Википедија

Лима

Лима (шпански: Lima, кечуански: Limaq, ајмарски: Lima) е главниот и најголемиот град во Перу. Градот се наоѓа во долината на реките Чилјон, Римак и Лурин. Лима е крајбрежен град и се наоѓа во централниот дел на перуанското тихоокеанско крајбрежје. Заедно со крајбрежното пристаниште Калјао Лима ја формира Метрополитенската област Лима. Со над 9 милиони жители,[4] Лима е најнаселениот главен град во Јужна Америка, и втор најголем град во Америка, веднаш зад Саун Пауло.

Лима
Lima
главен град
Горе кон долу, лево кон десно:
Поглед кон округот Сан Исидро, Катедралата во Лима, Парк на Резервистите, Плаза Мајор, Светилник Ла Марина, Коста Верде (Мирафлорес)
Знаме на Лима
Знаме
Грб на Лима
Грб
Прекар(и): „Град на кралеви“(Ciudad de los Reyes)
„Трипати крунисуваната вила“ (La Tres Veces Coronada Villa)
„Бисерот на Тихиот Океан“ (La Perla del Pacífico)
Местоположба во Перу
Местоположба во Перу
ДржаваПеру
РегионЛима
ПокраинаЛима
Основан18 јануари 1535
ОсновачФрансиско Писаро
Управа
 • ГрадаоначалникХорхе Муњос Велс
Површина
 • Град2.672,3 км2 (10,318 ми2)
 • Градска800 км2 (300 ми2)
 • Метро2.819,3 км2 (10,885 ми2)
Надм. вис.[1]{{Пб/Грешка во изразот: Непрепознаен интерпункциски знак „–“ 
 |1=Грешка во изразот: Непрепознаен интерпункциски знак „–“
}}0–1.550 м
Население (2020)[3]
 • Градскo8,838,102
 • Градска0,011/км2 (0,029/ми2)
 • Метро10,072,000[2]
Час. појасPET (UTC−5)
UBIGEO15000
Пов. број1
Мреж. местоmunlima.gob.pe
Светско наследство на УНЕСКО
КритериумCultural: iv
Навод500
Запис1988 (XII заседание)

Староседелската населба била земјоделско место и познато помеѓу староседелците како Лимак. Во колонијалниот период населбата прераснала во голем урбан центар и седиште на Вицекралството Перу. Како последица на Перуанската војна за независност Лима потпаднала под управа на новосоздадената Република Перу и градот бил назначен за главен град на перуанската држава. Денес градот прераснал во еден од најголемите центри на Америка, каде скоро една третина од населението на Перу живее во Лима.

Лима е дом на едни од најстарите високообразовни институции во Новиот Свет. Националниот универзитет Сан Маркос бил основан на 12 мај 1551 година. Тој е најстариот универзитет во Америка и најдолготрајниот, бидејќи постои и денес.

Лима е административен, културен, економски, трговски и финансиски центар на Перу. Меѓународно, тој е третата најнаселена агломерација (населена област) во светот, а бидејќи има поволна и значајна географска положба, Лима се одликува како „бета“ град.

Топоним

уреди
 
Франсиско Писаро, основачот на современа Лима

Според раните шпански записи, областа околу Лима наводно се именувала како Ичима (Itchyma), во чест на локалното староседелско население. Сепак, дури и пред освојувањето на територијата од страна на Инките во 15 век, во областа на денешна Лима, поточно во долината на реката Римак, имало пророчиште и областа меѓу посетителите станала позната како Лимак, што пак значи „зборувач“ на кечуански. Проричиштето подоцна било уништено и на неговото место била изградена црква. Иако физичката состојба на местото се променила, името останало.[5]

Современите јазичари теоретизираат дека зборот „Лима“ е всушност шпански изговор на староседелското име Лимак. Јазичните докази ја поддржуваат оваа теорија бидејќи Шпанците постојани ги отфрлаат експлозивните согласки на крајна позиција.

Градот бил основан во 1535 година под името „Град на Кралевите“ (шпански: Ciudad de los Reyes) бидејќи одлуката да се основа градот била донесена на 6 јануари - Богојавление (според Католичката црква). Ова име брзо се заборавило и не се користело, на сметка на стариот топоним Лима.

