Наце Димов (брат) |
Чуповски е силен заштитник и бранител на македонската национална самобитност и посебност, а по поделбата на Македонија во 1913 година, силно се залагал за нејзино обединување и конституирање како национална држава на македонскиот народ. Познат и како Димитрија Павле Чуповски или Димитрија Димов Чуповски.
Чуповски е член-основач и претседател на Македонското научно-литературно другарство во Санкт Петербург (1902–1917), член-основач и претседател на Словеномакедонското национално-просветно друштво „Св. Кирил и Методиј“ (1912–1913), член-основач на Руско-македонското благотворно друштво „Св. Кирил и Методиј“ (1913–1914) и член-основач и претседател на Македонскиот револуционерен комитет во Петроград (1917–1924), но и потпретседател на Друштвото за помош на почетниците литератори, артисти, уметници и научници на Русија (1915) и редовен член на Санкт-петербуршкото словенско благотворно друштво, на Друштвото за словенска заемност и на други руски асоцијации.
Животопис
уредиДимитрија Чуповски е роден на 8 ноември 1878 година во велешкото село Папрадиште[2]. Роден е како посмртче, откако неговиот татко бил убиен од страна на албански платеници. Кога имал десет години неговото родно село било изгорено од албански качаци и семејството му се сели во Крушево, родното место на неговата мајка. Тој го започнал своето образование во родното село, потоа по преселбата го продолжува во Крушево каде и го научил молерскиот занает. Потоа тој и неговите браќа заминуваат на печалба во Софија, каде го продолжил своето дообразование кај „Лозарите“ во 1892 година.
Во престолнината на штотуку создадената бугарска држава, Димитрија дење работел, а ноќе го посетувал училиштето што било организирано за Македонците од страна на Даме Груев, Петар Поп Арсов и други будни македонски студенти. Така, покрај образованието, Димитрија имал можност да навлезе подлабоко и во македонското ослободително движење, со што бил зацртан неговиот иден животен пат. Своето образование го продолжил во Белград во вечерната светосавска учителска школа каде, меѓувремено, членувал и во ученичко друштво „Вардар“ во периодот од 1893 до 1894 година. По завршувањето на образованието во Белград, Чуповски се вработил како учител во своето родно село, во Папрадиште и предавал во учебната 1895/1896 година. Но тоа учителување е краткотрајно бидејќи е затворен во затвор под обвинение дека работи со револуционерното движење. Чуповски по кратко време успева да избега од затворот и преку Белград се упатува за Русија. Во Русија, Димитрија се запишал во Духовната богословија во Новогород и во Симферопол во периодот од 1897 до 1900 година. По овие семинарии, Чуповски своето високо образование го продолжува на Петербуршкиот Универзитет, но набрзо е исклучен од програмата поради учество во студентски штрајк кој се одвивал во 1905 година.
Чуповски бил иницијатор и прв претседател на Славјанско-македонското научно литературно друштво, основано во Петроград во 1902 година. Го основал и Национално-просветното (1912) и Руско-македонското друштво (1914) во Петроград, а во периодот од 1912 до 1915 година на руски јазик го издавал списанието „Македонски глас“ (Македонскiи голосъ).
Димитрија Чуповски починал во Ленинград (Санкт Петербург), на 29 октомври 1940 година како турски поданик, изнесен за погреб прекриен со знамето на Македонската колонија изработено во 1914 г. На крстот син му му ги напишал зборовите што самиот му ги поставил на брата му Наце:
| „ | Борец за правото и слободата на македонскиот народ | “ |
.
По половина век, во 1990 година неговите посмртни остатоци со државни свечености биле пренесени од Ленинград во Скопје.
Научно-литературна дејност
уредиВо Русија тој го формира „Македонското научно-литературно другарство во Петербург“ (МНЛД), предвесникот на денешната Македонска академија на науките и уметностите. Другарство развива широка мрежа од активности, пред сè за запознавање на руската и пошироката европска јавност со вистинските состојби во кои се наоѓале Македонија и Македонците во тоа време.
Како претседател на МНЛД, Чуповски ги подготвува акциите и плановите на другарството, активно води разговори со руските власти и со турската и австроунгарската амбасада во Русија, држи предавања во рамките на МНЛД и надвор од него. Во текот на својот творечки живот, Чуповски патувал и во Македонија заради подготовките за отворање на училишта на македонски јазик во периодот од 1905 до 1911 година. Покрај дејностите во МНЛД, тој бил и сопственик на Посредничкото биро „Трудовој Посредник“ и тогаш го издава годишникот „Дѣловой Петербургъ“ во 1909 и 1910 година.
Пред самиот почеток на Балканските војни, Чуповски со останатите членови на МЛНД настапувале на јавни собири во рускиот печат и јавен живот. По почетокот на војните, Димитрија пристигнува во Велес и со Петар Попарсов организираат Општомакедонска конференција во декември 1912 година. Целта на конференцијата била да се донесат заклучоци, а воедно и да се испрати сигнал, за зачувување на целоста на Македонија и обезбедување на слободата и државноста на истата. На самата конференција и од нејзиниот исход, Чуповски добива полна поддршка и полномошност за застапување на тие интереси преку Македонската колонија во Петроград и да ги презентира истите тие интереси пред Русија и Европа, воопшто.
Со самиот почеток на реализацијата на остварувањето на овие зацртани определби, Чуповски и Попарсов заминуваат за Лондон и Париз. Таму тој ги создава своите статии за македонската државност и за завојувачкиот карактер на војната. Во тој момент Чуповски ја објавува и првата карта за Македонија во боја и на македонски јазик - „Карта Македониіа“. Покрај картата, Чуповски ги објавува и „Македонски народници“ во март 1913 година и „Меморандум на Македонците“[4] на 1 март 1913 година. Сите три, Чуповски ги испраќа до Лондонската конференција и до рускиот печат за подобро запознавање со македонското прашање и желбата на Македонците за своја слободна татковина. На 7 јуни бил потпишан и „Меморандумот на Македонците“ кој пак бил испратен до владите на балканските држави, додека пак на 9 јуни 1913 година Чуповски и МНЛД го издаваат својот прв број на македонското списание на руски јазик „Македонски Глас“. Ова списание со 11 броја кое излегувало од 20 ноември 1914 година е важен историски архив за борбата на Македонците за зачувување на територијалната целост на Македонија и за извојувањето на македонската национална слобода.
Покрај сите овие дејности кои ги организирале Чуповски и МЛНД, тие заедно со Крсте Петков Мисирков како заеднички акт од Петроградската и Јужноруската колонија поднесуваат опширен Меморандум до рускиот министер за надворешни работи на 14 август 1914 година. Заедно со Наце Димов и Друштвото за помош на почетниците литератори, артисти, уметници и научници на Русија тие организираат и Словенски лазарет за ранетите руски воини во 1915 година.
Следната 1916 година Чуповски се обидува да дојде во Македонија, но тој обид завршува на романската граница. Во текот на истата година но во наредната 1917 година пропаѓаат и обидите за создавање на Балканска Федеративна Демократска Република, зацртан план на Македонскиот револуционерен комитет, кој пак бил задушен од самата Октомвриска револуција во Русија во 1917 година.
Обидите на Чуповски и понатака да придонесува за судбината на својот народ и татковина не запираат, па така тој започнал со подготовките да создаде македонско-руски речник. Исто така, Чуповски во ракопис имал и лексикон за историјата, етнографијата, јазикот, фолклорот и културата на Македонија. Сите овие последни дела на Чуповски се засекогаш изгубени при бомбардирањето на Ленинград во 1942 година.
Делото на Чуповски
уредиДимитрија Чуповски ќе остане забележен во историјата како еден од најголемите борци за самобитноста на македонскиот народ како и за обединувањето на Македонија и нејзино конституирање во национална држава на македонскиот народ, за што со неговите соработници испратиле повеќе меморандуми до европските дипломати на Париската мировна конференција, а учествувале и на сесловенските конгреси во одбрана на правото на самоопределување на Македонците и нивната татковина.
Галерија
уреди-
Првиот број на списанието “МАКЕДОНСКIЙ ГОЛОСЪ“ (мк: Македонски Глас) во коешто Чуповски и неговите соработници се борат за посебноста на Македонците. -
Портрет на Димитрија Чуповски -
Молбата до Советот на „Петербуршкото словенско благотворно друштво” од 1902 година, прв дел -
Молбата до Советот на “Петербуршкото словенско благотворно друштво” од 1902 година, втор дел -
Молбата до Советот на „Петербуршкото словенско благотворно друштво” од 1902 година, трет дел -
Портрет на Димитрија Чуповски, брат му Наце Димов и Гаврил Константинович од Костурско. -
Стефан Дедов, македонски деец и пријател на Чуповски. -
Уставот на македонското другарство во Санкт Петербург, Русија.
Литература
уреди- Блаже Ристовски, „Димитрија Чуповски: (1878-1940) и македонското научно-литературно друштво во Петроград: прилози кон проучувањето на македонско-руските врски и развитокот на македонската национална мисла“, Култура, Скопје, 1978.
- Блаже Ристовски, „Димитрија Чуповски и македонската национална свест“, Скопје, 1996.
- Блаже Ристовски, „Димитрија Чуповски и македонское националное сознание“, Москва, 1999.
Поврзано
уредиНаводи
уреди- ↑ Македонска енциклопедија. II. Скопје: МАНУ. 2009. стр. 1633. ISBN 978-608-203-024-2 Проверете ја вредноста
|isbn=: checksum (help). - ↑ Димитрија Чуповски
- ↑ Проф.д-р Билјана Ристовска-Јосифовска, Академик Блаже Ристовски (2014). Македонски албум. Скопје: МАНУ. стр. 287. ISBN 978-608-203-109-5. Недостасува
|author1=(help) - ↑ Меморандум за независност на Македонија од 1 март 1913 година