Многу луѓе погрешно сметаат дека името на реката Римак е од кечуанско потекло и значи „река што зборува“.[6] Но, првичото население не било кечуанско или Инки. Инките пробувале да ја протнат нивната теорија за потеклото на името „Римак“ поради колонизаторски цели. Со текот на времето овие теории не преживеале и денес месното население не наоѓа поврзаност помеѓу името на реката и името на градот, ниту пак името на долината и името на реката.[5]

Историја

уреди
 
План на Лима од 1750.

Во предколумбиската ера, на локацијата на она што денес е град Лима, била населен од страна на неколку групи Индијанци кои биле дел од Империјата на Инките во 15 век. Во 1532, група на шпански конквистадори предводена од Франциско Писаро го поразил владетелот на Инките, Атахуалпа и го презел неговото царство. Писаро бил именуван за гувернер на териториите што ги освоил, и тој ја избирал долината Римак да биде локација за својот главен град на 18 јануари 1535. То абил Сиудад де лос Рејес (Град на крал). Во август 1536 година, новиот град бил опколент од војниците на Инка Манко, сепак, Шпанците и нивните сојузници ги поразиле Инките бунтовници.

Во текот на следните неколку години, Лима стекнал углед и бил назначено како главен град на Поткралство Перу во 1543. Во текот на идниот век Лима цветал како центар на обемна трговска мрежа на поткарлството со Америка, Европа и на Далечниот Исток. Сепак, градот не бил слободен од опасности; силните земјотреси уништиле поголем дел од градот во 1687 година. Втората закана била присуството на пирати и приватници во Тихиот Океан, што довело до обиколувањето на Лима со градските ѕидови меѓу 1684 и 1687. Во 1687 година земјотресот означил пресвртна точка во историјата на Лима како што се поклопува со рецесија на трговијата и економската конкуренција од други градови како Буенос Аирес. Во 1746, силен земјотрес сериозно го оштетил и уништил Лима Калао, принудувајќи голема обнова на напорите под поткралот Хосе Антонио Мансо де Веласко. Во овој период, Лима била под негативно влијание на Бурбонските реформи како што тој ги изгубил своите монопол на прекуморската трговија и контролата над важно рударски регион на Горен Перу.

Географија

уреди
 
Сателитска снимка на Лима.

Урбаните површини на Лима се околу 800 км2. Се наоѓаат на претежно рамен терен во Перу, во рамките на долините на реките Чилон, Римак и Лурин. Во градот постојат изолирани ридови, кои не се поврзани со околниот планински синџири, како Ел Агустино, Сан Косме, Ел Пино, Ла Мила, Мулерија и Про ридовите.

Митрополитенската област Лима е на површина од 2.672.28 км 2, од кои 825.88 км2 (31%) е вистинскиот град и 1.846.40 km2 (69%) е периферијата на градот. Градското подрачје се протега на околу 60 км од север кон југ, и околу 30 км од запад кон исток. Центарот на градот се наоѓа на 15 км (9.3 mi) на брегот на реката Римак, витален ресурс за градот, бидејќи таа е главен регулатор на вода за пиење. Иако нема официјална административна дефиниција за градот, тоа е обично се смета за составен од централните 30 од 43 окрузи на покраината Лима, што одговараат на урбаното подрачје ориентирани околу историскиот округ Серкадо де Лима. Лима е вториот најголем град во светот се наоѓа во пустина, по Каиро, Египет.

Клима

уреди
 
Просечна температура на Лима.

Климата на Лиме е мошне блага, покрај тоа што е сместена во тропските предели. Лима има суптропска и пустинска клима. Температурата се движи од блага на топло (на пример, ни ладно, ни многу топло). Просечните дневни температури во зима се од 12 до 20 °C. Зимските денови обично доаѓаат придружени со постојано облачно небо и магла. Во лето, дневната максимална температурата е околу 29 °C со дневен минимална температура околу 19 °C. Во текот на настаните од типот Ел Нињо, климата на Лима е сериозно нарушена, температурите на водата долж брегот, што обично се околу 17-19 °C стануваат многу потопли, што предизвикува високите и ниските температури да се зголемат за неколку степени.

Релативната влажност е секогаш многу висока, особено наутро и произведува кратка утринската магла од јуни до декември, како и постојаните ниски облаци од мај до ноември. Лима има само 1.284 часа сонце во една година, 28,6 часа во јули и 179,1 часа во јануари, исклучително ниски вредности за географската ширина.

Врнежите од дожд се многу мали. Внатрешните локации добиваат врнежи некаде помеѓу 1–6 cm, што главно се акумулира во текот на зимските месеци.

Климатски податоци за Лима
Месец Јан Фев Мар Апр Мај Јун Јул Авг Сеп Окт Ное Дек Годишно
Прос. висока °C (°F) 25.8
(78.4) 		26.5
(79.7) 		26.0
(78.8) 		24.3
(75.7) 		21.7
(71.1) 		19.7
(67.5) 		18.7
(65.7) 		18.4
(65.1) 		18.7
(65.7) 		19.9
(67.8) 		21.9
(71.4) 		23.9
(75) 		22.1
(71.8)
Сред. дневна °C (°F) 22.5
(72.5) 		23
(73) 		22.6
(72.7) 		21
(70) 		18.9
(66) 		17.5
(63.5) 		16.9
(62.4) 		16.5
(61.7) 		16.7
(62.1) 		17.6
(63.7) 		19.2
(66.6) 		20.8
(69.4) 		19.4
(66.9)
Прос. ниска °C (°F) 19.1
(66.4) 		19.4
(66.9) 		19.2
(66.6) 		17.6
(63.7) 		16.1
(61) 		15.3
(59.5) 		15.0
(59) 		14.6
(58.3) 		14.6
(58.3) 		15.2
(59.4) 		16.4
(61.5) 		17.7
(63.9) 		16.7
(62.1)
Прос. врнежи мм (ин) 0.9
(0.035) 		0.3
(0.012) 		4.9
(0.193) 		0.0
(0) 		0.1
(0.004) 		0.3
(0.012) 		0.3
(0.012) 		0.3
(0.012) 		5.4
(0.213) 		0.2
(0.008) 		0.0
(0) 		0.3
(0.012) 		13.0
(0.512)
Прос. релативна влажност (%) 81.6 82.1 82.7 85.0 85.1 85.1 84.8 84.8 85.5 83.5 82.1 81.5 82.8
Сред. бр. сончеви часови месечно 179.1 169.0 139.2 184.0 116.4 50.6 28.6 32.3 37.3 65.3 89.0 139.2 1.230
Извор бр. 1: Светска метеоролошка организација (ООН)[7]
Извор бр. 2: сончевост и влажност

Демографија

уреди

Со население од 7.605.743 општинското и 8.472.935 за градското подрачје и густина на населеност од 3.008.8 жители на квадратен километар, Лима е рангирана на 27 место на најнаселенте градови во светот. Неговото население има многу комплексна мешавина на расните и етничките групи. Традиционално, местиците на мешани индијанци и европско (најчесто шпанско) потекло се најголем дел. Втората група се индијанците (најчесто ајмари и кечуанци) и белците, главно, Шпанци и Италијанци од Европа. Исто така, има голем број на Евреи. Азијците сочинуваат голем број на градското подрачје на населението, особено од кинеско (кантонско) и јапонско потекло. Лима е дом на најголемата кинеска заедница во Латинска Америка.

Транспорт

уреди
 
Меѓународен аеродром Хорхе Чавес
 
Лиманското метро.
 
Интегрираниот транспортен систем, авобуст на авенијата Арекипа.

Воздушен сообраќај

уреди

Во Лима се наоѓа Меѓународниот аеродром Хорхе Чавес. Поточно, аеродромот се наоѓа во Калјао. Овој е најголемиот аеродром по домашни и меѓународни патници. Воедно, аеродромот е четврт најголем во јужноамериканската воздушна мрежа. Покрај овој, во Лима и уште пет други аеродроми: Воена база Лас Палмас, Аеродром Колике и писти во Санта Марија дел Мар, Сан Бартоло и Чилка.[8]

Копнен сообраќај

уреди

Лима е една од главните точки на Панамериканскиот автопат. Поради неговата локација во средишниот крајбрежен дел, Лима е важна точка на перуанскиот автопатен систем. Од Лима излегуваат три главни автопати:

  • Северниот панамерикански автопат, се протега на повеќе од 1300 километри, сè до границата со Еквадор со што Лима е поврзан со северните окрузи и северните градови покрај брегот.
  • Централниот автопат, ги поврзува источните окрузи и градови во Перу со Лима. Автопатот се протега на 860 километри и завршува во Пукалпа во близина на границата со Бразил.
  • Јужниот панамерикански автопат, ги поврзува јужните окрузи и градови покрај јужниот брег на Перу. Автопатот се протега на 1450 километри сè до границата со Чиле.

Во Лима има голема автобуска станица, главната, која се наоѓа во близина на трговскиот центар Плаза Норте. Од тука тргнуваат автобусите до сите национални и меѓународни одредишта. Покрај оваа, во градот има и други автобуски станици кои опслужуваат приватни автобуски линии.

Поморски сообраќај

уреди
 
Пристаништето во Калјао

Лима се наоѓа непосредно до пристаништето во Калјао и тоа всушност е главното метрополитенско пристаниште во Лима. Ова воедно е едно од најголемите пристаништа во Латинска Америка. Скоро сиот поморски сообраќај насочен кон Лима поминува низ Калјао. Има и помало пристаниште во Лурин, го користат танкерите за нафта бидејќи до пристаништето се наоѓа и рафинеријата за нафта.

Железнички сообраќај

уреди

Лима е поврзан со централноандскиот регион со Централноандската железница. Оваа поминува низ Лима преку регионите Хунин, Уанкавелика, Паско и Уануко.[9] Главни градови по оваа железничка линија се Уанкајо, Ла Ороја, Уанкавелика и Серо де Паско. Има и неактивна линија која води кон Уанчо.[10]

Градски сообраќај

уреди

Патната мрежа на Лима се заснова на големи поделени авении, а не на автопатен систем. Во Лима има мрежа од девет автопати: Пасео де ла Република, Хавиер Прадо, Грау, Панамерикана Норте, Панамерикана Сур, Каретера Сентрал, Калјао, Чилоп Трапиче и Рамиро Приале.[11][11]

Според истражување за употребата на јавниот превоз во Лима од 2012 година, огромен дел од населението на Лима (75,6%) користи јавен сообраќај, додека 12,3% од населението користи автомобили, такси служби и мотоцикли.[12] Урбаниот транспортен систем е составен од над 300 транзитни рути[13] кои се опслужуваат од авотбуси, минибуси и комбиња.

Таксистите во Лима се грото неформални и немаат таксиметари или пак не ги користат. Тие се евтини, но важат за возење со слабо почитување на правилата. Пред да се влезе во таксито се договорува цената за рутата. Има различни такси, по форма и боја и заземаат голем дел од автомобилниот капацитет на градот. Во голем дел од случаите тие се приватни автомобили на луѓето. Секако, во Лима има и авторизирани такси служби кои оперираат во градот..[14]

Автобуски сообраќај

уреди

„Интегрираниот транспортен систем“ е автобусен систем кој бил развиен од локалната самоуправа за реогранизирање на рутите кои биле доста хаотични. Една од главните цели на овој систем кој бил воведен бил да се намали бројот на урбани рути, да се обноват автобусите во градот кои ги раководат голем број приватни претпријатија и да се намали бројот, а со тежнеење да се замени сосема, на комбиња кои оперираат во Лима.

Според состојбата во јули 2020 година, во градот има 16 рути: Сан Мартин де Порес - Сантјаго де Сурко (107), Ате - Сан Мигел (201, 202,204,206 и 209), Римак - Сантјаго де Сурко (301,302,303 и 306), Сан Хуан де Луриганчо - Магдалена дел Мар (404,405,409,412) и Центар - Сан Мигел (508)[15]

Метро

уреди

Метрото во Лима има 26 станици, кои се во просек оддалечени на 1,2 километри. Метрото започнува во „Индустрискиот парк Вила Ел Салвадор“, јужно од градот. Потоа тоа продолжува кон авенијата Пачакутек во Вила Марија дел Триунфо и потоа кон авенија Лос Ероес во Сан Хуан де Мирафлорес. Понатака, метрото продолжува преку авенијата Тлкас Марсано во Сурко, се упатува кон Лос Кабитос и авенијата Авијасион. Метрото ја преминува реката Римак и завршува источно од градот во Сан Хуан де Луриганчо. Метрото има 24 воза, секој со по шест вагони. Секој вагон има капацитет од 233 луѓе. Метрото било отворено во декември 2012 година и дневно во просек пренесува околу 78.224 луѓе.[12]

Збратимени градови

уреди

Лима е збратимен со следните градови во светот:[16]

Поврзано

уреди

Наводи

уреди
  1. ↑ „Peru Altitude“. Архивирано од изворникот на 2020-10-29. Посетено на 28 July 2014.
  2. ↑ „The World's Cities in 2016“ (PDF). United Nations. Посетено на 1 April 2019.
  3. ↑ „INEI: Lima cuenta con 9 millones 752 mil habitantes“. larepublica.pe (шпански). La República. 17 January 2020. Архивирано од изворникот на 25 March 2020. Посетено на 1 April 2020.
  4. ↑ „Lima alberga 9 millones 320 mil habitantes al 2018“. inei.gob.pe (шпански). INEI. Архивирано од изворникот на 2020-08-04. Посетено на 23 August 2018.
  5. ↑ 5,0 5,1 „Limaq“ (PDF) (шпански). Посетено на 10 October 2009.
  6. ↑ „El origen del nombre de nuestra capital“ [The origin of the name of our capital] (шпански). Pontifical Catholic University of Peru. 22 April 2012. Посетено на 18 June 2020.
  7. ↑ „Светска метеоролошка информативна служба – Лима“. Светска метеоролошка организација. Архивирано од изворникот на 2018-12-26. Посетено на 15 May 2012.
  8. ↑ „Great Circle Mapper“. Gc.kls2.com. Посетено на 8 July 2009.
  9. ↑ „Ferrocarril Central Andino S.A.“. Ferrocarrilcentral.com.pe. Архивирано од изворникот на 2009-07-02. Посетено на 8 July 2009.
  10. ↑ „Bandurria – El sitio – Ferrocarril Lima Huacho“. Huacho.info. Посетено на 8 July 2009.
  11. ↑ 11,0 11,1 „Periodo 1945–1965 – Galería de Fotos y Planos“. Arqandina.com. Архивирано од изворникот на 2009-02-20. Посетено на 8 July 2009.
  12. ↑ 12,0 12,1 Грешка во наводот: Погрешна ознака <ref>; нема зададено текст за наводите по име limacomovamos.org.
  13. ↑ Грешка во наводот: Погрешна ознака <ref>; нема зададено текст за наводите по име proinversion.gob.pe.
  14. ↑ „Lima : Planning a Trip: Getting Around“. Frommers.com. 28 July 2008. Посетено на 8 July 2009.
  15. ↑ „Transport in Lima“, Wikipedia (англиски), 2020-08-31, Посетено на 2020-09-25
  16. ↑ Sister Cities International, Online Directory: Peru, Americas. Retrieved 14 July 2007. Архивирано на 29 август 2008 г.
  17. ↑ „Sister Cities“. Beijing Municipal Government. Архивирано од изворникот на 2010-01-17. Посетено на 23 June 2009.
  18. ↑ „Sister Cities International (SCI)“. Sister-cities.org. Архивирано од изворникот на 2015-06-13. Посетено на 21 April 2013.
  19. ↑ „Bordeaux – Rayonnement européen et mondial“. Mairie de Bordeaux. Архивирано од изворникот на 7 February 2013. Посетено на 29 July 2013.
  20. ↑ „Bordeaux-Atlas français de la coopération décentralisée et des autres actions extérieures“. Délégation pour l’Action Extérieure des Collectivités Territoriales (Ministère des Affaires étrangères). Архивирано од изворникот на 7 February 2013. Посетено на 29 July 2013.
  21. ↑ „Sister Cities of Manila“. City Government of Manila. 2008–2009. Архивирано од изворникот на 6 August 2009. Посетено на 2 July 2009.
  22. ↑ „Mapa Mundi de las ciudades hermanadas“. Ayuntamiento de Madrid. Архивирано од изворникот на 26 May 2012. Посетено на 10 October 2009.
  23. ↑ Prefeitura.Sp – Descentralized Cooperation Архивирано на 24 декември 2008 г.
  24. ↑ „International Relations – São Paulo City Hall – Official Sister Cities“. Prefeitura.sp.gov.br. Архивирано од изворникот на 21 May 2010. Посетено на 17 April 2010.
  25. ↑ Lei Municipal de São Paulo 14471 de 2007 WikiSource (португалски)
  26. ↑ „Sister Cities, Public Relations“. Guadalajara municipal government. Архивирано од изворникот на 2 March 2012. Посетено на 12 March 2013.

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Лима&oldid=5291945“